Book Title: Agam 02 Ang 02 Sutrakrutang Sutra Part 01 Sthanakvasi Gujarati
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
શરીરમાં વ્યાપ્ત જ્ઞાનગુણની ઉપલબ્ધિ થઇ શકે નહીં. પરન્તુ ગ્રીષ્મૠતુમાં નદીના જળમાં અવગાહન કરનારને સ્વગીય સુખની ઉપલબ્ધિ થતી જોવામાં આવે છે. આત્માને અણુપિરમાણુવાળા માનવામાં આવે તે આ પ્રકારની ઉપલબ્ધિની સંભાવના જ ન રહે. જો આત્મા અણુપરિમાણવાળા હાત, તે શરીરના એકદેશમાં જ સુખ આદિના અનુભવ થતા હાત, એક સાથે સઘળા અવયવામાં એવા અનુભવ થાત નહીં.
• એક ખાલાગ્રના ૧૦૦ ભાગ કરવામાં આવે. તે સે ભાગમાંથી એક ભાગ લઇને તેના પાછા ૧૦૦ ભાગ કરી નાખવામાં આવે, તે તે પ્રત્યેક ભાગ જેટલા પરિમાણવાળે હાય છે, એટલું જ પિરણામ જીવનું (આત્માનુ)છે, તે અનંત છે,” તથા” તે અણુપરિમાણુ વાળા આત્મા, પાંચ પ્રકારના પ્રાણના સન્નિવેશ છે એવાં ચિત્ત વડે જાણવા ચાગ્ય છે’ ઇત્યાદિ શ્રુતિઆહિના પ્રમાણુથી આત્માની અણુરૂપતા જ સિદ્ધ થાય છે, એમ કહી શકાય નહી. શ્રુતિનિ પ્રમાણતાનું નિરાકરણ આગળ કરવામાં આવશે. તેથી શ્રુતિ દ્વારા આત્માની અણુરૂપતા સિદ્ધ કરી શકાતી નથી, એવું પ્રતિપાદન થઇ જશે
વળી—જો આત્મા અણુપરમાણુવાળા હોત, તો સમસ્ત શરીરમાં વેદનાની ઉપલબ્ધિ પણુ થાત નહીં તે પછી આત્મા કેવા પરિમાણવાળા છે, આ પ્રશ્ન ઉપસ્થિત થાય છે, આત્માના પરમાણુવિષયક પહેલા અને છેલ્લા વિકલ્પ અસ ંભવિત હોવાને કારણે, મધ્યમ પરિમાણવાળા જે બીજો વિકલ્પ છે, તેને અમે સ્વીકાર કર્યાં છે. તેના અથ એ છે કે શરીરનું જેટલુ પ્રમાણુ હાય છે, તેટલુ જ પ્રમાણુ આત્માનુ હાય છે. એવુ માનવામાં આવે, તે આત્માને પણ શરીરની જેમ અનિત્ય માનવાના પ્રસંગ ઉપસ્થિત થશે, એવુ કથન ઉચિત નથી. મધ્યમ પરિમાણવાળા શરીરમાં અનિત્યતા જણાય છે, તેથી મધ્યમ પરિમાણવાળા આત્મામાં પણ અનિત્યતા જ હશે. એવી પરિસ્થિતિમાં તેા શરીરને નાશ થવાની સાથે શરીર પ્રમાણુ જ આત્માને પણ નાશ થઇ જશે એવી પરિસ્થિતિમાં જન્મા ન્તરમાં ક°લના ઉપભેગ માનવાની વાત કેવી રીતે સંગત બનશે? આ પ્રકારનું કથન ઉચિત નથી. અમે આત્માને અમુક દ્રષ્ટિએ અનિત્ય પણ માનીએ છીએ આ કથનનુ તાપ એ છે કે અનેકાન્તવાદમાં પ્રત્યેક વસ્તુને અમુક દ્રષ્ટિએ નિત્ય અને અમુક દ્રષ્ટિએ અનિત્ય માનવામાં આવે છે, એકાન્તતઃ નિત્ય અથવા અનિત્ય માનવામાં આવતી નથી પરન્તુ દ્રવ્યની અપેક્ષાએ નિત્ય અને પર્યાયની અપેક્ષાએ અનિત્ય માનવામાં આવે છે જેમ કે ઘડા દ્રવ્યની આપેક્ષાએ નિત્ય છે, પરન્તુ નવીનતા, પ્રાચીનતા આદિની આપેક્ષાએ અનિત્ય છે. એજ પ્રમાણે જીવ (આત્મા) પણ દ્રવ્યની આપેક્ષાએ નિત્યછે. તેથી એક શરીરનેા નાશ થતાં જ તે શરીરના ત્યાગ કરીને તે ખીજા શરીરમાં પ્રવેશ કરે છે, અને શુભ કે અશુભ ક ફલને ભેણવે છે. પરન્તુ ખાલ્યાવસ્થા, યુવાવસ્થા, વૃદ્ધત્વ આદિ પર્યાચાની અપેક્ષાએ અથવા શરીર આઢિ અવચ્છેદકના ભેદની અપેક્ષાએ આત્માને અનિત્ય માનવામાં આવ્યા છે. તે કારણે મનુષ્ય પર્યાયને છોડીને કયારેક તે દેવપર્યાયમાં જાય છે અને દેવાને ચાગ્ય ભાગેા ભાગવે છે, કદી તે નારક અથવા પશુપર્યાયમાં પણ જાય છે અને દુઃખાની પરંપરાનુ વેદન કરે છે, ” જે ઉત્પાદ, વ્યય અને ધ્રૌવ્યથી (કાયમ રહેવાના સ્વભાવથી) યુક્ત હેાય છે, એજ સત્ હાય છે” આ સૂત્ર અનુસાર પ્રત્યેક પદાર્થ માટે એ જ નિયમ છે. પણ કહ્યું છે કે....
શ્રી સૂત્ર કૃતાંગ સૂત્ર : ૦૧
૫૭
