Book Title: Agam 02 Ang 02 Sutrakrutang Sutra Part 01 Sthanakvasi Gujarati
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
સમાધાન–આ માન્યતા અનુચિત છે. આ પ્રકારની માન્યતામાં” કરે કેઈ અને ભેગવે બીજે.” એવું માનવને કારણે કૃતતાની અને અકૃતાભ્યાગમ નામના દેષનો પ્રસંગે ઉપસ્થિત થશે. મનુષ્ય શરીરમાં રહેલા જે આત્માએ મિની આરાધના કરી હતી, તેણે તે કર્મનું ફળ ભગવ્યું નહીં, આ પ્રકારે કૃત કર્મની હાની થઈ. અને દેવાદિના શરીરમાં રહેલા જે આત્માએ ફળને ઉપભેગ કર્યો, તેણે તે કર્મ કર્યું ન હતું. તે કારણે તેને કર્મ કર્યા વિના ફળ મળી ગયું. તેને જ અહી અકૃતાભ્યાગમ દોષ કહેવામાં આવ્યું છે. તે કારણે આત્માને એકાન્તતઃ નિત્ય માની શકાય નહીં.
આત્મા એકાન્તતઃ નિત્ય પણ નથી. આત્માને એકાન્તતઃ નિત્ય માનવાથી જન્મ મરણ આદિની વ્યવસ્થા જ સંભવી શકે નહીં. તે કારણે આત્માને અમુક દૃષ્ટિએ (દ્રવ્યાર્થિકતાની અપેક્ષાએ) નિત્ય અને અમુક દષ્ટિએ (પર્યાયની અપેક્ષાએ) અનિત્ય માનવાથી, કોઈ પણ દેષની સંભાવના રહેતી નથી.
શંકા-સ્વભાવથી જ પરસ્પર વિરોધી એવી નિત્યતા અને અનિત્યતા એક જ આત્મામાં કેવી રીતે રહી શકે છે જેમ કે શીતતા અને ઉષ્ણતા રૂપ પરસ્પર વિરોધી ગુણોને સદ્ભાવ એક જ વસ્તુમાં સંભવી શક્તો નથી. જે એક જ વસ્તુમાં તેમને સમાવેશ થત હોય, તે વીરેધની વાત જ સમાપ્ત થઈ જાય. એક સાથે ન રહેવું, તેને જ વિરોધી પદાર્થની વિરૂદ્ધતા કહેવાય છે.
સમાધાન–અપેક્ષાના ભેદની અપેક્ષાએ બન્નેને સમાવેશ થઈ શકે છે, જેવી રીતે એક જ પુરૂષમાં ભિન્ન ભિન્ન અપેક્ષાએ પિતૃત્વ, પુત્રત્વ, સાળાપણું, શ્વસુરત્વ, ભ્રાતૃત્વ, જામાતૃત્વ આદર ધર્મોને સમાવેશ થવામાં કોઈ પણ મુશ્કેલી રહેતી નથી, એજ પ્રમાણે એકજ આત્મામાં દ્રવ્યની અપેક્ષાએ નિત્યતા અને દેવ, મનુષ્ય, તિર્યંચ આદિ પર્યાની અપેક્ષાએ અનિત્યતા માનવામાં શું વાંધો છે? અથવા જેવી રીતે તૈયાયિકના મત પ્રમાણે એક જ ઘડામાં ઘટવ, પૃથ્વીત્વ, દ્રવ્યત્વ તથા પ્રયત્ન આદિ અનેક ધર્મોને સમાવેશ થાય છે, અથવા જેવી રીતે એક જ વૃક્ષમાં શાખાની અપેક્ષાએ કપિ (વાનરાની સાથે સગ) અને મૂળની અપેક્ષાએ સિંગાભાવ રહી શકે છે, અને તેમાં કોઈ મુશ્કેલી નડતી નથી, એજ પ્રમાણે આત્મામાં પણ નિત્યતા અને અનિત્યતા માનવમાં શી મુશ્કેલી છે?
ઘડા અને વૃક્ષમાં અવચ્છેદકના ભેદને લીધે એવું સંભવી શકે છે, એ જ પ્રમાણે પ્રસ્તુત આત્મામાં પણ વિચ્છેદકના ભેદની અપેક્ષાએ પરસ્પર વિરૂદ્ધ એવી નિત્યતા અને અનિત્યતાને સમાવેશ માનવામાં આપને શી મુશ્કેલી લાગે છે? પક્ષપાત સિવાય બીજુ
ઈ પણ કારણ હોઈ શકે નહી. તેથી આત્માને નિત્યનિત્યે માન એજ ઉચિત છે. જો કે આ વિષયને અનુલક્ષીને ઘણું કહી શકાય તેમ છે, પરંતુ ગ્રન્થવિસ્તારના ભયથી તથા વિષયાન્તર થવાના ભયથી અહીં વધુ વિસ્તારથી વિચાર કરે ઠીક લાગતો નથી. આ વિષયને લગતા પ્રકરણમાં જ આ વિષયની વિસ્તૃત વિચારણું ભી શકે, કારણ કે ” તા જાળી” એ સિદ્ધાંત છે. ચાર્વાક મતનું સ્વરૂપ પ્રકટ કરતાં બે લોકોને ભાવાર્થ
” આમા પાંચ મહાભૂતમાંથી સ્વતઃ ઉન્ન થઈ જનારે અને ચેતન્યયુકત છે. વર્ગ પણ નથી અને મેલ્સ પણ નથી. આ જગત એવડુ જ છે કે જેવડુ દેખાવ છે.”૧
શ્રી સૂત્ર કૃતાંગ સૂત્રઃ ૦૧
૫૯
