Book Title: Swadhyay 1991 Vol 28 Ank 03 04
Author(s): R T Vyas
Publisher: Prachyavidya Mandir Maharaja Sayajirao Vishvavidyalay
Catalog link: https://jainqq.org/explore/536110/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir I HI[YI TI pRzatarUM 28 dI piA tsa vI RAma ne va saMta paMca nI vi. saM. 2046-47 svAdhyAya ane saMzodhananuM vaimAsika EXCHANGE COPY AJIRA O UNIVERS S vrt THE MAHA st Of BARODA satyaM zivaM sundarama ( citranI samajUtI mATe juo A aMkamAM narottama palANune lekha ) saM' pA 6 pha zAmakRSNa tu vyAsa ni yA maka, prAcyavidyA mandira, uDedarA DhAMkanI brahmAsmRti prAcyavidhA mandira, mahArAjA sayAjIrAva vizvavidyAlaya, vaDodarA For Private and Personal Use Only Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vo thA ya. (akSayatRtIyA ane janmASTamI) pustaka 27: aMka 3-4 vi. saM. 2046 eprila 1990-oNgasTa 1990 a nu kAma pRSAMka 1 lAvavI - prIti ke. mahetA 199212 2 zukala yajurvedamAM pipitRyajJa-je. ke. bhaTTa . 213-220 - 3 kalyANavA sArAvalInA varadvAriSTamAcAramAM vaidakIya vicAra -ena. pI. mahetA - 221-230 4 vedamAM pradazita thayelA krAntikArI vicAre-vizvanAtha che. zAstrI. 231-234 5 darzana-jayanta e. ThAkara * 235-246 6 zalya-cikitsAnI prAcInatA-prajJA ThAkara 247-256 257-260 7 zrImaddabhagavadagItAnuM vedo pratyenuM valaNa -je. DI. paramAra [8 ruddhabhaTTakatA "rasakalikA' AdAna, pradAna ane prabhAva : -maNibhAI I. prajApati . 261-266 9 saMskRta nATayazAstramAM nATakane nAyaka paratve visaMvAda -ema. pI. kAkaDiyA * 267-ra70 1. 271-276 10 navAvaramamAM bhAsanuM praNayaviSayaka mane vaijJAnika vizleSaNa -je. e. bhaTTa 11 upAdhyAya yazovijayajIkRta vairAgyakalpalatA-pakAtmaka kathAsAra mahAkAvya tarIke-prahalAda ga. paTela * 277-280 12 kAvyaviruddhanA Are che ane temanuM khaMDana-rameza beTAI - 281-288 For Private and Personal Use Only Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paka 13 " vINAvAvavAma' katvane prazra-Ara. pI. mahetA - 289292 14 nATayakalAmAM nyAyaya--aruNA ke. paTela 293-302 15 mA zAra-eka paricaya- vijyA esa. lele 307-308 *** 309-312 16 TeTunI anuguptakAlIna be zilpakRtio -mu. ha. rAvala, munIndra vI. jozI 17 eka upekSita sukavizrI rAmakRSNa mahetA -raNajita ema. paTela 'anAmI' 313-3ra0 18 gujarAtI laghunavalanAM viSayavastuo-nareza veda 321-336 19 "patrasudhA'mAM zrImad upendrAcAryajInI dAmpatyavruti -kapanA mahana bAroTa *. 337-342 20 zrIyuta prItamalAla kacchInuM unnatizata-eka mane vizleSaNa -sI. vI. ThakarAla * 343-350 "kenavAsane eka khUNo'-saMkala AMtaramananI tarala abhivyakti --- maheza caMpakalAla . 351-360 rara sAhitya ane vAstava : "AMgaLayAta 'nA pariprekSyamAM ---subhASa ma. dave * 361-366 23 graMthAvalokana 36383 24 sAbhAra svIkAra 383-384 For Private and Personal Use Only Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra nA gAma akSayatRtIyA--janmASTamI (va. sa. 2046 eprila 1990-oNgasTa 1990 ApodevI: "tevI Ava sUktone AdhAre ' Apa : 'nI prakAza pADavAmAM Avyo che. vicArAyuM che. vaLI, jalamAM jaLamAM rahelI amaratA, caitanya devatvane puraskAre che. www.kobatirth.org "" Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pustaka 27 aka 3-4 prIti ke. mahetA aMgenAM sUkto Rgveda tema ja athavavedamAM prApta thAya che. A viziSTatA tathA tenA mahimAne nirUpI tenA daivIsvarUpa upara atre cikitsAnA kSetramAM auSadharUpe tene je prayAga thAya che te paNu thatI vanaspati paNa cikitsA mATe auSadharUpe upayogI che. anee navajIvana ApavAnI daivI zaktinA kAraNe RSi jaLanA sau prathama lapa : ' nA vistAra ane svarUpa viSe joi e. mAva : pRthvInA gALAnI 70% jagyA roke che ane e eka ja evI vastu che je pRthvI upara kudaratI svarUpe vakhateAvakhata vipula pramANamAM ghana, pravAhI ane vAyu ema trividha rUpe prApta thAya che, jaLa e sauthI vizeSa vidyutavAhaka padArtha che. sauthI vizeSa varALautpAdaka che. khIjA padArtho karatAM emAniyA vAyu ane pANIne ThaMDAM karavAmAM Ave tyAre prasaraNa kare che, je anya padArtho karatA nathI. sajIva prakriyAmAM pANI teAMdhapAtra che. badhA ja padArtho vattAochA pramANamAM pANImAM drAvya che. lehImAM 9/10 TakA pANI che, vividha avayava| pANInA saMgraha kare che. dhaNI badhI vastu zarIramAMthI pANI dvArA eka yA khInna pravADIrUpe pasAra thAya che. Ama ma : zarIranI aMdara. parivahananuM mAdhyama banI dehane svastha rAkhe che. svastha zarIramAM ja mana svasthatA dhAraNu karI zake che. mananI svasthatA sivAya naihAmuSmika pragati zakya nathI. ' svAdhyAya', pu. 27, 3-4, akSayatRtIyA-janmASTamI aka, eprila 1990ogasTa 1990, pR. 199-212, For Private and Personal Use Only maharSi vijJAna akAdamI, amadAvAda-380 015. 1 Prasad E. A. V, Water quality in Bhavmitra 's Bhavprakash-Page no-32-34. Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 200 www.kobatirth.org prIti ke. mahetA have Rgveda temaja athava vaidamAM jaLanA vividha prakAro prApta thAya che te anukrame joIeH-- batAvI cheH-- RgvedamAM jaLanA cAra prakAra batAvyA che H 1 sRSTi dvArA bAkAzamAMthI prApta thatuM bijaLa, 2 je jharaNAMthI vahe che te pravajra-jaLa, 3 kuvA ane vAvamAMthI khodIne kADhavAmAM Avatu ane 4 svaya" srota dvArA phUTIne bahAra AvatuM jaLa, A badhAM jaLa niSi tathA anyane pavitra karanAra 2 jaLanAM vividha nAmomAMthI keTalAMka nAmAnI vizeSatA athava vaidamAM A pramAI jyAre jaLa pRthvI upara AvaraNa karanAra medha dArA prerita thaIne zIkSa gati kare che ane temAM vidyuta bApI jAya che tyAre jaLane ! mApa: ' nAmathI bolAvavAmAM Ave che. jaLanI nIce javAnI vAsanA arthAt caitra nAmanA saMskArathI mukta thaIne vahetAM Indra-vidyuta khAvA nI zaktinA kAraNe ja jaLane nAma ApyuM che. duka 3 jaLane pRthvI upara U~yA sthAne caDhAvI devAmAM Ave che. tyAre tene 31 : ' kahevAmAM Ave che. arthAt jaLamAM upara javAnA guNu paNa rahelA che je ahIM evA maLe che. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 4 medhanI vRSTithI athavA barapha pIgaLavAthI jyAre nadIomAM mahApUra Ave che tyAre jaLanA dhaNA avAja thAya che A avAjanA kAraNe jalapravAhane 'navI' kahevAmAM Ave che "samudrajyeSThA salilasvaM mabhyotpunAnA yantyanivizamAnAH / indro yA bI vRSabho rarAva tA mApo devIriha mAmavantu // 1 // mA Apo divyA uta vA savanti khanitrimA uta vA yAH svayaMjAH / samudrArthA yAH zucayaH pAvakAstA Apo devIriha mAmavantu " // 2 // . 7/4/2-2 sA. vR.-388 3 " vAmIva manamAM nIra, hInAnuM samanyU yo Apo vAri kaM toyaM prayaH pAyastathodakam // jIvanaM vanamambho'rNo'mRtaM dhanarasau'pi ca // 1 // mA. pra. (pUrvIya) ft--pU.-747 16 yadadaH saMprayatI rahAvanadatA hRte / tasmAdA nadyo nAma stha tA vo nAmAni sindhavaH // - pratiA cAMdImAM mapAya tadApnobindro vo yatIstasmAdApo anu SThana // For Private and Personal Use Only Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir raH 21: vaLI, carakasaMhitAnA pAMcamA khaMDamAM divyajaLane kalyANakAraka, jIbhane gamatuM, vimala, apAya (laghu), svabhAvathI ja ThaMDuM kahyuM che. A divyajaLa nIce paDyA pachI pAtranI apekSA * rAkhe che ane jevuM pAtra tevuM bane che. divyajaLanA prakAra A pramANe che. 1 pAtrabhedathI jaLanA guNabheda - veta mATImAM kaSAya ane tapItamAM kaDaka, pIMgaLI mATImAM kSAramizrita ane uparamAM lavaNa, parvatanA vistAramAM tIkhAzavALuM ane kALI mATImAM madhura-Ama pRthavI paranA jaLamAM cha guNa kahyA che. ' 2 RtubhedathI jaLathI guNe -varSAnuM navuM jaLa bhAre, abhiSyandI ane madhura hoya che. zaradaRtumAM je varase che te ghaNuM kharuM pAtaLuM, supAraya (laghu)" ane abhiSenda vagaranuM hoya che. vasaMtanuM jaLa kaSAya, madhura ane hoya che. grISmanuM jaLa abhiSenDa karanAruM hotuM nathI. 3 jA jA parvatamAMthI nIkaLatI nadInA jaLanA guNa -je nadInAM pANI pANAethI chinna-bhinna thAya che, kSobha pAme che, pachaDAya che tathA je himAlayamAMthI nIkaLelI che tathA RSiothI levAyelI che te nadIo pazya ane pavitra che. je nadIe pAtha, retI vahenArI, vimala jalavALo ane malaya parvatamAMthI nIkaLelI che teomAM amRta jevuM ja che. - je pazcima tarapha mukhavALI che teo paNya ane nirmaLa jaLavALI hoya che. jemAM pUrva samudra tarapha mukhavALI che te dhIme dhIme vahe che, teonAM jaLa bhAre hoya che. sutasaMhitAmAM kahyuM che ke-' : : : : : '''''', 1 dezabhedathI jaLa traNa prakAranuM che. nAra, nUra ane pAra. "jAna' dezanuM jaLa rUkSa, laghu, kapha-pitta karanAra tathA pezya che. mAnUpa dezanuM jaLa snigdha, guru ane aneka roganuM kAraNabhUta hoya chesArA jaLa laghu, zItaLa ane madhura tathA tridoSahara che. apakAmaM syandamAnA avIvarata vo hi kam / indro yaH zaktibhirdevIstasmAddhArnAma vo hitam // eko vo devo'pyatiSThat syandamAnA yathAvazam / udAniSamahIriti tasmAdudakamucyate // athava-bhAta-2/12/1-4 1. pas 1 yAti-umaNa-1. 220 6 " iAraM ta tava nita | bahinakRt kaphahat pathyaM vikArAn harate bahUm // For Private and Personal Use Only Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prIti ke. mahetA 2 utpattinA sthAnabhedathI jaLa be prakAranuM che-Si ane mauna | AmAM divyajaLa cAra prakAranuM che-vAra, 4, tauvA ane jaina 19 te paikA dhArajaLa paNa svarUpabhedathI be prakAranuM che-A ane sArA bhaumajaLa yonibhedathI aneka prakAranuM hoya che. sAte sAta prakAranuM bhImajaLa kahyuM che-"kauna, nAke, sArasa, tAja, bAvaLa, saumika ane bIjA tyArapachI virala vAvaNa, kAra ane sAta A cAra prakAra joDavAmAM AvyA che. 10 vaLI, RtabhedathI jaLa cha prakAranuM che- 1 varSARtunuM jaLa navuM, madhura, bhAre hoya che, je zaradaRtunuM jaLa laghu tathA nirdoSa hoya che, 3 hemantanuM jaLa bhAre, snigdha baLa ApanAra heya che, 4 ziziranuM jaLa hemantanI apekSAe DuM laghu ane kaphavAtazAmaka hoya che. 5 vasaMtanuM jaLa kaSAyamadhura, rUkSa heya che, prImanuM jaLa amiNathI heya che. bhAvaprakAzamAM paNa suzrutasaMhitA anusAra jaLanA vividha prakAre jovA maLe che. A sarvamAM " mApa:' zabda mAtra vAdaLamAMthI vRSTi dvArA je jaLa prApta thAya che tene mATe ja prayojAya che. anya jaLa mATe nahIM kAraNa ke te divya jaLa hoya che. "mAvaH' nI vyutpatti niruktamAM A pramANe apAI che. - AnUpaM vAryabhiSyandi svAdu snigdhaM dhanaM guru / vahinakRt kaphahat hRcaM vikArAn kurute bahUn / sAdhAraNaM tu madhuraM dIpanaM zItalaM laghu / tarpaNaM rocanaM tRSNAdAhadoSatraya praNut // " sutasaMhitA /21 - 66 7 suzrutasaMsaMhitA-sU-45 pR.-197 jaLa moTebhAge Aso mAsamAM varase che. A jaLanI parIkSA karavA mATe cAMdInA vAsaNamAM bhAtane piMDa banAvIne varasAdamAM bahAra A vAsaNane mUkavAmAM Ave che. thoDIvAra pachI tenA vaNamAM kaI parivartana na thAya te tene jAna jaLa samajavuM ane tyArabAda tene grahaNa karavuM. azvina mAsamAM ja jaLanI jema ja sAmudrajaLa thaI jaya che. A ja jaLane pavitra pAtramAM laIne prayogamAM levuM". 9 suzrutasaMhitA sU. 45/7 pR.-197 20 mI. x - . 75-764 22 sutatiA . 4/8 1-17 For Private and Personal Use Only Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nAyodevIH : manoseTa . Aju cAtta pRthvI upara badhe vyApta thaI jAya che tethI Aja:" kahevAya che tathA " bhAvaH AvanA:'-"sahya to kApanA: sarva lokane vyApI jAya che tethI paNa A' kahevAya che.13 kAH mATe RdamAM cAra sUkate che. RgavedanA A cAra maMtro yajarveda, sAmaveda ane atharvavedamAM paNa jovA maLe che.14 have RvedamAM mApa:' ne devIpe joIe. Rveda 7/47 mAM jaNAvyA pramANe jaLanA viSayamAM mAnavIkaraNa tenI AraMbhAvasthAmAM ja che. tene phakta yuvatI, strIo, vara ApavAvALI ane thAmAM padhAranArI devIo kahevAmAM AvI che te devatAonuM anuzamana karanArI devIe. vaLI, R. 10/30mAM mar : devIne semiyAgIonA vamAM birAjavA mATe nimaMtrita karavAmAM Ave che ema kahyuM che.' yAjJika loke tenAthI pavitra ane zuddha bane che. 17 Indra pitAnA vajethI tene mATe rasto banAvyo che. te svapnamAM paNa te IndranAM vidhAnone teDatI nathI.9 vaLI, 7/48mAM savitAne kAraNe jaLa niyamita banI potAnI yAtrAnA lakSyarUpa samudra tarapha jatA mArga para vahe che.20 12 nirukta tA -9/3/27 pR-433 13 nirukta-vaiyatafive-12/4/40/5-516 1 14 ba da-10, . 1 3 ,veda-10, 9, 3 cajada-11. 50, 36. 14 yajurveda-11, 12, 36. 16 sAmaveda-2. 9, 2. 10. 1 sAmaveda-2, 9, 2. 10.3 atharvaveda-1. 5. 1 , * atharvaveda-1, 5. 3 traveda-10, 9 2, ada-10, 9, 4 yajurveda-11, 5, 31, 15 yajurveda-36.12 sAmaveda-2, 9, 2. 10, 2 sAmaveda-1, 1, 1, 3. 13. 33 atharvaveda-1, 5. 2 atharvaveda-1, 6.1 tAlima: bhAyA karatI lIlAnA navi pati pAthaH i. 7/7/1 16 R-10/30/11 17 a-10/11/10 18 * fphanamijAsatAra vAkya no karavA mAguff6 . 07.47.4 26 "tA jaFF 1 fmati jAni vipugo che pRthavgotA" ja 7.40 re 20 " yA Apo divyA uta vA dratAnti khanitrimA uta vA yAH svayaMjAH / takALa cAra vAva vattA sAro re mAnavanu " zuM-7.46.2 For Private and Personal Use Only Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prIti - mahesADa A uparAMta prathama maMDalamAM : sUryanI najIka che ane sUryanI sAthe che. ema kahyuM che. 21 . 7/47mAM AzIrvAda, kalyANa ane sahAyatA mATe A devIne vAraMvAra vinaMtI karavAmAM AvI che. A a-1/23mAM duratAthI, abhidrohAthI, abhizApa ane amRtathI paNa mukata karavAne mATe tenuM AvAhana karavAmAM AvyuM che. A devIo badhA dezone dUra kare che. R. 7/49 anusAra malekamAM manuvarganA satya-amRtanuM sarvekSaNa karatA virATavaruNa tenI madhyamAM vicare che. 24 mitrAvaruNanuM adhiSThAna paNa te ja che.25 prathama maMDalamAM A devIne mAtAo kahI che. mAtAnA rUpamAM mApa: agnine utpanna kare che. 7 mAtAnI jema pitAnA zivatama rasanuM saune pradAna karavA mATe tene anurodha karavAmAM Ave che.18 te mAtatamAM che ane kaMrAcaranI jananI che. vaLI, 10/30 mAM sA: devIne bhuvananI patnIo temaja sAthe vadhanArI ane samAna nivALI che ema kahyuM che.hai0 A jApa ne soma sAthe saMbaMdha R. 10/30 mAM prApta thAya che. Indra mATe pIvA yogya rasamAM udaka meLavIne semarasa tauyAra karavAmAM Ave che, jenuM pAna karIne indra vijayI bane : che tema ja AnaMdita rahe che. AvA jaLanuM sevana karavAnuM saune mana thAya che mATe jaLadevIne prArthanA karavAmAM Ave che. samarasamAM jaLa meLavavAmAM na Ave to te pIvA yogya banatuM nathI. somane jaLanI sAthe meLavavAmAM Ave che tyAre soma AnaMdita thAya che tema ja zuddha ane pavitra thAya che, je jaLanI viziSTatA tema ja pavitratA batAve che. AthI Rtvikane jaLa prApta karavAnuM 2. amUryA upa sUyeM yAbhirvA sUryaH saha / tA no hinvantyadhvaram R 1.23.17 22 ka. /47/4 23 " idamApaH pra vahata yatkiM ca duritaM mayi / annAdamikoi cata zeva katAmRta " ka. 1.23-22, 10.9.8. 24 *gANA gA maLI sAni maLe tyAre AvavAnAnAm " *. 7.49.3 25 ka. 10 30.1 * * 27 samovaLI ijarmaciye tamAro mane nacatta mAtA" ka. 10,91.6 28 ka. 10.9.2 29 "omAnamApo mAnupIramRktaM pAta tokAya tanayAya zaM yoH| yu di NA mino nAmRtanA vizvAsa, thAkAtoganitrIH 4, 6.50.7 2. " je nirIkuMDana patnIno patra-sAja sonA ." A 10.30,10 31 ka. 10//4- 1 : For Private and Personal Use Only Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir khAvo jevI ke - A uparAMta gA cheSTha dhana, anna vagere Ape che. AthI jaLane surakSita rAkhavA mATe prArthanA karavAmAM AvI che. prANIone paNa anna ane dhAnyAdithI puSTa kare che. vaLI, pavitra ane ramaNuya AtmajJAna mATe jaLane surakSita rAkhavA kahyuM che. jaLa doSa dUra karanAra paNa che. jaLa dene zarIramAMthI dUra laI jAya che ane zuddha banAve che tema RvedamAM kahyuM che. AvA jaLa sAthe saMmilita thavAnI je bhAvanA vyakta thaI che te dvArA jaLa zuddha ane pavitra che ema spaSTa thAya che. A * jaLane baMne leka mATe hitakara kahyuM che. jaLa mAdaka che. AkAzamAM utpanna, traNe lekanA preka, sIdhA mArga para cAlanAra tema ja satata pravAhita che." * atharvavedamAM paNa jaLanuM mahattva batAvyuM che te dvArA tenuM devatva ja vyakta thAya che-rAjAne rAjayAbhiSeka jaLathI karavAmAM Ave che. rAjAnA rAjyAbhiSeka vakhate pavitra mahAnadIo, anya pavitra srota ane AkAzathI prApta thanAra divyajaLa-A badhAM jaLa lAvavAmAM Ave che. rAjAne rAjyabhiSeka jaLathI karavA pAchaLa e Azaya rahela che ke rAjA mitronI vRddhi karanAra bane kAraNa jaLa je rIte saunuM kalyANa kare che te rIte rAjA paNuM saunuM kalyANa kare. Ama jaLa sonI vRddhi karanAra che ema ahIM vyakta thAya che. A uparAMta prathama je yajJIya-puruSa utpanna thayo tenuM paNa vRSTinA jaLathI siMcana karavAmAM AvyuM hatuM. A bAbata jaLanI pavitratA batAve che. 7 vedanI jema ahIM paNa jaLane mAtA samAna hitakArI gaNavAmAM AvyuM che ane AvuM hitakArI jaLa doSane dUra kare te mATe jaLane prArthanA karavAmAM AvI che. saMtati RSi kahe che " A jaLa AMtara-bAhya zuddhi kare che ane huM zuddha ane pavitra thaIne AgaLa cAMluM chuM.8 " 32 4. 7/4/4 "mAro di A momura-stA na ka pAtarA ma raNA cAle che . 10:9.1 34 "idamApaH prabahata yat kica duritaM mayi / cahnAmamikora yA roDa rastAkRtama - 10.9.8 " 35 . 10.309 - - - - e . 36 " abhi tvA varcasAsicannApo divyAH payasvatIH / cAlo mitravardhanatayA tyA savitA " arva-4.8.6 pR. 26 " carNa kAkA kaugs gatamakA. tena sevA agatta vANA vaNava mArva.19.6 11 28 athava - 6/51/2 For Private and Personal Use Only Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir moti ke, evA vaLI, pApamAMthI chUTakAro meLavavA mATe jaLa dhaNuM upayogI che. varuNuM RSie paDyuM pApamAMthI chuTakAro meLavavA mATe sAta nadIone prArthanA karI hatI. A uparAMta zArIrika, vAcika doSothI bacavA mATe paNa jaLane prArthanA karavAmAM Ave che. pAzavecana mATe paNa jaLane prArthanA karavAmAM Ave che. varuNa RSie paNa doSamAMthI mukta thavA mATe jaLane prArthanA karI hatI.39 jaLane aizvarya temaja vijayaprApti mATe prApta karavAmAM Ave che. jaLa nirdoSa che kAraNa te jenI sAthe rahe che tenA guNa apanAve che. Ama vividha prakAranAM jaLa sukhakAraka che. AthI ja jaLane ani, sUrya, bhUmi, aMtarikSa, dizA, upadizAomAMthI pAra laI javAnuM kahyuM che. ahIM RtunI asaramAMthI mukti meLavavA mATe jaLane prArthanA karI che.40 zagune vaza karavA mATe paNa jaLane prArthanA karavAmAM AvI che. kAraNa jaLa saMtApakArI zakti, nirmala karavAnI zakti, duSita havAnI zakti, tIkSNatA ane tIvratAnI zakti vagerene pitAne vaza karI zagune vaza kare che.' jaLa agni ane sema baMnene dhAraNa kare che. jagatanuM sarjana agni-somanA saMyogathI thAya che. (milonAkhyAM gAta) ane agnisamaya-vidyA kahe che. zabda ane tejane grahaNa karanAra paramANudhI jaLa baneluM che. deDakAM vagere jalajaMtuo paNa jaLamAM pitAnuM nivAsasthAna rAkhe che. vRSTi jaLa ane deDakAMnI utpattine saMbadha jANItuM che. prANIone je bAbatanI AvazyakatA hoya che te vAtAvaraNa tene utpatti sAthe maLe che. deDakAnuM jaLane lIdhe astitva che tethI jaLa nivAsane hetu bane che.* - have sAH ne cikitsAnA auSadharUpe joIe. atharva. mAM bApa ne cikitsAnA oSadharUpe nirdeza A pramANe che. jaLa niHsaMdeha auSadhi che. jaLa zarIranA badhA doSone joIne nirdoSatA siddha karanAra bheSaja kahevAya che.? 26 "muratu mA rAvacAro vahasytA. maNo camaja vajIrAne bhAva vizAt " atharva. 7/11ra-1-2 * * * svainanA mamarAvo pautarika gharo zikSA mAyA amiH vivAnA ane mA tritA vAcanuM matharva. 5/28/2 1 "Apo yadastapastena ta prati tapata yo. mAvo jo dasena te gata rAta tho- " atharva. 2/23/1-5 ' 42 " Apo bhadrA tamidAya mAsajamISomau bibhratyApa it taa| tIno ro mayg-nAnatiAma mA nA gAna sara karnAmenA aparva. 3/13/5 1 " bhAvo 4 vA 3 levarAvo manInavAtanIH * * bAvo vijaya megItANe ja mevagan gaparva, 6.91.3 - For Private and Personal Use Only Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhApodevI 20 jaLaprayogathI apAnanI gati nigna thAya che ane tene kAraNe baha-kelkatA dUra thAya che. baha-kechatA dUra karavA mATe nAbhithI laIne jAMdha sudhIne bhAga pANImAM palaLI jAya evA vAsaNamAM pANI nAMkhIne besavuM ane kapaDAthI peTa ane nAbhinA sthAnanuM mAliza pANIthI karavAthI badha-kacchatA dUra thAya che. zarIramAM saDanAra badhA doSa dUra thAya che ane pUrNa Arogya prApta thAya che. ArogyanI daSTie jaLa uttama auSadhi che. jaLa svayaM rogakAraka auSadha che. jaLa roganAM jaMtuono nAza kare che. jaLathI ja rogonI cikitsA thaI jAya che. jaLa vika rogathI paNa cheDAve che.44 vaidya paNa jaLane prayoga kare che. jaLa rUdranuM auSadha che. zAstronA traNa paNa jaLa-cikitsAthI ThIka thaI jAya che. silvadIpa RSi jaLa-cikitsAnA Adya pravartaka che. jaLathI snAna karavAthI roga dUra thaI jAya che.45 mIThAvALA jaLathI netrasnAna karavAthI netranA doSa dUra thAya che. vIMchInA viSa upara satata jaladhArA karavAthI viSa utarI jAya che. tAvamAM mastaka tapavAthI magaja upara umAda vagerethI thatI asara dUra karavA jaLanI paTTI mUkavAmAM Ave che ema paMDita sAtavalekarajIe atharvavedanA saMdarbhamAM noMdhyuM che. 41 A uparAMta strI ane puruSanA prameha roganA nivAraNa mATe kaTisnAnane uttama upAya kahyo che. puruSa mATe Indriya-snAna ane strIo mATe aMtaHsnAna upayogI che.* A rIte jaLane yojanApUrvaka prayoga karavAthI roga dUra thAya che. have suzrutasaMhitAmAM jaLane cikitsAnA auSadharUpe joIe. suzrutasaMhitAmAM jaLane zrama dUra karanAra, kalAntinAzaka, mUcha tathA tarasane naSTa karanAra, taMdrA ane vamanane dUra karanAra, baLakAraka, nidrAne dUra karanAra, ptidAyaka, ajIrNanuM zamana karanAra (lagI moganuM vAri) zItaLa, svaccha, laghu, saMpUrNa madhusadi rasanuM kAraNa tema ja amRta samAna jIvanadAtA kahyuM che.48 44 "ca vAto vAti ca tAti sUryaH nIcInamacA tu ratha mavata te vara " sAthe 6/1/2 .5 " idamid vA u meSajamidaM rudrasya meSajam / venejhume temanA rAtAcAmapatravat ! " atharva. 6/57/1 " jAlASeNAbhi siJcata jAlASeNopa sinata / gAjhAvakui meva sena no mR4 gIta | aparva. 6/57/2 46 atharvaveda-sAta -6/57 paranuM bhASya pR. 62 40 atharva-sAtanI 6/57 paranI samajutI juo. 48 sutasaMhitA-45/3-pR. 196, , , , svA 2 For Private and Personal Use Only Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prIti ke. mahetA suzrutasaMhitAmAM uSNa, zItaLa, tema ja alpajIne prayoga A pramANe che : 1 uSNadakanA guNa-tAva, kapha, zvAsa, vAta tathA medane naSTa karanAra pAcaka tathA hamezAM hitakAraka hoya che.49 ra zItaLa jaLane prayogaH-mUcha, pittasaMbaMdhI roga, garamI, dAha, viSa, raktavikAra, zrama, zvAsa, bhramarega, vamana A badhA rogavALA mATe tathA jemane anna pacatuM na hoya e leke mATe zItaLa jaLa pIvuM hitakara hoya che.50 3 alpajaLane prayAga -jemane aruci, maMdAgni, zetha, kSaya, udararoga, koDha, netravikAra, traNa hoya temaNe thoDuM pANI pIvuM yogya che.pa1 bhAvaprakAza A uparAMta jaLane cikitsAnA auSadharUpe vigate noMdhe che ke - vadhAre jaLa pIvAthI tathA bilakula jaLa na pIvAthI AhAranuM pAcana thatuM nathI. adhika jaLa levAthI pAcaka rasa pAtaLuM thaI jAya che AthI tenI kriyA maMda thaI jAya che. bilakula jaLa na levAthI pAcakarasone sAva samucita na hovAnA kAraNe ajIrNa thaI jAya che. AthI vacce vacce AvazyaktAnusAra thoDuM thoDuM pANI pIvuM joIe. eka sAthe adhika pANI pIvuM ucita nathI.52 bhojana pahelAM lIdheluM jaLa agninI maMdatA, kRzatA, tema ja bhejananA aMtamAM lIdheluM jaLa sthULatA tathA kaphavikAra ane bhajananI madhyamAM lIdheluM jaLa madhyazarIra, aninuM dIpana tathA sukhapUrvaka pAcana kare che.' 49 'jvrkaaskphshvaas-pittvaataammedsaam| nAzanaM pAcanazcaivapathyamuSNodakaM sadA // " suzrutasaMhitA-45/39 pR. 200 50 suzrutasaMhitA-45/28 pR. 199 51 " arocake pratizyAye praseke zvayathau kssye| mande'gnAvudare kuSThe jvare netrAmaye tathA // " vraNe ca madhumehe ca pAnIya mandamAcaret // " sutaritA-45/45-46 pR. 200 ma.jha. vAriyAH pR. 756 " atyambupAnAma vipacyate'namanambupAnAcca sa eva doSaH / ato naro vahinavivardhanAya muhurmuhurvAri pibeda bhuuri||" mA. . (pUrva) leka naM. 157 pR. 128 53 "bhuktasyAdI jalaM pItaM kAyemandAgnidoSakRt / madhyegnidIpanaM sthaulyakaphapradam zreSThaphale // " mA. .(pUrvAddha) pR. 129,. For Private and Personal Use Only Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mApodevIH 209 vaLI, pittane tAva vyaktine Ave tyAre rogInI nAbhi upara eka kAMsAnuM vAsaNa rAkhI tenAM zItaLa jaLanI dhArA karavAmAM Ave to tarata ja dAhayukta pittatAva nAza pAme che." tAva hoya chatAM paNa rogIe "jaLa pIvuM joIe. koIpaNa avasthAmAM jaLa pIvAne niSedha karavo na joIe.55 A viSayamAM hArIne paNa kahyuM che-adhika tarasa atyaMta bhayAnaka hoya che kAraNa enAthI prANa nIkaLI jAya che. AthI atyaMta tarasa hoya tyAre yogyatAnusAra jaLa avazya pIvuM joIe."* rAtre garama jaLa pIvAthI vadhelA kaphanuM bhedana thAya che ane vAyunuM apakarSaNa thAya che arthAt vAyu zAMta thAya che tathA annane ajIrNa aMza paNa zIdhra pacI jAya che.57 sUryodaya pahelAM Asana samayamAM jaLa pIvAthI roga tathA vRddhatAthI mukta thaIne vyakti se varSathI adhika jIve che.58 uSaHkAlamAM je manuSya nitya nAsikAthI jalapAna kare che te nizcaya ja buddhithI pUrNa hoya che tathA tenAM netronI darzanazakti garuDasamAna hoya che tathA palitarogathI mukta thaIne sukhI thAya che. 59 54 " uttAnasuptasya gabhIratAmrakAsyAdipAtre nihiteM ca nAbhau / sItAmbudhArA bahulA patantI nihanti dAhaM tvaritaM jvara c||" ' mI..-(3rAddha) jillAvaraNam 8/361 pR. 80 55 "ataH sarvAsvasthAsu na kvacid vAri varjayet / / mA. . (3ttarArdha) jitAtra pR-19 56 " tRSNA garIyasI ghorA sadyaH prANavinAzinI / tasmAdeyaM tRSA''ttayi pAnIyamprANadhAraNam // mA. . (3rAdhe) 1/59-pR. 19, 57 " bhinatti zleSmasaGghAtaM mArutaM cApakarSati / ajIrNa jaratyAzu pItamuSNodaka nizi // " mA, . (3rarAdhe) visijhana pR. 24 58 "savituH samudayakAle prasRtIH salilasya pibedaSTau / rojagArista visarAtaM sApram | " mAM, . (pUrvArja) pR. 150 59 "vigataghananizIthe prAtarutthAya nityaM pibati khalu naro yo ghrANarandhreNa vAri / bhavati matipUrNazcakSuSA tAcarmatulyo balipalitavihInaH sarvarogavimuktakaH // " mA. s. (jUrvArTa) niraryAvrajarA-5/139 pR. 150 For Private and Personal Use Only Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra prIti ke. mahetA ahI jaLane svayaM cikitsAnA auSadharUpe neyA pachI have jaLamAM thatI vanaspatine cikitsAnA auSadharUpe joI mo. :-- www.kobatirth.org --AyuSya ApanAra tathA baLada che. tene mAnavAmAM Ave che. jaleramAM paNa tenu' vidhAna che. ziraHzcala, uddabhratamAM niSTi che, 2 sUryA--dUrvAne ' temanAtA mIna' kahevAmAM anya auSadhine leAma mAnavAmAM AvI che. zaradabhata prAcIna dravya che . atharvaveda manAya che. 3 lAbhadAyI che. 4 rAtamAM thanArI vanaspati che. 5 caupAna-zItaLa temaja dAhazAmaka che. huM --varSARtumAM thAya che tene yamanazana' kahevAmAM Ave che, 10 : 6 bhAva mAM eka meja da nA prayoga sapaOviSa, duHsvapna, Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Ave che. te auSidhaomAM kSatriya durvA prANarasa che. anusAra te mUtrajanana koI mUtrasa mAM A badhI auSadhio dvArA tra nAza pAme che ane A badhI auSadhio jaLamAM thatI hAvAthI nIrogI thavA mATe jaLane vAravAra prArthanA karavAmAM Ave che. Ama 'Apa'nA tema ja temAM thatI vanaspatinA guNAne kAraNe jaLane devIrUpe nipavAmAM Ave te khUba svAbhAvika ja che. A jaLa svayaM daivIrUpe tema ja auSadharUpa che AthI jaLa hamezAM zuddha DhAvuM jarUrI che chatAM aneka kAraNAsara dUSita bane che jema ka--kRmi, vALa, prIyaDa, vikRtarasa, vikRtagraMthI jaLa dUSita ane tyAjya bane che. AnAthI atirikta adhika garama, ati zItaLa, RtuviparIta varSALa niSiddha che. A prakAranA jaLathI snAna ane tenuM pAna karavAthI uMdara-zaMga, tRSNA, tAva vagere roga thAya che.61 45/7-10 jaLa jIvanadhArIonuM jIvana che mane saMpUrNa jagata adhikarUpathI janmamaya che, AthI suzrutasa'hitAmAM dUSita jaLane zuddha karavAnA upAya mA pramANe ApyA che -- 1 kanaka ( niOlI ) te cananI jema dhasI jAthI bharelA pAtramAM meLavI devuM. 