Agam 02 Ang 02 Sutrakrutang Sutra Part 01 Sthanakvasi Gujarati

Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti

Page 71

આ લેકે પણ એવું જ કહે છે. છતાં પણ આ બન્નેના મનમાં થેડી ભિન્નતા રહેલી છે. ભૂતચેતન્યવાદી (ચાર્વાક) ના મત પ્રમાણે તે પાંચ મહાભૂતો જ શરીરના રૂપે પરિણુત થઈ ને સમસ્ત ક્રિયાઓ કરે છે. પરંતુ “તજીવતદીવારી” આ મતને માનનારાના મત પ્રમાણે શરીરાકારે પરિણત થયેલાં ભૂતો દ્વારા જ ચેતન્યની ઉત્પત્તિ થાય છે અથવા અભિવ્યક્તિ થાય છે, એવું માનવામાં આવે છે. આ બન્ને મતમાં આટલી જ ભિન્નતા છે. આ કથનને ભાવાર્થ એ છે કે તજજીવ તુચ્છશરીર વાદીઓના મત પ્રમાણે શરીરના આકારે પરિણમિત થયેલા પાંચ મહાભૂતો વડે ચૈતન્યની ઉત્પત્તિ થાય છે, જેમ કનુગ્રીવતા આદિ રૂપે પરિણમિત માટીમાંથી ઘડાની ઉત્પત્તિ થાય છે, અથવા જેમ એકઠાં થયેલા તલમાંથી તેલની અભિવ્યક્તિ થાય છે. એ જ પ્રમાણે શરીરાકારે પરિણત થયેલા પાંચ મહાભૂતે વડે ચૈતન્યની અભિવ્યક્તિ થાય છે.
તલમાં પહેલેથી જ તેલ મેજૂદ હોય છે, તલને પીલવાથી તે પ્રકટ થઈ જાય છેનવું ઉત્પન્ન થતું નથી. જે નવું ઉત્પન્ન થતું હોત તે રેતીને પીવાથી પણ તેલની ઉત્પત્તિ થાત. પરંતુ એવું બનતું નથી. તલમાં જે તેલ પહેલેથી જ મેજૂદ હતું, એ જ તેલ તલના સમૂહને પીલવાથી પ્રકટ થઈ ગયું. એજ પ્રમાણે પ્રત્યેક ભૂતમાં પહેલેથી જ જે ચિતન્ય મજૂદ હતું, એજ ચૈતન્ય એકત્રિત થયેલા પાંચે ભૂતેમાંથી સ્પષ્ટ રૂપે પ્રકટ થાય છે. આ કારણે પ્રત્યેક શરીરમાં અલગ અલગ આત્મા છે જેટલાં શરીર છે, એટલા જ આત્માઓ છે. અદ્વૈતવાદિઓના મત પ્રમાણે બધાં શરીરમાં એક જ આત્મા હોવાની વાત આ મતવાળા સ્વીકારતા નથી. બધાં શરીરમાં એક જ આત્મા હોય તે બન્ધ, મોક્ષ આદિની વ્યવસ્થા સિદ્ધ થઈ શકે નહી. અમે શરીરના ભેદની અપેક્ષાએ જીમાં પણ ભિન્નતા સ્વીકારી છે. તેથી શરીરેના ભેદ દ્વારા આત્માઓની અનેક્તાને સ્વીકાર કરીને સુખ દુઃખની વ્યવસ્થાને પણ સંગત સિદ્ધ કરી શકાય છે.” તજજીવતછરીરવાદિઓના આ મત દ્વારા અતિવાદિઓના મતનું ખંડન થઈ જાય છે. હવે સૂત્રકાર આત્માઓના બહત્વનું જ પ્રતિપાદન કરે છે જે જીવે બાલ છે એટલે કે સ્વાભાવિક બેધથી રહિત છે. અને જેઓ પંડિત છે (સત્ અસત્ ના વિવેકથી યુક્ત છે, તેમાં એક જ આત્માનો સદ્દભાવ નથી પણ જુદા જુદા આત્માને સદ્ભાવ છે. જે તે સૌમાં એક જ આત્માને સદૂભાવ હત, તે અજ્ઞ (મૂM) અને વિજ્ઞ (પંડિત) ના ભેદો સંભવી શકતા નહીં. પરંતુ અલગ અલગ આત્માઓને સદૂભાવ હોવાથી બાલ (અજ્ઞાન) અને પંડિત રૂપ ભેદો સંભવે છે, અને બન્ધ મેક્ષ આદિની પ્રતિનિયત વ્યવસ્થા પણ સંભવે છે. આપના મત અનુસાર શ્રુતિ પણ અનેક આત્માઓનું પ્રતિપાદન કરે છે–
સઘળા આત્મા સમર્પિત છે. જેમ અગ્નિના નાના મોટા તણખા આમ તેમ ઉડતા રહે છે, એજ પ્રમાણે સઘળા છે આમ તેમ વિચરે છે.” ગીતામાં પણ એવું કહ્યું છે કે - “att gી છે” ઈત્યાદિ-એલેકમાં બે પ્રકારના પુરુષો છે-(૧) ક્ષર અને (૨) અક્ષર, ક્ષર એટલે નાશવંત અને અક્ષર એટલે નિત્ય. ક્ષર અથવા નાશશીલ સઘળા ભૂત છે. અને જે ફૂટસ્થ છે, તે નિત્ય છે એક જ રૂપમાં રહેવું તે અક્ષર છે”
શ્રી સૂત્રકૃતાંગ સૂત્રઃ ૦૧