Book Title: Agam 02 Ang 02 Sutrakrutang Sutra Part 01 Sthanakvasi Gujarati
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
જે તેઓ એક સાથે ઉત્પન્ન થતા હોય, તે કેને કેનું પૂર્વવતી અથવા ઉત્તરવતી માનવું, એ પ્રશ્ન થઈ પડશે. કેને તેનું કારણ માનવું અને કેને કેનું કાર્ય માનવું, એ પ્રશ્ન પણ ઉપસ્થિત થશે. જેવી રીતે એક સાથે ઉત્પન્ન થનારાં ગાયના જમણું અને ડાબા શિંગડા રૂપ બને શિંગડાઓમાં કાર્યકારણુભાવ સંભવ નથી, એ જ પ્રમાણે વ્યવસાય અને અનુવ્યવસાયમાં પણ કાર્યકારણ ભાવ નહીં સંભવી શકે
તદવચ્છિન્નકાળ અને તદનવરિચ્છન્નકાળ જ કારણ કાર્યરૂપ હોય છે. એક સાથે બને ઉત્પાદ માનવામાં આવે, તે એક તદવચ્છિન્ન અને બીજુ તદનવચ્છિન્ન કેવી રીતે
ઈ શકે? તે કારણે કાર્ય અને કારણની એક સાથે ઉત્પત્તિ થવાની માન્યતા સંગત લાગતી નથી. કદાચ આપ એવી દલીલ કરે છે કારણ ભેદ હેવાથી તે બન્ને જ્ઞાનમાં ભેદ પડી જશે, એવી વાત પણ ઉચિત નથી, કારણ કે કારણને ભેદ જ્ઞાનમાં ભેદ ઉત્પન્ન કરી શકતા નથી. અસમવાય કારણના ભેદ વડે જ જ્ઞાનમાં ભેદ સંભવી શકે છે. આપના મત અનુસાર તે જ્ઞાનનું સમાયિકારણ આત્મા છે, અસમયિકારણ આત્મા અને મનને સંગ છે, મન કરણ છે અને ઘટ આદિ વિષય કર્મ છે. એવી સ્થિતિમાં જ્ઞાનરૂપ કાર્યમાં ક ભેદ છે તે સમાયિકારણના ભેદથી સંભવી શકતા નથી, કારણ કે સમાયિકારણ આત્મા તે બન્નેને એક જ છે. આત્મા અને મનના સંગરૂપ અસમાયિકારણના અધિકરણ રૂપ મનના ભેદથી પણ ભેદ માની શકાતો નથી, કારણ કે મન પણ એક જ છે, કાર્યકારકમાં ભેદ હેવાથી પણ ભેદ માની શકાતો નથી; કારણ કે-ઘટવ્યવસાય, ઘટાનું વ્યવસાય, ઘટાભાવ અને ઘટસ્મરણમાં કર્મકારક એટલે કે ઘટ સમાન જ છે. તેથી અસમાયિકારણના ભેદથી જ જ્ઞાનરૂપ કાર્યમાં ભેદ સ્વીકારે જોઈએ. એવી સ્થિતિમાં જો ઘટવ્યવસાય અને અનુવ્યવસાય એક જ મનઃસંગથી ઉત્પન્ન થતા હોય, તો તેમના યૌગપદ્યને એક જ સાથે ઉત્પત્તિને) કોણ રોકી શકે છે? પણ યુગપ૬ (એક સાથે) તેમની ઉત્પત્તિ સંભવી શકતી નથી, જે બન્નેની એકસાથે ઉત્પત્તિ હોય, તે બન્નેમાં કાર્ય કારણભાવ સંભવી શકે નહીં. તેથી બને જ્ઞાન એક જ મનઃસંયોગથી ઉત્પન્ન થઈ શકતા નથી. જો તમે અસમવાયકારણને જ્ઞાનરૂપ કાર્યમાં ભેદ કરનારું માનતા ન હો, તો તેમનામાં ભેદ કરનારૂં બીજું કંઈ પણ નથી. એવી સ્થિતિમાં જ્ઞાનમાં ભેદની વ્યવસ્થા જ નહીં થઈ શકે. એવી પરિસ્થિતિ ઉત્પન્ન થવાથી અન્ય અપેક્ષણીય કારણ ન હોવાથી, એક સાથે ઘટને અનુભવ, ઘટનું સ્મરણ અને ઘટવિષયક અન્ય જ્ઞાન થવાને પ્રસંગે ઉપસ્થિત થઈ જશે. કમરહિત કારણ વડે કાર્યભેદ કમની વ્યવસ્થા કરી શકાતી નથી. બાહ્ય સામગ્રીમાં કમભેદ થવાથી જે કાર્યમાં ભેદને સ્વીકાર કરવામાં આવે, તો જ્યારે ઘટ (ઘડો), પટ આદિને એક સાથે સંયોગ થાય ત્યારે તે એક સાથે જ અનેક જ્ઞાનેની ઉત્પત્તિને પ્રસંગે ઉપસ્થિત થશે. તેથી આપની ઈચ્છા ન હોય તે પણ આપે અસમાયિકારણના ભેદ દ્વારા જ જ્ઞાનેને ભેદ માને પડશે. અને ઘટના વ્યવસાય અને અનુવ્યવસાયમાં જે એક જ અસમાયિકારણ મનઃસંગ હોય, તે આ બને જ્ઞાનની એક સાથે ઉત્પત્તિ કઈ પણ પ્રકારે રેકી શકાતી નથી તેથી એક જ મનઃસંયોગ વડે બન્નેની વ્યવસાય અને અનુવ્યવસાયની–ઉત્પત્તિ થાય છે” આ પક્ષ સમીચીન (સા) નથી.
શ્રી સૂત્રકૃતાંગ સૂત્રઃ ૦૧
૫૪