2 gAmeda ( eka prakAranA maNi ) ne jalapAtramAM nAMkhIne ghumAvavo tathA temAM gAmedane rahevA yA. - dALuLavijJAna- bhAga-4 bIlamAM mu aMbAma pU. 36-39 ' mA. pra. yAdine pR 1757 suzrutasaMhitA sU. For Private and Personal Use Only Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra bApodevI: 3 kamaLanuM mULa tathA (4) sevAlanA mULane jaLamAM ghumAvavuM. vastuthI pANIne DhAMkI devuM. OM muktA tathA maNuine jaLamAM ghumAvavAM. A rIte jaLa zuddha thAya che. ra www.kobatirth.org bhAvaprakAzamAM jaLane zuddha karavAnuM thyA pramANe kahyuM che. je jaLa ukta prakAre dUSita hoya. tene suryanAM kiraNothI garama karavuM thavA agnimAM ukALavuM athavA cAMdI, sAthuM, patthara, lekhaDane khUba garama karI sAta vakhata te jaLamAM jhujhAvI devAthI jaLa zuddha thAya che. taduparAMta kapUra camelInAM puSpa, vagerethI suvAsita karavuM. gADha kapaDAMthI DhAMkI devAthI kRmi dUra thai jAya che. pAMdaDAM, mULa metI, seAnu vagerethI jAne svaccha karavuM joI e.19 62 Ama jaLamAM rahelA uttama guNNAne kAraNe te svayaM cikitsAnA auSadharUpa hovAnI sAthe temAM thatI vanaspati pazu cikitsAmAM upayogI banatI hAi jaLane devIrUpe badhA svIkAre temAM kAMI Azcarya nathI. jaLa tenAmAM rahelA guggAne lIdhe prANImAtrane dUdhanA jevuM parama pAvaka che. tathA pANI mATe paNa ' vaca: ' zabda prayojAya che. zukala yajurvedanA jaLanA varSe pUjillAM 1 mA~tramAMthI paMcAmRta sthAnamAM dUdhathI snAnanA viniyoga A rIte sUcaka che. ' 63 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir .. " payaH pRthivyAM payaH oSadhISu payo divyantarikSe payodhAH / vayasvatIH pradriAH santu mahtvam ' zu thatu, 18/36 11 saMdarbha-graMthA Rveda maMDala 6-8 zrImatsAyaNAcAthaiviracitabhASyasametA - tRtIya bhAgaH, vaidika saMzodhana manu-pUnA, dvitIya saMskaLa, rA 160= 2 Rgveda maMDala 8-10, zrImatsAyaNAcAryaviracitabhASyasametA - caturtho bhAgaH, vaidika saMzodhana meDala pUnA, dvitIya saMskaraNa, zaka 1905 3 yajurveda saMhitA - zrIpAda dAmodara sAtavaLekara, svAdhyAya maMDala pAraDI, caturtha saMskaraNa sAmaveda saMhitA - zrIpAda dAmodara sAtavaLekara, svAdhyAya maMDala pAraDI, caturtha saMskaraNa For Private and Personal Use Only tatra sapta kaluSasya prasAdanAni bhavanti / tathathAka taka gomadevaSisagranthi shaivaalmUlyavALi muddatAmaLiyeti // ' yu.sa~-sU. 45/17 pR. 198 mA tra. (pU+a ) nAriya4: pR. 758 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prIti ke. mahetA 5 atharvavedakA subodha-bhAkaSya-kAMDa 1-3, paM. zrIpAda dAmodara sAtavalekara, svAdhyAya-maMDala-pAraDI, dvitIya saMskaraNa, saM-2015I. sa. 1879. atharvavedakA subodha-bhASya-kAMDa 4-6 - paM. zrIpAda dAmodara sAtavalekara - svAdhyAya-maMDala-pAraDI - dvitIya saMskaraNa -- saM. 2015 I. sa. 1879 7 atharvadevakA subodha-bhASya-kAMDa-7-10, paM zrIpAda dAmodara sAtavalekara, svAdhyAya-maMDala-pAraDI tRtIya saMskaraNa, saM. 2015 I. sa. 1958 8 athavaivadekA subodhabhASya-kAMDa 19-2.,paM zrIpAda dAmodara sAtavalekara, svAdhyAya maMDala-pAraDI, prathama saMskaraNa, saM.-2017 sana 1960 nirUktam-durgAcAryakRta--Rjvakhya vyAkhyAnusAriNyA, paM. zrI mukundazarmaNA-kRtayA niruktavivRtyA samupetaM ca, TippanyAdibhiH pariSkRtaM ca / meharacanda lachamadAsa-naI dillI, 1982 bhagavatA''treyapunarvasunopadiSTA tacchiyeNa maharSiNAgnivezena tantritA carakadRDhabalAbhyAM pratisaskRtA bhAratavarSAntargata saurASTrapradeze jAmanagare, zrI gulAbakuMvarabA Ayurvedika sosAyaTI ityAkhthayA saMsthayA saMpAditA prakAzitA ca / prathamAvRttiH 1949 suzrutasaMhitA-zrIDalhaNAcAryaviracitayAnibandhasaMgrahAkhyavyAkhyayA nidAnasthAnasya, zrI gayadAsAcArya viracitayA, nyAyacandrikAkhya, vaidya yAdavajI trikamajI AcArya, cokhambhA saMskRta saMsthAna vArANasI, caturtha saMskaraNa, 1980 12 zrImadviSAbhUSaNabhAvamizrapraNIta-bhAvaprakAza (pUrvAddha), vyAkhyAkAra zrI brahmazaMkara zAstrI, vivaraNakAra zrI rUpalAla jI vaizya, cokhambA saMskRta saMsthAna, paMcama saMskaraNa, vi. saM. 2026 san 1969 zrImadbhiSagbhUSaNabhAvamizrapraNIta-bhAvaprakAza (uttarArddha), vyAkhyAkAra zrI brahmazaMkara zAstrI, vinirmitayA zrI hariharaprasAdapANDeyena, prakAzana cokhambA saMskRta saMsthAna, paMcama saMskaraNa, vi.saM. 2037 san 1980 14 dravyaguNavijJAna (tRtIya bhAgaH ), AcArya priyavrata zarmA, cokhambA saMskRta saMsthAna, dvitIya saMskaraNa, vi.saM. 2036 15 dravyaguNavijJAna (caturtha bhAgaH), AcArya priyavrata zarmA, cokhambA saMskRta saMsthAna, prathama saMskaraNa, vi.saM. 2034 16 Water quality in Bhavmisra's Bhava Prakasa Masslit Series-2 E.A. V. Prassad. N. J. Publications, 1979 For Private and Personal Use Only Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zukala yajurvedamAM piMDapitRyajJa jaka bhaTTa zukala yajurveda sahitAnA khInna adhyAyanA 29 thI 34 7 maMtro 'pipitRyajJa ' viSe che. pitR zabda pitA'nA arthamAM vaparAya che. temaja divaMgata, adRzya, mAyALu, svargIya AtmA mATe paNa vaparAya che. pUrvajo pratye sammAnanI bhAvanA keLavavI, samaye samaye bhAvathI temanuM smaraNu karI aMjali ApavI te pratyeka bhAratIya saMtAnanI krUraja che. bhAratIya saMskRtimAM 'kA siddhAnta ', ' punarjanmavAda ' temaja pitRonuM astitva sArvatrika rIte svIkArAyeluM tathya che. tethI dharmakAryamAM lagnAdi zubha prasaMge para nAndIzrAddha taduparAMta zrAddhamAM pazu temane yAda karavAnI prathA che. karIne pitRone yAda karAya che. jApAna, cIna jevA khIjA dezamAM paNa mRtAtmAone aMjali ApavAnI prathA eka yA khIjI rIte pracalita che, zubha prasa`ge pitRone mAnapUrvIka kholAvavAmAM Ave che. tenAM pramANeA zukala yajurvedamAM maLe che.ra jema ke he semapAna karanArA pitRe ! tame zrota-smAta karmAnuSThAna karanArA amArA yajJa viSe padhAro ane svadhA nAmanA annathI tRpta thaI amArA para AziSa varasAvI amAruM rakSaNu karo. sAmAnya rIte pitRonI traNa peDhIne ApaNe yAda karIe chIe; pitA, pitAmaha ane prapitAmaha, pitA jIvita hoya tA pitAmaha, prapitAmaha ane vRddhapitAmaha ema traNa peDhI. 'svAdhyAya', pU. 20, aMka 3-4, akSayatItacA-janmASTamI aka, eprila 1990ogasTa 1990, pR. 216-220. *maharSiM vedavijJAna akAdamI, 3- mahAIlenDa pArka, polITekanika pAchaLa, amadAvAda, 380015 1 OM ahanaye kavyavAhanAya svAhA...vediSadeH // 2 OM ye rU'pANi' pra'timuJcamA'nA ...yasmAta // 3 OM matra pitaro mAcAM...mAtRSAcitrata !! OM namo vaH pitaro 5 OM Atta pitaro garbha kumAra... 'sat // 6 OM Urja vahantIramRtaM rasAya...Adhema // *.pitRk ! vRta vacaH... ( zukala yajurveda saMhitA adhyAya-2-matrasa khyA-ra9thI 34) 2 bhAryantu naH pita...DanasvamAn / (zu. yaju, 19,58 ) For Private and Personal Use Only Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 214 ja. ke. bhaTTa levAya che. A traNa peDhInA pitRone ApaNe tyAM aMjali ApavAnI prathA che. temAM ema kahyuM che ke somapAna karanArA pitRo zatAyu ApI mane pavitra kare. AmAM pitRo pratye mAnanI lAgaNI vyakta thAya che. pitRone ullekha Rgaveda, atharvavedamAM paNa sArI rIte maLI Ave che.* pitRonA paNa prakAro che. are arthAta avasthAnIya eTale ke pRthvI sthAnIya pitRo, rA: gharino vahitA: arthAt svarga ke ghusthAnIya pitRo ane madhyama -maNe mare madhyamA arthAta madhyama leka-aMtarikSamAM rahelA pitRo ema traNa prakAro paDe che. zukrala "jarveda saMhitA paNa te vAtane ulekha (1949) kare che. pitRo mATe vAraMvAra thobhyAsa pada vaparAya che tethI teo somanA moTA cAhako heAya tevuM lAge che. vaLI darbhanI pathArI para bese che tethI uSA-Si santari ags paNa kahevAya che. tethI ja pitRone darbhAsana ApI tenA para bali tarIke piMDadAna karAya che. A uparAMta (1) naLAttA pitA: ane (2) anivAtA pitara: evA pazu be bheda thAya che. A che vitaraH marinanA sAvAhitA - manana prAptA: arthAta agnikarma jenuM thayuM che tevA pitRo ane bIjA jene smazAnakarma prApta thayuM nathI arthAta Akarimaka kaIka sthaLe mRtyune varelA hoya ane jenuM zarIra dAhakiyA mATe prApta thayuM hoya tevA pitRone analinakvArA vira: kahevAmAM Ave che. vaLI zu. yaja. a. 19, maMtra saMkhyA-61 mAM agnazvArA pitaenuM AvAhana karIe chIe te ullekha che. 3 punantu mA pitaraH somyAsaH punantu mA pitAmahAH punanta prapitAmahAH pavitreNa zatAyuSA / (zukala yajurveda saMhitA a. 19, maMtra saMkhyA-37) 4 Rveda 10/14 ane 10/15. atharvaveda kAMDa-18 sUkta-3-4 5 udIra'tA mavara utparAsa unmabhyayAH pitaraH somyAsaH / asu ca IyuravRkA RtajJAste no''vantu pitaro haveSu (zu maju. saMhitA. 19/49) (R. 10/15/1) 6 Rda 10/15-1, 10/15/5 zukla yajurveda a. 19-maMtrasaMkhyA-50, 57, 58. Rgaveda. 10/15/3 daivayo e nA tahyA , 10/15/4 vahiMpa: utara racavAM...! ,, 10/15/5 35dUtA pitara: roccAraH phiMcevuM 8 ye'gniSvAttA ye anagnidhvAttA madhye divaH svadhA mAdayante / (zu. yajurveda a 19, maMtra-1) 9. agniSvAttAtumato havAmahe nArAzarase somapItha ma bhaashuH| * . ya. 19/1 ahIM ulvaTa kahe che- For Private and Personal Use Only Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra gumla yajurvedamAM piSicana pa AcArya sAyaNu RgvedanA 10/15/1 nA bhASyamAM pitRnu vargIkaraNa uttama, madhyama ane adhama evA traNa prakArathI batAve che.10 jee zrautakarmAnuSThAnaparAyaNu rahI jIvana jIvyA ane maraNane zaraNa thayA te uttama pitR, je kevaLa smArtIkamathI jIvyA ane maraNa pAmyA te madhyama ane jemaNe saMskArahIna jIvana jIvyuM ane maraNa pAmyA te kaniSTha ke adhama samajavA. www.kobatirth.org vedyamAM devA sAthe pitRonu` paNa AvAhana thatuM hatuM te parathI ema jaNAya che ke devA jeTaluM ja pitRnuM mAna hatuM. yadyapi devA kadI pitRo banatA nathI paraMtu devA sAthe pitRonuM AvAhana thAya che te pitRonI devatulya koTi batAve che,11 zukala yajurvedamAM A prakAranA pitR mATe piMDa dvArA thatA yajJa batAvyA che jene piDa pitRyajJa kahevAmAM Ave che. te bIjA adhyAyamAM 29-34 mantra che. tene vistarazaH neie. vijjo sAcchaH pitRyajJa: vijJapitRyajJa, arthAt piMDAnu` arpaNa karIne pitRone tRpta karAya. te yajJa eTale piMDapiyajJa. piDapiyajJA vidhi zatapatha brAhmaNu 2/4/2/7 tathA kAtyAyana zrautasUtra 4/1 mAM savistara varSo velA che. A yajJanA hetue nIce pramANe che. 1 devane prasanna karavA jema devayA thAya che tema pitRone prasanna karavA mATe A piDapitRyajJane vidhi che. r 2 apeAra pachI aparAhna kALamAM pitRene piMDadAna karAya che. tenuM kAraNa e che ke pUrvAna devAnA kArya mATe, madhyAhna manuSyeAnA kArya mATe jyAre aparAhana pitRnA kArya mATe che.12 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir agniSvAttAn pitRRn RtumataH RtusaMyuktAn havAmahe AhAyAmaH: 1: svA 3 11 antumA parvatAso dhruvAso'va'ntu mA pi'itaredeivahUtau // (R. 6524 - ( ujvaTa bhASya zu. ya. sa'. 19/61 trividhAH pitaraH uttamAH madhyamAH adhayAzceti / yathAvidhaM zrautaM karmAnuSThAya pitRtvaM prAptAH te uttamAH| mAtaMrmamAtravAH ye vitaH te madhyamAH ane saMhArevitjhA AgamAkRti ( Rgveda sAyaNa bhASya 1001pA1) 12 pUrvAhano vai devAnAM madhyaMdino manuSyANAmaparAhnaH pitRRNAM tasmAdaparAhUne dadAti // (21. 1. 2/3/8/2) For Private and Personal Use Only Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 14 www.kobatirth.org 3 piMDadAnathI pitRone pratyeka mAse yAda karavAnA che. A yajJa (pipiyana ) amAsane divase jyAre caMdra AkAzamAM bilakula na dekhAtA hAya tyAre karavAnA che.13 dayAga ane pau mAsayAga ane pratyeka mAse thatA iSTi yAga che. pUname pauhmAsa yAga ane amAse dayAga arthAt pakSe pakSe thatI praSTie dvArA eka mAse amAsanA divase pipitRyajJayAganA agarUpe karavAnA che. tema chatAM A eka svataMtra yAga che. kAraNa ke te dayAganA aMgabhUta heAvA chatAM zatapatha brAhmaNu ane kAtyAyana zrautasUtra tene svataMtra yAga gaNe che. have tenA ma`tro joI e. prathama maMtramAM anya mpayAnAya svAhA Ave che. pitRonA ' kavya 'te je grahaNu kare che te-agni 'kavyavAhana' gaNAya.14 A maMtra kholIne yajamAna athavA piDapitRyajJa karanAra agnimAM Ahuti Ape che. bIjI Ahuti somAya pitRyate svAhA kholIne Ape che. AthI vedImAM vighna karanArA asuro nAza pAme che. 15 13 aparAne piNDapitRyajJaH candrAdarzane'mAvAsyAyAm // 14 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ja. ke. bhaTTe yajamAne prAcInAvIti (jamaNe khabhe janeAi dhAraNa) karIne gApatya agninI pAse dakSiNAbhimukha besI piDa mATenA havihvaNu karavAnA hoya che. 16 dakSiNAgnimAM caru pakavavAne che. dakSiLAno zravanamU17 | vyateona pi-(Fire meant for cooking oblations. yajamAna dakSiNAbhimukha besIne heAma kare che. ahIM yajamAne prathama cekhAne ardhapakavAvasthAmAM ja dhIvALA karIne suk vaDe dakSiGgAgnimAM Ahuti ApavI. tyArabAda ghInI e Ahuti ( 1 ) anave vyavAnAya svAhA ane (2) somAya pitute svAhA ( kAtyAyana zrautasUtra 4/1/1) 15 apahatA asurA rakSAMsi vediSayeH // kavayaH krAntadarzinaH pitarasteSAM saMbandhi kAvyaM haviH / tadvoDhumadhikAro yasyAsti sa kavyavAhanaH / tasmai kavyavAhanAya agnaye svAhA // (zu. yaju. sa'. 2/ra9nuM mahIdhara bhASya ) zu. yu. rara9 purA: rakSAsa 2 asmAta sthAnAt avatAH| ( zu. ya. 2/29 unvaTa bhASya ) 16 prAcInAvItinaH savyaM jAnvAdhyopAsIdaMstAn abravIt mAsi mAsi vo'zana svadhAvo manojavo nazcandramA vo jyotiriti // (za. brA. ra|3|Ara ) 17 rakSiLAno zravanam / ( kAtyAyana zrautasUtra 4/1/2 ) For Private and Personal Use Only Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zukla yajurvedamAM DipiyA belIne agnimAM ApavI. te pachI umADiyuM (35%) agnikuMDamAM pheravavuM. tyAra pachI agni saMkorIne je ja...(2/30) maMtra bhaNa. tene artha e che ke rAkSasa pitAnuM svArUpa anna khAya che te A baLatA lAkaDA (umADiyA)thI nAza pAmo. pachIthI traNa darbha para traNa piMDa mukAya che ane sAthe vitaro mAyAdava 2/1 bhaNavAne hoya che. arthAta AthI pitRo tRpta thAva ane AkhalAnI jema madamasta thaI pitapatAne bhAga grahaNa karI yajamAna para AzIrvAda varasAvo. pachI aMjali bAMdhI prArthanA karavI ke na : tA: 2/32. cha vAra pitRone vaMdana. cha Rtuo che ane badhI RtuomAM pitRo yajamAnanI rakSA kare ne bhAvathI prArthanA karavAnI che. 19 1 rasarUpa-vasaMtaRturUpa pitRone namaskAra. 20 2 grISmarUpa-pitRone namaskAra. 21 3 jIvananA heturUpa varSArUpI pitRone namaskAra.2 4 svadhA-annarUpa pitRone namaskAra. 5 gherasvarUpa pitRone namaskAra ' manyu-krodha svarUpa pitRone namaskAra. Ama chavAra vaMdana karI yajamAna pitRone prArthe che. gRhanna: amane gRha, patnI, putra, pautrAdika Ape, jethI vidyamAna dhanamAMthI ame Apane tRpta karIe. he pitRo vastra dhAraNa kare. vAta sAvaMtA tyArabAda mAta: fjato (2/33) maMtra bhaNIne yajamAnapatnI 18 sudaM varatAtu roti . kA. zrI sU. 4/1/9. 15 na vitara 2/3ra SaD vA RtavaH pitaraH iti zrutiH / 2. vasante hi madhvAdayo rasAH saMbhavanti / tathA rasAya namaH / (zu. yaju. 2/32 mahIdhara bhASya ) 21 kutti Dhi ne govadhayaH (zu. yama, bhA. 2/32). 22 gIranAmatA nIvAca gamyo naH (za. ya. ma. bhA. 2/32) 23 svAhA vai zarad svadhA vai pitRNAmannam / rAri vAgoDAuna mavanitA (za. ya. 2/32 ma. bhA.) 24 Atta pitaro garbha kumAraM puSkarasrajam / For Private and Personal Use Only Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 219 ja huM mahe piMDe paikI madhyama piMDa grahaNa karI tenuM prAzana kare che, khAya che. tethI uttama, kamaLa jevA mukhavALA azvinIkumAreza jevA suMdara putra maLe tevI abhilASA sevAya che,paNa pachI piMDa para gaM mardantI26 e ma`trathI yajamAna jaLa chAMTe che. te vakhate jaLadevatAne prArthanA kare che. he jaLadevatA ! asarUpa, amRtarUpa dhRtarUpa, jaLarUpa ane anna tathA surAne vahana karanAra tame pitRonA svadhA-pASaNurUpa che. sarvarAgavinAzaka tame svadhArUpa che tethI tame amArA pitRone tRpta karI. Ama A 'piMDapitRyajJa' eka zrotayAga che ane temAM pitRne piDadAna ApIne tRpta karavAmAM Ave che. ca mahAyajJomAM paNa upayananuM sthAna che ane te mahAyajJa paNa kahevAya che. mRtajane-pitR pAchaLa piMDadAna, tarpaNuM zrAddhAdi kriyAe eka prakAre temane prasanna karavA mATe ja che tema piMDapitRyajJa paNa pitRonI tRpti mATe karavAmAM AvatA yajJa che. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zukala yajurveda sAhitAnA khInta adhyAyamAM AvatA 29thI 34 maMtro ( cha maMtro ) A rIte piMDapitRyajJanI ghaNI vizada carcA kare che, jenuM zatapatha brAhmaNu tema ja kAtyAyana zrautasUtra samarthana kare che. saddagranthA ' zukla yajurvedasa hitA, uvaTa mahIdharabhASyasamanvita, pra. meAtIlAla banArasIdAsabaMgale rADa, javAharanagara, dilhI-110 007, punarmudrita sa MskaraNa, 1998. 2 zatapathabrAhmaNu-cinnasvAmI zAstrI, caukhaMbA sa`skRta sasthAna, vArANusI, khIja AvRtti, sauMvata 2040, I. sa. 1984, 3 kAtyAyana zrautasUtra--DaoN. AlbarTa vaikhara sa`pAdita, caukha'khA saMskRta sirIjha Aphsi, vArANasI, 1972. 25 yatheha puruSo'sa't // (zu. ya. 2/33 ) madhyama viddha prAjJAti putrAmA / zu. ya. sahitA unna bhASya a. 2/33) Apazeti madhyama vijyuM trAjJAti patnI putrAmeti / ( kAtyAyana zrautasUtra' 4/1/22) 26-laga mAttI mRta' zrRtaM yaH nIsAruM pari'srutam / sva'dhAya' ta'paya'ta me pi'tRRn // (zu. ya. sa. a. 2, maMtra, saMkhyA 34) A maMtra jaLasiMcananA che ane 'milyo niSidmatIti| kA. zrau. sU. 4/1/19mAM kahyuM che te pramANabhUta vidhAna che. For Private and Personal Use Only Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zukala yajurvemAM pipitayajJa 4 yajurveda saMhitA-Arya sAhitya maMDala, ajamera (mUlamAtra) - 5 zakala yajurveda saMhitA-pUrvArdha ane uttarArdha, saMpAdakaH motIlAla ravizaMkara gheDA, prakAzana-porabaMdara vedazALA, govidajI DAhyAbhAI lAkhANI, prakAzana-varSa-1933. 6 vedasaMhitA mUlamAtra-paM. zrIpAda dAmodara sAtavalekara, svAdhyAya maMDaLa, pAraDI, (ji. valasADa) caturthavRtti. 7 atharvaveda saMhitA (mUlamAtra) zrIpAda dAmodara sAtavalekara, svAdhyAya maMDaLa, pAraDI (ji. valasADa) caturthavRtti. A Practical Vodic Dictionary, Suryakanta, Oxford Press, Bombay, Delhi, Calcutta, Madras, 1981. University For Private and Personal Use Only Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir lekhakane ? pAnanI eka ja bAjue, TAIpa karelA ane e zakya na hoya to zAhIthI suvAcya akSara lakhelA lekho mekalavA, TAIpa nakalamAM TAIpakAmanI bhUlane sudhAryA pachI ja lekha mekala. gUjarAta vidyApIThanA joDaNIkoza pramANe joDaNI rAkhavI Avazyaka che. lekhanI mULa prata ja mekalavI. lekhanI kArbana nakala mekale tyAre te aMgenuM spaSTa kAraNa jaNAvavuM. lekhamAM avataraze, anya vidvAnanAM maMtavya TAMkavAmAM Ave che te aMgeno saMdarbha pUrepUrI vigata sAthe Apavo anivArya che. pANIpamAM e saMdarbhanI vigata ApatAM lekhaka athavA saMpAdaka/saMzodhaka (aTaka pahelI), graMtha, prakAzaka, prakAzanavarSa, AvRtti pRSTha, e krama jALavavo jarUrI che. 3 svAdhyAya'mAM chapAyela sarva lene kopIrAITa mahArAjA sayAjIrAva yunivarsiTI, vaDodarA hastaka che. lekhake athavA anya koIe lekhamAM koi aMza lekhita paravAnagI vagara punarmudrita karavuM nahIM. * saMkSepazabda prayojatA pahelAM e zabda anya sthAne pUrepUrA prayojelA hovA joIe. 5 pAdaTIne krama saLaMga rAkhI je te pRSTha upara te te pAdaTIne nirdeza jarUrI che. sthA thA ya. svAdhyAya ane saMzodhananuM vaimAsika saMpAdakaH rAmakRSNa tu. vyAsa varSamAM cAra aMka bahAra paDe che- dIvI aMka, vasaMtapaMcamI aMka, akSayatRta.yA aMka ane janmASTamI aMka. lavAjama : -bhAratamAM...2. 20 = 00 5. (TapAlakharca sAthe) -paradezamAM yunAITeDa sTasa oNpha amerikA mATe...6 Dolara (TapAlakharca sAthe ) -yuropa ane anya dezo mATe...pa. 2.50 (TapAlakharca sAthe) AkhA varSanA grAhako lavAjamanA varSanI zarUAtathI ja seMdhavAmAM Ave che. lavAjama agAuthI svIkAravAmAM Ave che. lavAjama mokalatI vakhate kyA graMtha mATe lavAjama kahyuM che te spaSTa jaNAvavuM. lavAjamavarSa navembarathI okaTobara sudhInuM gaNAya che, je A saranAme mokalavuM-niyAmakazrI, prAcyavidyA maniTara, mahArAjA sayAjIrAva vizvavidyAlaya, lokamAnya TiLaka reDa, vaDodarA-390 002. jAherAta H A trimAsikamAM jAherAta ApavA mATe lakhe saMpAdaka, "svAdhyAya', prAyavidyA maMdira, lokamAnya TiLaka reDa, vaDodarA-390 001 For Private and Personal Use Only Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kalyANavarmAmRta sArAvalInA vandrAriSTamAdhyAyamAM vaidakIya vicAra narendrakumAra pI. mahetA* saMskRta tiSazAstranA itihAsanuM avalokana karatAM jaNAya che ke devajJaziromaNi AcArya varAhamihira (I. sa. 505)nI pachI ane prasiddha TIkAkAra bhaTTotpala (I. sa. 966)nI pahelAM thaI gayela vaTezvara-kalyANuvarmA (i. sa. 578) jatiSazAstranA itihAsamAM eka mahatvanuM sthAna dharAve che. trikaMdha jyotiSazAstranA jAtaka graMthomAM parAzara muninuM "bahatpArAzarahAra zAstra" apaSa graMthomAM prasiddha che ane AcArya varAhamihiranuM "buhajajAtaka" poSagraMthamAM sauthI prAcIna che. A be prasiddha jataka maMce pachI (gurjara pradezanA vyAdhrapadanareza) kalyANavarmAe parAzara, varAhamihira, yavananarendra vagerenA graMthamAMthI sAra laIne "sArAvalI' nAmanA jAtaka graMthanI racanA karI.' kalyANavarmAe pitAnA A jAtaka graMthamAM satya, bAdarAyaNa, cANakaya, hau, cUDAmaNi, mANika, bahmAdi jyotiSakAronA pracalita matano ullekha karyo che. sArAvalI nAmanA A prasiddha graMthamAM kalyANavarmAe pitAnA samayanA jyotiSazAstranA jJAnanI sAthe sAthe pracalita vidaka (Ayurveda, zAstra, egazAstra, dharmazAstra, rAjanItizAstra temaja sAmAjika paristhitinuM suMdara nidarzana karAvyuM che ane te dvArA lekhake potAnI bahumukhI pratibhA paricaya paNa karAvI dIdhA che, jema kAlidAsamAM kemesTrI joI zakAya che, kavi bhakTimAM vyAkaraNa daSTa thAya che ane zrI harSamAM dArzanikatA pradarzita thAya che temU bhAratIya zAstrakAromAM paNa viziSTa bahumukhI pratibhA jovA maLe che. kAvyaprakAzakAra mammaTa, sAhityadarpaNukAra vizvanAtha, paMDita jagannAtha vagere kAvyazAstrIoe paNa pitAnuM vividha zAstronuM jJAna tema ja pAMDitya darzAvyuM che. tattvajJAnanI zALAmAM Adyaguru zaMkarAcArya, rAmAnujAcArya, vallabhAcArya vagere AcAryoe paNa pitAnI tarkazaktine tema ja bahuzrutatAne paricaya karAvyuM che. AyurvedazAstramAM zAraMgadharasaMhitakAra zAraMgadhara, vaidya jIvanakAra lelaMbirAja vagerenI kavitvazakti tema ja bahuzrutatA jANItI che. lelabIrAjanA TaughajIvanamAM zRMgArarasanuM nirUpaNa kAlidAsanI yAda apAve che. jyotiSAcArya varAhamihiramAM te kAlidAsa, bhavabhUti ke bANunAM paNa darzana karI zakAya che. svAdhyAya', pR. 27, aMka 3-4, akSayatRtIyA-janmASTamI aMka, eprila-1990ogasTa 1990, pR. 221-230, hasA zerI, kaDI (ena. jI. 382715.). - dIkSita zaMkara bAlaka, anu. harihara prA. bhaTTa, bhAratIya jatiSazAstra, dvitIya naM. yuni. graMtha nirmANa borDa-gujarAta rAjya, amadAvAda-1. prathama AvRtti, 1972, 5. 245, For Private and Personal Use Only Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 222 narendrakumAra pI. mahetA tizAstramAM prAcIna RSimunioe ane AcAryoe tiSazAstrIya divyajJAnanI sAthe sAthe bhAratIya saMskRtinAM vividha pAsAMonuM suMdara nidarzana karyuM che. ghaNIvAra eka zAstranA nirUpaNanI sAthe sAthe anya zAstronuM nirUpaNa ADakatarI rIte potAnI bahumukhI pratibhA dvArA rajU karI de che. devaziromaNi varAhamihire jotiSazAstranA traNe saka upara pitAnA graMthonI racanA karI che. "paMcasiddhAMtikA ', "ahajajAtaka" ane "bRhatasaMhitA'mAM tenI bahumukhI pratibhA jotiSone tema ja tA vidvAnone prabhAvita karI de che. tene "bRhata saMhitA' graMtha te bhAratIya jJAnavijJAnane vizvakoza kahI zakAya. bahatsaMhitAnA "prahagocarAdhyAyamAM AcArya varAhamihire jyotiSaviSayaka gocarajJAnanA nirUpaNanI sAthe sAthe mudrAlaMkAra dvArA vividha devRttone paricaya karAvyuM che. A mahocAradhyAyamAM lekhake eka sAthe jyotiSa, chaMda, kAvya ane alaMkArane paricaya karAvI dIdhuM che. vAhamihiranI bhASAzailImAM kAlidAsanI zailI pratibiMbita thatI jovA maLe che. tenI keTalIka zlekapaMktio kAlidAsanI AmramaMjarI jevI madhura sUktione rasAsvAda karAve che ane kAlidAsanI yAda tAjI karAve che. kadAca kAlidAsa ane varAhamihira (I. sa. 55) samakAlIna hoya ane tatkAlIna ( guptakAlIna ) vidyAkIya vAtAvaraNanI temanA upara asara hoya te banavAjoga che. varAhamihira pachI lagabhaga turata ja thayela kalyANavarmAe tenA sArAvalI nAmanA jAtaka graMthamAM caMdrAriybhaMgAdhyAya'mAM jatiSaviSayaka caMdranA vegathI thatA bAlAriSTabhaMganI sAthe sAthe Ayurvedika vicAronuM nirUpaNa karyuM che. "caMdrAriSTabhaMgAdhyAya' nAmanA A agiyAramA adhyAyamAM lekhake caMdrathI thatA vividha zubhayoge ane tenAthI thatA bAlAriSTabhaMgogonuM vivaraNa karyuM che " ariSTa" eTale aniSTa, amaMgaLa ke bALapaNamAM bALakane thato mRtyuyoga. bALakanA janma samaye AkAzanA cahene AdhAre jAtakanI janmakuMDaLI bane che ane temAM zubhAzubha rahene AdhAre jAtakanuM bhAvijIvana ghaDAya che. azubha mahayogathI bALakanuM bALapaNamAM ja mRtyu thAya che. A jAtanA roga bAlAriSTa vega kahevAmAM Ave che. lekhake sArAvalInA dazamAM adhyAyamAM bAlAriSTagonuM vizada varNana karyuM che. dazamAM "ariSTAdhyAya 'mAM ariSTa gonuM vigate varNana karyA pachI agiyAramA ane bAramA adhyAyamAM lekhake caMdra, guru, zukra vagere grahathI thatA, zubhayoga dvArA ariSTabhaMganuM vivaraNa karyuM che. caMdrAriSTabhaMgAdhyAya" nAmanA agiyAramAM adhyAyamAM mAtra caMdrathI thatA zubha ceno dvArA ariSTabhaMganuM nirUpaNa karyuM che ane tenI sAthe sAthe Ayurvedika vicAronuM paNa nidarzana karyuM che. ariSTabhaMga aMgenA 2 jhA (pa.) amRtAnana, "bRhatsaMhitA" caukhambA vidyAbhavana, vArANasI-1, 1983, 5. 