Book Title: Agam 02 Ang 02 Sutrakrutang Sutra Part 01 Sthanakvasi Gujarati
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
પક્ષ (વિકલ્પ) સ્વીકાર્ય નથી, કારણ કે પાંચ ભૂતા સિવાયના કોઈ પણ પદાર્થ ના સયાગના સ્વીકાર કરવા તે આપના સિદ્ધાન્તની વિરૂદ્ધ છે.
વળી પાંચ મહાભૂતા સિવાયના તે સચાગને પ્રત્યક્ષ ગ્રહણ કરે છે, કે અન્ય પ્રમાણુ ગ્રહણ કરે છે? પ્રત્યક્ષ દ્વારા અતીન્દ્રિય સંયાગાનું ગ્રહણ થવું સંભવે નહીં. અતીન્દ્રિય વસ્તુને ચક્ષુ દ્વારા કદી પણ ગ્રહણ કરી શકાતી નથી. જો ગૃહીત થાય, તે તે વસ્તુને અતીન્દ્રિય જ ગણી શકાય નહીં. ઇંદ્રિયાથી જે પર હાય અથવા ઇંદ્રિયા દ્વારા જે અગ્રાહ્ય હાય તેને અતીન્દ્રિય કહે છે. તેને ઇન્દ્રિયના વિષય રૂપે સ્વીકારવામાં આવે, તે તેમાં અતીન્દ્રિયતા જ ઘટિત થાય નહીં. આ કથન દ્વારા સિદ્ધ થાય છે કે પહેલા પક્ષ સંગત નથી.
''
કોઈ અન્ય પ્રમાણ દ્વારા તે સંચેાગનું ગ્રહણ થાય છે, એવુ કથન પણ ઉચિત નથી, કારણ કે તે અન્ય પ્રમાણ વિષે અમારે એવે પ્રશ્ન છે કે “ તે અન્ય પ્રમાણ અનુમાન છે કે આગમ છે? પહેલા પક્ષ યુક્ત નથી, કારણ કે તે સ ંયોગને ગ્રહણ કરનારા અનુમાન પ્રમાણ વડે ભૂતા ઉપરાંત આત્માની સિદ્ધિ પણ થઈ શકે છે. તેથી આપના ભૂત ચૈતન્યવાદનું ખંડન થઈ જશે. આગમ પ્રમાણ દ્વારા પણ સંયોગનું ગ્રહણ કરી શકાતુ નથી, કારણ કે તમારા મત પ્રમાણે તે આસ (ઈશ્વર) ના જ અભાવ છે. તેથી તેમના દ્વારા પ્રણીત આગમની સિદ્ધિ થઈ શક્તી નથી.
“તે સચેાગ ભૂતાથી અભિન્ન છે,” આ ખીજા વિકલ્પના આપ સ્વીકાર કરતા હા તે અમારા આ પ્રશ્નનો જવાબ આપે!- “પ્રત્યેક ભૂત ચેતનાવાન્ છે કે અચેતન છે?” પ્રથમ પક્ષ (વિકલ્પ)ને સ્વીકારવામાં આવે તે એક જ ઇન્દ્રિય સિદ્ધ થશે. આ પ્રકારે પૃથ્વી આદિ પાંચ મહાભૂતાના સમૂહ રૂપ શરીરમાં રહેનાર ચૈતન્ય પાંચ પ્રકારનુ' થઈ જશે. કારણ કે શરીર સમુદૃાય રૂપ છે. તેથી પૃથ્વી રૂપ અંશવિષયક જ્ઞાન ધ્રાણુજન્ય હાવાથી ભિન્ન હશે, ચક્ષુઆદિ વડે જન્ય હાવાને કારણે તેના કરતાં પણ ભિન્ન હશે, આ બહુ જ આશ્ચર્યની વાત છે. જો પ્રત્યેક ભૂત અચેતન હાય, તે પૂર્વોક્ત દોષના જ પ્રસંગ પ્રાપ્ત થાય છે કે પ્રત્યેક ભૂતમાં જો ચૈતન્ય વિદ્યમાન ન હેાય, તે તેમના સમુદાય દ્વારા પણ તેની ઉત્પત્તિ સંભવી શકે નહીં. જેમ રેતના સમૂહમાંથી તેલની ઉત્પત્તિ થવી શકય નથી એજ પ્રમાણે ચેતન ભુતાના સમુદાય વડે પણ ચૈતન્યની ઉત્પત્તિ થઈ શકતી નથી.
આપે એવી દલીલ કરી છે કે ગાળ, લાટ મહુડા આદિ પ્રત્યેકમાં માદકતાના અભાવ હાવા છતાં તેમના સંચાગથી ઉત્પન્ન થતી મદિરામાં જેમ માદકતાના સદ્ભાવ હાય એજ પ્રમાણે અચેતન ભૂતાના સમુદાય વડે ચૈતન્યની ઉત્પત્તિ થઈ શકે છે. આ દલીલ પણ વ્યાજબી નથી. ગાળ, લેાટ, મહુડા આદિ પ્રત્યેક પદાર્થાંમાં સૂક્ષ્મ રૂપે માદક શક્તિ વિદ્યમાન હેાય છે. એજ માદક શક્તિ સમુદાયિક અવસ્થામાં સ્ફુટ રૂપે પ્રકટ થઈ જાય છે પરન્તુ અહીં જેની વાત ચાલી રહી છે તે પૃથ્વી આદિ પ્રત્યેક ભૂતમાં ચેતનના સથા અભાવ જ છે આ પ્રકારની પરિસ્થિતિને કારણે ભૂતાનાસમૂહ વડે પણ ચૈતન્યની ઉત્પત્તિ કેવી રીતે થઈ શકે; ?
વળી ભૂતે વડે ચૈતન્યની ઉત્પત્તિ માનવામાં આવે, તે મરણ પણ સંભવી શકે નહી; કારણ કે મૃત શરીરમાં પણ પૃથ્વી આદિ પાંચે મહાભૂતાના સદ્ભાવ રહે છે. કદાચ એવી દલીલ કરવામાં આવે કે શરીરમાંથી વાયુ અથવા તેજને અભાવ થવાથી મરણ થાય છે, પણ આ વાત પણ સ્વીકારી શકાય તેમ નથી, મૃત શરીરમાં સૂજન (સાજા
શ્રી સૂત્ર કૃતાંગ સૂત્ર : ૦૧
૩૦
