Book Title: Agam 02 Ang 02 Sutrakrutang Sutra Part 01 Sthanakvasi Gujarati
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
માનવાથી પ્રત્યક્ષની પ્રમાણતા પણ સિદ્ધ થશે નહીં. તેથી “ લાભની ઇચ્છા કરવાથી મૂળ પણ નષ્ટ થઇ જવાના ” પ્રસંગ ઉપસ્થિત થશે!
કે
વળી ચાર્વાક જે અનુમાનને પ્રમાણ માનતા નથી, તે તેઓ કેવી રીતે જાણી શકે આપુરૂષ સંદિગ્ધ અથવા વિપસ્ત છે”. જો એવું જાણ્યા વિના તેની સાથે વ્યવહાર કરશે, તેા ઉન્મત્તની જેમ ઉપેક્ષણીય બનશે. તેથી જ ચેષ્ટા આદિ દ્વારા સંશય આદિ વિશિષ્ટ પુરૂષને જાણવા જોઈએ. કહ્યું પણ છે કે
“ આશા તે સ્થા ” ઇત્યાદિ– આકાર, ઇંગિત, ગતિ, ચેષ્ટા, ભાષણ, નેત્ર તથા મુખના વિકાર વડે કોઈ પણ વ્યકિતના મનોભાવાને સમજીશકાય છે. આ પ્રકારે અનુમાનને પ્રમાણુતા માનવાની ઈચ્છા ન હેાય, તે પણ તેને માનવાનું અનિવાર્ય બની જાય છે.
ધારા કે કેવળ પ્રત્યક્ષને જ પ્રમાણ માનનારી કોઈ વ્યક્તિ છે. તે વ્યકિત જ્યારે પેાતાના ઘરમાંથી બહાર નીકળશે ત્યારે તેને પેાતાના ઘરના માણસા દેખાશે નહી. શુ તે કારણે તેમના અભાવના નિશ્ચય કરીને તેમને મરી ગયેલા માનીને તે વિલાપ કરવા લાગશે? શું તે ઘેર પાછા ફરીને તેના પિતા આદિ ઘરના માણસાને નહી દેખે ? આ કથનનુ તાપ` એ છેકે આ પ્રકારની વ્યક્તિ પણ અનુમાન પ્રમાણના આધાર લેતી જ હેાય છે
આટલા ખુલાસા છતાં પણ આપ એવું કહેતા હૈ। કે અનુમાન પ્રમાણ નથી, કારણ કે તે વિસ ંવાદી અથ વાળુ તથા અનવસ્થા અને તર્કના દ્વારા દૂર નહી થનારા વ્યભિચારની (અવળે માર્ગે દોરી જનાર) શકાથી યુકત વ્યાપ્તિવાળુ છે.” તે આપના આ કથનના ઉત્તર આ પ્રમાણે છે. તે પણ આપનુ અનુમાન જ છે. જો આપ અનુમાનને પ્રમાણ માનતા ન હેા, તે અનુમાન દ્વારા જ અનુમાનની અપ્રમાણતા કેવી રીતે સિદ્ધ કરી શકે છે? જો આપ એવું કહેતા હેા કે અન્ય વ્યક્તિઓએ સિદ્ધ કરેલા અનુમાન દ્વારા જ અનુમાનની પ્રમાણતા સિદ્ધ કરેા છે, તે અમારા આપ્રશ્નોના જવાબ આપેા કે “પરમતસિદ્ધ અનુમાન પ્રમાણ છે કે અપ્રમાણુ છે? જો આપ પહેલા પક્ષ (વિકલ્પ) ના સ્વીકાર કરતા હા, તે। અનુમાનને આપ ઍપ્રમાણુ કહીશકે તેમ નથી કારણકે આપના સ્વમુખે આપ જ તેને પ્રમાણુ કહી રહ્યા છે. જો આપ ખીજા પક્ષોના ( વિકલ્પ ) સ્વીકાર કરતા હા, તે અપ્રમાણુ રૂપ અનુમાન દ્વારા બીજાને કેવી રીતે સમજાવી શકે છે? જો આપ એમ કહેતા હૈા કે બીજી વ્યક્તિ તેા અનુમાનને પ્રમાણ માને છે, તા તે કથનની સામે અમારે જવાઞ એ છે કે અન્ય વ્યક્તિ તા કદાચ બુદ્ધિ ની મંદતાને કારણે અપ્રમાને પ્રમાણ માનતી હાય, પરન્તુ આપ તેા સર્વજ્ઞસમાન છે, તેા આપે એવું માનવું જોઈ એ નહી. કોઈ અજ્ઞાની વ્યક્તિ દારડાને સર્પ સમજી લે, તે શું આપ અભ્રાન્ત હાવા છતાં પણ તેને સપ્ સમજશો ખરાં ? આપ પ્રત્યક્ષને પ્રમાણ અને અનુમાનને અપ્રમાણ સિદ્ધ કરવા માગે છે, પણ ઉપયુક્ત દલીલાને આધારે તમારે અનુમાનની પ્રમાણતાને સ્વીકારવી જ પડશે.
વળી આપ સ્વ તથા અદૃષ્ટ (ભાગ્ય) આદિ અતીન્દ્રિય પદાર્થાના નિષેધ કરે છે, તે આપ તે સ્વર્ગ આદિને જાણેા છે કે નથી જાણતા જો આપ તેને જાણતા હો તો કેવી રીતે જાણાછે પ્રત્યક્ષ પ્રમાણ ડ઼ે જાણે છે, કે કોઇ અન્ય પ્રમાણને આધારે જાણા છે? પ્રત્યક્ષ પ્રમાણ વડે તેા આપ તેને જાણતા નથી, કારકે તે અતીન્દ્રિય પદાર્થો પ્રત્યક્ષ પ્રમાણુ દ્વારા ગૃહીત થતા નથી. અમે આપને એ પૂછવા માગીએ છીએ કે પ્રવર્તી માનું
શ્રી સૂત્ર કૃતાંગ સૂત્ર : ૦૧
૩૨