4. vAvaH vArI nutano hi yLAvopAla mAsi | - ku paDeya (De.) rAmacandra, tividhAbharaNama', motIlAla banArasIdAsa, dihI, 1988, A. 1, pR. 656. dhanvaMtariH kSapaNakAmarasiMha shkuvetaalbhttttghttsrprkaalidaasaaH| khyAto varAhamihiro nRpateH sabhAyAM ratnAni vai vararucinava vikramasya / 22.1." For Private and Personal Use Only Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kalyANamakRta sAvalInA parimANamAM vaidakIya vicAra -223 tipadIya vivecananI sAthesAtha lekhake Ayurvedika vicAronuM rogo ane tenA upacAra sAthe risaprada varNana karyuM che. janmanA caMdrayogathI kayAre ariSTano bhaMga ke nAza thAya che tenA eka eka yoganI sAthe lekhake roga ane upacAranA udAharaNa dvArA vaidakIya vicAra rajU karela che. jAtakanI janmakuMDaLImAM caMdranA vividha gAthI jema ariSTane bhaMga ke nAza thAya che tema vaidakIya vividha upacArothI ke pragothI vividha rogone nAza thAya che tevuM samucita darzana karAvyuM che. sArAvalInA 11mA adhyAyamAM kula sattara zloko jovA maLe che. keTalIka AvRttimAM aDhAra leko jovA maLe che. kalekomAM keTalIka jagyAmAM pAThabheda paNa jovA maLe che. Ama chatAM roga ane upacAramAM kaMI khAsa taphAvata jaNAtuM nathI. prathama be leAkomAM bALAriSTayoga ane tenI niSphaLatAnI prastAvanA ryA bAda trIjA slekathI lekhaka janmasamayanA caMdranI sthitine AdhAre bAlAriSTayAganA nAzanuM varNana kare che. jema rAjA nyAyabhaMga karanArane nAza kare tema saMpUrNa caMdra je janmasamaye badhA grahothI duSTa hoya te ariSTane nAza kare che. ahIM daMDaviSayaka rAjanaitika vicArathI bAlAriSTa bhaMganI carcAne prAraMbha thAya che. tevI ja rIte chellA aDhAramA zlokamAM jema pitA potAnA putrane mAratuM nathI, paraMtu rakSaNa kare che tema jAtakanI janmakuMDaLImAM chaThThA ke AThamA bhAvamAM rahela caMdra zubhAzubha prahathI duSTa hovA chatAM je jAtakane janma zukala pakSamAM rAtre thayo hoya athavA kRSNa pakSamAM divase thayele heya te caMdra prayatnapUrvaka ApasamAM rakSaNa kare che. Ama ahIM chellA komAM kauTuMbika vicAra rajU thayela che. anya zlokamAM lekhake mahad aMze vaidakIya vicAro rajU karyA che. koI koI vAra A carcAnI vacce ( 10, 11, 12, 14, 16 ane 17mAM) anya (kulAMganA, lebhI, Darapoka, sUrya, rAjAnI senA, sainika, vAla, mRga vagerenAM) udAharaNo dvArA. bAlAriSTabhaMganI tulanA karIne vividha vicAro rajU karyA che 8 AmAM lekhakanI vaidakIya vicAraNA uparAMta anya sAmAjika, rAjakIya, bodhaviSayaka vagere bAbatenuM jJAna samulasita thAya che. have A sArAvalInA agiyAramA adhyAyamAM vaidakIya vicAranuM anuzIlana karatAM jaNAya che ke ahIM lagabhaga dazeka rogo ane tenA upacAra ke te rogane nAza karavA mATenA prayogonuM nirUpaNa thayuM che. A rogo ane upacAra lekhakanA samayanA pracalita ane jANItA hevA 8 R. Santhanam, Saravali of Kalyana Varma, Vol I, Ranjan Publications, 16, Ansari Road, Daryaganj, New Delhi 110002, First Edition, 1983, Page-142. 5 caturvedI (DaoN). muralIdhara, zrImat kalyANavarma-viracitA sArAvalI "kAntimatI" hindI vyAkhyA sahitA, motIlAla banArasIdAsa, vArANasI, 1986, tRtIya saMzoSita utaLa, 50 82. . ja 6 ejana, pR. 79, 11/3 (11 me adhyAya/he. :). -- 7 ejana, 5. 81, 11/18, ' ' ; * : 8 ejana, 5. 80-81, 1/ 12, 14, 11, 10, 20, 25; ; ; ; ' : svA 4 For Private and Personal Use Only Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 214 narendrakumAra pI. mahetA joIe. bAlAriSThabhaMga aMgenA caMdranA yogo ane vividha raMge tathA tenA upacAranuM eka sAthe lekhake suMdara nidarzana karyuM che. have kamazaH darekanuM rasaprada ane upayogI mUlyAMkana karIzuM. 1 vAyareganA nAza mATe bastikriyAH sArAvalInA 11 mA adhyAyanA 4 thA zlokamAM caMdragathI thatA bAlAriSTabhaMganA tiSaviSayaka nirUpaNamAM lekhake jaNAve che ke je pUrNa kaLAothI yukta caMdra janmasamaye mitranA navamAMza caMdramAM sthita hoya ane te zukrathI daSTa hoya te ariSTa dUra karavAvALA gomAM A koSa ga che. A bAbata samajAvavA mATe lekhaka vaidakIya udAharaNa sAthe tulanA karatAM jaNAve che ke jema vAyureganA nAza mATe bastikriyA zreSTha manAya che tema ariSTanA nAza mATe caMdrathI banate uparyukta yoga koSTha che. - vAyureganA nAza mATe Ayurvedika upacAromAM sUMTha, gaMThoDA, methI, hiMgASTaka vagere auSadhe jANItAM che, chatAM bastikriyA (vividha rIte karavAmAM AvatI zarIranI AMtarika zuddhi ) vAyuroganA vinAza mATe uttama mAnavAmAM Ave che. bastikriyAthI zarIra vAyudoSarahita ane rUtivAna tathA taMdurasta rahe che. bastikriyAne eka prakAranI yogika kriyA paNa mAnavAmAM Ave che. * lekhake ahIM jyotiSaviSayaka navamAMzanuM eka rAzinA nava bhAga nakSatrapaddhatinuM mahattva paNa batAvI dIdhuM che. jyotiSazAstramAM navamAMza kuMDaLInuM vargIya, dazavagIya vagere kuMDaLIomAM vizeSa mahattva jovA maLe che. . 2 kapha ane pittaSanA vinAza mATe virecana ane vamanakriyA - * A adhyAyanA pAMcamA zlokamAM jalAba ane UlaTI dvArA kapha tathA pittanA dezanA zamananI carcA che. jema kapha ane pittanA dezane julAba (reca) e vamanathI dUra karI zakAya che temane caMdra janmasamaye parama uccane eTale ke vRSabha rAzimAM traNa aMzane hoya ane te zukrathI duSTa hoya te ariSTano nAza thAya che. arthAta bAlAriSTane bhaMga thAya che. ahIM julAba temaja UlaTInA upacArathI kapha ane pittadoSa zarIramAMthI nIkaLI jAya che ane te zAMta thAya che te vicAra rajU thAya che. uccanA prahanuM mahatva paNa aMkAyuM che. bhAratIya tiSamAM ucanA grahone prabaLa ane zaktizALI-prabhAvazALI mAnavAmAM Ave che. naisargika zubha graha zukra ane tenI dRSTinuM paNa mahattva jovA maLe che. 9 ejana, 5, 70, 80 ane 81 (vividha roga ane upacAre) 1/4, 5, 6, 7, 8, 9, 13 ane 15 (.) . For Private and Personal Use Only Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kayAmata sAvalInA mApaNAmAM jhIya vicAra 3 mahAtisAra regamAM jAyaphaLa ke dADamanA chotarAnA phavAthane prayoga - chaThThA lekamAM mahA atisAra (satata jhADA thavA te) regamAM jAyaphaLa ke (pAThabheda mujaba) dADamanA chotarAne phavAtha akasIra che tema jaNAvyuM che. A kavAthanA prayogathI game tevA jhADA thayA hoya te paNa te maTI jAya che. AvI ja rIte janmasamaye caMdra game teTale kSINa hoya te paNa je caMdra zubhagrahanA vargamAM zubha grahathI duSTa hoya te bAlAriSTane nAza thAya che. ahIM jyotiSaviSayaka vividha grahanA varga ane zubha grahonI dRSTinuM mahatva jovA maLe che. guru zukra, budha ane pUrNa caMdrane ( baLavAna caMdrane) sargika zubha graha mAnavAmAM Ave che. mahAtisAra rogamAM jAyaphaLa ane dADamane upacAra vaidakIya upacAramAM jANItA che. ahIM gAdIna ane dimAga ema pAThabheda jovA maLe che temAM tIkhA, pATha svIkArya jaNAya che tema chatAM mahAtisAramAM dADamane upacAra paNa jANItuM che tethI A pAThabheda dhUsI gaye heya tema lAge che. jAyaphaLane upacAra uparyukta rogamAM vizeSa lAbhaprada hoya tema lAge che. 4 unmAda reganA nAza mATe kalyANadyuta : sAtamA lekamAM unmAda (pAgalapaNuM)nA roganA nAza mATe kalyANadhRtanA prayoganI carcA jovA maLe che. jema kalyANatanA prayogathI unmAdaregane nAza thAya che tema je janmanA caMdrathI 7, 8, 6 bhAvamAM pApagrahothI rahita zubhagrahe heya te ariSTane nAza che. ahIM jyotiSaviSayaka adhoganuM mahatva jovA maLe che. A yogathI caMdrane baLa maLe che jyAre caMdrathI 6, 7 ane 8mA bhAvamAM zubha graha hoya eTale ke che zubha graha, sAtame zubha graha ane AThame zubha graha hoya tyAre caMdrAdhiyoga bane che. A yoga jema ariSTane nAza kare che tema sukha, samRddhi ane aizvaryamAM paNa vRddhi kare che. zani, maMgaLa, rAhu-ketu ane sUryane pApagraha mAnavAmAM Ave che.. 5 netraraMga ( pIDA) nA nAza mATe lavaNayukta tane praga - jema lavaNayukta vRtanA prayogathI netraroga AMkhanI pIDA zame che ke te rogane nAza kare che.. tema caMdra zubha phaLa ApanAra zubhagrahathI yukta hoya ane zubhagrahonA draSakANamAM hoya te ariSTane nAza thAya che. ahIM netrapIDAnA zamananuM ke netraroganA nAzanuM nirUpaNa A AThamA lekamAM jovA maLe che. ahIM draSakANanuM mahatva paNa sUcavAyuM che. 6 kaNabhUla ke kAnanA rogane dUra karavA mATe mIThAvALA pANIne praga uparyukta AThamA zlokamAM netraraMganA nAza mATe lavaNayukta dhUtane prayoga darzAvyo che. Aja lokamAM pUranArojanI jagyAe tRtipUravaThThavjUne evo pAThabheda jovA maLe che tethI rAga ane upacAra udAharaNamAM badalAya che. upara mujaba draSakANumAM rahela caMdra jema ariSTane nAza kare che tema mIThAvALuM pANI kAnamAM nAkhavAthI karNazala ke kAnanI pIDA-kAnane roga nAza pAme che. ahIM pAThabhedane kAraNe jyotiSaviSayaka bAbata eka ja che, paraMtu vaidakIya udAharaNa badalAya che, For Private and Personal Use Only Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 22 narendrakumAra pI. mahetA 7 harasa ke masAnA nAza mATe tA (chAza, ke maThAnA sevanane prayoga : navamA kalekamAM harasa ke masAnA rogane nAza karavA mATe chAza ane maThAnA sevanane upacAra batAvavAmAM Avyo che. jema chAza ane maThAnA sevanathI gudaja eTale ke masA ke harasa mATe che tema jo janmAMgamAM caMdra pUrNakaLAethI yukta thaIne zubha grahanA dvAdazAMzamAM hoya te ariSTane nAza thAya che. ahIM guja eTale harasa, masA, maraDo vagere rogomAM chAza ane maThAne prayoga lAbhakAraka manAya che. jyotiSazAstramAM janmAMga sivAya herA, drayakANu, saptamAMza, navamAMza, dvAdazAMza ane trizAMzane SaDravargIya kuMDaLIo kahevAmAM Ave che. tevI ja rIte dazAMza, SoDazAMza SaDyaza vagere kuMDaLIo dazavagIrya, vIsavagIya ema vividha prakAranI kuMDaLIo bane che ane temanuM viziSTa bAbatamAM viziSTa mahatva jovA maLe che. ahIM dvAdazAMzane ullekha thayeluM che. mAtApitAnA sukha bAbata paNa dvAdazAMza kuMDaLInuM mahattva mAnavAmAM Ave che. (s tArA vinA sauhatham). 8 AMkhamAM phelAnA nAza mATe kALAM marI ane vAMsanA uparanA kamaLa bhAganA ghasArAne prayoga - AMkhamAM salAne dUra karavA mATe kALA marI ane vAMsanA uparanA kemaLa bhAganA dhasArAne prayoga teramA lokamAM jovA maLe che. jema kALAM marI ane vAMsane uparane kemaLa bhAga dhasIne dararoja AMkhamAM AMjavAmAM Ave te AMkhanuM phUluM naSTa thAya che tevI rIte je janmane adhipati lanamAM samasta grahothI daSTa hoya te bAlAriSTane nAza thAya che, ahIM janmane adhipati arthAta rAzIne svAmI lagnamAMsthita rahIne samasta mahethI daSTahoya te ariSTane nAza kare che temAM janmanA adhipatinA sthAnanuM mahatva darzAvAyuM che. sAthe sAthe badhA graho (sAtame hovAthI athavA viziSTa daSTi karatA hovAthI) jetA hovAthI tene vizeSa baLa maLe che. 9 ugrakvaranA nAza mATe munipuSpa (agatyapuSpa)nA rasane sUMghavAne praga paMdaramA zlokamAM lekhake uma jvaranA nAza mATe munipuSpanA rasane prAga sUcavyuM che. cothe divase Avate (cothiya) tAva agapu5nA rasane sUMdhavAthI UtarI jAya che, zAMta thaI jAya che. tema je caMdrathI bAramA bhAvamAM budha ke zuka hoya ane agiyAramA bhAvamAM pApagraha hoya tema ja dazamA bhAvamAM guru &Aya te ariSTane nAza thAya che. ahIM viziSTa prahanuM viziSTa sthAne sUcavAyuM che. For Private and Personal Use Only Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra kalyANavAMkRta sArAvalInA zamphAriSTa thAyamAM vaidakIya vicAra 227 Ama vaTezvara-kalyANuva e tenA prasiddha sArAvalI nAmanA jAtaka graMthamAM caMdrAriSa bhagAdhyAya ' nAmanA agiyAramA adhyAyamAM jyotiSaviSayaka nirUpaNunI sAthe sAthe baidakIya vicArAnu' samucita ane upayogI dana karAvyu che. AmAM ApaNune kalyANavarmAnuM ucca vaidakIya jJAna jovA maLe che. bhAratavarSAmAM AyurvedanI para parA vaidakIya yugathI Ara'bhAtI jovA maLe che. Rgveda tathA yajurvedamAM AyurvedanA rAga tathA tenA upacAra mATenAM auSadhonA saMketa maLe che. paraMtu athavavedamAM tenu vizada vaNaeNna jovA maLe che. tethI Ayurvedane athava vedano upaveda mAnavAmAM Ave che.10 caraka, suzruta ane kazyapa sahitAmAM Ayurvedane vistAra ane vividha vibhAgeAmAM vibhAjana jevA maLe che, te ATha vibhAgomAM agAmAM vibhAjita che. A AThe aMgA ( zalya, zAlAkaya, kAya, bhUta, kaumAra, agada, rasAyana ane vAjIkaraNa ) upara vividha graMtha racAyA che. sArAvalImAM ( jyAtiSagraMthamAM ) kalyANavarmAnA samayanuM pracalita baidakIya jJAna jovA maLe che. kalyANavarmA eka prakhara jyotiSajJa hovA uparAMta AyurvedAdi vividha zAsrAnA talasparzI nAtA jaNAya che. 3 ma www.kobatirth.org 1 zaMkara bAlakRSNa dIkSita, anu. harihara prA. bhaTTa, bhAratIya jyAtiSazAstra, prathamakha'Da/dvitIya khaMDa, yunivarsiTI graMtha nirmANu kha, gujarAta rAjya, amadAvAda--6, prathama AvRtti (va nathI lakhela ) 2 AcArya baladeva upAdhyAya, saMskRta zAstroM kA itihAsa, hinduvizvavidyAlaya, kAzI, 1960 5 10 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saMdarbha graMthAnI sUci 183 zrIvarAhamihirAcAryaviracitA bhaTTotpalIvivRtisahitA bRhatsaMhitA, prathamobhAgaH, sampAdakaH avadhavihArI tripAThI, vArANaseya saMskRtavizvavidyAlayaH, vArANasI- 2 vArANasyAm 1890 tame zakAbde varAhamihiraviracitA bRhatsaMhitA saM.paM. acyutAnanda jhA, caukhambA vidyAbhavana, vArANasI-1, kalyANavarmA viracitA sArAvalI, DaoN. muralIbara caturvedI, motIlAla banArasIdAsa, vArANasI, 1981, dvitIya saMskaraNa upAdhyAya ( AcArya ) carela, saMskRtazAstroMnA tiAsa, zAravAmandira, cArAnasIba, 1182, navIna sa1ra1, pR. 1, 2, For Private and Personal Use Only Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 29 6 R. Santhanam, Publications, New Delhi-2 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir narendrakumAra pI. mahetA Saravali of Kalyana varma Vol I Ranjan, 1983, First Edition, 7 Keith A. B., A History of Sanskrit Literature, Oxford University Press, 1966. . paM. zrI acyutAnanda jhA, laghupArAzarI madhyapArAzarI bAkhambA amarabhAratI prakAzana, bArAmanI-1*, mana 1184 30, vana saraLa. 9 zrImadvarAhamihirAcAryaviracitaM laghujAtakam devazavAcaspati zrI vAsudeva ThAkuraprasAda pustaka mambi, cALI-10, 116, visIya bhavana. . zrIgaNezadevazaviracitaH jAtakAlaGkAraH se. zrIkapilezvarazAstrI, caukhambhA se saMsthAna, cArAnasI-1, vi.sa. 2037, tRtIya saraLa, 16mIoDhiAva vicitaM tamAma, 1. zrI acyuttAnama mA, gauambA suM. mI. Aja, nArAjasI-1678, dvitIya rALa, 12. zrImad Apava pati vicita bhepadaiva zataka, anu. zAo girinazakara, sastuM sA. va. kArralaya, bhadra, amadAvAda, I. sa. 1992, 209 AvRtti. amadAvAda 2, 1949, 13 gumAnI viracita jJAnabhaiSajyamaMjarI, anu. rajanInAca dhArekhAna, sastuM. sA.va. kAryAlaya, amadAvAda, 1939, 4thI Atti. 14 munazI vijayazaMkara dhanazaMkara, dharadharane vaMgha, sastuM sA. va. kAryAlaya, 15 mAdhava caudharI, divya vanaspati, gAlA pablizarsa, amadAvAda-1, 1984, bIja AnaM. For Private and Personal Use Only Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrImatkalyANavarmAviracitA sArAvalI ekAdazo'dhyAyaH saMbhUtariSTAkhyA bhaGgasteSAM yathA bhavedyogaiH / vAnAgamato vakSye pradhAnabhUtA yataste'tra // 1 // uDupatikRtariSTAnAM bhaGgastAvannirUpyate pUrvam / samyak zeSANAmapi yathAmataM brahmapUrvANAm // 2 // sarvairgaganabhramaNairdRSTacandro vinAzayati riSTam / ApUrvamANamUrtiryathA nRpaH sannayed dveSam // 3 // candra:- sampUrNatanuH zukreNa nirIkSitaH suhRdbhAge / riSTaharANAM zreSTho vAtaharANAM yathA bastiH // 4 // paramocce ziziratanubhRgutanayanirIkSito hara tiriSTam / samyagvirekavamanaM kaphapittAnA' yathA doSam // 5 // candraH zubhavargasthaH kSINo'pi zumekSito haratiriSTam / jalamiva mahAtisAraM jAtIphalavalkalakvacitam // 6 // saptASTamaSaSThasthAH zazinaH saumyArantyariSTaphalam / pApairamizracArAH kalyANaghRtaM yathonmAdam // 7 // yuktaH zubhaphaladAyibhirinduH saumyainihantyariSTAni / teSAmiva tryaMze* lavaNavimizraM ghRtaM nayanarogam // 8 // ApUryamANamUrtidvadizabhAge zubhasya yadi candraH / riSTaM nayati vinAzaM takrAbhyAso yathA gudajam // 9 // saumyakSetre candro horApatinA vilokito "hanti / riSTaM na vIkSito'nyaiH kulAGganA kulamivAnpagatA // 10 // krUra bane zazAGko bhavane zanirIkSitastadanubarge / rakSati zizuM prajAtaM kRpaNa iva dhanaM prayatnena // 11 // janmAdhipatirbalavAn suhRdbhirabhivIkSitaH zubhairbhaGgam riSTasya karoti sadA bhIruriva prAptasaMgrAmaH // 12 // 'janmAdhipatirlagne dRSTaH sarvairvinAzayati riSTam / ghRSToSaNavidalAbhyAM pratyekakRtAJjanaM yathA zuklam // 13 // 1 pittakaphAnAM / 2 dADima / 3 sarvainihantyaridaSTAni / 4 srutipUvacchravaNazUlaM / 5 harati / 6 janmezo lagnezvaradRSTaH sarva / For Private and Personal Use Only Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir narendrakumAra pI. mahetA svoccasthasvagRhe'thavApi suhRdA varge'pi saumya'thavA saMpUrNaH zubha vIkSitaH zarAdharo varge svakIye'thavA 'zatrUNAmavalokane na patitaH pApairayuktekSito riSTaM hanti sudustara dinapatiH prAleyarAziM yathA // 14 // zazino'ntye budhasitayorAye kareSu vAkpatI gagane / duritaM cAturthikamiva nazyati munikusumarasanasyaiH // 15 // lAnezvarasya candraH SatridazAyahiSukeSu zubha dRSTaH / kSapayati samastariSTAnyanuyAte "nRpatirodha iva // 16 // eko janmAdhipatiH paripUrNabalaH zubhairdRSTaH / hanti nizAkarariSTaM vyAghra iva mRgAn vane mattaH // 17 // pakSe site bhavati janma yadi kSapAyAM ___ kRSNe'thavA'hani zubhAzubhadRzyamAnaH / taM candramA ripuvinAzagato'pi yatnA dApatsu rakSati piteva zizu na hanti // 18 // iti kalyANavarmaviracitAyAM sArAvalyA candrAriSTabhako nAmaikAdazo'dhyAyaH / * 1 svocce vA / 2 vargetha 3 saumye'pi / 4 anuyAto nirupa, riSTaM vArayate / 5 zubhagrahaidRSTaH / 6 mattAn / * DaoN. muralIdhara caturvedI 1 zrImat kalyANavarma-viracitA sArAvalI motIlAla banArasIdAsa, vArANaNI tRtIya saMzodhita saMskaraNa, 1986, pR0 79-82 R. Santhanam Saravali of Kalyana Varma, Vol. I, Ranjan Publications, 16 Ansari Road, Dariyaganj, New Delhi, 110002, First Edition : 1983 p. 138-142 For Private and Personal Use Only Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir TvedamAM pradarzita thayelA krAntikArI vicAre vizvanAtha jI. zArI bhAratIya Arya saMskRtine enA mULa svarUpamAM nihALavI hoya te ApaNe ApaNI saMskRtinA Adisrota Rda tarapha daSTipAta karavA paDaze. "peloDalito dhamaimUnam"--veda badhA ja dharmonuM mULa che. bhagavAna manu vedanA mahattvane darzAvatAM kahe che ke yo'nadhItya dvijo vedaM anyatra kurute zramam / / sa jIvanneva zUdratvamAzu gacchati sAnvayaH // anyatra manu bhagavAne kahyuM che ke - vedameva sadA'bhyaset tapastapasyana dvijottamaH / vedAbhyAso hi viprasya paramaM tapamucyate // AnAthI sAbita thAya che ke prAcInakALamAM vedAbhyAsanuM keTaluM mahattva hatuM. paraMtu Aje vida viSenI siddha vyaktio yatra-ctra ca dRSTigocara thAya che. AjanA samaye prApta thatA RgavedanI zAkala zAkhAnI saMhitA ja upalabdha thAya che. jemAM 1017 sute che ane 10 maMDaLamAM A veda vibhAjita che. mahAkavi haimaranI kavitAnA aMzo jeTalA vizALa pramANamAM che, vedanA sUktone AkAra ethI paNa vizeSa - svAmI dayAnaMda sarasvatI kahe che tema "veda sarva satya vidyAonuM pustaka che". eTale ahIM anya viSayanI carcA na karatAM vedamAM AvatAM dArzanika ta viSe ja ullekha karIzuM. RgavedamAM evA keTalAka krAMtikArI vicAro che jenA viSe kalpanA karavAmAM AvatAM te samayanA rIti-rivAjone ApaNane khyAla Ave che. vedanA 10mA maMDaLanAM 5 sUkto atyeSTi saMskAra vizenAM che. jemAM eka sUktane choDIne bAkInAM badhAM sUkto bhAvi janma vize (punarjanma)nA vicAro rajU kare che. prathama sUktamAM yama-bIjAmAM pitRo, trIjAmAM agni, cothAmAM pUSA ane aMtima sUktamAM sarasvatInI stuti karavAmAM AvelI che. A satanA adhyayanathI pratIta thAya che ke bhAratIya baMne prakAranA anyaSTi saMskAra jevA ke agni "svAdayAya', pR. 27, aMke 3-4, akSayatRtIyA-janmASTamI aMka, eprila 1990ogasTa 1990, pR. 231-234, * Asa enDa komarsa koleja, IDara (sAbarama) sthA 5 For Private and Personal Use Only Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 232 vizvanAya cha. zAstrI yuddha temaja bhUpraveza (ghaTavAnA ) bannemAM mAne che. chatAM paNa vaidika sa'skAmAM agnidAha saoNMskAra vizeSa pracalita hatA. bhUpraveza sa'sArI, sanyAsI temaja navajAta zizuo mATe ja ucita manAtA hatA. Aje paNa A ja prathA pracalita che. keTalAka vivecakonuM mAnavuM che ke atyeSTi saMskAra samaye mRta puruSanI patnI patinI sAthe ja satI thAya evuM vidhAna RgvedamAM ane atha vaidamAM maLe che, A OM sarvenA 10mA maLanAM 85-86-87 sUkato joI javA vinaMtI che. satI thavAnI prathA bhArApIya yugathI pracalita haro evI mAnyatA pravarte che parantu mAthI vizeSa patimRtyunA kAraNe zoka karatI strIne Rgveda ( 10/18/8 )mAM-- "udInAbhitrIvaloka gatAsumetamupazeSa ehi / istama masya didhiSostavedaM patyurjanitvamabhisambhUya / huM nArI! khristI thA ane sAMsArika jIvanane pharIthI svIkAra karatuM kheATI rIte mRta vyaktinA zaba pAse zAka karI rahI che. AvA ane ahIM pAse ubhelA navA patinuM patnItva svIkAra kara, je tArA hAtha pakaDIne UbhA che, je tane sneha kare che. A rIte A maMtra vidhavAvivAha je krAMtikArI vicAradhArA che tenA svIkAra tema ja satIprathAnA vidha kare che. huM amArI mAnyatA pramANe kadAca satIprathA je astitvamAM haze to te kSatriya pUratI ja karaze. ) A ja rIte yantramantranI carcAno viSaya athavavedanA che. evA matro che. jemAM tra sadhI viSayanI carcA karavAmAM sUna karamAM-- Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir A maMtramAM karavAmAM AvI che. prasiddha kanikradajjanuSaM pramuvANazyati vAcamariteva nAvam / sumaGgalaba] zakune bhavAsi mA tvA kAcidabhi mA vidhyAvidat // chatAM paNa vaidamAM 10-12 Rgveda maMDaLa 2 AvI che. zubha zukana mATe pakSIone maMgaLa svara ninAhita karavA mATe vinaMtI AvI ja rIte Rgveda 1/191muM sUkta je " madhuvidyA "nA nAmathI sUkta che temAM vija utAravA sabadhI matro ApelA che. - vAgI. mRtyuzayyA upara paDelo DhAya, cavAnI koI AzA na hoya, tevA samaye tenA sagAsaMbadhIo tenI vanarakSA mATe prAthanA karatA kAya evA maMtro (R. 10/60/8) sUktamAM ApavAmAM Avela che. maMtrano bhAvArtha kaMika A pramANe che-- For Private and Personal Use Only jevI rIte rathamAM gheADAne khetaravA mATe sArathi paTTAthI tene bAMdhI de che, tevI ja rIte me tamArA prANone bAMdhI rAkhyA che jethI tame jIvatA raho. tamArA zarIranuM avasAna na thAya ane tame sadA svastha ane dIrdhAyu rahI, Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org RgvedamAM pradarzita thayelA krAntikArI vicAro . 232 RgvedanuM chamA maMDaLanuM 55muM sUkta pravApinI upaniSadanA nAme jANItuM che, ' lovers charm 'nA nAmathI paMtu A sukta khUba ja prasiddha che. pAnAnI premikAne upADI javA mATe te AvyA che tyAre enA sagA-sabaMdhIo tema ja AjubAjunI dhI ja vyaktione suvADI devA mATe te dACo nAkhatAM kahe che sastu mAtA sastu pitA sastuzvA sastu vizpatiH / sasantu sarve jJAtayaH sastvayamabhito janaH // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AvI ja rIte ekapatnImana e Adarza paraparA rahI che. zekayapatnI hamezAM bhatsa nAnuM rArajhu rahI che. Rgveda 10/145 sUktamAM maMtranuM uccAraNa karIne strI sapatnImanapotAnI zAkalpapatnInuM mana karI zake che udasI sUryo bhaMgAhRdaya mAmako bhagaH / ahaM tadvidvalA patimabhyasAkSI viSA vahiH // A rIte RgvedamAM divya ane dArzanika vicArI atra-taMtra satra jovA maLe che. je mAnavajIvananA gajiMdA vahevAra sAthe sabaMdha rAkhe che. tatkAlIna samAjanI raheNIkaraNI tenA vicArA-saMkalpA-mAnyatAonuM AmAM khUba ja suMdara rIte varSoMna kareluM che. For Private and Personal Use Only Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org zrI sayAjI sAhityamALA 333 kailAsa--svAmI prabhuvatI jI 334 aMbikA, koTezvara ane kuMbhAriyA--(sva.) zrI. kanaiyAlAla bhA. dave 335 aitihAsika lekhasaMgraha(sva.) zrI paMDita lAlacaMda bha. gAMdhI 336 haribhadrasUri--pro. hIrAlAla 2. kApaDiyA 338 bhavAinA vezanI vArtAo--(sva.) zrI. bharatarAma bhA. mahetA 339 zrImad bhAgavata (gujarAtI anuvAda): bhAga 1, skaMdha 1-3-- (sva.) zrI nAgaradAsa amarajI paDyA (1965) 360 vanauSadhikAza--pre. ke. kA. zAstrI 361 sahasraliMga ane rudramahAlaya--(sva.) zrI kanaiyAlAla bhA. dave 362 vaiSNavatI DAkAra--(sva.) DaoN. maMjulAla 2. majamu`dAra 361 vRddhatrayI ane lakSutrayI--( sva. ) DaoN. bApAlAla ga. vaidya 363 vArA eka adhyayana--DaoN. Ara. ena. mahetA 340 gujarAta sthaLanAma saMsada byAkhyAnamAlA, bhAga 1 (1965) 342 kudaratanI rIte vadhu Arogya--zrI. zAMtilAla pra. purAhita (1967) 3=50 bhArata-ratna--zrI. upendrarAya ja. sAMDesarA (1967) 343 15=50 17=00 13=00 (=00 364 mahArAjA sayAjIrAva trIjA--(sva.) pro. sita bUca 365 nAbhAjIkRta bhaktamAlanA aitihAsika bhaktA-eka adhyayana-- zrI mULazaMkara hi, kevalIyA Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 366 lesara-zrI. padmakAnta ra. zAha 317 AhAravijJAna--(punaH mudraNa ) DaoN. jayazaMkara dha. pAThaka ane (sva.) ana MtarAya ma. rAvaLa (1991) 344 mahAgujarAtanA musalamAna, bhAga 1--zrI karIma mahaMmada mAstara 346 peTrAliyama--zrI padmakAnta 2. zAha (1970 ) 3475'cadazI tApa--svAmI praNavatI jI (.1971) 14=50 11=50 351 8=1 15=00 348 akhA ane madhyakAlIna saMtapara pA (sva.) DaoN. yA. ja. tripAThI 349 zrImad bhAgavata: bhAga 3--(sva.) nAgaradAsa a. padmA (1972 ) 350 carakanA svAdhyAya, bhAga 1--(sva.) DaoN. bApAlAla ga. vaidya (1973) 26=00 gujarAtane poTarI udyoga--zrI. zAMtilAla pI. purAhita (1975) 352 UMDANanA tAga--zrI choTubhAi suthAra ( 1905) 353 bhAratIya vINA--(sva.) prA. rasikalAla ema. 5mA (1978 ) 354 carakanA svAdhyAya, bhAga ra--(sva.) DaoN. bApAlAla ga. vaidya (1979) 96=00 355 cAMpAnera : eka adhyayana--DaoN. ramaNulAla nA. mahetA (1980) 356 dvArakAnA pradezanA sAMskRtika itihAsa--(sva.) zrI ka. na. joSI 357 Adhunika gujarAtanA satA, bhAga 2-Do. kezavalAla Thakkara (1979) 45=00 358 sUryazakti zrI. padmakAnta ra. zAha (1981) 31=00 3=00 44=00 5=50 359 kavi giradhara : jIvana ane kavana...Do. devadatta jezI 51=00 35=5 19=00 48=00 33=00 44=00 49=0 rA. pai. 13=00 5=50 18=00 11=00 3=00 prAptisthAna : yunivarsiTI pustakavecANa vibhAga, mahArAjA sayAjIrAva yunivarsiTI presa, zajamahela daravAjA pAse, rAjamahela rAha, lAlA-390001 For Private and Personal Use Only t=00 00=> 44=00 4=00 60=00 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir darzana jayanta che, ThAkara 1 samasyA : vijJAna kahe che ke 4.5 abaja varSa pUrve pRthvInuM sarjana thayuM. te pachI temAM asaMkhya jAtinAM nAnAM-moTAM prANIo utpanna thayAM. A prANIone parasparane jIvanasaMdharSa nivAravA mATe darekane mATe alaga paryAvaraNane gokhale rakhAye. pachI te 140 lAkha varSa pahelAM manuSyajAti nirmANa thaI. A bepaguM prANI vicitra nIkaLyuM. paryAvaraNanA gokhalAnI maryAdA tene asvIkArya hatI. tenuM astitva sarvatra prasarI rahyuM ane potAnA svArthamAM naDatararUpa thatAM prANIone te raheMsI nAkhavA lAgyA. jyAre mANase potAnI AsapAsanI jaDa cetana sRSTi nIrakhI haze, tyAre tenA cittamAM addabhuta-rasa relA haze. manuSya janme che, Uchare che, vadhe che, hase che, jhaghaDe che ane te maraNane zaraNa thaI jAya che. gaNyA gaNAya nahi eTalA prakAranAM anya prANIomAM paNa A ja krama che. vanaspatimAM paNa AvuM jovAya che. parvate sthira che te jharaNAM vahe che ane temAMthI nadIo bane che. A saritAo saratI saratI sAgaramAM samAya che ane chatAM tenAM UchaLatAM jaLa maryAdA mUkatAM nathI. divasa ane rAta niyamita rIte thAya che. sUrya savAramAM Uge che ane sAMje AthamI jatAM aMdhakAra chavAya che, tyAre AkAzamAM agaNita tArA camakI uThe che! rAtre darzana dete candra roja niyamita rIte vadhate ane ghaTatuM rahe che. vAdaLAM caDhI AvI varasI jAya che ane pRthvI lIlotarInI sehAmaNI cAdara oDhI le che. vRkSo tathA velAo phaLaphUla Ape che, mANasanuM AvuM nirIkSaNa samasyArUpa banI gayuM! tenA manamAM aneka prazno ubhA thayA. haze. zuM A badhuM anAdi kALathI Ama ja cAlatuM haze ? koIka vakhate te te uddabhavyuM haze ne ? to te ApoApa UbhuM thayuM haze ke koI dvArA sajoyuM haze ? sUrya vagere prAkRtika paribaLonI niyamitatA koI agamya niyAmakanA niyamanane AbhArI te nahi hoya? ane je kharekhara ema ja hoya, te te koNa haze, ke haze, kyAM rahetA haze? vaLI teNe e paNa joyuM ke badhA manuSyo sarakhA sukhI ke sarakhA dukhI nathI hotA. koI khUba sukhI hoya che, koI sAdhAraNa sukhI hoya che, koI duHkhI hoya che, te koI vaLI atyanta svAdhyAya', pu. ra0, aMka 3-4, akSayatRtIyA-janmASTamI aMka, eprila 1990ogasTa 1990, 5. 