Book Title: Agam 02 Ang 02 Sutrakrutang Sutra Part 01 Sthanakvasi Gujarati
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
- ટીકાર્થ – પ્રત્યક્ષ અને અનુમાન પ્રમાણ દ્વારા સિદ્ધ એવાં પૃથ્વી આદિ પાંચ મહાભૂતે અને છ આત્મા નિર્દેતુક વિનાશ વડે પણ નષ્ટ થતાં નથી અને સહેતુક વિનાશ વડે પણ નષ્ટ થતાં નથી. અસત્ પદાર્થોની ઉત્પત્તિ પણ થતી નથી, કારણ કે અસતુની ઉત્પત્તિ અને સત્ પદાર્થને વિનાશ થતું નથી. તેનું કારણ એ છે કે પૃથ્વી આદિ સઘળા પદાર્થો કે જે પ્રત્યક્ષ, અનુમાન અને આગમનો વિષયે છે. એટલે કે પ્રત્યક્ષ, અનુમાન અને આગમ દ્વારા ગ્રાહ્ય છે. તેઓ સર્વથા નિત્ય જ છે. આ કથનનું તાત્પર્ય એ છે કે આત્મા તથા પાંચ મહાભૂત નિહેતુક અને સહેતુક રૂપ બન્ને પ્રકારના વિનાશેથી વિનષ્ટ થતાં નથી.
બૌદ્ધ દર્શનમાં વિનાશને નિહેતુક માનવામાં આવેલ છે. બૌદ્ધો માને છે કે
પદાર્થોની ઉત્પત્તિ જ તેમના વિનાશમાં કારણ રૂપ હોય છે. જે પદાર્થ ઉત્પન્ન થતાં જ નષ્ટ ન થાય તે પાછળથી ક્યા કારણે નષ્ટ થશે? એટલે કે નાશનું કારણ ઉત્પત્તિ છે, તેથી ઉત્પત્તિ થતાં જ પદાર્થને નાશ થવું જોઈએ. જે તે સમયે વિનાશ ન માનવામાં આવે, તે પાછળથી નાશ થવા માટેનું કોઈ કારણ જ રહેતું નથી. એવી અવસ્થામાં તે પદાર્થને કદી પણ નાશ જ થો જોઈએ નહીં.”
વિશેષિક દર્શનમાં એવી માન્યતા પ્રકટ કરવામાં આવી છે કે ઘડાં આદિને વિનાશ ઠંડા આદિ કારણોના સંયોગથી થાય છે. તેથી તે પ્રકારના વિનાશને સહેતુક વિનાશ કહેવાય છે.
આત્મા આદિ સઘળા પદાર્થો આ બન્ને પ્રકારના વિનાશોથી રહિત છે. અથવા સઘળા પદાર્થો પિત પિતાના સ્વભાવમાંથી કઈ પણ પ્રકારે નષ્ટ અથવા યુત થતાં નથી. એટલે કે પિતા પોતાના સ્વભાવને પરત્યાગ કરતા નથી. પૃથ્વી, જળ, અગ્નિ, વાયુ અને આકાશ, આ પાંચ ભૂત પિત પિતાના સ્વભાવને પરિત્યાગ નહીં કરતા હોવાને કારણે નિત્ય જ આ જગત પૃથ્વી આદિ ભૂતોથી કદી રહિત ન હતું, વર્તમાન કાળે પણ તેમનાથી રહિત નથી અને ભવિષ્યમાં પણ તેમનાથી રહિત નહીં હોય તેથી જ તેમને નિત્ય કહેવામાં આવે છે. - તથા આત્મા પણ અજન્મા (કેઇ પણ કારણે ઉત્પન્ન ન થવા ગ્ય) હોવાથી નિત્ય જ છે. આત્માને જે નિત્ય માનવામાં ન આવે, તે મોક્ષની વાત જ સમાપ્ત થઈ જાય. કહ્યું પણ છે કે “નૈનં છિનિત શrf” ઈત્યાદિ “ આત્માને શસ્ત્રો છેદી શકતા નથી, અગ્નિ બાળી શકતો નથી, પાણી ભીંજવી શકતું નથી અને વાયુ સુકવી શકતોષી શકતું નથી. ૧છે “આત્માનું છેદન કરવાનું શક્ય નથી, તેને બાળી નાખવે શક્ય નથી અને તેમાં કઈ પણ પ્રકારને વિકાર પણ ઉત્પન્ન કરી શકાતો નથી. તે નિત્ય છે, સર્વ વ્યાપી છે, સ્થિતિશીલ છે, અચલ છે અને સનાતન છે” ૨ “કેઈ (આત્મા) જન્મતે પણ નથી અને કેઈ (આત્મા) મરતે પણ નથી”
એજ પ્રકારે અસત્ની ઉત્પત્તિ થતી નથી. કદાચ અસત્ની ઉત્પત્તિ થવા લાગે તે સઘળી વસ્તુઓને બધી જગ્યાએ સદ્ભાવ જ થઈ જાય અસતુમાં કારણોને વ્યાપાર (પ્રવૃત્તિ) થઈ શકતો નથી, તેથી સત્કાર્યવાદ જ વાસ્તવિક છે.
શ્રી સૂત્ર કૃતાંગ સૂત્રઃ ૦૧
૮૪
