Agam 02 Ang 02 Sutrakrutang Sutra Part 01 Sthanakvasi Gujarati

Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti

Page 111

અને કર્મ અને ફળને સંગ કર્તા પણ નથી ૧. તેથી એ વાત સિદ્ધ થાય છે કે ઈશ્વર સુખદુઃખને કર્તા નથી કહ્યું પણ છે કે
“નાર શબ્દસિરળvઇત્યાદિ “ઈશ્વર કેઈને પાપ અથવા પુણ્યને ગ્રહણ કરતે નથી. જીવનું જ્ઞાન અજ્ઞાન દ્વારા આવૃત (આચ્છાદિત) થઈ ગયું છે, તે કારણે જ તેઓ મૂઢ થઈ ગયા છે” inલા આ શ્લેકમાં વપરાયેલું “અજ્ઞાન” પદ નિયતિનું ઉપલક્ષક (સૂચક) છે, તેથી એવું જ્ઞાત થાય છે કે નિયતિ જ સુખદુઃખની કત્ર છે, ઈશ્વર સુખ-દુખને કર્તા નથી સ્વભાવવાદી સ્વભાવને જ સુખદુઃખને કર્તા માને છે. દૂધમાંથી જ દહીં બને છે, પાણીમાંથી બનતું નથી અહી સ્વભાવ સિવાય બીજું કઈ કારણ નથી. એક જ વૃક્ષમા કાંટાઓ, પુષિ અને ફળની ઉત્પત્તિ પણ સ્વભાવવાદનું સમર્થન કરે છે. પરંતુ સ્વભાવને કર્તા કહે તે ઉચિત નથી, કારણ કે નીચેના વિકલ્પને ત્યાં ખુલાસે મળતું નથી. સ્વભાવ પુરુષથી ભિન્ન છે, કે અભિન્ન છે? જો સ્વભાવને પુરુષથી અભિન્ન માનવામાં આવે, તે સ્વભાવ પુરુષ રૂપ જ હશે, અને પુરુષ (આત્મા) સુખદુઃખને કર્તા નહીં હોવાને કારણે, સ્વભાવ પણ સુખદુઃખને કર્તા સંભવી શકશે નહીં માટે બીજો વિકલ્પ પણ સ્વીકાર્ય નથી. કર્મ પણ સુખદુઃખનું કર્તા હોઈ શકે નહીં, કારણ કે કર્મને પુરૂ સાથે અભેદ માનવામાં આવે, તે તે પણ પુરુષ રૂપ જ ગણાય.
એ વાત પહેલાં પ્રતિપાદિત થઈ ચુકી છે કે પુરુષ કર્તા નથી. તેથી પુરુષથી અભિન્ન એવું કર્મ પણ સુખદુઃખનું કર્તા હોઈ શકે નહીં. જે કર્મને પુરુષથી ભિન્ન માનવામાં આવે તો તે સચેતન છે, કે અચેતન? સચેતન માનવામાં આવે, તે એક જ શરીરમાં બે ચેતન હોવાનો પ્રસંગે ઉપસ્થિત થશે. એવી પ્રતીતિ કેઈને પણ થતી નથી કે એક જ શરીર અનેક ચેતનાના ભેગને આધાર હોય. કર્મ અચેતન છે, આ બીજો વિકલ્પ પણ સ્વીકાર્ય નથી, કારણ કે જે અચેતન હોય છે, તે પાષાણુ આદિની જેમ પરતંત્ર હેાય છે.
તેથી તે સુખ દુઃખનું ક્ત હોઈ શકે નહી. આ પ્રકારે એ વાત સિદ્ધ થઈ જાય છે કે સુખ દુઃખ આદિનું ક્ત કર્મ નથી, પણ નિયતિ જ છે. એટલે કે સુખ અને દુઃખની ઉત્પત્તિ જીવ આદિ દ્વારા થતી નથી, પરંતુ નિયતિ દ્વારા જ સુખ અને દુઃખની ઉત્પત્તિ કરાય છે આ સુખ અને દુઃખ બે પ્રકારના હોય છે-(૧) સૈદ્ધિક અને(૨) અસૈદ્ધિક માલા, ચન્દન આદિ ઉપગ રૂપ સિદ્ધિના દ્વારા ઉત્પન્ન થનારા વૈષયિક સુખને સૈદ્ધિક સુખ કહેવાય છે. અને ફટકાના માર આદિ દ્વારા જનિત દુઃખને સિદ્ધિક દુઃખ કહેવાય છે. બાહા નિમિત્તવિના જે સુખ ઉત્પન્ન થાય છે, તેને અદ્ધિક સુખ કહેવાય છે. તથા માથાનો દુખાવો, જવર, આદિ વડે ઉત્પન્ન થનાર દુઃખને અદ્ધિક દુઃખ કહે છે. અને બન્ને પ્રકારના સુખ દુખ પુરુષકાર, જીવ અથવા કાળ દ્વારા ઉત્પન્ન થતા નથી. તેનુ જીવ અલગ અલગ રૂપે વેદન કરે છે. જે પુરુષકાર આદિ દ્વારા ઉત્પન્ન થયેલા સુખદુઃખ આદિનું વેદન છે ન કરતા હોય, તે કયા કારણે ઉત્પન્ન થયેલા સુખદુઃખાદિનું વેદન જે કરે છે? આ પ્રશ્નને ઉત્તર એ છે કે સુખદુઃખાદિ સાંગતિક એટલેકે નિયતિકૃત છે. કારણ કે પુરુષકાર, કાળ આદિ દ્વારા સુખદુઃખ ઉત્પન્ન થતાં
શ્રી સૂત્રકૃતાંગ સૂત્રઃ ૦૧
૧૦૪