235-16 For Private and Personal Use Only Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jayanA che. ThAkara duHkhI hoya che. koIne eka prakAranuM sukha hoya che te bIjA prakAranuM duHkha hoya che, ane bIjAne vaLI tethI UlaTuM ja hoya che. tene thayuM ATalI badhI viSamatA kema haze? ane mRtyu te badhAne ja vaLageluM che! zuM A jagatamAM koI ja sarvathA sukhI nahi hoya ? zuM A duHkha mAtrane dUra karavAne koI ja upAya nahi hoya ? ane mRtyunA bhayane TALI zakAya evI koI ja yukti nahi hoya? 2 UkalanI zodha: mANasa prakRtithI AzAvAdI che, nirAzAvAdI nathI. tethI teNe A ane AvA anya aneka praznonA ukela zodhavA prayatna AdaryA. bhArata jevA dezamAM havA-pANI-kherAka-nivAsa jevI jIvananI jarUriyAta saraLatAthI maLI zakatI hevAthI cintanazIla RSimunio ekAntamAM besIne lAMbA samaya sudhI vicAramAM DUbI jaI A rahasyane ukela zodhavA mathI rahyA. eka to temane A jagatanA mULamAM rahelI vyavasthAnuM kAraNa zodhI kADhavuM hatuM, ane vaLI temane savizeSa prayatna duHkhamAMthI tema ja mRtyunA bhayamAMthI kAyamane mATe chUTavAne upAya zodhavA mATe hate. "veda" e jagatanuM prAcInatama upalabdha sAhitya gaNAya che. vaidika saMhitAomAM AvAM cintanenA puSkaLa nirdeze prApta thAya che. A cintane, " brAhmaNa" tema ja "AraNyaka' maLyamAM thaIne, vaidika sAhityanA atabhAgamAM AvelAM hoI tathA samasta vedanA hArdane prakaTa karatAM hAI vedAnta' evA yathArtha nAmathI oLakhAtAM upaniSadamAM pUrNatayA vikasita thayelAM jovA maLe che. A upaniSadanA RSioe ApelAM AlekhananI talasparzitA, rocakatA tathA saraLatA uparathI samajAya che ke A mahAna RSioe A samasta sRSTinI pAchaLa saMtAIne vilasI rahelA parama tatvane sAkSAtkAra anubhavyo haze ja. upaniSadanA amuka aMze te jagatanA zreSTha sAhityamAM sthAna pAmyA che. zahenazAha zAhajahAnanA jayeSTha putra dArA sukAha. 40 jeTalAM upaniSadone phArasImAM anuvAda karele, jenA jarmana bhASAntarathI prabhAvita thaI khyAtanAma jarmana philasUpha ropenahevara (1748-1860) upaniSadanA anuvAdanA te granthane mAthe mukIne nAcatAM nAcatAM pulakita banIne bolI UThele ke-"It is the solace of my life, the solace of my death!---te te mArA jIvananI parama zAMti che, mArA mRtyunI parama zAMti che. " 3 ataH daudika RSioe prakatimAM vyApI rahelI upara varNavI tevI aparivartanazIla natika vyavasthAne "Rta" evuM nAma ApyuM che. A saMjJAne mULa artha "sIdhI lITI', "niyama evo thAya che. te uparathI A vizvamAM je abAdhya niyama pravarte che tene mATe A maharSioe e saMjJA ApI che. A "Data' kevaLa bAhya sRSTinA niyamane ja nahi paNa nIti tathA dharmanA For Private and Personal Use Only Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir na 237 niyamane paNa darzAve che, te vizvanI naitika suvyavasthA che. deza, kALa, paristhiti vagere saMdarbhone khyAlamAM rAkhIne je tathya jovAya che te ' satya ' athavA, vadhAre spaSTatA karIe tA, vyAvahArika satya 'he; parantu te ja tathyane ke vastune AvA koi prakAranA saMdarbha vinA ja, bilakula nirapekSabhAve, joI e tyAre te jevuM dekhAya che tene ' pAramArthika satya 'kahe che ane tenuM ja bIjuM nAma ' Rta' che. * vyAvahArika satya 'nuM darzana te dhaNuA karI zake, paraMtu ' pAramArthika satya ' je ' Rna', tenuM dRrzIna tA koIka viralA ja karI zake che. 4 na: mATe have ApaNe ' darzana ' zabdanA artha kharAbara samajI laI e. ' jevuM, AMkha vaDe jANavuM ' e arthamAM saMskRtamAM dh dhAtu (1 dar ) che. tenuM bhAvavAcaka nAma '- duzdana ' tethI cakSusa indriya ( cakSurindriya) dvArA jJAna meLavavAnI kriyA tathA evI rIte meLaveluM jJAna e ane darzana ' zabda prayAjAya. khIjI jJAnendriyA karatAM vadhAre cokasAIpUrvaka viSayanuM jJAna meLavatI hAvAthI kSurindriya satyanI vadhAre najIka gaNAtI hAI baNI vAra tene sarva jJAnendriyAnA pratinidhi tarIke pazu nirdezavAmAM Ave che. A rIte anya jJAnendriyA dvArA meLavAtA jJAna karatAM cakSurindriya dvArA meLavAtuM jJAna caDhiyAtuM gAya che. mAthI ja * pratyakSa ' [ ti + akSa ( AMkha )--< AMkhanI sAme ']ne sarva pramANeAmAM mukhya gaNuvAmAM Ave che, ane nyAyAlayamAM ' sAkSI ' ( ' sAkSAt--najare-jonAra ' )nA vidhAnane mahattva ApavAmAM Ave che. paNa A teA sAmAnya najare dekhAya tevA sthUla padArthonA jJAnanI vAta thaI. parantu keTalAka atyanta sudhama padArtho hAya che je sthULa netra vaDe joI zakAtA nathI; udAharaNlR tarIke paramAtmA, AtmA, sva, ' darzIna ' zabdane avikAsa thatAM te AvI atIndriya--jene anubhava sAmAnya IndriyAnI madadathI meLavI zakAya nahi tevI-vastuonA sAkSAtkArane artha, ' AdhyAtmika jJAna 'nA artha paNa sUcavavA lAgyA. 'razyate" maneMna kRti varzanam '-jenA vaDe ( atIndriya vastuone) joI-jANI zakAya che te ' darzana '-evI vyutpatti paNa thavA lAgI, jene atha evA thAya ke je zAstrIya paddhati dvArA AtmA, paramAtmA Adi indriyAtIta padArthonA sAkSAtkAra karI zakAya-temanI sAkSAt anubhUti prApta karAya-tene paNa ' darzana ' kahevAya 5 zruti H veda ' apauruSeya ' eTale ke koI manuSya vaDe jenI racanA thaI nathI tevA manAya che. te A ja kAraNe. prAcIna maharSinI pratibhA, upara darzAvyuM tevA rahasyoATana mATe, satata cintana dvArA keLavAI te samAdhinI sthitie paheAMcI jatAM, A adbhuta vizvanI pAchaLa saMtAyela rahasyane spaSTa nei zakatI hatI, samajI zakatI hatI, mANI zakatI hatI. AvI je sAkSAt anubhUtie temane thai, temate te RSie vedamAM prakaTa karI janasamAja samakSa dharI dIdhI. ' 16 zabda vij dhAtu (v fvad) uparathI banelA hoI tene sIdhA sAdya artha thAya For Private and Personal Use Only Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 238 jayanta pre. ThAkara , . ' vidyA ' ke ' jJAna ' arthAt ' utkRSTa koTinuM AdhyAtmika jJAna'. A anubhUtiemAM jANe agamya gebI avAja dvArA A RSiee e sAMbhaLyuM ane te sAMbhaLelu' utkRSTa jJAna ' veda 'mAM rajU karyuM. AthI ja vaidane zruti ' / mruta paNa kahe che--je banne zabdo / zra * sAMbhaLavuM 'mAMthI UtarI AvyA che, eka bhAvavAcaka nAma che ane bIjuM kamaNi bhUtakRdanta che. Ama, vaida e koi lekhakanI kRti nathI paNa prAcIna RSienI kasAyelI pratibhA dvArA temane thayelI sAkSAt anubhuti-6degna-ja che, zruti che, gahanamAM gahana jJAna che-maharSionAM prajJAcakSu dvArA anubhavAyelAM tathyone samUha che. 6. krenanI bhUmikAo H AvI ucca kakSAe pahAMcavA mADe traNa bhUmikAo che: ' zravaNu ', ' manana ', ane * nididhyAsana '. * zravaNu ' eTale khInna pAsethI sAMbhaLelI vAta--guru pAsethI meLavela upadeza ane vedamAMthI meLavela jJAna. A prathama bAhya bhUmikA thaI. A vAta upara satata cintana karavuM te che ' manana '. A manamAM thatI Antarika bhUmikA che. AvuM avirata cintana thatAM keTalIye zaMkAo ane pRcchAe UbhI thAya, ane e cintanamAM ja temanAM nirAkaraNa paNa thaI jatAM peluM jJAna daDha thAya. A pachInI antima bhUmikA che ' nididhyAsana 'tI, ''nididhyAsana ' eTale nirantara dhyAna-je vastu upara manana thayuM ane te dvArA daDhatA sadhAI, tenI sAthe ekarUpa banI javuM, tanmaya thaI javuM, kahe ke khaNe ApaNuM astitva tenAthI pUrepUru' bharI devuM, dUdha ane sAkara ekarUpa thaI jAya che tema tenI sAthe ekAkAra banI javuM. Ama thatAM te gUDha padAnI sAkSAt anubhUti thAya. - dRzyana 'nI AvI utkRSTa kakSA DAvAthI saheje samajAya che ke darzItA e koI buddhinI ramatA ke kevaLa tArkika ke bauddhika prakriyA nathI, paNa te AcAra paNu che--siddhAntAne AcAramAM utAravAnI, jIvanavyavahAramAM prakaTAvavAnI, pati paNa te Ape che. te te sarva prakAranA duHkhamAMthI, janmamaraNunA pherAmAMthI mukti meLavavA mATenA RSioe zeAdhelA mArgo che. avidyA-ajJAna ane viparIta jJAnathI ja A duHkhamaya sasAranuM bandhana hoi te nivArI sAcI vidyA--sAcA jJAnanI prAptinA prayatna te ja che ' darzana '. temAM temaNe vizvanAM paribaLAnI pAchaLa krama karatI zaktinA prabaLa samanvayane vAcA ApI che. potAnI AsapAsanAM paribaLAnuM sundara pRthakkaraNu karavAnI mAnavamananI adbhuta zaktinAM darzana temAM ApaNune thAya che, jene pariNAme vaiviSyamAM ekatA anubhavAya che. 7 sUkSma bhedaH - darzana ' viSe ATalA vicAra karyA pachI ' darzana ', 'tattvajJAna ' ane agrejI zabda * philosophy ' ( phrileseAphI) e traNe vaccenA sUkSma bheda samajI levA jarUrI che. A traNa sadAe ghaNI vAra ekabIjAnA paryAya tarIke prayojAya che, tethI tAttvika bheda jANavA Avazyaka che, For Private and Personal Use Only Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 239 - "ta' eTale "te'. "tarasa' eTale "tepaNuM' arthAta te 'nuM vAstavika svarUpa. A "te' zuM ? tenA be artha levAyaH (1) vizvanuM mULa kAraNa, jene mATe H brahma' zabda prajAya che; (2) koI paNa vastu. Ama " tarava' eTale (1) "vizvanA mULa kAraNanuM vAstavika svarUpa" ane (2) "dareka padArthanuM yathArtha svarUpa '. A banenuM jJAna-yathArtha ke sAcuM jJAna-te "tatvajJAna'. te te eka ja hoya. svarUpa eka hoya temAM parivartana na hoya tethI tenuM jJAna tatvajJAna-te eka ja heya. tene samajavA sAru, tene pAmavA mATenA prayatna te "dazane', tyAM pahoMcavA mATenA vicArAyelA te mAge che. AvAM darzanamAM rajU thayeluM jJAna te "tava'nuM sAcuM "jJAna" ja hoya ema kahI zakAya nahi. je kharekhara ema ja heta, te ATalAM badhAM darzananI jarUra ja kayAM raheta? pelA abdha manuSyanI vAta ahIM noMdhavA jevI che. temanI samakSa hAthI Ubhe hatuM, paraMtu teo tene joI zakatA na hatA. tethI temaNe hAthI upara hAtha pheravavA mAMDayo ane te dvArA hAthInuM svarUpa samajavA prayatna karyo. ekane hAtha hAthInA paDakhA upara pharyo tethI tene lAgyuM ke hAthI bhIMta jevo che. bIjAne hAtha tenA paga upara karatAM tene samajAyuM ke hAthI thAMbhalA jevo che. jene hAtha pUMchaDA upara karyo tene te doraDA jevo jaNAze. A rIte darekane hAthInuM svarUpa pitAnA prayatna ane jJAnanI maryAdA anusAra judu juduM lAgyuM. parantu te temanAM darzane adhUrAM hatAM. darzane kheTAM na hatAM, temanI maryAdA anusAra te sAcAM ja hatAM, paNa te hAthInA mAtra eka eka aMzane ja darzAvatAM hovAthI apUrNa hatAM. paNa te sarva darzanene yogya rIte samanvaya karavAmAM Ave, te hAthInuM sAcuM ane pUrNa darzana thaI zake. ane te pUrNa darzana te ja tenuM yathArtha jJAna, " tatvajJAna '. je te aMdha puruSomAMnA koIe hAthInI AjubAju pharIne tenA samagra zarIra upara hAtha pheravyuM. hata ane ekadhyAna thaIne tenAM vividha pAsAM samajavA prayatna karyo hota, te saMbhava che ke te hAthInA yathArtha savarUpane te samajI zakyo hota. zaMkarAcArya jevA koIkanuM darzana "tattvajJAna nI kakSAmAM AvI zake, paNa badhAM darzanene "tavajJAna' na kahevAya-jo A zabdane sAce tAtvika artha samajIe te. Ama kahevAmAM darzane ujArI pADavAne hetu nathI. paraMtu vAstaviktA samajavA prayatna mAtra che. koIka utkRSTa koTinuM darzana "tattvajJAna" darzAve, paNa badhAM nahi. e sarvane samanvaya karavAmAM Ave, te "tattvajJAna' thavAne saMbhava kharo. aMgrejI zabda " Philosophy' (phisephI) mULa grIka zabda "Philos" (philosa) ane "Sophia." (sephiyA) uparathI banela che. "philasa" eTale prema, anurAga; ane sekyiA" eTale vidyA, jJAna. AthI "philosophI'ne khare artha "vidyAnurAga" ke " jJAnAnurAga -sAcuM jJAna meLavavAnI IrachA-evo thAya che. grIsanA mahAna dArzanika sokreTisa (I. sa. pU. 469-399 )nA jamAnAmAM vijJAna AdinA vidvAne "sophist' (sephisTa) kahevAtA. "sephisTa eTale jJAnopadezaka'. A sephisTAthI potAne ja pADavA mATe sokreTise pitAne mATe "philesaphara'-jJAnAnurAgI', "jJAna meLavavA mATe prayatnazIla"--e zabda prayoje. sI vA 6 For Private and Personal Use Only Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 240 jayanta pre. ThAkara ' philAsAphI ' ane ' dana 'nAM dhyeya alaga alaga che te ANuvAthI te be vaccenA bhedanA khyAla AvI zakaze. ' phileAsAphI ' kautukanI zAnti arthe utpanna thai hoI kalpanA kuzaLa vidrAnAnA manevinedanuM sAdhana thai zake che. darzIna 'tuM AvuM nathI. AdhyAtmika, AdhyAbhautika tathA Adhidaivika e traNe prakAranA satApane Atmantika eTale ke pUrepUrA, kAyamaneA nAza karavAnA dhyeyathI ja ' darzana.'nI pravRtti thaI che. pariNAme ' darzane 'nI daSTi 'kliAseAphI 'karatAM vadhAre vyAvahArika, leEpakAraka, suvyavasthita tathA sarvAMgI aAI vyApaka che. ApaNe upara joI gayA chIe ke prAcIna bhAratamAM aihika jarUriyAtenI cintA vadhAre na rahevAthI pAralaukika cintana vadhAre AgaLa vadhyuM ane jevA vicAra tevA AcAra. AthI ja bhAratamAM dana tathA dhama` gADha rIte sakaLAyelAM rahyAM che. darzananAM AdhyAtmika tavA upara ja dharmanI dRDha pratiSThA che. dhArmika AcAra vinA dana niSphaLa gaNAya ane dArzanika vicAranI paripuSTi vinA dharmAM apratiSThita ja rahe. darzana vinAnA dharmajhanUnI ane asahiSNu hoya che. pAzcAtya dezomAM A menu AvuM joDANa na heAvAthI vaijJAnikA tathA cintAne khuzna sahana karavuM paDayuM che, jyAre bhAratamAM AvuM banatuM na hatuM. bhAratamAM dana ane dharmAMnA joDANane kAraNe udAratA che, ane tethI devuM karIne paNa ghI pIvAne upadeza ApanAra pUrA bhautikavAdanA pravartaka cArvAkane paNa RSi ja gaNyA che. jaina tathA bauddha jevAM danA dharmo sAthe sakaLAyelAM hovAthI adyaparyanta jIvaMta che; jyAre cArvAka ane AjIvaka jevA dAnika siddhAntA dhama sAthe saMkaLAyelA na hovAthI vadhAre TakI zakayA nahi, 8 anya nAmA : Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - dana' mATe prAcIna sAhityamAM mImAMsA ' zabda paNa yAjAye che, ' mImAMsA ' eTale ' manana karavAnI IcchA ', ' mananazIlatA '. manana e dunane pAye hovAthI A nAma tene apAyuM haze. bhagavAna kauTilyanA arthazAstra 'mAM ' darzana mATe ' AnvIkSikI vidyA ' evA prayoga karAyA che. anu upasarga sAthenA VN uparathI A zabda UtarI AvyA che. ' anu' eTale ' pachI, pAchaLa, pAchaLathI.' r eTale ' jovuM' arthAt ' vicAravuM', * cintana karavuM '. ' je vastu jANI haiAya, tenA upara pachIthI manana karavuM e artha * AnvIkSinI 'mAM rahelA che ane e rIte e nAma paNa yathArtha ja che. kauTilya to A ' * AnvIkSikI vidyA te ' trIva: sarvavidyAnAm '--sava vidyAenA hArdane prakaTa karanAra-kahe che. 9 mukhya dA : bhAratamAM vikaselAM mukhya datenI saMkhyA 12 che. (1) cArvAka, (2) jaina, (3) vaibhASika bauddha, (4) sautrAMtika bauddha, (5) yAgayAra bauddha ( vijJAnavAda), (6) mAdhyamika bauddha zUnyavAda ), (7) sAMkhya, (8) yAga, (9) nyAya, (10) vaizeSika, (11) mImAMsA ane ( 12 ) vedAnta. 10 SaDDanaH A datAnA be vibhAga pADavAmAM AvyA che; 1 Astika ane r nAstika, sAmAnya rIte ApaNe IzvaranA ane paralokanA astitvamAM mAnanArane Astika ' anetemAM ` na For Private and Personal Use Only Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 241 mAnanArane "nAstika' kahIe chIe. paraMtu darzananI bAbatamAM A zabdone viziSTa artha che. je "veda" ke "zruti" ne pramANa tarIke svIkAre che te darzane "Astika' darzano che ane je "veda'nA prAmAyane gaNutAM nathI te nAstika darzane che. chellAM cha darzane- sAMkhya ', "ga', nyAya', "vaizeSika ', "mImAMsA' ane "vedAnta'-vedanA prAmAyamAM mAnatAM hovAthI "Astika" darzane manAya che ane bAkInAM badhAM "veda"nA prAmANyane na mAnatAM hovAthI "nAstika " darzane gaNAya che. "Astika" darzanenI saMkhyA 6 hovAthI te "padarzana " e nAmathI prasiddha che. temAM kramAnusAra be-be darzanenAM traNa joDakAM che; 1 "sAMkhya'-'yoga'; 2 "nyAya'-'vaizeSika" ane 3 mImAMsA-"vedAnta'. AmAMnuM "mImAMsA darzana', 'pUrvamImAMsA ', "dharma-mImAMsA' ane "kamImAMsA' e nAmathI paNa oLakhAya che; jyAre vedAntadarzana'nAM bIjAM nAma che uttaramImAMsA" tathA "brahmamImAMsA'. A cha ye darzananI ajoDa tAkikatA, tenuM UMDANa ane sUkSama vivecana kharekhara adbhuta che. jayAM zratine AdhAre matanI sthApanA karavAmAM AvatI hoya, tyAM paNa rajUAta tarkabaddha rIte ja karAya che. cintananI maulikatA paNa dhyAna kheMcyA vagara rahetI nathI. manovijJAnanI UMDI carcA paNa temAM karavAmAM AvI che. dareka darzananI pitAnI tattvamImAMsA ke prameyamImAMsA, jJAnamImAMsA ke pramANumImAMsA ane AcAramImAMsA heya che. koIka darzana emAMnA amukane vizeSa mahatva Ape ane bIju bIjAne prAdhAnya Ape evo bheda che, je svAbhAvika ja gaNAya. A darzanakAre kevaLa tarka upara AdhAra na rAkhatAM potAnA siddhAMtone zrutinI kasoTIe caDhAve che, kema ke zuti e te sAkSAtkRtadharmA RSionAM prajJAcakSu dvArA jovAyelAM tane samUha che. A andhazraddhA na kahevAya, kAraNa ke A rIte teo pratibhAsaMpanna RSioe anubhavela aparokSa jJAnanI madada le che. jIva, jagata ane Izvara jevA ati gahana viSayo upara A dArzanikoe bhinnabhinna daSTie vivecana karyuM che. A viSayanI parama gahanatA A dArzanika vivecanane nAvInya ape che. vaLI A dizAmAM maulikatA paNa che. sutra uparanA TIkAkAroe paNa mULanA siddhAnto samajAvavAmAM pitAnA svataMtra vicAro paNa koI prakAranA bhaya vinA vyakta karyA che. 1 darzana-sAhitya : A Astika darzanenuM sAhitya ativipula che, jenI zarUAta sUtragranthathI thAya che. satrantha e je te darzanane prathama prantha hovA chatAM sUtronA kartAne darzanenA praNetA gaNavA e khoTa che. upara nedhyuM che tema, ati prAcIna kALathI A cintana paramparA cAlI AvI che, vaidika saMhitAomAM paNa tene spaSTa nirdeza maLe che. AthI samajAya che ke "veda"nA kALa pUrve paNa AvA vicAre cAlatA haze, je saMhitAomAM prakaTa thayA che ane vedanA jJAnakAMDa evA For Private and Personal Use Only Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 242 jayanta che. ThAkara ati samRddha upaniSatsAhityamAM te dArzanika cintane pUrNatayA vikaselAM jovA maLe che. AthI eTaluM ja samajavAnuM che ke pitAnI pUrve je vicArAyuM hatuM tene saMgrahIne atyanta saMkSIpta zailI dharAvatAM sUtromAM A sUtrakAroe rajU karyuM che. AvAM nAnakaDAM sUtro sahelAIthI kaMThastha thaI zake e eka mahattvapUrNa hetu sUtro racavAmAM hevo joIe. keTalAka sUtragranthamAM pUrve thayelA te te darzananA AcAryonA nAmolekha paNa maLe che. sUtro saraLatAthI kaMThastha thAya, paNa temanI zailI ati saMkSipta hevAthI tenA artha saraLatAthI samajI zakAya nahi e svAbhAvika che, kemake TUMkAM sUtromAM ghaNuM adhyAhAra rAkhavAmAM AvyuM hoya. A muzkelI dUra karavA mATe pachInA AcAryoe A sUtragranthane samajAvatAM bhASya racyAM. A bhAmAM sUtramAM na darzAvelA evA ghaNA muddAonI chAvaTa paNa pUtirUpe karavAmAM AvI. tarka dvArA anya matanuM khaMDana ane potAnA matanuM maMDana-prasthApana evI paddhati A bhASyamAM apanAvavAmAM AvI che. bhAge uparAnta vAtiko ane vRttio paNa racAyAM. A badhAnuM vivaraNa karatI puSkaLa TIkAo paNa racAI. A TIkAonA racayitAoe paNa sthaLe sthaLe potAnA maulika vicAro vyakta karyA che, jene pariNAme keTalAMka darzanamAM judA judA paMtha paNa UbhA thayA che. sarvatra lekhakonI buddhipratibhAnAM darzana thayA vinA rahetAM nathI. sauthI vadhAre samRddha sAhitya "vedAnta' dazananuM che, ane sAhityasamRddhinI daSTie nyAya' darzanane kama bIjo Ave che. A dazanene mULa hetu to mANasane evI dRSTi ApavAne hato ke jenA sahAre te Atyantika duAkhanivRtti ane paramasukhaprApti karI zake. mAnavaduHkha bahudhA ajJAna ane viparItajJAnamAMthI ja uddabhavatAM hovAthI A darzane te dUra karI sAcuM jJAna pravartAvavA mATe jIvananA vaividhyapUrNa anubhavone samajavAnI rIte batAve che. paNa prAraMbhamAM kendrasthAne rahela mAnava pachIthI vikaselI bauddhikatAne pariNAme jANe pazcAdabhamAM ja dhakelAI gayuM che ema kahIe te atizayokti nahi gaNAya ! 12 saMkalanA : have A cha darzananI saMkalana joI laIe. mutie kahyuM ane ApaNe sAMbhaLyuM. paNa evI rItanuM jJAna meLavavuM pUratuM nathI. A je jANyuM tene jovuM joIe, anubhavavuM joIe arthAta tene sAkSAtkAra karavo joIe. ane A mATenA yatnamAMthI ja A darzane ubhavyAM. temAM prathama Ave " sAMkhya darzana. tenA satrakAra maharSi kapilane "AdividvAna' kahyA che. ApaNe paramatatva brahmane jANatA nathI tenuM kAraNa prakRti ane puruSane aviveka che. cetana puruSa jaDa prakRtimAM pitApaNuM jae che. mATe A jatAvathI ja cetanatattva pate che tevI samajaNa teNe meLavavI joIe. te be vaccenA vivekanI jJAna thAya, te ja A samajaNa Ave. ApaNe bahmane jANatA nathI tenA A avivekarUpI For Private and Personal Use Only Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 243 kAraNane dUra karavAnI vAta A darzane karI. mULa te brahmane jANavAnI vAta hatI. paraMtu te mATe Avazyaka vikajJAna upara vadhAre bhAra mUkatAM brahma viSe mauna rakhAyuM. A paristhitine brahmano niSedha samajIne anuyAyI sAhityakAree brahmaniSedha darzAvyo ane tethI mULe brahmanuM jJAna meLavavAne upAya zodhavA mathatuM A darzana "nirIzvarasAMkhya' tarIke oLakhAyuM. sAMkhyadarzane aviveka TALIne vikajJAna meLavavAnI vAta to karI, paNa te to kevaLa saiddhAtika vAta ja thaI. tene AcAramAM mUkavI kevI rIte ? te mATeno upAya zo ? AthI viveka upajAvavA mATenA sAdhananI yejanA "yoga' darzane ApI. prakRtithI puruSane alaga karavA mATe "ga" arthAta "cittavRttinirodha' kare joIe tema teNe jaNAvyuM. "IzvarapraNidhAna'thI A thaI zake vagere sAdhanasaraNi 'yoga' darzane batAvI. je "sAMkhya 'mAM saMtAI gayuM hatuM te IzvaranuM tattva ahIM prakaTa thaIne rahyuM. vege mANasanA manane ThekANe rAkhavAnI yejanA ApI. tene ekAgra karavAnI AvazyaktA teNe darzAvI. tene A rAjayoga sarvasvIkRta banI ga che. vaLI e ja dizAmAM cintana AgaLa vadhyuM. temAM e prazna Ubho thayo ke "AtmA " ane paramAtmA" jevA padArtho che ja kyAM ke AvA vivekanI ane te mATenA cittavRttinirodhanI jarUra paDe ? tarkapradhAna yuganI A zaMkAnA uttararUpe " nyAya" ane "vaizeSika' darzane uddabhavyAM. "nyAya 'darzane ati sundara rIte IzvaratatvanI prasthApanA karI ane tarkazuddhi mATe anumAna Adi pramANenI yojanA karI ApI. vaizeSika' darzane je be vacce aviveka thaI jAya che, te AtmA tathA anAtmAnA vizeSa dharmo nizcita karI ApyA, jethI te be vacce koI bhrama na rahe. A be darzanee anukrame pramANa ane prameyanI bhejanA karI ApI. nyAya e jJAnanI sarva zAkhAomAM laI janAra vidyA che. tenA anupama tarkazAstrane upayoga sarva darzanee karyo che. A bhAratIya tarkazAstra jIvanasAphalyane mArga darzAve che. "vaizeSika"nI tarkabaddhatA paNa anupama ane nirbhIka che. . * vaLI cintana AgaLa vadhatAM na ja prazna Ubhe thaye. je pramANanI yojanA karAI, te te badhAM ja laukika pramANe che. AtmA ane paramAtmA jevA alaukika padArthone nirNaya AvAM kevaLa laukika pramANenI madadathI kevI rIte karI zakAya ? " A parvatamAM agni che, kAraNa ke temAMthI dhumADo nIkaLe che ' evI anumAnanI paddhati A gahana viSayamAM nizcaya kevI rIte upajAvI zake? pariNAme taka upara caDhI gayelI manuSyajAti pharI zuti-veda tarapha vaLI. vedanA be vibhAga brAhmaNane " karma kAMDa' ane upaniSadono "jJAnakAMDa'. vedanAM sUtone yajJayAgAdimAM kevI rIte javAM e viSenI vyavasthA brAhmaNagranthane Azraya laIne "mImAMsA' darzana karI. A navI vyavasthAmAM yajJamAM mULa je "Rta'nI bhAvanA hatI, tenuM rUpAntara karAyuM. "mImAMsA' darzane rejidAM kartavyo karavAnI vAta rajU karI. A kartavya karAtAM adaSTa phaLa uddabhave che. A rIte sAcI naitikatAthI jIvana jIvavAnI kaLA A darzane darzAvI. For Private and Personal Use Only Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 24 jayanta che. ThAkare paraMtu keTalAka tattvacintakene karmakAMDanI A vigate jALa jevI ane "darzana'ne je mULa hetu "mekSa' hA, tene pratikuLa lAgI. temanA AtmAne brahmajJAnanI tarasa lAgI hatI. AthI A cintakAe vedanA jJAnakAMDa evAM upaniSadane Azraya laIne "brahmamImAMsA' karI. upaniSada vaidika vAtmayanA anubhAgamAM AvatAM hoI ane tenuM hArda prakaTa karatAM hovAthI "vedAnta' (veda akhta) nAmathI oLakhAya che. AthI brahmamImAMsA karatuM A darzana paNa "vedAnta' darzana nAmathI khyAti pAmyuM. ahIM eka vAta khAsa noMdhavAnI che. upara darzAvelI darzananI saMkalanA aitihAsika nathI, paraMtu te darzane kevI rIte udabhavyAM haze te samajavAnA prayatnamAMthI niSpanna thayelI che. aitihAsika hakIkata te e che ke A badhAM cintane judA judA RSimunionA manamAM samAntare ja pragati karI rahyAM hatAM. temanuM sAhitya te cittanavikAsa khUba thayA pachI ja racAyuM. je ema na hoya. to sAhityamAM kALakrame prathama AvatA sutragathe ATalA vigatapUrNa ane cintane samRddha kevI rIte hoI zake? te pachInA graMthakAroe pitAnI sUjha anusAra mULa cintana samajAvatAM navA vicAra mUkayA ane e rIte dareka darzanamAM pragati cAlatI rahI 13 vedAntanI zAkhAo : A chaThThA darzana "vedAnta' ke " uttaramImAMsA' ke "brahmamImAMsA nI mukhya pAMca zAkhA o vikasI che, jemanAM nAma A pramANe cheH (1) advaita ke kevalAdaMta, (2) viziSTa ta, (3) vaitAdvaita, (4) daita, ane (5) zuddhAdvaita. ane Adarza namUna che " kAzmIrIya zaiva darzana' vedAnta' darzanane addabhuta sUtragrantha brahmasUtra" ke "vedAntasUtra' maharSi bAdarAyaNuM vyAse (I. sa. pU. chaThThA zataka pahelAM ) ra. kadamAM khUba nAne e A sUtragrantha jagatane tatvajJAnane zreSTha grantha banI rahyo. paraMtu ATalA saMkSepamAM rajU thayela vastusaMkalana tathA tene vAstavika artha samajavAM mukela hatAM. AthI te samajAvavA mATe pachInA AcAryoe "bhALyo? racyAM, jemAM pitAnI sUjha anusAra judA judA siddhAnta darzAvyA ane A bhASyonA siddhAte pramANe ja upara darzAvI te vedAntadarzananI zAkhAo vikasI. "brahmasatranI racanA pachI keTalAM ye zatako bAda i. sa. nA AThamA zatakamAM mahAna AcArya zaMkare (788-82) tenA upara " zArIraka bhASya' nAmanuM prathama bhASya racyuM. brahma e ja eka satya tatva che, jagatanuM vAstavika astitva nathI ane jIva e te brahmanuM ja rUpa che, tethI ja nathI evuM addabhuta pratipAdana A bhASyamAM karAyuM. tethI temanI darzanazAkhA "advaitavedAnta darzana' tarIke khyAti pAmI ane pachInA AcAryoe vikasAvela zAkhAonI tulanAmAM vadhAre spaSTa karavA mATe "kevalAdaitavedAnta' tarIke paNa e darzana eLakhAyuM. For Private and Personal Use Only Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 245 paratu zaMkarAcAryanA darzananI bhavya ucAIe pahoMcavuM e sAmAnya mANasa mATe ativikaTa hatuM. e khoTa pUravA mATe zaMkara pachI Azare be zatake AcArya rAmAnuja (1037- 11 77) padhAryA. temaNe vizva prabhuthI alaga thai zake ja nahi ema darzAvI " prapattinI "-saMpUrNa zaraNAgatinI bhAvanA ApI, je bhAvanAne pachInA AcAryoe adhika vikasAvI. rAmAnujAcAryanuM bhAthuM " zrIbhASya' tarIke prasiddha che ane temanI darzanazAkhA "viziSTAdvaitadAna' nAmathI oLakhAya che. te pachI nimbArkAcArya (Azare 1250)nA bhASyamAM "vaitAdvaita vedAnta" nuM pratipAdana thayuM, makhvAcArye (1199-1303) "kaivedAnta' rajU karyuM ane vallabhAcAryuM (1470-1531) pharI zaMkaranA siddhAnta tarapha vaLIne "zuddhAdvaita vedAnta' vikasAvyuM. 