Agam 02 Ang 02 Sutrakrutang Sutra Part 01 Sthanakvasi Gujarati

Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti

Page 55

કરવાથી તે યાગીઓમાં સદર્શિતાના અભાવ થઈ જશે એવી માન્યતા પણ ઉચિત નથી, કારણ કે સČદી ’ શબ્દના અથ ચેાગ્ય પદાર્થાના સદશાઁ” જ ગણવા જોઈએ. એટલે કે ચેગી સ`દર્શી છે તેના અથ એજ છે કે તેઓ પેાતાને ચૈન્ય સ પદાર્થાના દર્શીક છે, આ પ્રકારના અથ ગ્રહણ કરવામાં યાગીઓમાં સ દર્શિત્વ હાવાના અભાવ નહીં રહે, કહ્યું પણ છે કે ..... “ચત્રાઘ્ધતિરાયે દ્દષ્ટ:” ઇત્યાદિ
જ્યાં જ્યાં અતિશયને સદ્ભાવ દેખાય છે, ત્યાં ત્યાં ાત પેાતાના વિષયનુ અતિક્રમણ કર્યા વિના જ તે અતિશયને સદ્ભાવ મનાય છે. દૂરના પદાને અથવા સૂક્ષ્મ પદ્મા ને જોવા રૂપ નેત્રના અતિશય સંભવી શકે છે, પરન્તુ રૂપને દેખવામાં શ્રોત્રને વ્યાપાર સંભવી શકતા નથી.’
તેથી ધર્મ આદિના વ્યવચ્છેદ કરવા માટે અપરાક્ષ વ્યવહારને ચાગ્ય થઈને’આ વિશેષણનું ગ્રહણ કરવું આવશ્યક થઈ પડે છે. વાસ્તવિક દૃષ્ટિએ જોવામાં આવે, તેા ધર્મ આદિ અજીવ હોવાથી ચેગિપ્રત્યક્ષના વિષય છે, તેથી તેમના વ્યવચ્છેદને (નિવારણને) માટે અપરાક્ષ વ્યવહારને ચાગ્ય હાવા રૂપ' આ વિશેષણને ગ્રહણ કરવું તે અનાવશ્યક જ છે, આ પ્રકારનું આતાનુ મત છે.
અથવા સ્વપ્રકાશનું લક્ષણ ‘સ્વયં પેાતાના જ પ્રકાશ' પણ માની શકાય છે. સ્વને સ્વમાં એટલે કે પેાતાની જાતમાં જ કર્તૃત્વક ભાવના વિરેાધ નથી. જો કે “ વત્તઃ પ્રામં શ્રુતિ” ઇત્યાદિ સ્થળમાં કર્તા અને કમ એક જ સંભવી શકતા નથી, છતાં પણુ કાઈ કાઈ સ્થળે કર્તા અને ક` એક જ હેાય એવું પણ સંભવી શકે છે જેમ કે૮ સપ` પેાતે જ પોતાને વેષ્ટિત કરે છે.' અહીં વેષ્ટિત કરનાર પણ સર્પ છે અને વેષ્ઠિત થનાર પણ એજ સર્પ જ છે. એ જ પ્રમાણે જ્ઞાન પાતે જ પેાતાને પ્રકાશિત કરે છે. અન્યથાનુપપત્તિ સૌથી વધારે ખળવાન હેાય છે. તે સેંકડા તર્કને પણ રોકી દે છે. જેમ કે જ્ઞેય પણ ભિન્ન હાય છે અને જ્ઞાતા પણ ભિન્ન હેાય છે, એવું સર્વાંત્ર જોવામાં આવે છે, છતાં પણ આત્માન જ્ઞાનામિ” હું પેાતાને જાણું છું” આ પ્રકારની પ્રતીતિની અન્યથાનુપપત્તિ દ્વારા તેના ત્યાગ કરાય છે, એ જ પ્રકારે પ્રકૃત (પ્રસ્તુત) જ્ઞાનમાં પણ અન્યત્ર દેખાતા નિયમનેા અન્યથાનુપપત્તિ દ્વારા જ પરિત્યાગ થઈ જાય છે. કહ્યું પણ કે અન્યથાનુવત્તિ ચેર્” પ્રસ્થાવિ
66
'.
તે કોઈ પણ વસ્તુને સિદ્ધ કરવાને માટે અન્યથાનુપપત્તિના સદ્ભાવ હોય, તે તેના દ્વારા દૃષ્ટિ (માન્યતા)ના મતભેદનુ નિવારણ થઈ જાય છે, તે અન્યનુથાપપત્તિ જ સૌથી બળવાન છે.’ ‘કાં તો અન્યથા-ઉપપત્તિ કહે! અથવા દૃષ્ટાના આગ્રહને છેડા. છાયા અને તડકા જેવી આ બે વસ્તુઓને એક જ જગ્યામાં સમાવેશ થઈ શકતા નથી. અન્નેમાંથી એકના જ સદ્ભાવ સભવી શકે છે,
એક જ વસ્તુમાં કર્યાં અને કર્તાપણુ હાવું અનુચિત છે, આ પ્રકારના અનૌચિત્ય રૂપ તર્ક દ્વારા તેમાં બાધા ઉપસ્થિત થશે”, આ પ્રકારનું કથન પણ ચાગ્ય નથી. જ્યાં અનૌચિત્ય રૂપ તનું મૂળ પ્રવૃત્ત થયેલા પ્રમાણુ દ્વારા નિવારણ ન કરવામાં આવે,
શ્રી સૂત્ર કૃતાંગ સૂત્ર : ૦૧
૪૮