Book Title: Agam 02 Ang 02 Sutrakrutang Sutra Part 01 Sthanakvasi Gujarati
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
________________
સમાનતા જોવામાં આવતી નથી. સૌને એવો અનુભવ થાય છે કે પુરુષકારમાં સમાનતા હોવા છતાં પણ ફળમાં ભેદ હોય છે ! તેથી એવું પુરવાર થાય છે કે પુરુષકાર દ્વારા કંઈ પણ સિદ્ધ (પ્રાપ્ત) થતું નથી. જે પુરુષકાર દ્વારા સુખાદિકની ઉત્પત્તિ થતી ન હોય, તે કયા કારણે થાય છે? આ પ્રશ્નનું સમાધાન બીજી ગાથાને ત્રીજા ચરણમા કરવામાં આવ્યું છે. તે સમાધાન આ પ્રકારનું છે સુખદુઃખ આદિની ઉત્પત્તિ નિયતિ દ્વારા જ થાય છે.”
શંકા-- ભલે પુરુષાર્થ કાર્યનું કારણ ન હોય, પરંતુ કાળ તે સૌને કર્તા છે, એ વાત તે સ્વીકારવી જ જોઈએ. કહ્યું પણ છે કે-”કાળ જ ભૂતોને (પદાર્થોને) પકાવે છે, કાળ જ પ્રજાને સંહાર કરે છે, સૂતેલાં જીવોમાં પણ કાળ જાગતા રહે છે. કાળનાં સામર્થ્યનું ઉલ્લંઘન (અસ્વીકાર) કરી શકાતું નથી” . ૧
વળી એવું પણ કહ્યું છે કે ” કાળ જ સમસ્ત કાન જનક છે, અને એજ જગતને આધાર છે,” ઈત્યાદિ.
વસંતમાં જ કેયલને મધુર”કુહૂકુ” એ ટહુકો સંભળાય છે. બીજા ઘણા કારણો મેજૂદ હોવા છતાં પણ શરદ તુમાં અથવા શિશિરમાં કેયલના ટહુકા સંભળાતા નથી અન્ય સઘળાં કારણો વિદ્યમાન હોવા છતાં પણ ઘઉં આદિની ઉત્પત્તિ બીજી ઋતુઓમાં થતી નથી પણ શરદ્ હતુમાં જ થાય છે. તેથી એવું સિદ્ધ થાય છે કે કાળ જ સઘળાં કાર્યો કર્તા છે.
સમાધાન- આપનું કથન ખરુ નથી. કાળ સર્વવ્યાપક અને એક છે. જે કાળા જ કર્તા હોત, તે કાર્યોમાં ભેદ સંભવી શક્ત નહીં, પરંતુ ભેદ તે જણાય છે. તેથી કાળ કર્તા નથી. કારણના ભેદને લીધે કાર્યોમાં ભેદ પડી જાય છે. જે કારણ એક જ હોય, તે કાર્યોમાં ભેદ સંભવી શકે નહીં. કહ્યું પણ છે કે – ” પરસ્પર વિરોધી ધર્મોને સદ્દભાવ હવે તેનુ જ નામ ભેદ છે, અને કારણોમાં ભેદનું અસ્તિત્વ હોય, એને જ ભેદનું કારણ માનવામાં આવે છે. જે કાળ જ બધાં કાર્યોના એક માત્ર કારણ રૂપ હોત, તે ગ્રીષ્મ અને શિશિર આદિ કાળ ભેદને કારણે અથવા તખ્ત, કપાલ (ઠીકરાં) આદિના ભેદને લીધે કાર્યોમાં જે ભેદ દ્રષ્ટિગોચર થાય છે, તે હવે જોઈએ નહીં. પરંતુ ભેદ તો અવશ્ય હોય છે, તેથી કાળ ને કારણે માની શકાય નહીં.
* પ્રત્યક્ષ દેખાતી વાતમાં કઈ અસંગતતા દેતી નથી” એ સિદ્ધાન્ત છે. તેથી કાળ દ્વારા જ કાર્ય ઉત્પન્ન થાય છે, એવું કાળવાદીઓનું કથન ખરૂં નથી.
એજ પ્રમાણે ઈશ્વરને પણ સુખ દુખ આદિને કર્તા માની શકાય નહીં. તે ઈશ્વર મૂર્ત છે કે અમૂર્ત છે?
ઈશ્વરને મૂર્ત માની શકાય નહીં, કારણ કે જે ઈશ્વરને મૂર્ત માનવામાં આવે, તે તે પણ આપણે જ જેમ દેહાદિથી યુક્ત હવા ને કારણે સઘળા પદાર્થને અથવા સૃષ્ટિનો કન્ન હોઈ શકે નહીં. આપણે દેહમાં જ સમાયેલા એટલે કે સીમિત અને મૂર્ત છીએ, તેથી આપણે સઘળાં કાર્યો કરી શકતા નથી. એ જ પ્રમાણે ઈશ્વર પણ જે મૂર્વ અને પરિમિત હોય, તે તેને પણ સર્વ કાન કત્ત કેવી રીતે માની શકાય?
જે ઈશ્વરને અમૂર્ત માનવામાં આવે, તે તેને આકાશની જેમ નિષ્કિય જ માન
શ્રી સૂત્ર કુતાંગ સૂત્રઃ ૦૧
૧૦૨