14 avidha: ATaluM vaividhya joIne A dazane paraspara virodhI che ema prathama daSTie jaNAya. paraMtu UMDe tulanAtmaka abhyAsa karatAM samajAya che ke vAstavikatA ethI judI ja che. A darzane virodhI nahi paNa parasparanA pUraka jevAM che; ane te sarvane samanvaya thatAM bhAratIya saMskRtinA bhavya bhUtakALane sAkSAtkAra thAya che. 15 " tanu avataraNa: upara je "ta'nI vAta karelI te A darzananA karmano siddhAntamAM UtarI AvyuM. koIe "apUrva 'nA uddabhavanI vAta karI, te koIe "adaSTa'ne prakaTIkaraNamAM zraddhA mUkI paraMtu temAMthI eTaluM spaSTa thaI gayuM ke teonA darzana anusAra, mANasane je sukhaduHkha ane sagavaDa-agavaDa prApta thAya che te koI daivI IcchAthI nahi, paNa pote pUrve karelAM karmonA phaLarUpe ja e badhuM sAMpaDe che. amuka kuTuMbamAM amuka prakAranA saMyogo vacce janma thavo te paNa pUrvajanmanA kama anusAra ja hoya che. A rIte dareka vyakti pitAnAM sukhaduHkha ane sagavaDa-agavaDa mATe pote ja javAbadAra che e skaTa niSkarSa nIkaLI Avyo ane e niSkarSanA mULamAM rahyuM piluM vizvanI abAdhya naitika suvyavasthAne rajU karatuM "ta'. For Private and Personal Use Only Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra prAcIna gurjara granthamAlA 1 prAcIna phAgu-saMgraha--sa`pAdaka : DaoN. bhogIlAla ja. sAMDesarA ane DaoN. sAmAbhAI pArekha; devanAgarI TAIpa vidyArthI AvRtti, gujarAtI TAIpa 2 varNa ka-samuccaya, bhAga 1--mUla pATha--suM, : DaoN. bhA. ja. sAMDesarA 3 bhAlaNakRta nalAkhyAna ( trIjI AvRtti )--sa. pra. ke. kA. zAstrI 4 udayabhAnukRtavikramacaritrarAsa--sa'pAdaka : sva. pro. ba. ka. ThAkAra bhAlaNa : eka adhyayana--lekhaka : pro. ke. kA. zAstrI ( 1971 ) 6 vaka-samuccaya, bhAga ra--sAMskRtika adhyayana ane zabdasUci. kartA : DaoN. bhogIlAla ja. sAMDesarA ane DaoN. ramaNalAla nA. mahetA 75 cAkhyAna bAlAvabAdha, bhAga 1-saMpAdaka : DaoN. bhogIlAla ja. p sAMDesarA ane DaoN. sAmAbhAI pArekha 8 siMhAsanabatrIsI--sa. DaoN. raghujita me. paTela 9 hamIrapramantra--sa.: DaoN. bhA. ja. sAMDesarA ane DaoN. seA. pArekha 105'ca'DanI vArtA-saM. DaoN. sAmAbhAi dhU. pArekha ( 1974 ) vAgbhaTAlakAra malAvaedha--sa. DA. bhogIlAla ja, sAMDesarA sva. po. ba. ka. ThAkora granthamALA 1 vividha vyAkhyAne guccha 1 2 ,, s ,, 3 11 "" "" 7 8 www.kobatirth.org 3 ,, 4 niruttamA 5 vikrameAzI--( anuvAda : mananikA sahita ) "" 6 pravezakA, guccha pahelA pravezake, guccha bIjo abaDa vidyAdhara rAsa 14 trA, ba. ka. ThAkeAranI DAyarI, bhAga 2--sa`pAdaka : DA~. harSada trivedI 15 vivecaka--pro. balavantarAya ThAkora prAptisthAnaH yunivarsiTI pustakavecANa vibhAga, mahArAjA sayAjIrAva yunivarsiTI presa, rAjamahela daravAjA pAse, rAjamahela roDa, vaDodarA-90 001 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only rUA.pai. 1=50 =50 9=50 11-50 3=50 9=00 10=10 24=00 15=50 6=00 31=00 12=00 2-50 250 6=50 4=00 9 mhArAM saoNneTa ( khIjI AvRtti: bIjuM punarmudraNa ) 4=00 10 4=00 ApaNI kavitAsamRddhi ( khIjI AvRtti; chaThThuM punarmudra ) 11 navIna kavitA viSe vyAkhyAnA (prathama AvRtti; paheluM punarmudraNuM ) 12 prA. ba. ka. ThAkAra DAyarI, bhAga 1--sapAdaka DaoN. ha6 ma. trivedI 2=00 4=00 13 pre, a. ka. ThAkAra adhyayanagrantha 15=50 }=75 25=00 2=10 2=40 4=50 3=00 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org zalya cikitsAnI prAcInatA prajJA ThAkara Aje vizvabharanA vaijJAnikA navIna prabhAvazALI dravyAnI zodhamAM tathA prAcIna dravyAnA mUlyAMkananA mahattvapUrNa kAryamAM aneiza lAgelA che ane temAM pragati paNa sAdhI che. mAtra auSadhi ke dravyo ja nahIM para Mtu zalyakriyA ( Surgery )mAM paNa vaijJAnie sArI evI siddhi hAMsala karI che. ati savedanazIla mama sthAnAnAM oparezana karavAM Aje sahaja vAta gaNAya che. paraMtu te sAva navI zodha nathI. sAmAnya rIte zastra-kriyA pazcimanI deNu gaNAya che. vAstavamAM ApaNA prAcIne e A dizAmAM ghaNI pragati karI hovAnA nirdezA vaidika tema ja paravatI sAhityamAM prApta thAya che. te tarapha dhyAna dAravAne namra prayAsa prastuta zodha-lekhamAM karyo che. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vaidamAM kevaLa adhyAtma ke karma kAMDa ja nathI, e jIvavijJAna paNa che. mAnavajIvanane sparzItAM aneka vijJAnAnA emAM samAveza che. e paikInuM eka, zarIrasvAsthyane lagatuM vijJAna che. svAsthya jALavavA mATe apanAvAtI cikitsAnI judI judI padhdhationA aNusAra vaidika sAhityamAM maLe che. jema ke, auSadhi-cikitsA, jalacikritsA, sauracikitsA, vAyucikitsA, anaicikitsA, mAnasacikitsA ane zastracikitsA arthAt zalya-cikitsA ( Surgery )nI paNa emAM chaNuAvaTa che. zalya-cikitsA vize vaidika sAhityamAM ThIkaThIka ullekhA prApta thAya che. emAMnA moTAbhAganA, azvinikumAroe karelI adbhuta zalya-cikitsAne lagatA che. azvinikumAre cikitsako ane zalyakuzaLa vaidyo (Expert physicians & surgeons) hatA, evA ullekha Thera Thera maLe che. vedamAM azvinikumArAnI zalya kriyA viSenA ullekha Azraya pamADe tevA che. A uparAMta Nu, asthibhaMga tathA aMgabhaMgamAM thayelI zastrakriyAnuM vadhyuM che. A rIte zarIranuM aMga pUvat bane che. vedamAM AvAM nAnAM meTAM zalyakarmA (minor and major operations )nA ullekho maLe che. ahIM dizAsUcanAthe keTalIka vigato noMdhIzuM. temAM sau prathama RgvedanA saMdarbho vicArIzuM. sthA 7 'svAdhyAya', pu. 27, aMka 3-4, akSayatRtIyA-janmASTamI aMka, eprila 1990 AgasTa 199, pR. 9. 247-256 *maharSi vijJAna akAdamI, amadAvAda-15. For Private and Personal Use Only Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 248 prajJA ThAkara khela rAjAnI patnI vipalAne 5ga yuddhamAM kapAI gayo tyAre azvinAe tene lokhaMDanI baMdha ApI hatI arthAta lokhaMDanA saLiyA tenA pagamAM nAkhyo hato. ane eka ja divasamAM pharIthI yuddha-saMcAra karI zake evI banAvyAnuM jJAta thAya che.' AvuM adharuM zalyakarma paNa tyAre thatuM hovAnuM pramANu A dvArA maLe che. zakya che ke zakama bAda rohaNI, aruMdhatI ke saMdhAnIka jevI auSadhione upayoga karavAmAM AvyA hoya. A auSadhio bhagna avayavane joDavAmAM upayogI che. rohiNIoSadhinA prayogathI tUTeluM hADakuM, dAjheluM aMga, kacarAI gayele avayava pUrvavat bane che. mAMsa, majajA, asthi svastha thAya che, temaja atyaMta jhaDapathI rUjha Ave che, A uparAMta azvinAe aMdhajanene netrapradAna karyAnA nirdeza paNa sarvedamAM prApta thAya che. jhabhraSpa se gheTAM varune khavarAvI dIdhAM, tenI sajArUpe pitAe tene aMdha banAveluM, tyAre azvinae tene Akhe ApI hatI. te ja rIte AMkhe gumAvI beThelA karavanI prArthanA sAMbhaLI AnaMde tene netro ApyAne nirdeza che. tema ja aMdha parAvRjane daSTi tema ja paga ApyAna ulekha paNa che. taduparAMta azvinee kRSadanA putrane kAna ApyAne ulekha paNa che. vaLI zayunI dUdha na ApatI, prajanana na karatI (vayA) durbaLa gAyane bharapUra dUdha ApatI karI hovAnuM jaNAvate maMtra paNa upalabdha thAya che. (R. 1/117/20) jo ke, A maMtramAM auSadhiprayoga thayela ke zastrakriyA karAyelI e spaSTa thatuM nathI. 1 caritraM hi verivAcchedi parNamAjA khelasya paritakmyAyAm / sadyo jakAmAyasI vizpalAye dhane hite sartave pratyadhattam // Rgved-11116|15 2 juo-atharva-412 (hiLIbhUta ) 2 juo-yAtmIda samAcA//s/ 4 zataM meSAmvRkye cakSadAnamRtAca taM pitAndhaM cakAra / tasmA akSI nAsatyA vicakSa AdhattaM danA bhiSajAvanarvan // R. 111616 5 yavaM kaNvAyApariptAya cakSuH pratyadhattaM suSTutiM jujuSANA // R. 1111817 6 yAbhiH zacIbhivRSaNA parApUrja zroNaM cakSasa etave kRthaH yAbhirvatiko prasitAmamugdhata tAbhirU Su UtibhirazvinA gatam // R. 1111218 yuvaM zyAvAya hazAtImadattaM mahaH kSoNasyAzvinA knnvaay| pravAcyaM tadApaNA kRtaM vo yacArSadAyazravo adhyadhattam R. 118 For Private and Personal Use Only Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zahaya-cikisAnI prAcInatA mastaka jevAM ati saMvedanazIla marma sthAnanAM oparezanonA paNa spaSTa ullekho prApta thAya che. atharvaNanA putra dadhya RSi pAsethI madhuvidyA zIkhavA azvinikumAroe temanuM mastaka kApIne ghaDAnuM mastaka lagADayuM hatuM ane vidyA zIkhI lIdhA pachI pAchuM emanuM mastaka punaH besADeluM.8 - sAyaNAcArya mujaba dadhyaRSie madhuvidyA tathA pravaAvidyA-ema be vidyAonuM rahasya azvinikumArone kahyuM hatuM. A baMne vidyAonuM jJAna tvaSTA pAsethI Indra ane Indra pAsethI dadhya RSie prApta karyuM hatuM. vaLI pravargavidyAne artha sAyaNAcAryo-' bhagna ke chinna thayelA mastakane kakSapradeza sAthe punaH sAMdhanArI vidyA '-evA karyo che.* prastuta maMtra dvArA zastrakriyAnI prAcInatA aMgene khyAla Ave che. Avo ja eka paurANika ulekha, zivajIe gaNezanuM mAthuM kApI nAkhyA pachI hAthInuM mastaka besADI AyAne paNa che.10 A baMnene zavyakarma (Surgical operation)ne addabhuta camatkArarUpa lekhI zakAya. vaLI sthAva nAmanA muninA asuroe traNa TukaDA karyA hatA tyAre azvinae e TukaDA pharIthI joDIne emane jIvana ApyuM hatuM, e sAyaNAcAryane ulalekha te eka adbhuta jokhamI zalyakarma ( dangerous operation)ne ja dyotaka che. kayAmAM A pramANe darzAvyuM che."he udAra azvi ! he zara! tame vaddhimatine hiraNyahasta nAme putra ApyuM ane azvi! cIrIne traNa kaTakA karelA sthAne tame punaH jIvita karyo. A ati gaMbhIra zastrakriyA AjanI TAMkA-TebhA levAnI rIta ane tvacA paNa (Plastic surgery)nA prakAranI havAne saMbhava nathI ! azvine uparAMta RbhueAe paNa AvA adbhuta zalpakarmanA camatkAro karyAnuM vedika sAhitya sUcave che. ahIM spaSTa jaNAvyuM che ke "he bhu! tame gAyanuM mAMsa cAmaDIthI chUTuM pADatA thayA ane pharIthI mAtAne vAcharaDA sAthe meLavatA thayA.12 8 AtharvaNAyAzvinA dathIce'zyaM ziraH pratyairayatam / sa vA madhu pra vocadRtayAntvASTaM yahasrAvapikalyaM vAm // R. 1117 // 22 9 apikakSyaM chinnasya yajJazirasaH kakSapradezena punaH saMdhAnabhUtaM pravavidyAkhyaM rahasya ...... gvoriyarthaH R. 11La22 nuM sAyaNabhASya juo. 10 zivapuILa-kumAra ja-adhyAya 16 juo. 11 hiraNyahastamazvinA rarANA putra narA vadhimatyA adattam / tridhA ha zyAvamazvinA vikastamujjIvasa erayataM sudAnU // R. 1117524 12 nizcarmaNa Rbhavo gAmapiMzata saM vatsenAsRjatA mAtare punH| R. 1111016 For Private and Personal Use Only Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 250 prajJA ThAkare jo ke ahIM mRta gAyane jIvaMta karI ? ke pachI mRtaHprAya thaI gayela gAyanI cAmaDI chUTI pADI tenI upara navI tvacAnuM AropaNa karI tene jIvatadAna ApyuM te spaSTa thatuM nathI. paraMtu "nirarmaLa: jAmavAta'ne artha sAyaNAcArya eka kathA kahIne kare che. te A pramANe che. "pUrve eka RSinI gAya mRtyu pAmI hatI. RSie gAyanA vAcharaDAne joIne RbhunI stuti karI. RSinI prArthanA sAMbhaLI bhuoe tenA jevI bIjI gAya banAvI, tenI upara mRtagAyanA cAmaDAne oDhADIne tene vAcharaDA sAthe meLavI ApI. vartamAna plAsTika sarjarImAM paNa zarIranA eka bhAganI cAmaDIne traNa upara maDhavAnI ja prakriyA karAya che. A vigatane plAsTika sarjarI ke grAphaTIMga (Plastic Surgery or grafting)nI prakriyAne purAvo gaNI zakAya ! RgavedamAM sUcidha ke aMta:kSepa dvArA zarIramAM gayelI davA kSaya roga maTADe che e nirdeza paNa maLe che.13 A rIte zarIramAM davA dAkhala karavA mATenA sAdhanane emAM ulekha na hovA chatAM AjanA IjekazananI jema davA zarIramAM dAkhala karAtI haze, evuM anumAna A nirdeza parathI thaI zake che. athavaveda:- atharvavedamAM vyabhicArI puruSane purUSatvahIna banAvavAno ullekha che. temAM vyabhicArI puruSanA bane aMDakozano nAza karavAnuM jaNAvyuM che.14 prastuta maMtramAM vRSaNa sudhI pahoMcatI nADIone "rAkhyA" ( haLane cheDe dhesarI bAMdhavAne khIla) nAmanA sAdhana vaDe bhedavAnI vAta karI che. Adhunika yugamAM puruSavaMdhyIkaraNanI kriyA sAthe Ane sarakhAvI zakAya ! anya eka sthaLe 15 gAyanA kAnane lokhaMDanA sAdhana vaDe (svapiti vaDe) DAma daIne roga maTADavAnI bhAratIya pazupAlaMkAmAM Aje paNa pracalita ane paraMparAgata cAlI AvatI padadhatine nirdeza maLe che. RcAmAM vaparAyela "fdhati' zabdano artha chedana mATenI charI (Operation Knife ) evo thAya che.16 Ama A maMtramAM zalyakarma mATenA sAdhanane ulekha paNa daSTigocara thAya che. 13 yasyauSadhIH prasarpathAGgamaGgaM paruSparuH / tato yakSma vi bodhasva ugro madhyamazIrivA // R. 10 / 9 / 12 14 ye nADyau'devakRte yayostiSThati vRSNyam / te te bhinani zamyayAmuSyA adhi musskyoH|| yatho naDaM kazipuna striyo bhindantyazmanA / gvA minaLa te rogomukhya adhi mukyo che -atharva-dA12 814-ba 15 lohitena svadhitinA mithunaM karNayoH kRdhi / vatananA 4 tasu prAyo vadu atharva-1412 16 A Practical Vedic Dictionary-Dr. Suryakanta., Pub-Oxford University Press, Delhi, 1981. For Private and Personal Use Only Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra rAca-cikitsAnI prAcInatA 251 A uparAMta athavaveda 4/13/1-7mAM AMgaLIo vaDe kAmA paza thI rAgane maTADavAnI vAta paNa che. A mAliza " masAnI cikitsAnuM astitva nirdeza che. www.kobatirth.org e ja rIte dhArI nasa tUTI javAthI vahetuM leAhI baMdha karavA mATe dhamanIone bAMdhavAnI akriyAno ullekha pazu maLe che. eka sthaLe mUtramArganI patharIne dUra karI mUtramAyana mATenI zastrakriyAnA ullekha paNa oicara thAya che, 8 amAre pazu elopathImAM sUtramArga mAM *yeTara ' pasAra karavAnI paddhati apanAvAya che. ApaNA prAcIne e darbha, zalAkA vagere dvArA prayegA karyAM hoya evuM khAthI mAnavAne kAraNa maLe che. vaida uparAMta rAmAyaNamAM paya zacikitsAnA ullekho prApta thAya che. tyAre zalyacikitsA rAjya pUr ' (Surgeon) tarIke oLakhAtA hatA. , strIonA garbhAzayanI za-kriyA te samayamAM thatI kevAno sItta karatI sItA hanumAnane laTakAmAM kAMDuM che.... rAma yogya samaye AvI mArI rakSA nahIM kare te anAya rAvaNa mArAM ane zIpa tIkSNa bANA vaDe kApI nAkharI; jevI rIte zalyacikitsaka garbhasthita bALakane ( bahAra ) kADhavA mATe garbhane te ja enA vaDe kApI nAkhe che, 19 A ulekha batAve che. karTina prasavAvasthAmAM athavA mAtAnuM vana bacAvavA mATe zaryAtmika garbhAzayanI zalya-kriyA karatA haze. AjanuM vijJAna pazu A rIta nathI ajamAvatuM ! 17 AkhAnI zalya-cikitsAnA pazu ullekha maLe che. pabhavanamAM sthita kaikeyI rAja dazarathane alakanu udAharaNa ApatAM jarRAve che- eka adha sAhmaNanI yAcanAthI ala tene peAtAnAM cakSu ApIne dekhatA karelA.20 bIjA zabdomAM kahIe te anyanAM cakSu vaDe aMdhane daSTa ApavAnI kSamatA tyAranA cikitsakeAmAM hatI. 18 zatasya dhamanInAM sahasrasya hirANAm / galyumiSyamA phamAH sAnantAH arasA // athava 1 / 17 / 2 pra se bhinadhi medane vatre deyA iva / evA te mUtra mudhyatAM Ahivaliti sarvakam // 11 sUtraM mamAjhAmyaviAnArca: : Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zastreH kitaicchetsyati rAkSasendraH / tasminnAgacchati lokanAye garbhasthajantoriva zalyakRntaH // vA.rA. 20 yAcamAne svake netre ududhRtyAvimanA dadau / 2449-91210 5/26/6 vA.rA. 2412Akha For Private and Personal Use Only Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 52 www.kobatirth.org rAmAyaNa : uparAMta puruSonA aMDakozanI zalya-cikitsA aMgenA nirdeza paNa prApta thAya che. ahalyA sAthe vyabhicAra karavAnA aparAdhamAM gautama RSi Indrane puruSatvahIna thavAne zApa Ape che. pariNAme Indra pUjananakSamatA gumAvI khese che. aMte prArthanA karavAthI pitRdeva eka 'mendra ' bakarAnA aNDakoza kADhI Indrane lagADI Ape che. jenAthI tene puMsatva pharIthI prApta thAya che. 21 A vigata tatkAlIna cikitsakonI pravINatAnA parimANurUpa che, je A prakAranI kaThina zarpAkyA karatA hatA ane saphaLatA meLavatA hatA. Ama eka vyaktinuM aMga khInnane ApavAnI TrAnsaplAnTezana jevI adharI prakriyA paNa tyAre thatI haze evuM AthI spaSTa jaNAya che. Aje paNa kIDanI tema ja hradaya vagere zarIranAM aMgAnuM TrAnsaplAnTezana thAya che. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mahAbhArata : mahAbhAratamAM pazu zacikitsAnI mAhitI maLe che. zarazaiyA para poDhelA bhISmapitAmahane kaSTamukta karavA mATe duryodhana zavidyAmAM nipuNa evA cikitsAne Avazyaka upakaraNA sAthe pitAmaha pAse lAvyA tyAre pitAmahe zalyakriyAneA inkAra karyA2 2 zacikitsA aMgenuM pramANa prApta thAya che. A dvArA paNa prajJA kAra vaLI zastravid cikitsaka niruddhaMgacitte yuddhakSetramAM Ahata ane pIDita vyaktinI tAtkAlika sAravAra karI zake te uddezyathI vicakSaNu cikitsAne yuddabhUminI pAse ja nivAsasthAna ApavAmAM AvatuM hatuM. (mahA. udyoga. 151 thI 197 4.) A uparAMta smRtiomAM paNu zalyacikitsA aMgenA nirdezA prApta thAya che. manusmRti 23 temaja yAjJavalkayasmRtimAM-je vaidyo ( zalya-cikitsaaA ) khATI athavA teA viparIta cikitsA kare tene avazya zikSA thavI ja naie tema darzAvyuM che. AyurvedaH-- vA.rA. 14658 mahA-bhISma--120060 carakasaMhitAmAM jaNAvyA pramANe punavasu Ageya chedana ( kApavuM ), bhedana ( cauravuM ), vyadhana ( vIMdhavuM), dAruNu (phADavuM), lekhana ( khAtaravuM), utpATana (ukheDavuM ), pracchana ( rakA mAravA ), sIvana ( sIvavuM), eSaNu ( nADInI ) gatinuM zeAdhana ), kSAraka, agnikama ( DAma devA ), jaLeA mUkavI vagerene zatrupraNidhAna tarIke oLakhAve che. 25 21 agrestu vacanaM zrutvA pitRdevAH samAgatAH / utpATya meSavRSaNI sahasrAkSe nyavezayan // 22 upatiSThannatho vaidyAH zalyoddharaNakovidAH // cikitsAnAM sarveSAM mithyA pracaratAM damaH / 23 amAnuSeSu prathamo mAnaveSu tu madhyaH / manusmRti-1|284 24 bhiSamithyAcarandaNDasyastiryakSu prathamaM damam / mAnuSe madhyama nAgapurathaipUttama ramam // yAjJavalkayasmRti-2|242 For Private and Personal Use Only 25 zastrapraNidhAnaM punazchedana medanavyadhanadAraNa sTelanoAnapraCIva cepaLa gaDhausaceti "carakasaAhatA-sUtrasthAna-11-11 Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra zalya-cikitsAnI prAcInatA 253 suzrutasaMhitAnA sUtrasthAnamAM (adhyAya-7) deg mantrazatamottam' arthAta zalyakriyAnA 101 zastranA ullekha che. emAM 24 svastikayaMtro, khe sadazayantro, khe tAlayantro, 20 nADIyutro, 28 zalAkAya`tro ane 25 upaya tro gaNAvavAmAM AvyAM che. aSTAMgahayanA sUtrasthAnamAM paNa vividha zalyayaMtroneA ullekha prApta thAya che A AyurvedasahitA pazu potAnI agAunA vidvAnAnA RNune svIkAra kare che. arthAt emanI pAse pazu paraMparAthI A vidyA AvI haze. ane e dareke emAM saMzAdhane dvArA A prakriyAne vadhAre vikasita karI haze. 1 Rgveda saMhitA www.kobatirth.org Ama AjanA vijJAnavikAsa mATe gava levA chatAM ApaNane badhuM ja pazcimamAMthI maLyuM che evI laghutAgraMthimAMthI bahAra AvavAnI jarUra che. ApaNI vaividyA, purANA, mahAkAvyo ane AyurvedanA mahAma thAnuM vizleSaNa-sa`zASana sAMgApAMga karIne ApaNA A bhavya vArasAnuM jJAna samAjane karAvIe te ApaNA bhUtakALa mATe AjanI peDhI gaurava letI thaze ane emAMthI ja kaMIka karavAnI tamannA paNa enAmAM jAge teA navAI nahi. A dizAmAM vitava ane samAjanuM dhyAna dorAya te A lekha mATene zrama saphaLa thayA gaNAze. 2 vedArtha yatna bhAga 1 se 7 1 thave.--Aja 1, 4, 6 4 vaidika devatAzAstra Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sa-sUci : saMpA, paM. zrIpAda dAmodara sAtavalekara prA. svAdhyAyamajIru, pAraDI, ni-vRsAi, caturtha saMskaraNam rA. bA. zaMkara pAMDuraMga paMDita guja, bhASAM.-pItAMbaradAsa mahetA prakA.-hitecchu presa, prathamAvRtti, 1947 thI 1953 ( bhAga-1thI7) le* paM0 zrIpAda dAmodara sAtavalekara prA. svAdhyAya maLya, vApI, tri, yasAi, dvitIya saMskaraNam 1958 DaoN. sUryakAnta prakA* pANini pablIzasa eNDa prInTarsa, nyU vilhI, gapama saraLa, 1161 For Private and Personal Use Only Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prajJA 5 vede'zvinI 6 vedoM meM mahAvijJAna 7 vedo meM mAnavavAda 8 manusmRti 9 yAjJavalkyasmRti 1. vAlmIki rAmAyaNam / (kANDa-1,2,5,6) kartA tR. kR. kRSNasvAbhi ( ayyara ) zarmA prakA0 caukhambA saMskRta sIrIja Aphisa, vArANasI, prathamAvRtti, 1975 le. zrI. pannAlAla parihAra, prakA0 saMskRti saMsthAna khvAjA kutuba, vedanagara, barelI (u.pra.) prathama saMskaraNa, 1965 le0 DaoN. dilIpa vedAlaMkAra prakA* amara bhAratI AMntararASTrIya, po.bo. 212, vaDodarA 1, prathamAvRtti, 1982 saMpA. vAsudeva zarmA prakA. pANDuraGga jAvajI, nirNayasAgara presa, - muMbaI-2 aSTamAvRtti-1929 . saMpA0 nArAyaNa rAma AcArya 'kAvyatIrtha' prakA0 nirNayasAgara presa, muMbaI-2 paJcamaM saMskaragam-1949 saMpA. DaoN. pI. ela. vaidya prakA0 orienTala insTiTyUTa, vaDodarA, prathamAvRtti zrI nIlakaNThaviracita-bhAratabhAvadIpAkhyaTIkAsamet saMpA0 rAmacaMdrazAstrI kiMjavADekara prakA0 oriyaNTala buksa rIprinTa koraporezana, nyU dilhI, dvitIya-AvRtti-1979 le0 DaoN. maMjulA jayasvAla prakA0 mahAmati prakA0 vahAduragaMja, ilAhAbAda, prathamAvRtti, 1983 Girindranath Mukhopadhyaya Pub: R. K. Naahar, & Co, 6551 Outab Road, New Delhi-110055 Reprint-Aug-1977 Edt, & Pub-Shri Gulab-Kunvarba Ayurvedic Society, Jamnagar, India First Edition-1949 saMpA. nArAyaNarAma AcArya 'kAvyatIrtha' prakA0 caukhambA oriyanTAliyA vArANasI caturtha saMskaraNaM, 1980 11 mahAbhArata-bhAga-5 (bhISmaparva ) 12 bAlmIkiyugIna bhArata 13 The Surgical Instruments of the Hindus 14 The Caraka Samhita Vol.-II 15 suzrutasaMhitA For Private and Personal Use Only Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zaya-cikitsAnI prAcInatA 255 16 aSTAGgahRdayam saMpA. harizAstrI bhiSajAcArya prakA. caukhambA oriyanTAliyA vArANasI, saptama saMskaraNam, 1982 17 bhAratavarSIya prAcIna caritrakoza le. ma. ma. siddhezvarazAstrI citrAva prakA. vinAyaka siddhezvarazAstrI citrAva bhAratIya caritrakoza, maMDala, pUnA-4, dvitIya saMskaraNa, 1961 18 A practical vedic Dictionary Dr. Suryakanta, Pub: Oxford University Press, Delhi-1981 sthA For Private and Personal Use Only Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Journal of the M. S. University of Baroda The Journal is published every year in three parts. These parts are devoted respectively to topics relating to (1) Humanities, (2) Social Sciences and (3) Science. Advertisement tariff will be sent on request. Communications pertaining to the Journal should be addressed to: The Editor (Humanities/Social Sciences/Science ) Journal of the M. S. University of Baroda Faculty of Arts Compound Baroda-390 002 (India) For Private and Personal Use Only Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrImadbhagavadgItAnuM vedo pratyenuM valaNa je. DI. paramAra zrImaddabhagavadagInA mahAbhAratane eka bhAga che. tenuM svataMtra graMtharUpe adhyayana thatuM AvyuM che. temAM thayelA vedasaMbaMdhI u9lekho ane vidhAnane abhyAsa karatAM gItAnuM vede pratyenuM valaNa spaSTa thAya che. ekamAtra sAmaveda sivAya anya koIpaNa vedane spaSTa ulalekha temAM thayuM nathI. "ye' zabdane bahuvacanamAM prayoga thayele che jyAM ekavacanamAM prajA che tyAM paNa kahevAne bhAvArtha bahuvacanamAM che. sAmAsika prayogomAM koI eka veda viSe prayoga thayo nathI. vedanA dharma mATe nathI" ane vedanA jANakAro mATe "vaividhA:" zabdano prayoga vedonI saMkhyA nahIM paraMtu maMtraprakArane khyAlamAM rAkhI karavAmAM Avyo che. tra, kAma ane caNa e traNa prakAranA maMtrone je' kahyA che tenA parathI A spaSTa thAya che. vaMde mATe ekavAra puti'8 ane ekavAra "avasi "da zabdano prayoga jovA maLe che. prasaMgopAtta thayelA u9lekhene dhyAnamAM rAkhI, te te prasaMge yA saMdarbhamAM tene ulekha thayo che tenuM vizleSaNa karavAthI gItAne vedo pratyene abhigama spaSTa karavAmAM madada maLe che. A AkhI samajaNane pAMca vibhAgomAM vaheMcIne spaSTa karavA prayAsa ahIM karyo che. svAdhyAya', pR. 27, aMka 3-4, akSayatRtIyA ane janmASTamI aMka, eprila 1990 oNgasTa 1990, 5. 257-260. * verAvaLa 1 caitAna sAmavodimA 1922 mAM 2 gheDhAH 2.5, veju 246, 8, 18, 0.8, veDhAnAM 10. 22, veDhaH 11.63 ane 15.16 2 2 15.18 * vedAdhyayanaiH 55.45, vevitra 15.11, 16.11, veviko 8.11 6.2 8 2.12 * tamAma saMdarbhe zrInavanItAmAMthI ApavAmAM AvyA che. anya graMthamAMthI saMdarbho lIdhA nathI. tema ja keI matamatAMtarano ulalekha karyo nathI. A bAbatamAM svayaM gItA zuM kahe che te jovA tenA pratye ja daSTi rAkhI che. For Private and Personal Use Only Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 258 je. DI. paramAra (1) potAnAM ja sagAMvahAlAMne pitAnA ja hAthe mAravAM paDaze te bhaye ajanane thayele viSAda TALavA bhagavAna zrIkRSNa bIjA adhyAyamAM arjunane upadeza ApavAnI zarUAta karI tyAre prathama lakSyavRddhithI AtmAnuM amaratva ane dehanI nazvaratA samajAvI, te pachI yojathI samajAvavAnI zarUAta karI. tenI jarUra e hatI ke arjuna kSatriyakarma karavA chatAM tenA karmabaMdhanamAMthI chUTI jAya. mATe eka gInI karma pratyenI samajaNa kevI hoya che te samajAvavAnI jarUra hatI, te zrIkRSNe spaSTa karI. megInI karma pratyenI buddhi nizcayAtmaka ane ekAgra hoya che. te pApa ane puNyathI para hoya che. tenAmAM nathI te moha ke nathI hotI Asakti. tene mana saphaLatA ane niSphaLatA, pApa ane puNya samAna hoya che. A buddhi (samajaNa) vedavAdIothI judI paDe che. 3 teo svargaprApti, sAre punarjanma, zakti, samRddhi vagere mATe aneka prakAranI phaLadAyaka karmakAMDIya kriyAo, bhega ane aizvaryayukta jIvananI IcchAthI karavAnuM kahe che. A kAmanAvAdI ane bhagavAdI daSTithI cogInI niSkAma niryogakSema dRSTi taddana judI paDe che. vedadaSTi sarva, rajasa ane tamasUnA viSayavALI che jyAre yogadaSTi traNa guNothI para che. tethI ja zrIkRSNa traNa guNethI para thavAnuM ajanane upadeza che. niaguNya thayA pachI vedanuM prayojana zuM rahe che? tene uttara paNa gItAmAM Ape che. AvA jJAnI mATe vedanuM jhAjhuM mahatva rahetuM nathI. kuvA ke taLAva jevA jaLAzayonuM sAdhAraNa saMjogomAM ghaNuM mahatva hoya che paraMtu jyAre cArebAju jaLabaMbAkAra thaI jAya tyAre tenuM mahattva echuM thaI jAya che. kAraNa ke badhe ja sahelAIthI pANI upalabdha che. Ama vade sAmAnya rIte upayogI jarUra che paraMtu eka jJAnIne mATe tenI jarUra rahetI nathI. UlaTuM zrutithI vyagra thayelI buddhi jyAre nizcala thAya tyAre ja yoga prApta thAya che. vedo ane tenI yajJayAgAdi kriyAone hetu spaSTa karatAM gItA kahe che ke semapAna karanArA vedanA yonuM vajana karIne pApamukta thaI svargaprApti icche che. teo puNya prApta karIne surendralekamAM divya devage bheLave che. paraMtu bhoga bhegavIne puNya khUTI jatAM teo pAchA mRtyulokamAM Ave che. Ama trathIdharma (vedadharma)mAM kahelAM sakAma karmo karanArA janmamaraNune pherA pharyA ja 1 eSA te'bhihitA sAMkhye buddhiryoge vimA shRnnu| 2.39 // 2 2.41, 2.48, 2.50, 2.6 2.7, 2.28 4 vaiguNyaviSayA vedA nismaiguNyo bhavArjuna / 2.45 / / 5 yAvAnartha udapAne sarvataH sNplutodke| .. tAvAnsarveSu vedeSu brAhmaNasya vijAnataH // 2.46 6 24 kare For Private and Personal Use Only Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrImaddabhagavadagItAnuM vada pratyenuM valaNa 259 kare che. te paramasthAnane prApta karI zakatA nathI jyAre eka pegI te karI zake che. ahIM e spaSTa che ke vaidika kriyAkAMDonA phaLa karatAM yogadaSTithI karelAM karmonuM phaLa caDhiyAtuM che. eTale karmaphaLanI dRSTie vedane dharma bIjI haroLamAM Ave che 3 gItAnA agiyAramA adhyAyamAM bhagavAna yogezvara zrIkRSNa arjunane divyacakSu ApI parama aizvara rUpa dekhADayuM. AvuM anekAbudarzana veda, yajJo, dAna ke ugratapathI paNa zakaya nathI,' ema vAraMvAra zrIkRSNe kahyuM che. vedavide jene " akSarapada' kahe che ane vedekArA tene pAmavA mathe che te paramAtmAnI kapA vinA zakya nathI tethI puraSottamane sarvabhAve bhajavA joIe. TUMkamAM gIte vedanA paThanapAna ane yajJayAga karatAM bhagavadbhaktine UMcA sthAne mUke che. 4 gItAnA paMdaramA adhyAyamAM paramAtmAthI utpanna thayelI sRSTine " azvattha'nuM rUpaka ApIne samajAvI che. avyakta parama akSara brahma AkharI tatva che. te puruSottama kahevAya che. temAMthI A tamAma pravRtti prasarI che.10 mahata brahma tenI ni (utpattisthAna) che temAM te garbha mUke che jemAMthI sarva bhUtonI utpatti thaI che. satva, rajasU ane tamasU e traNa guNavALI prakRtimAMthI sRSTivistAra thayo che. tene azvatthanuM rUpa ApyuM che. A vRkSanAM mULa upara che ane thaDa nIce che. traNa guNothI vRdhdhi pAmelI avAntara zAkhAo upara viSayarUpI kuMpaLa phUTI che. ane vedarUpI pAMdaDAM che. tenI vaDavAIo manuSyalekamAM karmo sAthe baMdhAyelI che. AvA azvattha (vaTa) vRkSane anAsaktirUpI daDha zastrathI chedIne paramapadane khALavuM joIe. A gItAne upadeza che. ahIM je vicAra rajU karyo che temAM vedane azvatthavRkSanAM parNonA sthAne mUkyAM che. kAraNa ke traNa guNothI vRddhi pAmelI zAkhAo upara kuMpaLo ane parNo phUTayAM che. vedane paNa traNa guNavALA kahyA che. A bannene dhyAnamAM letAM veda ane yajJAdi kriyAonI sakAmatA je upara spaSTa karI che te jotAM vedone parNonuM sthAna ApyuM che te spaSTa thAya che. sRSTinirmANamAM vedanuM sthAna kAmanAvALA hovAthI sAMsArika che. 2 8.28 3 8.28 mata tan... 4 11.8, 11. 5 11. 4 11.-1 -------- 6 ejana 7 8.11., 11.15 1 8.21, 8.2, 8, 10.12 10 15.4 11 16.2, 15.4 For Private and Personal Use Only Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 240 je. ke. paramAra 5 "vede brahmamAMthI utpanna thayA che. kAra brahmanuM akSararUpa che. A kAranuM smaraNa karatA je manuSya deha choDIne jAya che te parama gati pAme che badhA vedamAM RkAra (praNava ) paramAtmAnuM rUpa che. " AvA prakAranAM vidhAnethI eTaluM cekhuM jaNAya che ke gItAe vedanA sArarUpa kArane svIkAra karyo che. tema ja vedanuM AkharI ceya te paramAtmAnI prApti ja che te vAta para bhAra mUkyo che. tema chatAM vedonAM sakAma karmo pratye gItAne bahumAna nathI. tethI "badhA vedamAM huM sAmaveda chuM 4 ema kahevA pAchaLano Azaya cekhe dekhAya che. TUMkamAM vedonI sakAma, karmakAMDAtmaka daSTi gItAne mAnya nathI paraMtu tenI brahmadaSTi svIkArya che. 1 10.2 1 bhomityekAkSara brahma myAharanmAmanusmaran / yaH prayAti tyajandehaM sa yAti paramAM gatim // 8.13 // ratra sarvatra zo...16.16 vaLava: saverevuM.........7.8 4 vedAnAM sAmavedo'smi / 10.22 // For Private and Personal Use Only Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rudratA sakalikA-AdAna, pradAna ane prabhAva** maNibhAI I. prajApati kAvya ane nAya saMbaMdhI sarva rasato rasasiddhAnta ane nAyaka-nAyikAnuM vizleSaNa karanAra bhakRta "kalikA' alaMkArazAstranI alpajJAta-a5khyAta kRti che. saMskRta kAvyazAstranA itihAsakAra De. pI. vI. kAze ane De esa. ke. Dee A kRtinI noMdha lIdhI nathI. saMskRta alaMkArazAstranA itihAsamAM "kAvyAlaMkAra'nA kartA dvaTa, "zuMgAratilaka 'nA kartA bhaTTa ane "rasakalikA'nA kartA ruddhabhaTTa A traNeyanA nAmasAmyane AdhAre ane traNeya kRtionA eka sAthe nirIkSaNapUrvakanA tulanAtmaka adhyayananA abhAve A traNeya AlaMkArikonI sAcI oLakha bAbate keTalAka abhyAsIoe bhrAmaka gUMcavADo Ubho karyo che. mizela, vebara ane oNkreTa jevAoe "kAvyAlaMkAranA kartA rudraTa ane "zuMgAratilaka"nA kartA ddhabhaTTa banene abhina mAnyA che. bane katiomAM kAvyazAstrIya staranI vicAraNumAM aneka sthaLe vicAranirUpaNa-vaiSamya jovA maLe che. AnA AdhAre spaSTa thAya che ke bane AlaMkAriko alaga alaga che. bane katione vigate abhyAsa karIne jekobIe paNa banene bhinna bhinna siddha karyA che.' A ja rIte, "zRMgAratilaka'nA kartA bhaTTa ane e ja nAmanA * rasakalikA nA kartA ruddhabhaTTa bane vastutaH alaga alaga che. "zuMgAratilaka' kRti aneka varSothI prakAzamAM AvI che, paraMtu rasakalikA' te be varSa pUrve sane 1988mAM ja hastapratasvarUpamAMthI pahelI ja vAra saMpAdita thaIne mudrita svarUpe astitvamAM AvI. Ama, ddhabhaTTanI * savAdhyAya', pu. 27, aMka 3-4, akSayatRtIyA - janmASTamI aMka, eprila 1990ogasTa 1990, pR. 261-266. * zAmaLAjI khAte yojAyela gujarAta rAjya yuni. ane keleja saMskRta adhyApaka maMDaLanA 19mA adhivezana prasaMge raju thayela abhyAsa lekha. * kAMkareja ArTasa enDa komarsa koleja, tharA (ji. banAsakAMThA ). De suzIlakumAra, anu0 zarmA mAyArAma, 'saMskRta kAvyazAstra kA itihAsa', prakA0hindI prantha akAdamI, premacanda mArga, rAjendranagara, paTanA, sitambara-1988, dvitIya saMskaraNa, pR. 80-81 2 Pischel R., (Ed.) Spngartilaka of Rudrabhatta, Keil, 1880 3 Kalpakam Sankarnarayanam, Rasakalika of Rudrabhatta (kamaTTaParraar Taa ), The Adyar Library and Research centre, Madras, 1988, First Edition For Private and Personal Use Only Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 212 maNibhAI I. prajApati rasakalikA nA prakAzananA abhAve varSo sudhI abhyAsIo zRMgAratilaka" ane "rasakalikA ne tulanAtmaka abhyAsa karI zakyA nahi. A uparAMta, bane kRtiomAM viSayavastunuM sAmya che. AvAM kAraNathI A ubhaya rudrone paNa pAchaLanA keTalAka AlaMkArike ane abhyAsIo dvArA ekarUpa-eka mAnI levAmAM AvyA ane emAMthI ruddhabhaTTanI oLakha saMbaMdhI keTalIka visaMgatie sarjAI. je kaMI kahevAyuM te zuMgAratilaka'nA kartA ddhabhaTTane kendramAM rAkhI kahevAyuM ane temAM rasakalikAnA kartA ddhabhaTTanI paNa seLabheLa thaI gaI ! jemake- pratAparudrayabhUSaNa'nA kartA vidyAnAtha (I. 14mI sadIno AraMbha) abhaTTanA nAme "zRMgAratilaka'nA je leko TAMke che, te vastutaH "rasakalikA nA che ! zRMgAratilaka' nA kartA rudrabhaTTa uparAMta "rasakalikA" nA kartA eka bIjA ddhabhaTTanI spaSTa oLakha saMbhavataH sau prathama De. vI. rAdhavana karAve che, jemake "There is a work in manuscript named affit in the Madras Govt. Oriental MSS. Library (R. 2241 ) which is by Rudrabhatta and is the same as the work of that name quoted by Vasudev on the Karpurmanjari: 2 rasakalikA' mAMnuM rasanI sukhaduHkhAtmakatA saMbaMdhI rUdrabhaTTanuM eka vidhAna paNa De. vI. rAdhavana dhe che rasasya sukhaduHkhAtmakatayA tadubhayalakSaNatvena upapadyate ataeva tadubhayajakakatvam / tapazcAta, madrAsanA De. ke. ke. rAja ane De. vI. rAdhavananA nirdezana heThaLa De. ka5kama zaMkaranArAyaNe madrAsa, maisUra ane tirupatimAMthI prApta cAra hastaprato nA AdhAre dmabhaTTaracita "rasakalikA'nuM saMpAdana karI tene sane 1988mAM prakAzita karI. A prakAzita rasakalikA' ane "zRMgAratilakanA tulanAtmaka adhyayanathI spaSTa thAya che ke baMne ddhabhaTTa bhinna bhinna che. 1 Ane vigate abhyAsa " rasakalika' nA saMpAdaka De. kalpakama zaMkaranArAyaNe karyo che. .2 Raghavan V., Bhoja 's stngara-Prakasa, 7-Sri Krishnapuram Street, Madras, 1963, First Edition, P. 484. 3 Raghavan V., The Number of Rasas The Adyar Library Series 23, Madras-20, 1967, Second Edition, p. 155. 4. Manuscripts. No. R. 3274 and R. 2241, Govt. Oriental Manuscripts Library , Madras. - Manuscript No. 1050, Oriental Research Institute, Mysore. Stock No. 7509 Venkateshvar Oriental Manuscripts Library, Tirupati... For Private and Personal Use Only Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra rudrabhaTTakRtA rasakalikA -AdAna, pradAna ane pravi 203 raviSayaka uttaravI meATA bhAganI kRtionI jema, ruddhabhaTTa ( I. 13mI sadI nI kRti * rasakalikA ' paNa khAsa karIne bharatanATayazAstra, dhana MjayakRta ' dazarUpaka, ' dhanikakRta avalAka TIkA, rAmacaMdra-guNacaMdrakRta ' nATyadarpaNa ' ane bhojarAjakRta ' zRMgAraprakAza ' ane ' sarasvatIkaMThAbharaNu ' ne anusare che. pUrvavartI kRtiomAMthI rudrabhaTTe dhaNuM grahaNa karyuM che ane kayAMka parivartana ane zailikatAnuM darzana karAvyuM che. www.kobatirth.org paraMparAnuM anusaraNu karavA chatAM, ruddhabhaTTe viSaya-nirUpaNumAM keTalIka taiAMdhapAtra vizeSatAe ane maulikatAnuM darzana karAvyuM che : 1 ' nATayadarpaNuM ' ane udbhaTTane anusarI rudrabhaTTa 'rasakalikA 'mAM kAvya ane nATya banne sabadhI rasanI carcA kare che-mAniyaneTaleyA nAyaMtravona ca sAkSAt mAnyante ra rudrabhaTTa ' nATayadarpaNuM 'ne anusarI nAyakanA mahAkulInatA, audAya, mahAbhAgya vagere guNA gaNuAve che, paNu dareka guNunI sadaSTAnta vyAkhyA ApavAmAM enI vizeSatA pragaTe che, jemake-gauvAca: mayartha variyALa gauvAyamiti nIyate| tathA-- 3 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir karNastvacaM zibirmAsaM jIvaM jImUtavAhanaH / dadau dadhIcirasthIni kimadeyaM mahAtmanAm // rudrabhaTTa zRMgAranAyakanAM cAra lakSaNa batAve che : nAyaRtuviAsavAna AzIH sumanaH sthirarAvavAn / A pachI te cAreya guNNAnI sadRSTAnta vyAkhyA Ape che. staMbhanuM A nirUpaNa maulika kahI zakAya. 1 9 4 paraparAne atikramIne ruddhabhaTTa cAra prakAranA uddIpana vibhAva savyAkhyA-sadRSTAnta nirUpe che H AlambanaguNazcaiva tacceSTA tadalaGkRtiH / taTasthAzceti vijJeyAzcaturthoddIpanakramAH // ( Ala`banaguNu, ceSTA, ala'kRti ane taTasthA e cAra uddIpana vibhAva ). 5 paraMparA pramANe viprala'bha-zugAranI daza kAmAvasthAe prasiddha che. bheAjarAja ' sarasvatIka'ThAbharaNu 'mAM AvI bAra avasthAo batAve che. rudrabhaTTa rasavistAranA saMdarbhamAM premanI khAra avasthAe sadaSTAnta nirUpe che - 1 rasakalikA, pR0 102 2 ejana, pR. 2-3 3 ejana, pR 10 ejana, pR. phar For Private and Personal Use Only Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 264 maNibhAI I. prajApati cakSuH prItirmanaH saGgaH saMkalpo'tha pralApitA / jAgaraH kAyamaratirlajjAtyAgo'tha saMjvaraH / unmAdo mUcchanaM caiva caramaM maraNaM viduH // 66 // -itthaM cAvasthAvizeSeNa rsvistaarH| 6 "nATayadarpaNa" vagerene anusarI ddhabhaTTa navamo zAntarasa svIkAre che, ruddhabhaTTane preyasupreyAna rasa nakAre che. zAntarasane eNe cAra prakAra batAvyA che: vairAgya, dRSanigraha, saMtoSa ane tanvesAkSAtkAra. dareka prakAra sadaSTAnta samajAvyo che, jema ke viSayebhyo nivRttiH vairAgyam / yathA prazAntazAstrArthavicAracApalaM nivRttanAnArasavAkyakauzalam / nirastaniHzeSavikalpaviplavaM . praveSTumanvicchati zUlina manaH // 7 nAyanA mAno mata cha: sukhaduHkhAtmako rasaH / mAne anusarIne bhaTTa paNa karuNAdi rasanI sukhAtmakatA-duHkhAtmakatA nirUpe che- karuNAmayAnAmapyupAdeyatvam / sAmAjikAnA rasasya sukhaduHkhatmakatayA tadubhayalakSaNatvenopapadyate / ata eva tadubhayajanakatvam / anvaya-vyatireka-paddhatithI rasane sukha-duHkha ubhayarUpa batAvIne, rasanA Azraya batAvIne saddhabhaTTa khAsa karIne bhaTTanAyakanA bhAvanA vyApArathI rasanI je ramaNIyatA siddha kare che emAM enI bhauti viyA2dhArAnI pratIti thAya cha-rasAH naaykaashrit| eva / sAmANikarnaTaceSTayA kAvyazravaNena ca sAkSAd bhAvyante / samanubhAvyamAnAstaM tamanuvaM janayanti / paragatarasasamyagbhAvanayAnvayavyatirekAbhyAM niratizayAnandajanakatvamiti / tatra pravRttirapi ghaTata iti sarva ramaNIyamiti / uttaravartI keTalAka AlaMkArike ane TIkAkAro mATe ruddhabhaTTanI "rasakalikA' AdhArasrotasvarUpa jaNAya che. vidyAnAtha (I 14mI sadIne AraMbhika bhAga) pitAnA "pratA patrayazobhaSaNa"mAM "rasakalikA'mAMthI aneka vyAkhyAo ane avataraNa-udAharaNe TAMke che. je 1 rasakalikA, pR 66-73. 2 me046, pR. 96. 3 megana, pR. 102. 4 mena, pa. 102 5 haTavya: Rasakalika of Rudrabhatta. E. D. by Kalpakam Sankaranarayana, P. Ixxviii-xcviii For Private and Personal Use Only Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 265 rudrabhatA rasakalikA - AdAna pradAna ane prabhAva ke vidyAnAtha "aMgAratilaka" ane "rasakalikA" bannenA kartA ddhabhaTTane eka ja mAnatA hoya ema jaNAya che. vaLI vidyAnAtha uddharaNanI sAthe ruddhabhaTTa ke rasakalikA nA nAmane nirdeza paNa karatA nathI. malinAthe (I. 1pamI sadI) "zizupAlavadha " ane "kumArasaMbhava nI TIkAomAM nAmaniza vinA keTalIka evI vyAkhyAo uddhata karI che, je "rasakalikA nI che.' rAjazekharanI "kapUramaMjarI nI TIkAmAM vAsudeva ruddhabhaTTanA cha zleka uddhata kare che. teo mAtra "rasakalikA nuM nAma Ape che, kartAnuM nahi, Ama uttaratI keTalIka kRtio upara ruddhabhaTTanI "rasakalikA'ne prabhAva vartAya che, paNa bhAgye ja koIe bhaTTa ke " rasakalikA ' e nAmane nirdeza karyo che ! AnuM kAraNa saMbhavataH e heI zake ke A kRtikAra pAse maMthanAma ane kartAnAMmanA nirdeza vinAnI " rasakalikA nI hastaprata AvI haze. madrAsathI saMpAdita ane prakAzita "rasakalikA'nA saMpAdakazrIe je cAra hastapratone AdhAra lIdhe che emAMnI eka ja maisUranI hastapratamAM graMthakartA-nAma radrabhaTTa aMkita che, anya kAImAM nahi. avAM kAraNethI "mAtA rasika' evo ullekhanideza anyatra na thayo hoya. 1 jema ke-zizupAlavadha, saga-7, le. * uparanI TIkA- anyatra vistArata iti caturvidho'pyuddIpanakrama ukta: / uktaM caAlambanaguNazcaiva tacceSTA tadalakRtiH / taTasthAzceti vijJeyazcaturthoddIpanakrama : // ( A avataraNuM " rasakalikA' nuM che, jene ulekha A lekhamAM karyo che. ) 2 Ane vigate abhyAsa " rasakalikA ' nA saMpAdaka kalpakama zaMkaranArAyaNe karyo che. 3 (navA mAratA(AraMbhe). For Private and Personal Use Only Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir THE GAEKWAD'S ORIENTAL SERIES RE GOS. Nos. 30 TATIVASANGRAHA--Vol. I (Sanskrit Text )-Edited by Pandit Embar Krishnamacharya (Reprinted; 1984) Rs 165.00 156 GANGADASA-PRATAPAVILASA-NATAKAM-by Ganga dhara- Edited by B. J. Sandesara and Pandit Amritlal M. Bhojak (1973) Rs. 12.00 157 ZAFAR UL WALIH BI MUZAFFAR WA ALIHI-An Arabic History of Gujarat Vol. II-by Abdullah Muhammad AlMakki Al-Asafi Al-Ulughkhani Hajji Ad-Dabir, Translated into English by M. F. Lokhandwala (1974) Rs. 50.00 158 A DESCRIPTIVE BIBLIOGRAPHY OF THE PRINTED TEXTS OF THE PANCARATRAGAMA, Vol I-by Daniel Smith (1975) Rs. 50.00 159 SATYASIDDHISASTRA-of Harivarman, Vol. I --Sanskrit Text from Chinese translation by N. A. Sastri (1976) Rs. 65.00 160 AGAMAPRAMANYA-of Yamupacarya-Edited by M. Narasimhachary (1976) Rs. 18.00 161 SMRTICINTAMANI-of Gangaditya-Edited by Ludo Rocher (1976) Rs. 26.00 162 VRDDHAYAVANAJATAKA.-of Minaraja, Vol. I-Edited by David Pingree (1976) Rs. 94.00 163 VRDDHAYAVANAJATAKA-of Minaraja, Vol. Il-Edited by David Pingree (1977) Rs. 64.00 164 SODHALA-NIGHANTU (Namasangraha and Gunasangraha) of Vaidyacarya Sodhala-Edited by Priya Vrat Sharma (1978) Rs. 53.00 165 SATYASIDDHI SASTRA-of Harivarman-Vol. II (English translation - by N. A. Sastri (1978) Rs. 92.00 166 SAKTISANGAMA TANTRA-Vol. IV : CHINNAMASTA KHANDA-Edited by Late B. Bhattacharyya & Pandit Vrajavallabha Dvivedi (1978) Rs. 49.00 167 KRTYAKALPATARU--of Bhatta Laxmidhara: PRA TISTHAKANDA Vol. IX-Edited by Late K. V. Rangaswami Aiyangar (1979) Rs. 53.00 168 A DESCRIPTIVE BIBLIOGRAPHY OF THE PRINTED TEXTS OF THE PANCARATRAGAMA-Vol. II-AN ANNOTATED INDEX TO SELECTED TOPICS by H. Daniel Smith (1980) Rs. 41.00 160 NYAYALANKARA-of Abhayatilaka Upadhyaya Edited by A. L. Thakur & Late J. S. Jetly (1981) Rs. 143.00 170 TRCABHASKARA by Bhaskararaya Edited by R. G. Sathe (1982) Rs. 53.00 171 SRI GANESAVIJAYAKAVYAM Edited by B. N. Bhatt Rs. 46.00 Can be had of: MANAGER, UNIVERSITY PUBLICATIONS SALES UNIT, University Press Premises, Near Palace Gate, Palace Road, Baroda-390 001, Gujarat, India. For Private and Personal Use Only Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsur Gyanmandir saMskRta nATacazAstramAM nATakanA nAyaka paratve visaMvAda... ema pI. kAkaDiyA saMskRta nATayazAstranI eka sudIrdha paraMparA ApaNane tenA likhita svarUpe prApta thAya che. alabatta, A paraMparA upara bharatamuninA nATayazAstrane prabhAva vartAya che, te paNa dazarUpaka ke nATayadarpaNanA prabhAvanI avagaNanA thaI zake nahi. saMskRta nATayazAstranI paraMparA para eka daSTipAta karatAM evuM spaSTa jaNAI Avaze ke bharata nATayazAstramAM je koI nATayalakSaNunI pUrNa sthApanA karI che tyAM paravatI AcAryo mukhyatve tenuM anusaraNa karavAmAM ja pitAnuM gaurava samaje che. paraMtu nATayazAstramAM evAM paNa keTalAMka sthaLe che, jyAM bharate eka ja viSayanuM ekI sAthe nirUpaNa karI Apela nathI athavA te tene vadhatuM-ochuM mahatva ApyuM che, jema ke AlaMbana vibhAvarUpa nAyaka-nAyikA, nATayAlaMkAra, pUrva raMgavidhAna, nATikA, prakaraNikA vagere. saMskRta nATayazAstranI paraMparAmAM AvA prasaMge visaMvAdanuM kendra banatA hoya evuM spaSTa jaNAI Ave che. A visaMvAdane mULastrota bhAratanA nATayazAstranI nirUpaNapaddhati athavA te temanA Azayane samajavAmAM niSphaLa rahela paravartI nATayazAstrIya paraMparA hoI zake che. game tema, 5NuM saMskRta rU5ka prakAramAM nAyaka para kaMIka Avo ja visaMvAda pravarte che. bharatanA mate nATakane nAyaka prakhyAta, udAtta ane rAjavI hovA uparAMta divya AzrayavALo hoya che. ahIM bharata evuM mAnatA jaNAya che ke nATakane nAyaka divya sahAyane prApta karanAro hovA sAthe maryakoTine te avazya hovo joIe. temaNe nATayazAstramAM nAyakanA divya hovA aMge koI saMkta, tarapheNa ke vizvAsa karela nathI. AthI bharata saMmata evuM vidhAna karavAmAM koI Apatti hoI zake nahiM ke mayaMkaTine ane jene divya Azraya ke sahAya prApta hoya te nATakane nAyaka banavA sakSama che. paraMtu paravartI AcAryo dvArA A mULa srotanuM enA e rUpe avataraNa thaI zakayuM nathI. pariNAme eka bIjI vicAradhArAne sUtrapAta thaye, jenuM zreya dhanaMjayanA phALe jAya che. teo nAyaka saMbaMdhI bharatanA matanuM atikramaNa karI evuM sthApe "svAdayAya', pR. 27, aMka 3-4, akSayatRtIyA-janmASTamI aMka, eprila 1990ogasTa 1990, pR. 26-270. * saMskRta vibhAga, bhavansa zrI e. ke. dezI mahilA kaoNleja, jAmanagara, { ......cAlo nA vAya . surgAjavaMzajarita tathA ra yathAyopetana / 20 : 10. bharatanATayamU-zarmA baTukanAtha ane upAdhyAya baladeva (saM.) pra. cakhabA saMskRta saMsthAna, vArANasI, bIjI AvRtti. 1980. For Private and Personal Use Only Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ema. pI. kAkaDiyA che ke nATakane nAyaka maryakATi hovA uparAMta divya paNa hoI zake che.1 dhanaMjayano A mata bharatavirodhI hovA chatAM temanI mAnyatAne zAradAtanaya ane zigabhUpAla vaDe samarthana prApta thayela che. vizvanAtha ane rU5gosvAmI A ja paraMparAmAM vicAre che, te paNa temanuM nirUpaNa kaMIka alaga tarI Ave che. teo noMdhe che ke nATakane nAyaka divya, divyAdivya ane adigya hoI zake che. pitAnA vidhAnanA samarthanamAM anukrame zrIkRSNa, zrIrAma ane duSyatane nidarzanarUpe rajU kare che. vAstavamAM bharata nAyakanI divyatAne svIkAra karavAnA pakSamAM nathI. alabatta, divya tattvanI sahAya prApta thavAmAM temane virodha nathI, zrIkRSNa vagerene divya pAtra mAnyA pachI paNa nATakamAM tene vyApAra manuSyavata nirUpAvo ati Avazyaka che. AthI nATakane nAyaka maryakoTine kahevAmAM ja lakSaNunI sArthakatA rahelI che. vaLI saMskRta nATakomAM nAyakanuM divyarUpe nirUpaNu jevAyela nathI. bhAsa, bhavabhUti ke rAjazekhara vagerenAM nATakamAM te A nAyake mAnavIya svarUpe ja darzAvAyA che. hA, e kharuM che ke nAyakanA divya Azraya ke sahAyane InkAra karI nathI. AthI dhanaMjaya vagerene mAnya divya nAyakanuM vidhAna vAstavika bhUmikAe TakI zake tema nathI. saMbhavataH nAyazAstramAM prayukta rivyAjatam zabdane lIdhe A AcAryoe nAyakanI divyatAnuM grahaNa karyuM haze. nAyaka divya nahi paNa maryakATi ja hovA aMgenuM bhAratanuM valaNa vAjabI ane gya jaNAya che. e bhAgye ja kahevAnI jarUra rahe ke maryakeTine nAyaka, vizeSa karIne rAjapi nAyaka vadhu AkAMkSAvALA hoya che. jayAre divya pAtra AkAMkSAvALuM hoya te paNa atyaMta muzkela kArya pitAnI IcachA mAtrathI siddha karI levA samartha hoya che. nATakamAM AzA-nirAzAnuM ThaAvazyaka che, nahi ke IcchA mAtrathI abhyadayaprApti. nAyaka pRthapha manuSya jevo banI sahAya vagerenI zodha Adare temAM ja nATyaavasthAonI sArthakatA rahelI che, je divya pAtranA rahevAthI caritArtha thaI zake nahi. A sAthe e noMdhavA gya che ke dhArmika mAnyatAnA saMdarbhamAM paNa divya nAyakanuM samarthana karI zakAya nahi. ApaNe daDha vizvAsa che ke divya pAtranuM AcaraNa manuSyajAta mATe anukaraNarUpa ke upadezarUpa manAyuM nathI. nATyadarpaNakAra A ja kAraNathI divya nAyakane mAnyatA ApanAra AcAryonA matane virodha kare che. AthI divya zabdane abhipreta artha-divya tatvanI pradhAnatA. darzAvatA matye nAyaka-evo levAnuM rahe che. nATakane saMpUrNa jIvananuM vivecana karanAra ane nIti saMbaMdhI upadeza ApanAruM mAnavAthI divya caritanuM Alekhana AvakArI zakAya nahi. 1 dhanaMjaya--saM. De. bhalAzaMkara vyAsa, pra. caukhambA vidyAbhavana, vArANasI, tRtIya AvRtti, 1967, 3: 23. 2 zAradAtana-mAvAna-gala, e. sI. vaDodarA, 1968, pR. 23 : 20, zigapAla-sALaMarSAra-saM. TI. veMkaTAcArya, ma, adhyAra lAyabrerI, 1979, 3: 131. 3 vizvanAtha-sacina-saM. . satyavratasiha, pra. caukhambA vidyAbhavana, dvitIya AvRtti, 1963, 6 : 9. rUpagosvAmI-nATAvavA-saM. bAbulAla zukala zAstrI, pra. caukhambA saMskRta sIrIjha, 1964, 3. 4 tena ye divyamapi netAraM manyante na te samyagamaMsateti / . rAmacaMdra-guNacaMdra-nATayakartana- saM. De. nagendra vagere. dilhI vizvavidyAlaya, prathama AvRtti, 1961, 5. 20. For Private and Personal Use Only Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org saMskRta nATayazAstramAM nATakanA nAyaka paratve vasavAda bharatanuM nAyaka-vidhAna eka anya visaMvAdanuM paNa kAraNa bane che. temaNe nATakaneA nAyaka udAtta thAvAnuM nAMdhyuM che. vAstavamAM bharata vaDe pariSThita cAra prakRti pramANe rAyinuM udAtta saTimAM mahad thaI rAke nahi. teo nAyakanuM prakRti pramAnuM vargIkaraNa karatI vakhate spaSTa noMdhe che ke daiva dhIrAhata, rAjA dhIralalita, senApati ane amAnya dhIrAdAtta tathA brAhmaNuM ane viSNuka dhIrazAMta hoya che. A vargIkaraNu rAjAne dhIralita TimAM sthApI Ape che. paraMtu bhArate nATakamAM tenA udAtta dvAvAmAM vizvAsa mUkayA che je temanI gaNunA pramANe senApati ane amAtyanI prakRti manAyela che. kharekhara tA nATakanA nAyakane rASTi kayA pachI uddAtta gaNavA age temane zuM abhipreta harI e vicAraNIya banI rahe che. moTAbhAganA paravatA AcAryA paNa bharatane abhipreta artha maheNu karavAmAM niSphaLa rahe che. dhanaya nATyazAstramAM prayukta udyatta zabdanA AdhAre nATakanA nAyaka dhIrAdAtta krArTina hovAnuM mAne che. dhana jaya dvArA prasthApita A mAnyatAne zAradAtanaya, vizvanAtha ane ziMgapAla zabda anusarI nAyakane dhIrAdAtta TinI atagata mUke che. sa saMbhavataH bharata nAyakanA apekSita guNa audhanya mAnyo nAi, jene dhIrehAtta mAtra mAnIne gyA bhAcAryo nAyakanI prakRti nakkI karatA gRAya che. paraMtu vyavahAramAM A niyamanuM kArDa pAlana thayeluM jovA maLatuM nathI. nATakano nAyaka mAtra dhIrAdAtta ja hoya che. evuM mAnavAne kAi kAraNa paNuM nathI. saskRtanAM ghaNAM evA nATakA che jemAM dhIrAdAtta uparAMta dhIrAhata, dhIralalita ane dhIrazAnta kATinA nAyakAnuM carita varNavAyeluM che, jemake-' svapnavAsavadattama 'mAM dhIrakSita Ino nAyaka che. ' vIsa hAra'mAM bhIma dhIrAhana nAyaka che jyAre buddha ane mahAvIra dhIraprazAnta nAyakA che. A dizAmAM rUpagAsvAmInuM valaNlR kaMika aMze kAra jaNAya che. temaNe nATakanA nAyakanI prakRtinA vistAra dhIrAdAtta uparAMta pIkSita sudhI karI ApyA che.4 paraMtu AnAthI paristhitimAM krAi vizeSa taphAvata paDatA nathI. kemake teo dhIreha ane dhIraprazAnta nAyaka bAbate mauna rahe che. AthI mAnavAne kAraNa rahe che ke che dhIrAdAtta nAyakane pakSa lenAra AyAryAnA mata saMkucita ane avyavahAru che. 1 levA nIolatA jJeyAnabitAjI, mAmRta: dha senApatiramAtyakSa dhIrodAtto prakIrtito // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 219 zrIvatA vizeyA zALA nabA | 24: 18-19 bharata-nAmAtram sa. bhaTThAnAtha zarmA ane bAraiva upAdhyAya, ka, cokhkhA sava sasthAna, khIjI AvRtti, 1980, 2. dhanaMjaya var-sa, DaoN. bhAlAzaMkara vyAsa, pra. caukhammA vidyAbhavana, tRtIya AvRtti, 1967, 3: 22. For Private and Personal Use Only 3 zAradAtanaya-mAvadrArAnama-gA. e. sI. vaDAdarA, 1968, pR. 233: 8, vizvanAthabhAziSa,paMkha sara to, satvagata siMha, pra. caukhammA vidyAbhavana, dvitIya Apatti, 1963, 1:9, ziMgabhUSAla-jJAnAvasudhA :-sa. TI. veMkaTAcArya, acAra lAyabrerI, 1979, 6 : 130, 4 rUmagAsvAmI-nAga-isa, khAkhuzAla cUsta zAstrI, .. saummA sa MskRta sIrIjha, 164, 3 Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ema. pI. kAkaDiyA eka rIte joIe te bharata nAyakanA cAra prakAromAM karelA vargIkaraNa aMge Adhunika vidvAnamAM paNa mizra pratyAghAta paDayA che. De. ke. eca. trivedI nodhe che ke nATayazAstramAM maLatuM nAyakanuM vargIkaraNu-deva dhIrehatta, rAjA dhIralalita vagere vAstavika jAtuM nathI. kemake brAhmaNa ke vaNika senApati athavA amAtya hoI zake che ane Ama thavAthI teonI pariNita dhIraprazAnta koTine badale tene dhIradAra gaNavA paDaze. A sAthe De. vizvanAtha bhaTTAcArya eka navo ja abhigama rajU kare che. temanA mate bharata vaDe apAyela vargIkaraNane saMdarbha varNa ke jAtiparaka mAnavA karatAM guNalakSI levAnuM che ane e rIte mijAja pramANe ekanI eka vyakti utta, udAtta vagere koI paNa varganI hoI zake che. game tema, paNa bharata vaDe kahevAyela udAra zabdane lIdhe visaMvAda janmatA hovAnuM prathama najare jaNAI Ave che. alabatta, A visaMvAdanuM samAdhAna meLavavA saMskRta nATyazAstranI jaina paraMparA avazya upayogI thaI paDe che. A saMdarbhamAM AcArya hemacaMdrane prayatna ullekhanIya rahyo che. teo nedhe che ke udAttane vIrarasa egya kahela che ane tenAthI dhIralalita, dhIrazAMta, dhIrata ane dhIradAtta ema cAreya koTinA nAyakonuM prahaNa karavAnuM che. nAdapaNukAra vadhu spaSTatA sAthe kahe che ke rAjA dhIralalita ke dhIradAra hoya che paraMtu te dhIroddhatta ke dhIrazAMta paNa hoI zake che. e kharuM che ke nATakane nAyaka udAttaguNasaMpana have joIe paraMtu e uparAMta anya koI paNa guNavALo hoya che. saMbhavataH udAttanuM vidhAna karavA pAchaLa bharatane paNa A ja Azaya rahyo haze, kema ke nATyazAstramAM evo kaI spaSTa ulekha nathI ke nAyaka dhIralalita ke dhIrAdAtta ja hoya, paraMtu te dhIreta ane dhIrazAMta paNa hoI zake che. bharatane te mAtra nAyakamAM audAtya guNa ja apekSita hato. e noMdhavA yogya hakIkata che ke saMskRta nATyazAstramAM nATakanA nAyaka saMbaMdhI pravartatA visaMvAdanuM pratibiMba nATakaeNmAM jhIlAyuM nathI. saMskRta nATakakAroe te nAyakane maryATine nirUpavA sAthe pariNita cAramAMnI koIpaNa prakRtithI saMbaddha havAmAM vizvAsa mUkayo che. kharekhara te lakSaNagraMthanI mAnyatAnuM parIkSaNa vyAvahArika bhUmikAe thavuM joIe. A mApadaMDathI vicAratAM lakSaNugra mAM pravartate visaMvAda nirmaLa thaI jAya che. 1 The Natyadarpana-A critical Study. L. D. Institute of Indology. Ahmedabad, 1966, P. 21. 2 Sanskrit Drama and Dramaturgy, Bharat Manisha,' 1974, P. 158. 3 udAtta iti vIrarasayogya uktaH / tena dhiirllitdhiirprshaantdhiiroddhtdhiirodaattshctvaaeDapi 7itte | pR. 433, hemacaMdra-jagyAnurArAna-saM'. Ara. sI. parIkha, pra. mahAvIra jaina vidyAlaya, muMbaI, 1964, 3 rAmacaMdra-guNacaMdra-nATayayana-saM. hA, nagendra vagere, pra. dilhI vizvavidyAlaya, prathama AvRtti, 1961, pR. 26. For Private and Personal Use Only Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vanavAsavattamAM bhAsanuM praNayaviSayaka | manovaijJAnika vizleSaNa bhaTa jee. bhAsa bhAratIya saMskRtine prakhara himAyatI che ane enAM dareka lakSaNane vyaktigata mane maMthananA saMdarbhamAM tenA pitAnuM kAnta dRSTibiMdu sUcita kare che. tene hetu saMskRtinI vikAsazIlatA taraphane mAnavIya abhigama sUcavavAne paNa che. koI paNa saMskRtine saMbaMdha vyaktigata ane samaSTigata mAnasa athavA mana sAthe hoya che. bhAsanAM nATakomAM vyaktigata mAnasa ane koI vakhata samaSTigata mAnasanuM vizleSaNa ApaNane jovA maLe che. e daSTie pAtro bhale rUDha hoya te paNa temAM mukhyatve vyakti ane gauNa rIte samAjanA jIvana pratyenA mAnasika abhigamanuM darzana thAya che. A dRSTie bhAsa eka krAntadaSTa che ane tenAM nATako jeTalAM prAcIna che teTalAM Adhunika kavacita bhAse che. keTalAMka rUDha thaI gayelAM saMskRta nATakanAM lakSaNone avagaNIne teNe navuM dizAsUcana paNa karyuM che. praNaya jevA vaizvika viSayanuM sUkSma mane vaijJAnika vizleSaNa bhAsanA navAvavattamAM jovA maLe che. tethI ja kadAya prAcIna vivecakonA maMtavyamAM rahelo bhAvaka tene lAvI nahi zakya heya. svara.mAM rahela bhAsanA e prakAranA vileSaNane kramaza joIe. bhAsa prAcIna nATakakAra che ane enAM nATakomAM khAsa karIne nAndI pachI tarata ja AvatA lekamAM kaI brAhmaNa-graMthamAM joI zakAya tevI pratIkAtmakatA hoya che. te dvArA thatuM tenuM sUcana nATakanA kathAvastu sAthe saMbaMdha dharAvatuM hoya che. svapna. nATakane AraMbhane leka joIe. nAndI pUrI thayA pachI pravezatA sUtradhAra dvArA rajU thatA A zlekamAM mudrA alaMkArathI nATakanAM agatyanAM pAtrone samAveza karAve che. A uparAMta temAM balarAmanA be hAtha tamAruM rakSaNa kare tevuM AzIrvacana che, paraMtu te uparAMta temAM eka praNaya karatI vyaktinA manabhAvanA be prakAre sucavavA mATe saMkata paNa che ane te mATe temAM vaparAyela pratIkAtmaka bhASA joIe. e zlekamAM vanasya agau ravAn pAtA e vAkyamAM vara zabda retasa athavA jIvananA baLanuM pratIka che. jema pataya zA. 33/1 (auna: zAsthAnama)nA AraMbhamAM kiM matta lIfnanaM viku umabhULa di tapaH | ityAdinA sAyaNaracita mAdhavIya dArthaprakAza bhASyamAM satra madbhAjinazmazrutapa:zabdaiH AzramacatuSTayaM vivakSitam mala rupAbhyAM zukazoNitAbhyAM saMyogAt mala svAdhyAya', pR. 27, aMka, 3-4, akSayatRtIyA- janmASTamI aMka, eprila 1990oNgasTa 1990, pR. 271-276 * * zAmaLadAsa ArTasa kaoNleja, bhAvanaga2. vA 10 For Private and Personal Use Only Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 272 www.kobatirth.org za je. e. zampena zarlRdhyuM vicakSitam / te pramANe vana zabda retasnuM pratIka che, ane tenA be bhuja praNayanAM be pAsAo arthAt sarvam ane atar nAM pratIka che. te dvArA bhogAtmaka praSa ane samarpaNAtmaka thayA. tyAtmaka praya sUcakAya che. A zlokamAM ApelA mukhyanAM vizeSaNA AvA pratIkAtmaka artha sAthe pazu sUcaka atha ApI zake che. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir A pratIkAtmaka ama dvArA svapna nATakamAM zuddha athavA samadhyAtma prema ane bhogAtmaka prema evA eka ja bhAvanAM be pAsAMo rajU thAya che tevuM sUcana thayeluM che. A bAbatanA samarthanamAM A nATakamAM AvatA prasagAnA hai kathAkayA vagere joI e. prathama aMkanA tapovanadazyamAM yogadharASTra kahe che, dhiir| kanyeyaM dRSTadharmapracArA zakA cAritraM rakSituM me bhaginyAH / mahIM dharmanI gati nacunArI kumArikAne eka pariNIta strInuM cAritra sAcavavA yogya mAnI che. temAM kaumAya nI prazaMsA sUcavAya che. A nATakamAM kavie parasparanA premathI paraNelAM udayana ane vAsavadattAnA praya kaseATIe caDhAvyo che. caiyA aMkamAM hradayana kare che pula tharaMtu mULoDagurAya: ItyAdi zudhdha premanu baccu darzAve che, te darzAvatAM navuM udayananuM mana darathI caurAya che, tethI te kahe che yAtrA tu eSA yad vimucyeha vASpaM prAptAnRpayA yAti vuddhiH prasAdam // 6 // A aMkanA AraMbhamAM pramadavanamAM AvelA udayananA manamAM eka prazna Ubho thAya che, 'OM pote vAsavadattAne khuba cAhatA hatA to pachI padmAvatIne pazu prema karavA lAgyA che. tenuM zuM kAraNa zuM? arthAta kayo prema sAga che tethI te kahe che-pumaMtano thavA pamaye ta; : ht: n ahIM tenA maneAbhAvanAM be pAsAMonuM ekabIjA sAthenuM ghaNuM sUcavAya che. tethI uDDayananA hRdayamAM duHkha thAya che. kavi evuM sUcave che ke mAnavanA jIvanamAM A banne prakAranA premanAM pAsAMo eTale ke zuddha prema ane bhAgAtmaka prema eka sAthe eka hRdayamAM meAjUda hoya che. tethI mAnavanuM mana vyathita haiya che. bhAratIya sa'skRtimAM kAmane daiva paNa karela che ane kAma, krodha, lobha ane mAha sAthe For Private and Personal Use Only Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org * svapnavAsavadatta||'mAM bhAsanuM prabhuviSayaka manovaijJAnika vizleSaNa 273 eka durguNa paNu mAnela che paraMtu ahIM dharmAviruddhakAma ane dharmaviruddha kAma evA bhede darzAvavA Azaya lAgatA nathI, kAraNuM ke udayananAM bInna lagna paNa dhArmika vidhithI thayelAM che. kAmadevanAM pAMca bhANA dvArA uparokta kAmanA be prakAranuM sUcana maLe che. kAmadevanAM pAMca khANA che. te paNu e prakAre darzAvavAmAM Ave che. * aravindamAzo nUtana namamahikA nIlotpalakha pacaite paJcavANasya sAyakAH Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ahIM je pAMca puSpane nirdeza che, te pAMca jJAnendriya dvArA mana para thatI a AnadAtmaka saranAM pratIkA che, ane te dvArA pragaTanA premane zuddha prema tarIke sUcavyo che, khIjI rIte saMmeAhana, utpAdana, zeSaNa, tApana ane sTamsanane pabu kAmanAM pAMca bANu darzAvyAM che. A bIna prakAranAM bhAgo bhAvAtmaka asaranAM pratI che. A prakAranI bhedarekhA ahI" sUcavAya che. hradayanane pacu bIjI vakhatanA, padmAvatI sAthenA lagnane parAme kAmadevanu chaThThu bANu saMmeAhana lAgyuM che, tenAthI te vyathita thaye che ane tenI mane vyathA te manamAMja vicAre che. enA uttara nA bhAge prekSakA para ADI dIdho che. bIjI rIte kahIe to ahIM e prazna rajU karI dIdhA che. kaeka puruSa che ne prema karI zake ke nahIM ? e rIte udayananA svapnasamAM pratyenI sukSma bhedarekhA sucavAya che. nItIzAstra'mAM DaeN. bI. jI. desAi pAnA naM. 117-18 52 benthAmanuM uddharaNa ApatAM A pramANe lakhe che " manAvaijJAnika sukhavAdanA pratyenAmAM grIkanItizAstranA sInIka ane Adhunika nItizAmanA benkAma ane mIla che, menthAma kahe che--Nature has placed man under the empire of pleasure and pain. His only object is to seek pleasure and shun pain. The principle of utility subjects everything to those motives." mIla karyuM che " besiring a thing"and finding it pleasant, aversion to it and thinking of it as painful are phenomene entirely inseperable rather two parts of the same phenomena to think of an object as desirable and to think it as pleasant are one and the same thing." A rIte joie tA uyananA manamAM paNu padmAvatI tarapha chUpe aNugame che. enuM mAnavIya mane sUkSama prema ane sukSma aNugamAnA paDadhAthI vyathita thaI karyuM che. hradayananI A manAvyathAnI samatulAmAM vAsavadattAnI ghaNI ktione cUkAe tA vAsavadattAnuM palluM bhAre sAbita thAya che. svapna trIjA aMkamAM vAsavadattAnI ukti che- Aryaputre prekSeityanena manorathena jIvAmi mandabhAgA ne na zaknomi anyaM cintarima vaLI Akra 4mAM padmAvatI vAsavadattAne pUche che ke For Private and Personal Use Only Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 274 jema mane te vahAlA che ( Aryaputra ) eTalA ja sattAne vahAlA haze ?-tenA javAbamAM vAsavattA kahe che asafdhaKA vagere zuddha premanI vyAkhyA karavA mATe paryApta che. te zuddha prema premapAtranA mRtyu pachI paNa TakI rahe che tema bhAse svapna nATakamAM darzAvyuM ane bANabhaTTa kAdambarImAM te sAbita karavA mATe prayatna karyo che. bANabhaTTe je kAdambarImAM janmajanmAntaranA premanuM pratipAdana karyuM che tenuM bIja A mAM paNa che, je ke ahIM nAyaka ke nAyikAnuM mRtyu thatuM nathI. paNa vAsavadattAnA mRtyune AbhAsa te udayananA manamAM UbhuM karavAmAM AvyA che ! " uttararAmacaritama'mAM paNa bhavabhUtie vizuddha premanuM nirUpaNa karyuM che. jo ke bhAsane te e darzAvavuM che ke mAnavamAM te samarpaNAtmaka ane bhegAtmaka banne prakAranA prema sAthe ja rahe che. tenA saMgharSamAM je utkRSTa premanA manebhAva sAthe TakI rahe che te ja mAnava vyaktitvanI mahattA che. svapna. mAM rAjanItijJa yaugadharAya zuddha praNayane pitAnI yojanAnuM eka sAdhana banAvyA che, tethI udayana ane vAsavadattAne prema vadhAre dIpI UThe che. pAMcamAM aMkamAM padmAvatInI zIrSa vedanAne prasaMga che, temAM, cethA aMkamAM udayanane vizuddha prema vAsavadattA para che te jANI gayelI padmAvatI kAIne potAnuM mukha paNa batAvatI nathI, nahI te e paNa vAsavadattAne mRtyu pAmelI ja mAne che. svapnadazyamAM udayananA aAgrata mana sAthe vAsavadattAnA jAgrata mananuM bhAvamilana darzAvyuM che ane temAM chelle jyAre vAsavadattA udayanane kahe che-- ahiM ja FravA -tyAre udayananA ajAgrata manamAM paNa didhAvibhakta mAnasane nirdeza thAya che. svapnamAM sIdhI rIte zuddha premanI ane ADakatarI rIte gAdhavaMlagnanI utkRSTatA darzAvavAmAM AvI che. tethI evuM anumAna karI zakAya ke gAMdharva lagna bIjA prakAranAM lagna karatAM vadhAre prAcIna prakAra che. rAmAyaNanI jenA para asara che tevA bhAsa rAma ane sItAnA zuddha premanuM UlaTuM pratibiMba svapnamAM darzAve che. rAmAyaNamAM Adarza rAjA rAmarAjya ke rAjyanI prajA mATe patnItyAga karI pitAne vizuddha prema puravAra kare che, tema svapnamAM Adarza rANI vAsavadattA rAjya mATe patine chika tyAga karI bhogAtmaka prema karatAM samapaNAtmaka premane UMce sAbita karI batAve che. bhAsanI mAnasika pArzvabhUmikAmAM ekapatnIvrata ane zuddha premanuM pratipAdana raheluM che. svapana nA chaThThA aMkamAM aMtamAM padmAvatIne tenA avinaya mATe mApha karI detAM vAsavadattA kahe che- aravalve nA zarIramAgatA temAM, athI athavA saMsArInuM zarIra ja aparAdhI che. eTale ke mAnavanuM jIvana ja zarIra sAthenA saMbaMdhane kAraNe aparAdhI banI jAya che evuM sUcana thAya che ane zarIrathI para evA vizuddha premane emAM kAMI gumAvavAnuM hotuM nathI tevuM spaSTa thAya che. A rIte "svapana-vAsavadattama'mAM bhAse AraMbhathI aMta sudhI praNayanAM be pAsAMonuM vizleSaNa karI batAvyuM che. For Private and Personal Use Only Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir *svapnavAsayAttama mAM bhAsanuM praviSayaka anejJAnika vizleSaNa 'dhasUci parIkha rasikalAla IrAlAla (sA~pA) aMtagya brAhmaputra-vaidika pADAyalI, pra. parIkha rAmalAla kALAbhAI, mahAmAtra, gujarAta vidyApITha, amadAvAda-14, 1963, bA. 2, pAchaLa Apela sAyaNabhASyasa'kSepa, pR. 270 For Private and Personal Use Only 275 2 desAI ( DaoN. ) bhAskara gopALajI, nItizAstra. pra. DaoN. sAMDesarA bhogIlAla je. niyAmaka, prAcyavidyA mandira, ma. sa. vizvavidyAlaya, vaDedarA, 1964, A 1, pR. 11. Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir JOURNAL OF THE ORIENTAL INSTITUTE M. S. UNIVERSITY OF BARODA, BARODA Editor : R. T. Vyas The JOURNAL OF THE ORIENTAL INSTITUTE, BARODA is a Quarterly, published in the months of September, December, March and June every year. SPECIAL FEATURES : Articles on Indology, Vedic studies, textual and cultural problems of the Ramayana, Epics & Puranas, notices of Manuscripts, reviews of books, survey of contemporary Oriental Journals and the rare works forming the Maharaja Sayajirao University Oriental Series, are some of the special features of this Journal CONTRIBUTORS TO NOTE : 1. Only typewritten contributions will be accepted. A copy should be retained by the author for any future reference, as no manuscript will be returned. 2. In the body of the article non-English stray words/Sanskrit/Prakrit line/verse must be written either in Devanagari or in transliteration with proper diacritical marks. 3. The source of citations/statements of any authority quoted should be invariably mentioned in the footnotes which must be written in the following order: (1) surname, initials of the author or editor, (2) title of the work, (underlined), (3) publisher, (4) place and year of publication and (5) page No. 4. Whenever an abbreviation is used in an article, its full form should be stated at the first occurrence and should not be repeated. 5. Give running foot-note numbers from the beginning to the end of the article. 6. The copyright of all the articles published in the Journal of the Oriental Institute will rest with the M. S. University of Baroda, Baroda. SUBSCRIPTION RATES : ANNUAL : (From Vol. 40 onwards ) Inland Rs. 60/- (Post-free ), Europe PS 10.00 (Post-freo ) U.S.A. $ 20.00 (Post-free ) Subscription is always payable in advance. The yearly subscription is accepted from September to August every year. No subscription will be accepted for less than a year. Subscription/Articles inay be sent to : -- The Director, Oriental Institute, Tilak Road, Opp. Sayajigunj Tower, Vadodara-390 002, Gujarat, India. For Private and Personal Use Only Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org upAdhyAya yazavijayajIkRta vairAgyakalpalatA rUpakAtmaka kathAsAra mahAkAvya tarIke prahalAda ga paTela upAdhyAya yazovijayajIkRta kRtiyugala " varAgyarati '' ane " vairAgyakalpalatA paravartI jaina saMskRta sAhityamAM aneka rIte viziSTa sthAna dharAve che. svarUpa-prakAranI dRSTie vicAratAM A kRtio rUpakAtmaka kathAsAra mahAkAvyanI lAkSaNiktAe dharAve che. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vairAgyarati khaMDita kRti che, jyAre varAgyakalpalato pU` kRti che. vAstavamAM te nAmabhede bhinna lAgatI A eka ja kRti che; tethI ahIM vairAgyakalpalatAmAM vairAgyarati abhipreta samajavI. jaina sa MskRta-prAkRta sAhityamAM rUpakanAM Adi biMdue thAya che ane e ja rUpako uttarakAlIna kathAonA mULa srota samAna che. rUpakAtmaka yA pratIkAtmaka dRSTAMtAmAM kathAdeha mAMsala nathI. chatAMye kathAsAhityanAM khI ahIM paDayAM che. A rUpakAtmaka kRti hovAthI jaina sa`skRta sAhityamAM tenuM sthAna viyAratA pahelAM rUpaka sAhityanA ugama-vikAsa tarapha daSTipAta karavAnA upakrama che. 35 66 sUtrakRtAMga ''nuM puMDarIka-adhyayana ke " jJAtAdhama kathA "nuM dhanazeTha ane putravadhUnuM dRSTAMta AkAra yA kathAvastunI dASTae puSTa nathI chatAM jaina sAhityanA upanayayukta rUpAnAM kathAtmaka vahu nAnI ugamabhUmi che. Ane pagale ja saMdhadAsagIkRta prAkRta kathA " vasudevahiMDI ''tuM (chaThThI sadI) nabiMdu dRSTAMta ke haribhadrAcArya kRta samarAiccakahA '' (8mI sadI )nuM bhavATavI dRSTAMta ke udyotanasUriSkRta " kuvalayamAlA " (zaka saM. 700)nuM kuDa gaddIpa daSTAMta rUpA upanaya :; 66 sAthe sarjAyAM. *hAlA jozI sTrITa, vaDanagara-384355 Agama thAmAM upalabdha paraMtu A Agamika paravatI jaina rUpakAtmaka bhAratIya sAhityamAM rUpakanuM kheDANa jaina sAhityamAM savizeSa thayeluM che ane te paNa khe svarUpe ( 1 ) dRSTAMta rUpA (2) sa`pUruM rUpA A bIjA prakAramAM amUta bhAvAne mU karIne temanAmAM mAnavIya bhAvAnuM bhArApaNuM karIne vikasAvelI eka viziSTa pati che. For Private and Personal Use Only * svAdhyAya', pu. 27, aMka 3-4, akSayatRtIyA-janmASTamI aMka, eprila-1990 ogasTa 1990, pR. 273-280. Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 278 malAda ma. paTela A paddhatinuM sau prathama maMDANa karanAra che udyotanasUri. "kuvalayamAlA "mAM temaNe krodha, mAna, lobha, mAyA vagere amUrta bhAvonuM mAnavIkaraNa karyuM che ane tyArabAda paravata jaina sAhityamAM ane vizALa rAja mArga zarU thaye. A rU5kasAhityane tenI carama sImAe pahoMcADavAne vaza "upamitibhava prapaMcAkathA" dvArA siddhaSigaNIne phALe jAya che. te e ja virATakAya kRtine saMkSipta karI kathAsAra mahAkAvya jevA navatara svarUpe mUkavAnuM mAna "vairAgyakapalatA" dArA upA. yazavijayajIne phALe jAya che. siddhaSigaNI kata "upamitibhavaprapaMcAkathA"ne De. yAkebIe The first Allegorical work in Indian literature kahI che. te upA. yazovijayajIkRta vairAgyekalpalatA bhAratIya saMskRta sAhityamAM sarvottama kathAsAra mahAkAvya che. varAyaka95latAnuM kathAvastu, pAtro, prasaMge AMtarika bhAvanAo, siddhAMtapradarzana, varNanaparaMparA, kathAyavya -A badhuM ja upamiti anusAra ja che chatAM vairAgya kalpalatAmAM yazovijyajIe pitAnI asAdhAraNa vidvattA prakaTa karavA keTalAMka navasaja-parivartane karIne maulikatA rajU karI che paNa kahevuM joIe ke teo mULa kRtinI prabhAvaka asaramAMthI mukta thaI zakyA nathI. motIcaMda kApaDiyAe cogya ja kahyuM che ke yazavijayajInA graMthayugalamAM upamitine TUMka sAra jANe ke siddhASae ja lakhyuM hoya tevI padyaracanA che. Ama chatAM yazovijayajInI asAdhAraNa vidvattA, maulika sarjanazakti ane vizeSa te jaina zAsananI sarvottamatAdarzaka rajUAta sAmarthyanAM darzana thAya che. tethI sUkSmatAthI jonArane saMkSepamAM paNa navasarjananA aMze avazya jaNAze. temanuM navasarjana A rIte joI zakAya. vairAgyakalpalatAne prathama stabaka yazovijayajInuM maulika sarjana che. A Akhe ya stabaka temanI pariNata prajJA ane adhyAtma taraphanA anurAganuM saphaLa che. vairAgyakapalatAne A prastAvarUpa stabaka navasarjana levAthI upamiti.mAM ATha prastAva che jyAre vairAgya kalpalatAmAM nava stabaka che. upamiti. ne prathama prastAva ane vairAgyakapalatAnA prathama tabakamAM eka Samya noMdhapAtra che. siddhaSie rUpakAtmaka zailAnI apUrvatA chatAM tenI zAstra-saMmati prasthApita karatAM sAtviottamAne tasiddhAntaDabupANe (35. 1.80) kahIne upanayayukta pIThabaMdhamAM AtmaladhutAnuM nivedana karyuM che, jyAre yazovijayajIe prathama stabakamAM sattaramI sadInA jaina zAsanamAM temaNe nihALelI vikRtio upara prahAro karyA che. te siddharSinI A rUpakAtmaka prasthApita zailIne lAbha thazovijayajIe pUrNa svarUpamAM lIdhA che tethI temaNe upamiti. jevI vizALa kathAne be rIte navAjIne jaina saMskRta sAhityamAM aMtima pratibhAvaMta sarjaka tarIke akSaya kIti prApta karI che. A be rItemAM eka che-sAra saMkSepa chatAM navasarjana koTinI rUpakAtmaktA ane bIjI kathAsAra mahAkAvyamAM svarUpa rUpAMtara. For Private and Personal Use Only Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir upAdhyAya vijayajIta megyakapalatA rUpakAtmaka kathAsAra.. 275 alaMkArazAstrakathita mahAkAvyaviSayaka lakSaNathI karatA tyAM sAmIne vicAra karyA vagara, koI nizcita theya agara AgavA dRSTibiMdunI pUrti mATe jena sarjakoe prAkRta saMskRta mahAkAvyokathAone AdhAre kathAsAra mahAkAvyanAM sarjana karyA che ane e paraMparA vimalasUrikRta "paumariya" thI zarU karIne cheka sattaramI sadInI yazavijayanI kRti daurAgyaka95latA sudhI vistarI. jo ke A prakAranI pravRttinAM muLa ghaDyAM prAcIna che. gauDAbhinaMde kAdaMbarIne sArasaMkSepa karyo che. uparAMta padyumnasUrikRta "samarAditya saMkSepa", dhanapAla kRta "tilakamaMjarI" nA cAreka sArasaMkSepa thayA che. upamitinA sArasaMkSe noMdhapAtra che. jema ke vardhamAna rikata " upamitibhavapaMcAkathAnAma samuccaya" haMsagaNIkata "upamitibhavaprapaMca kathAsAro dhAra " devasUrikRta "upamitiprapaMce dhAra." A uparAMta hemacaMdrAcAryakuta "triSaSTizalAkApuruSacaritra 'nA cAreka saMkSepa suvidita che. AvI kathAsAra kRtionA sajana pAchaLa aneka udeze kAma kare che, jema ke "samarA dityasaMkSepa "mAM pradyumnasUrie lakhyuM che ke tamanaH phretA paraMtu khAsa te je te kRtinI bhavyatA, dhAmitA, satvazIlatA vadhu preraka rahI che. yazovijayajI to sAkSAta karyAlI zAradA hatA te temaNe navI kati racavAne badale sArasaMkSepa kema karyo ? enuM gUDha kAraNa e hoI zake ke samagra jaina siddhAMtane eka kathAnA rUpamAM mUkavAne sauthI mahAna ane saphaLa prayatna upamiti.mAM thayo che ane yazovijayajInI nema hatI sarva jIvone zAsanarasita karavAnI, tethI sarva jIvaparopakArArthe upamitine sArasaMkSepa karyo haze. * rAkalpalatA" e upamitinuM saMkSiptIkaraNa mAtra nathI, paraMtu temAM maulika navasarjana sAthe tenuM svarUpagata parivartana karI jANe navI kRtinuM sarjana karyuM hoya tema lAge che. upamiti. kathA keTalAkane mate caMpUkAvya che paraMtu vairAgrakalpalatA uraca sAhityika mUlya dharAvatuM kathAsAra mahAkAvya che. je ke samagra saMskRta kAvyazAstramAM kathAsAra mahAkAvyane ulekha sarakhe nathI. A kRti enA A svarUpamAM sarvottama kRti che. Ama TaurAgya kalpalatA samagra bhAratIya saMskRta sAhityamAM rUpakakathA tathA kathAsAra mahAkAvya tarIke anekhI kRti che. Ama rUpakakathAoe bhAratanA dhArmika tema ja padezika sAhityanAM uga zikhare sara karyA che kAraNa ke alaMkArazAstrIya baMdhanarahitatAnI mokaLAze tene vistaravAmAM ADakatarI madada karI che : pariNAme jaina Agama sAhityamAMthI vahetAM AvatAM rUpakajharaNAM dhIme dhIme opadeziktAnA mahAgiri uparathI nIce UtarI siddharSi sudhImAM te mahAnada banI jAya che, pachI te tenA vizALa vArirAzimAMthI paravatI rUpaka-sAhityanI aneka nahero nIkaLI; paraMtu havA 11 For Private and Personal Use Only Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 280 prahUlAda pra. paTela temAMthI nirmaLa, suramya sarovara sayuM te yazovijayajInI lAkSaNika kRti daurAgya kalpalatA. jo ke paravatI jaina sAhityamAM bhAgye ja e kaI rU5kasAhityasarjaka haze ke jenI upara upamitinI asara na paDI hoya. vairAgrakalpalatAne sAhityika svarUpe mUlavatAM emAM aneka taranuM saMmizraNa jevA maLe che. chatAM tenA AMtarika svarUpane jotAM te mahAkAvya jevI lAge che jyAre bAhya svarUpanI dRSTie jotAM mahAkAvyanuM svarUpa dharAve che. TUMkamAM keTalIka jaina kRtione koI cokkasa kAvyasvarUpe DhALavAmAM muzkelI paDe che tevuM A kRtinI bAbatamAM paNa che. ahIM kRtinA svarUpanuM zaithilya e durgaNa nathI paraMtu vaiziSTraya che. A kRti kathAsAra mahAkAvya che tethI emAM alaMkArazAstrakathita keTalAMka lakSaNo anAyAse joI zakAya che. je ke alaMkArazAstranI sudIrdha paraMparAmAM aneka AlaMkArikonA hAthe, aneka prakAranAM sAhityika, sAMskRtika vAtAvaraNa tathA tatkAlIna asara nIce vyAkhyA ghaDAtI AvI hovAthI sarvalakSaNayukta mahAkAvya bhAgye ja jovA maLaze. Ama chatAM kAvyazAstrasaMmata aneka mahAkAvya lakSaNe jevAM ke -sargabaddhatA, chaMdayejanA, prAraMbha, puruSArthanirUpaNa, sate bhAvikathanasUyana, RtuvarNana, sUryodaya, sUryAsta caMdrodaya, saMdhyArAtrivarNana, maMtraNA, dUtapreSaNa, yuddhavarNana, rasanirUpaNa, vagere kAvyazAstrIya praNAlikAnuM sabhAnatApUrvakanuM anusaraNa che. Ama rUpakakathAomAM jema upamiti. sarvottama zikhara che tema saMkSipta kathAsAra mahAkAvyamAM varAzyakatA che. yazovijayajI jevA mahAna tAkika, dArzanika, kavi, ane paramatakhaMDanapaTue upamiti. jevI vizALakAya kRtane saMkSepa karIne korAgyakalpalatA jevI navya kati ApI mAtra jaina sAhityanI ja nahIM paraMtu samagra bhAratIya saMskRta sAhityanI utkRSTa sevA karI che. For Private and Personal Use Only Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org kAvyaviruddhanA Aropo ane temanuM khaMDana rameza eTAka kAvyamImAMsA 'nA chaThThA adhyAyamAM padavAkavivekamAM rAjazekhara vAkayanA dasa prakAro Ape che. A tamAmanAM nAma spaSTa ja che tethI temanI vyAkhyA karavI e kartAne jarUrI lAgyuM nathI. udAharaNo tamAma kAvyeAnAM che, tethI vAcanA dasa prakAra kAvyadaSTie pADelA che te tArkika rIte samajAya tevI bAbata che. gAma kAvyayA vAkyanA eTale kavi prathA jelAM vAkyAnA dasa prakAro pADayA pachI rAjarokhara kAvyaviruddha traNa pA ullekhe che ane te traNeyanuM khaMDana kare che. A pahelAM teNe " guyukta ane alakArayukta vAkya e ja kAvya ' evI potAnI navInatA vinAnI, koI judI vizeSa bhAta na pADanArI ane paraparAgata vyAkhyA ApI che ane te pachI kAvya sAmenA badhu Apo sAdAharaNu ApIne temanu khaMDana karyuM che. kAvya asatya ane bedha kare che. 2 kAvya asana mArgo ane 3 kAvya asabhya arthAnA khAdha kare che. ApA A pramA che. 1 bAbatonA Adha kare che. A traNa kAraNasara kAvya tyAnya che, vAMcavApAtra ke upadezayogya nathI. vAmana A traNa ArA rajU karIne temanuM khaMDana nIce pramANe kare che. 1 kAvya asatya ane nirdeza kare che tethI vAMcavA ke upadezavA pAtra nathI. tr vAstavika jIvananAM vANI tathI vyavahAra karatAM e ja vANI prayAjavA chatAM kAvya juduM paDe che, vilakSaNa jaNAya che. eka vidvAna vivaicaka kahe che ke kAvya tu jAyate jAtu kacit pratibhAvata : '' ane vaLI ane vaLI " agnipurANu '' temaja " dhvanyAloka ' mAM maLatuM vidhAna che ke - apAre kAvyasa'sAre kavireka, prajApatiH / yathArameM rAcate vizva tIya parivataeN ! ! zRMgArI cetkaviH kAvye jAta' rasamaya' jagata 1 sa eva vItarAgakSet nIrasa sameva tat | gura Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 'svAdhyAya ', pu. 27, aMka 3-4, akSayatRtIyA-janmASTamI aMka, eprila 1990Aga4 1990, pR. 281-288. * ela. DI. InsTiTayUTa oNpha InDaoNlAjI, amadAvAda. 1 Dalal C. D. and R. Anantakrishna '* * Kivyamumathsa ", Gaekwad's Oriental Series Vol, 1 Baroda, 1916, 26 dhvanyAlAka ' 3, 42 paranI vRtti. Anandavardhana's Dhvanyaloka, University, Dharwind, 1973, P. 250 Shastry ( Editors ) K. Krishnamoorthy, For Private and Personal Use Only Karnatak Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 28 rameza beTAI AvI kaviprazasti karavAmAM AvI hoya tyAre kAvyanA arthane asatya artha kahevA mATenAM kAraNe paNa vajUdavALAM heya e jarUrI che. rAjazekhara virodhInA A matanI sthApanA nIce pramANe kare che : atizayatAbharI, asaMbhavazI bhAsatI bAbate nirUpatA be leke rAjazekhara TAMke che. rAjAnI prasaMzA karanAra eka kavi kahe che ke rAjAne ta yaza samagra vizvamAM vyApI vaLe, kayAMya na samAye. traNeya lekamAM na samAtA A yazathI mRgAkSIo Azcaryacakita thaI jAya che. AmAM rAjanA veta yazathI traNeya leka veta banI jAya ane tenAthI mRganayanIone Azcarya thAya e bAbato asatya paNa che, asaMgata paNa. bIjA lekamAM rAjAnA mahAsamartha senyanA saMmarda ane prAbalya tathA parAkramathI traNeya lekanuM damana thayuM evuM varNana che. A vidhAna ja azakya ane atizayoktibharyuM che. ahIM ApaNI daSTie pahelo prazna e thaze ke zuM kharekhara kAvyavAcana karatA sahadaya rasikajanane " AvuM te heya ?" athavA "AvuM bane ja zI rIte ?' evA prazno thAya che kharA? kharekhara nathI ja thatA. vAcaka te hoMzathI vAMce che, prasannatA anubhave che. asaMbhava vAte paNa kAvyavAcana daramyAna tene asaMbhava lAgatI nathI. ghaNIye vakhata evuM bane che ke AvAM vAcananuM smaraNamAtra paNa tene prasanna kare che ane te DepheDila paMpanAM darzana ane nartanathI mugdhatA anubhavI cUkelA kavi varDjhavartha mAphaka anubhave che ke "And often on my coach (lie, In vacant or in pensive mood; They flash upon the inward eye, which is the bliss of solitude".3 prazna rahe ja che, vAMcatI vakhate kAvyartha asatya lAgavAne badale mugdhakara, prasanna kara, avismaraNIya banI rahe te tene asatya kahevAya zI rIte ? rAjazekhara A AropanuM khaMDana karatAM kahe che ke kAvya atizayoktibharyuM ke asatya varNana yA vidhAnathI anvita hovAne kAraNe vAstavamAM tyAjya nathI, kAraNa, A vanane arthavAda ke tenI atizayokti kharekhara asaMgata ke asatya nathI. AvAM vaNano veda, zAstro ane jagatamAM traNeyamAM maLI Ave che. vedo ane zAstro paramapramANurUpa che, tethI tenAM vidhAne asatya ke khoTAM na ja gaNAya ane jagatanA sAmAnya vyavahAramAM paNa AvAM 3 varDajhavarthanI khyAtanAma kRti DaffodilsmAMthI. For Private and Personal Use Only Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org kAvyaviruddhanA AreApA ane temanuM khaMDana vacanA sahaja bhAve svIkArAtAM hovAthI asatya ke asaMbhava na gaNuAya. AthI rAjazekhara kahe che ke kharekhara teA kAvyamAM kazuM ja asatya ke asaMbhava nathI. je anubhUtine asatya ke asaMbhava lAgatuM nathI te tevuM na ja gaNAya. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rAjazekharanA A javAbane savizeSa spaSTa karavA mATe ApaNe kAlidAsanA vikramovaMzIya " mAMthI eka udAharaNa laIe.zInA anupama saundaryathI prasannamugdha pururavA kahe cheke asyAH sargavidhA prajApatirabhUccandronukAntipradaH zRGgAraikarasaH kathaM nu madano mAso nu puSpAkaraH / vedAbhyAsajaDaH kathaM nu viSayavyAvRttakautUhalo nirmAtuM pra bhavenmanohara midaM rUpaM purANo muniH // * 203 A zlokamAM, urvazInuM saundarya sarjanAra candra, madana ke vasantamAsa haze e vidhAna tema ja vedAbhyAsajaDa nArAyaNu na sarjI zake e vidhAna asabhava che ja. chatAM vAMcatAM mugdha kare che, uzInA anupama saundaryAMnAM citronI paramparA vAcakanI dRSTi samakSa khaDAM kare che. A ja teA A leAkanI khUkhI, sArthakatA che. AthI kAvyamAM kharekhara kazuM ja asatya hetuM nathI te vAta sAcI ane sahRdayane te anubhavasiddha che. AthI kAvyajagatanA rasikajanane je asatya, athavA asaMbhava na lAge, atizayoktipUrNa hovA chatAMya prasannakara ane tene kAraNe kAvyane asatya na ja kahI zakAya. 2 kAvya asat eTale ke anucita mArga upadezanAra ane anaitika hovAthI amAnya arthanA upadeza Ape che tethI varjya che. ma mammaTAcAya kAvyaliMga alaMkAranI vyAkhyA ApatAM kahe che ke " koipaNa vastunuM kAraNu vAkyamAM ja antaryaMta hAya, tenAM padonA artharUpe anvita hoya tene kAvyaliMga alaMkAra kahe che. '' A alaMkAramAM kAraNa kivA hetu vAstavika nahIM, parantu kavikalpita, kAvyajagatane DhAya che. tethI te naitika dRSTie ke sAMsArika dRSTie anucita hoya ema paNa bane, AthI ApaNe kahIe chIe ke kAvyaliMgamAM hatu ane tenI vAkayapadArthatA kAvyajagatanAM DrAya che, vAstavika jagatanAM nahIM. AthI ema banI zake ke jagatanI dRSTie je asata hovAnA AbhAsa thAya te kharekhara asat na hoya, ane kAvyajagatamAM te nahIM ja. ghaNIvAra evuM bane che ke kAvyajagatamAM te nahIM ja. ghaNIvAra evuM bane che * kAvyajagatanI AvI vAstaviktA ApaNA jagatanI vAstavikatA karatAM savizeSa vAstavika ane sahRdaya rasikajanane utkaTa satyanA anubhava karAvanAra hAya. " vikramAzIya " -1, 8 A ArApanA pratyuttara rAjazekhara A rIte Ape che. ( 1 ) AvA asata jaNAtA upadeza keTalIka vakhata vidheyane miSe niSiddha haiAya che. eka [jIkA pAtAnI putrIne pativratA banavAnuM, kalaMka na grahaNu karavAnuM kahe che e udAharaNanA anusa`dhAna rAjazekhara A klIla kare che. For Private and Personal Use Only Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 284 rameza beTAI (2) ghaNI vakhata sAMsArika vyavahAra kavionAM vacana para AdhArita hoya che ane te mAnavane kalyANakArI paNa bane che. A bAbatanA satyanI pratIti ApaNane rAmAyabru-mahAbhAratanA abhyAsathI thAya che ane ghaNI vakhata evuM bane che ke dekhItA asata lAgatA upadeza pAchaLa kavi je vicAraNA ke bhAvo raju kare che te kavijagatanI sAthe sAthe vAstavika jagata para prabhAva pADe che. AmAM kavinI vyaMjanAo ati upakAraka bane che. (3) vaLI kAvya asata upadeza Ape che e dalIlanuM khaMDana karatAM AgaLa kartA kahe che ke vedavANI ane, ApaNe temAM umeraNa karI kahIe ke, adhikRta mahAnubhAvonI vANI jagatanI daSTie asata ke pratiphaLa jaNAya to paNa ane tene prabhAva moTo hoya che. rAjAonAM mahAna carite, prabhutvalIlA, tapasvIjanone alaukika prabhAva vagere kavio varNave tyAre vizeSa prabhAvazALI bane che. AthI kAvya mAtra asata upadeza Ape che ema na ja kahI zakAya. (4) kharekhara te kAvyane mArga e Adikavi vAlmIkine mArga che. bhavabhUti kahe che tema evA kavi bhavabhUti ke tene samAna ane je kaMI lakhe temAM asata upadeza na ja hoya. kRti ane mahAkavionI vANIne AdhAra letAM rAjazekhara asata upadezanA Aropa sAme Ama vilakSaNa rIte pitAne bacAva rajU kare che. 3 kALe asabhya eTale ke alIla athenuM abhidhAna kare che tethI te upadezapAtra nathI. sAhityamAM azlIla ane zlIla zuM tenI carcA kavio ane Alocako sadIothI karatA AvyA che ane rAjazekharanA yugamAM paNa kAma azlIlatA ghaNI hoya che ema mAnanArA haze ja, tethI ja te temane mata kartA TAMke che. A dalIla ApyA pachI te be viparIta bhaMgAranAM citronAM udAharaNe TAMke che ane te pachI te A dalIlanuM khaMDana kare che. tene pratyuttara A pramANe che : (1) kAvyanA saMdarbhamAM jarUriyAta UbhI thAya tyAre dekhItI rIte alIla lAgatAM varNane karavAM jarUrI banI rahe che. Ane artha e che ke mAnavanI hInavRttione uojavA mATe ke mAtra galagaliyAM karavA mATe sAcA kavionI racanA karatA nathI. saMdarbhamAM jarUrI hoya te kare paNa kharA. (2) Ano artha e thayo ke ghaNI vakhata saMdarbhamAM kAvyatatva jALavI rAkhavA mATe ke saundaryasAdhanA mATe ke anya koI bhAva-vizeSanI anubhUti karavA-karAvavA mATe jagatanI daSTie azlIla ke asabhya lAgatuM nirUpaNa kavi kare ema bane paraMtu tyAM tene uddeza pradhAnatayA azlIlatAnA nirUpaNane na ja hoya. For Private and Personal Use Only Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kAvyaviruddhanA Are che ane temanuM khaMDana ApaNe kalAnAM dRSTAnta laIe te eka vyAkhyAnamAM kAkAsAheba kAlelakare kahyuM hatuM ke "ajanTA ane IlerAnI guphAomAM asarAonI nagna mUrtio joI temAM mane bhavyatAnAM ja darzana thayAM che. vikAra mANasanI daSTimAM che, AMkhamAM nahIM " ane mahAbhAratanA strI parvamAM jayadrathanI patnI patine kapAyelo hAtha maLI AvatAM kahe che ke ayaM sa rasatkarSo pInastanavimardakaH nAbU rujadhanaspazI nIvavisvaMsanaH kara !! tyAre temAM azlIlatAnI anubhUti bhAgye ja thAya che. (3) AgaLa rAjazekhara kahe che ke AvuM jagatanI daSTie asabhya artha ApatuM nirUpaNa ApaNane vede ane zAstromAM paNa maLe che. bhAva e che ke je vedo ane zAstroe pramAryuM hoya te asabhya na ja gaNAya. ahIM ApaNe eka hakIkata rajU karIne pUrti karIe ke AvAM varNane vyAsavAlmIki ane kAlidAsa-bhavabhUtimAM paNa kayAMka kayAMka maLI Ave che. Ama thAya tyAre ApaNe pratIti karIe chIe ke saMdarbhamAM AvA nirUpaNane uddeza asabhya nirUpaNamAtrane hote nathI. ghaNI vakhata pAtranA mane gatanI anubhUtine pragaTa karavA mATe ke anya koI saundaryAnubhUti athavA te janA mATe AvAM varNana karavAmAM Ave che. nidAna sArA ane pramANita staranA, kAvya sAmenA, tenA samAjamAM pracalita A Arepa nirUpIne tenuM khaMDana rAjazekhara kare che tyAre kAvyane lagatI eka sadA jIvaMta samasyA te rajU kare che. tenA Aropane javAba pUre sabaLa ke samarthanathI, dareka vakhate te " AvuM te veda ane zAstromAM paNa maLI Ave che" ema kahe che tyAre te dalIla sUkama ane tathyayukta nathI. chatAM samagra dA tenA javAbe ThIkaThIka samartha che, saMtoSakAraka che. khAsa te teNe je prazna upasthita karyo che te tenI dRSTinI vyApakatA ane maulika cintananA AgrahanuM pramANa che. kAvyamImAMsA e tene mana mAtra kAvyanA alaMkAra eTale ke Avazyaka taronI mImAMsAmAtra nathI tenI pratIti te A ane AvI anya carcAomAM ApaNane karAve che. rAjazekharanI A vicAraNAnI tulane pAzcAtya Alecaka leTenI AvI ja vicAraNA sAthe karIe te tenAthI rAjazekharanI vicAraNuM ane tenI bahumUlyatA savizeSa pachAkAra thaze. anukaraNane siddhAnta ane vAstaviktA, TrejeDInI saMracanA, vicArone siddhAnta ane tenI sAthe saMkaLAyela saundaryane khyAla A ane AvA ghaNuM vicAre pleToe ApyA che. tene AgaLa vadhArIne tene ziSya erisToTale tene poeticsmAM tathA anyatra, leTonI vicAradhArA na svIkArIne paNa kavitA vizenI vicAraNu eka cokkasa ane susthApita sauddhAtikatAmAM 5 "mahAbhArata" strI parva 11.24.29-bhAMDArakara orienTala InsTITayUTa (pUnA) prakAzana. For Private and Personal Use Only Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rameza beTAI goThavI che. atyAre ApaNe prazna to e che ke potAnA Adarzanagara--RepublicnA saMdarbhamAM kavio viSe keTalAMka TIkAtmaka vidhAna leToe karyA che, je rAjazekharanA udhUta kAvyaviruddhanA AkSepa sAthe tulanAmAM mUkavA jevAM che. asahyAmitratanoiDye zam aramyAfmadhacitrA no #Avya6 ane gat nathamiSAyitvAta...ema traNa kAraNosara padeyvyuM kAvyuM ema kahyA pachI rAjazekhara pote ja A traNeya AroponuM khaMDana kare che. ahIM pleTa pitAnA kapelA AdarzanagaramAM kavionuM sthAna zuM tenI vicAraNA karatAM kavio viSe je dhasAtAM vidhAne kare che tene pratyuttara te ApaNe tenA ziSya, erisToTalanI kAvyaviSayaka vicAraNAmAM zodhavAnA che. pleTanuM mukhya pratipAdana e che ke kavionuM sanmAna karavuM, paraMtu temane Adarza nagaramAM pesavA devA nahIM, Republic IIImAM tenuM vidhAna che ke "And therefore when any one of these pantomimic gentlemen...comes to us, and makes a proposal to exhibit, himself and his poetry, we will fall down and worship him as a sweet and holy and wonderful being; but we must also inform him, that in our state such as he are not permitted to exist; the law will not allow him." AnuM kAraNa, vimasaTa ane bUkasanA zabdomAM joIe te- "Poetry "feeds and waters the passions creating division and unsteadiness in the heart, or frivolous laughter, and producing the opposite of civic virtue." (Literary Criticism, 41.10 ) dekhItI rIte ja A Aropane bhAva "asat arthanuM abhidhAna" che. baTuM zIkhave ane sAcuM tathA vAstavika jhUMTavI le athavA tenA para viparIta prabhAva pADe evI paristhiti pleTone mAnya nathI. A ja vAtane vistArIne kahI zakAya ke kavi ane dArzanika vaccenA sanAtaka jhagaDA tarIke svIkArIne kavitAnA vAsanAmaya, mRdutA lAvI detA ane anItimaya prabhAva tarapha dArzaniko dhyAna dore to temAM kazuM Azcarya nathI. pote kapelA Adarza nagaranA yuvAnanAM manane nirbaLa, kSullaka vAsanAmaya banAve evAM kAvyo ane tenA racanArA kavione pleTa tiraskAra kare te tenI dRSTie sAcuM che. vimasATabukasa gya ja kahe che ke " The quarrel between the poet and the philosopher is the deep end of the quarrel between the poet and the moralist. If poetry produces immoral results, this happens not without certain causes in the nature of poetry itself. f Wimsatt and Brooks," Literary criticism", Oxford and IBH Publishing House, Calcutta-1967 p. 10 parathI umRta. 9 ejana, pR. 10, For Private and Personal Use Only Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra kAviruddhanA sArApA ane temanu` 'na One of these for instance, is the very fact that poetry deals with a variety of motives and feeling, the good and the bad, pleasure and pain ''8 ( Literary critisim, P. 10-11 ). www.kobatirth.org kavitA sAma vAsanAmaya, niza, anItimaya, asabhya arthanuM ane bhAvanuM bhidhAna kare ane te dvArA yuvAno yuvatIo samakSa jIvana ane kavya, puruSAya viSenA taddana khoTA mAtra nahIM, paraMntu asabhya bhAvAnA khyAlonI duniyA UbhI karI, temAM rAcatA karI de. AthI ja prabhuprazasti ane mahApuruSonuM gauravagAna karatI kavitA mAtra AdarzanagaramAM pravezavA devI evA abhiprAya horA A zabdamAM rajU kare che. " ...but we must remain firm in our conviction that hymns to the gods and praises of famous men are the only poetry which ought to be admitted into our State '' Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir { Republic, X 60 * Ama, rAjarIkharanI mAka ja pleTA paNu, bhale judI bhASAmAM asata, satya ane asabhya prakAranI kavitA kavio race che tethI tene mAnyatA ApatA nathI ane hoTa bAda . nagaranA utkarSa ane daDhamulatAnA saMdarbha mAM je vAta kare che te tenI dRSTie sAcI ja che. hA, kavitA jo AvuM ane mAtra AvuM ApatI hoya tA te amAnya ja karavI megya che. chatAM tene mATenA je mAnada pleyae apanAvyA che te kharekhara cinya che ane kavitA. AnA sivAya khIju ghaNuM Ape che te pappu hakIkata che. kavitA, TrejeDI vare je anukaraNa kare che ane tene lIdhe kavinA kharI vAstaviktAthI thAya dUra jatI rahe che tenI sAmenA nAMdhavA jevA che. pleTA kahe che.. pleTAnA vAMdhA A sadama mAM 1953 ). ' ...but I do not mind saying to you, that all poetical imitations are ruinous to the understanding of the hearers, and that the knowledge of their true nature is the only antidote to them". { Republic 8,59511x 207 10 ejana-pR. 11. svA kara 8 ejana, pR. 11, ejana, ( Benjamin Jowettne anuvAda, joneTa kopIrAITa TrasTIjha, esa, For Private and Personal Use Only Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 288 rameza beTA ane vimasaoNTa-bukasa leTAnA RepublinI Book-3ne AdhAre kahe che ke Certain poem, he observes in Book-III, simply tell what happened, others actually imitate what happened-dramas, of course and these are the most dangerous ones, because the most contagious. A man who is to play a serious part in life cannot afford to imitate any other kind of part." (Literary Criticism-p. 11)41 A ja vicAra Republic nI BookmAM savizeSa rUDha ane daDha thayo che. pitAnA Adarza nagararAjyane khyAlamAM rAkhI leTa je kaMI kahe che temAM keTaluMka tathya che te svIkAravuM joIe. chatAM te keTalIka kavitAnI vAta kavitAsamajhane lAgu pADI kavio pratye aNagamo vyakta kare che, tyAre kharekhara te jIvananI vAstaviktA, anukaraNa, mAnavanI kalAnA AsvAdananI bhUkha, kalA ane kavitAnAM dRSTibindue laI javAba ApI zakAya. chatAM prastuta lekhamAM ApaNe uddeza mAtra tulanAtmaka ciMtanane che tethI ApaNe samAna vicAradhArA ApIe eTale ApaNe udeza bara AvI jAya che. 11 ejana, 5. 11, For Private and Personal Use Only Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir "vIvAsavarNa--katvane prazna Ara. pI. mahetA* I. sa. 1931 mAM esa. pusvAmI zAstrIe madrAsathI orienTala risarcanA maimAsikamAM madrAsa orienTala sirIjhanA bIjA pustakarUpe nATaka "vINAvAsavadattama * prakAzita karyuM che. madrAsanI gavarnamenTa menyuphrITa lAIbrerInI 2784 kramAMka dharAvatI ekamAtra hastapratane AdhAre emaNe AnuM saMpAdana karyuM che. AnI presakaeNpI De. sI. kunhana rAjA, zrI TI. Ara cintAmaNi ane zrI TI. candrazekharana dvArA taiyAra thaI che. nATaka pahelA traNa aMka sudhI akhaMDa che. cethA aMkamAM prAraMbhamAM traNa paMktio che. pachI nATaka adhUra che. nATakamAM lekhakanuM nAma nathI; nATakanuM pitAnuM nAma paDyuM nathI. jene AdhAre saMpAdana thayuM che, e hastapratanI sAthe eka kArDa bAdheluM che; temAM AnuM zIrSaka vINAvAsavadattama' ApeluM che. - I. sa. 1930nI chaThThI la inDiyA orienTala konpharansamAM Do. sI. kunhana rAjAe A new drama of Bhasa lekha vAMcyo hato; temAM A nATakane bhAsacita jaNAvyuM hatuM. A nATakane bhAsa-nATako sAthe zelInuM ane svarUpanuM keTaluMka sAmya che-prasAdaguNa che, paghonI ochapa che, padya vastumAM sahAyaka che, saMvAda TUMkA ane arthapUrNa che, sUtradhAra dvArA AraMbha thAya che, prastAvanA TUMkI che. prastAvanAne badale sthApanA zabda che. nATaka "pratijJAyaugadherAyaNa' sAthe A nATakanA keTalAka kathA samAna che- pradyotanI vivAhama-Nu, udayanane lagatuM kAvataruM, nIlagajanimiro enuM grahaNa. pratijJA nATaka sAthe Ane koIkavAra zAbdika sAmya che. A nATakanA bIjA aMkamAM maMtrI viSNutrAta udayanane kahe che.-zerAvatAthI navi vijJAna devo vNI samarthaH pratijJA.mAM maMtrI ramaNavAna udayanane kahe che- vaju te herAvaLInAma tigAna kagi = sanmAnIyam = bhAsanA jevI nATyaprayukti A nATakamAM jovA maLe chetrIjA aMkamAM, hRkSa-re ! tayA | (m) fmata ! * vAdayAya', pR. 27, aMka 3-4, akSayatRtIyA-janmASTamI aMka, eprila 1990- ogaSTa 1990, 1 288-292, * e, 11, aMjanA sosAyaTI, zizumaMgala pAse, junAgaDha-362 001. 1 Sastri S. Kuppuswami; TIETOT74, Madras, 1931-24122414 2 zaH (.) kathAma;, saMta, titi nATaka, revanAra kAzana nayapura, 3 bhAsanATakacakam, pratijJAyaugandharAyaNam, prathamo'GkaH, orienTala bUka ejansI, pUnA, 1962 For Private and Personal Use Only Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Ara. pI. mahetA zailI ane svarUpanuM nirIkSaNa karatAM, vI. varadAcAryanA abhiprAya sAthe saMmata thaI zakAya tema che; ke A nATakanI racanA I.sa.nAM zarUAtanAM zatakamAM thaI che. paraMtu Ane bhAsaracita mAnI zakAya tema nathI. A pratijJA ' nATaka bhAsakartaka che, e nizcita che; tyAre e ja kathAsUtrane AdhAre lekhaka bIja nATaka race; te zakya nathI. kharekhara te ema kahevuM joIe, ke nATaka "vINA'nI racanA "pratijJA 'ne AdhAre thaI che. nATaka " AzcaryacUDAmaNi' mAM sutradhAra kahe che-3mAvavAnavatatArAmatInA jAyA : veH tamadrae praviNatam " ahIM nATyakAra potAnI paregAmI racanA tarIke unmAdavAsavadattA ne ulalekha kare che. A nATakanA saMpAdaka kuSNusvAmInuM anumAna che ke unmAda ' e "vINA' che. Ama hoya to vINA' zaktibhadranI racanA gaNAya "Azcarya 'mAM paNa "vINA ' nI jema sUtradhAra dvArA AraMbha ane prastAvanAnI jagyAe " sthApanA ' zabda che. zaktibhadra I. sa. 8mA zatakanA aMtamAM athavA navamA zatakanA Ara bhamAM thayA che. nATaka "vINaH 'ne ATaluM arvAcIna mUkI zakAya tema nathI. zrI suzIlakumAra dene abhiprAya gya ja che ke saMpAdaka pAse A prakAranA anumAna mATe koI AdhAra nathI. tethI kartA tarIke zaktibhadrane mAnI zakAya tema nathI. " avantasundarI'nAM prAstAvika A yA daMDI (i. sa. 8mI sadIne prAraMbha)nA pagho mAM eka A che- zUdrakeNAsakRjitvA svacchayA khaDgadhArayA / / jagadbhUyo'bhyavaSTabdhaM vAcA svacaritArthayA // 10 4 Adaval (Dr.) Niti, The Story of King Udayana, The Chowkhamba Sanskrit Series office, Varanasi-1, 1970, first edition, P. Introduction, XXVII. 5 AzcaryacUDAmaNiH, pathamo'H, zrIbAlamanoramA presa, madrAsa, 1933 6 Ibid., PP. Introduction 16-7. 7 Ibid., P. Intro, 6. 8 Dasgupta S. N., De S. K., A History of Sanskrit Literature, University of Calcutta, Calcutts, 1964, Second edition, P. 301, fn. 3. 9 Ibid., P. 209. " 1. avantisundarI, 9, anantazayana vizvavidyAlaya, 1954 For Private and Personal Use Only Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vINAvAsavadattama'-kavo prazna zake AtmacaritAtmaka aMza dharAvatI racanA karI hatI tevuM ahIM sUcana che. A racanA kevINA' hoya; te karNAmAcArayarane 11 abhiprAya megya lAge che. udayana keda thAya che, ene maMtrI yogezvarAyaNa ene choDAvavA nirNaya kare che. udayana ujajayinInI rAjakanyA vAsavadattAnA premamAM paDe che. zadraka pite svAtine kAraNe keda thaya che, mitra saciva badhudatta tene choDAvavA yatnazIla che. zadraka ujayinInI rAjakanyA vinayavatInA premamAM paDe che. zadrakanI A badhI vigate " avatisundarIkathAsAra ', caturtha pariccheda, zloka 177-200mAM maLe che. A nATaka "vINA'nuM apanAma 'vatsarAjarata" che. " zakuntalAcarcA ' nA lekhakane AdhAra laIne, kRmAcAriyanI te mAnyatA che ke A nATakanuM nAma "vatsarAjacarita' ja che, "vINavAsavadattama' te apanAma che. esa. ena. dAsaguptAne 14 abhiprAya che ke zadrake "vatsa"nI racanA karI che. 'caturbhANI' nA saMpAdaka DaoN. motIcandra ane DaoN. vAsudevazaraNuM agravAla 15paNa zadrakane "vatsa'nA kartA mAne che. zudrakane samaya I. sa. pAMcamI-chaThThI sadIne che.11nATaka "vINA ane racanAkALa paNa I. sa.nAM prAraMbhanAM zatakone che. dakSiNunAM nATakomAM sUtradhAra dvArA AraMbha hoya che ane " prastAvanA ne badale "sthApanA ' zabda hoya che ; tenI jema A nATaka " vINA " mAM paNa che. dakSiNamAM udayananATakene vatsarAjacarita" kahevAnI paraMparA che. A nATakanuM aparanAma "vatsarAjarita ' che. Do. jI. ke. bhaTa17 sapramANa siddha karyuM che ke zadraka dAkSiNAya hatA. je rIte ' mRchakaTika ' ane ' padmaprabhutaka' nA nAndI lekamAM ziva che ; tenI jema nATaka vINA'mAM paNa che. eka ja kartAnI nATyaracanAomAM ArAdhyadeva eka ja hoya che. kAlidAsanI bAbatamAM A pramANe banyuM che. 11 Krishnamachariar M.; History of Classical Sanskrit Literature, Motilal Banarsidass, Delhi 7, 1970, first reprint, P. 581. 12 pAMDe (zrI) candrabalI; zUdraka; motIlAla vanArasIdAsa, banArasa; 1154; prathamAvRtti; . 12-4 13 K M, HCSL, P. 378. 14 Das, HSL, P. 761. 16 mautIvana (bI), vatRmI, hindI ratha ratnAra trATa simiTeDa, bAja, 1956 prathama saMskaraNa, bhUmikA, pR. 5 16 tripAThI (1.) samA rAja, kRchafTema notIjhA kanANIvAsa, vilhI 7, 115, punarmudraNa, pR. prAkkathana, 18 17 Bhat G. K., Preface to Mfcchakatika, The New Order Book Co., Ahmedabad, 1953, P. 188. For Private and Personal Use Only Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 282 Ara. pI. mahetA, bhAratIya itihAsa sAkSI pUre che ke gupta rAjAonA anta pachI ane harSavardhananA udaya pahelAM koI rAjA sArvabhauma na hata; rAjAo cAritryabhraSTa hatA. "mRchakaTika'mAM A rAjakIya sthitinuM pratibiMba che. nATaka "vINA mAM pradyotanI potAnA mantrIo sAthenI maneNuM che temAMthI A sthiti sUcita thAya che. pramukha sattAkendromAM pradyota che; paNa udayana tenI sattA mAnatA nathI. bIjA rAjAo dArUDiyA, zikArI, jugArI, khera, dhAtakI, mUrakha ane Darapoka che. mRchao 'ma thI jaNAI AvatI zudrakanI sAhityika viziSTatA-zailImAM prasAdaguNa, nATyakSama saMvAda, mahadaMze dIrdha na hoya tevA chaMdamAM kathAvastune upakAraka pagho-A nATaka "vINA'mAM paNa jovA maLe che. A rIte, nATaka "vINa0 'nA kartava aMge traNa saMbhAvanAe vicAravAmAM AvI che bhAma zaktibhadra ane zudraka. AmAMthI zuddhaka kartA heya, te vadhu saMbhavita jaNAya che. For Private and Personal Use Only Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir " nATacakalAmAM nyAyakraya aruNA ke paTela" bharatanA rasasutra para potAnuM spaSTIkaraNa ApatA prasidhdha yAra AcAryonA co? mate, te bhaTTa levalane utpattivAda, zaMkukane anumitivAda, bhaTTanAyakane bhuktivAda ane abhinavaguptane abhivyakitavAda. zaMkukane mata anukRti-anumitivAda evA nAmathI prasiddha che. kAraNa ke tene manamAM anukRtine prAdhAnya ApavAmAM AvyuM che. nATaSamAM rasa anukaraNarUpa zAthI che ane anukaraNarUpa rasane prekSako kaI rIte asvade che te samajAvatAM te be nyAya raju kare che? (1) maNi-pradIpa-prabhAtyAya (2) citratuganyAya 1 maNi-pradIpa-prabhAtyAya - zrI zaMkukanA mate naTa anukArya rAmAdinuM anukaraNa kare che. prekSako tene AsvAda le che. paraMtu prekSako jene AsvAda le che, te pratyAdi bhAva vastutaH anukartA naTamAM nathI hote, babbe anukArya rAmAdinA ratyAdibhAvanuM anukaraNa hoya che. tethI te kRtrima hoya che. miyA hoya che. asata hoya che ahIM prazna e thAya che. anukArarUpa jJAna asata hAIne sata jJAnane hetu kaI rIte pUra paDe ? anukartAe ja karele bhAva mithyA che. (naTane bhAva asata che, rAmAdine bhAva sata che.) te prekSakomAM sAcI lAgaNI kaI rIte anubhavAve? prekSakone thatI AhAdarUpa phaLaprApti kaI rIte zakaya bane? A praznanA uttararUpe zaMkuka maNi-pradIpa-prabhA nyAya raju kare che. "abhinavabhAratI' ane "kAvyAnuzAsana'mAM rajU thayelA zaMkukanA mata anusAra, maNipradIpa-prabhA nyAyathI thatI rasapratItine A pramANe nirUpavAmAM AvI che: " arthakiyApi mithyAjJAnAdRSTAmaNipradIpaprabhayomaNibuddhayAbhidhAvatoH / mithyAjJAnavizeSe'pi vizeSo'rthakriyA prati // iti "" - - - -- -- svAdhyAya', . 27, aMka 3-4, akSayatRtIyA-janmASTamI aMka, eprila 1990 gaSTa 1990, pR. 23-302 * bI 12, naMdanavana sosAyaTI, esa. pI. hosTela pAchaLa, vallabha vidyAnagara 388 120. i Bhatta S'ankuka-Bharata's Natyasastra-I, G. O. S. Vol. 36, Baroda, 1956, Abhinavabharati P. 273. For Private and Personal Use Only Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 294 aruNA ke. paTela prastuta kArikA dharmakArtinA " pramANuvArtika 'mAMthI levAmAM AvI che. prasaMga evo che ke be baMdha oraDAnA bAraNAnI tirADamAMthI bahAra prakAza relAya che. eka oraDAmAM maNi che, anya eraDamAM dIpaka. bahAra relAtI prabhAne joIne, prabhAne maNi samajIne, be jaNa moNanI prApti mATe doDyA. temAMthI maNinI prabhAne je maNi samajIne deDayo hato, tene bAraNuM kholatAM maNi prApta thayuM. paraMtu dIpakanI prajAne je maNi samaja hatuM, te ThagA. tene maNi prApta thaze nahi. kharekhara te, dIpakanI prabhA ane maNinI prabhA-baMnene maNi samajIne doDanAra baMnenuM jJAna mizyA hatuM. kAraNa ke bahAra relAI, te te prabhA hatI, maNi nahi. Ama, baMnenuM jJAna mizyA hovA chatAM phaLaprAptinI bAbatamAM taphAvata jovA maLe. ekane phaLaprApti thaI, anyane nA thaI jene phaLa prApti thaI, tenuM maNiprabhAmAM maNinuM jJAna, te saMvAdI zrama hato. jene phaLaprApti nA thaI tenuM dIpaprabhAmAM maNinuM jJAna, te visaMvAdI bhrama hatA. uparane leka e baudhayAyika dharmakAtinA pramANuvArtika ne kaleka che. dhamakIrti ema kahe che ke saMvAdI bhrama e samyapha jJAnanuM sAdhana bane che. maNi-bhAne maNi samaje, te tene bhrama hatuM. paraMtu te saMvAdI bhrama heine tenA jJAtAne phaLaprApti thaI, te ThagAya nahi. je mizyAjJAna tenA jJAtAne gatuM na hoya, te saMvAdI zrama che ane tevA jJAnane artha kriyAkAritva eTale ke pariNAma niSpanna karavAnI zakti hoya che. Ama, artha kriyAkAritva e samyakajJAnanI eTale ke vastunA astitvanI kasoTI che. mRgajaLa jaIne pANI mATe doDanArane prayatna saphaLa thatuM nathI. paraMtu aMdhArAmAM, doraDAne sapa samajIne bhayathI mRtyu thayAnAM udAharaNa vyavahAramAM jovA maLyAM che. dharmakIrtinuM A tAraNa nAnA saMdarbhamAM avalokIe, te naTamAM anumAna karavAmAM Avate ratino bhAva anakaraNarUpa hAI mithyA che. Ama chatAM, e mithyAjJAna tenA prekSakane vAstavika satyAdinA AsvAdanI AnaMdAnubhUti karAvI zake che. te saMvAdI bhrama hAIne temAM bhAvako ThagAtA nathI. UlaTuM temanI apekSA pUrI thAya che. Ama, dhamakItie mithyAjJAnanuM artha kriyAkAritva darzAvyuM che. tene ulekha karIne zaMkuka spaSTatA kare che ke anukArarUpa jJAnane paNa arthakSAkAritva hoya che. tethI ja, nATayaprayogamAM rajU thayelA mizyA rAmanA mizyA bhAne paNa sahadaya AsvAda laI zake che. zakuMke rajU karelA maNi-pradIpa-prabhAtyAyane keTalAka hindI vivecako A rIte samajAve cheH "eka mANasa dIvAne maNi samajI, pakaDavA deDayo. pariNAme dIpakanI javALAthI te dAjha. te dAjha, tyAre tene khabara paDI ke, A te dIpaka che, maNi nahIM. tethI pitAnuM jJAna mithyA hatuM. ahIM kahevuM joIe ke, saMvAdI zrama ane visaMvAdI bhramane taphAvata darzAvavA zlokamAM maNi-pradIpa-prabhA pAchaLa doDanAra be vyaktine ullekha che. kriyApada paNa divacanamAM che. vaLI jhaLahaLatA dIvAne hAthamAM pakaDe tyAM sudhI tene temAM maNine bhrama thAya te te mahAmUkha vyakti gaNAya. dIpaka ane maNi e be vastune nahi, baMnenI prabhA joIne bhrama thavAnI saMbhAvanA sAcI lAge che. Ama, zrI dIkSitanuM arthaghaTana DuM navAI preraka che. keTalAka hindI 2 dIkSita AnandaprakAza-rasasiddhAMta, svarUpavizleSaNa, rAjakamala prakAzana, dilhI, 1960 1. 24. For Private and Personal Use Only Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir "nATayakalAmAM nyAyadvaya" 295 vivecakone zaMkake rajU karelA A dRSTAMta parathI zaMkukane bauhayAyika mAnavA prerAyA che. eTaluM ja nahi, zaMkukane bauddha yAyika tarIke siddha karavA dalIle rajU kare che. alabatta lekhakanI kati parathI te kayA matane anuyAyI hatuM, te zodhavA mATenI mathAmaNa te pANImAMthI pirA kADhavA jevuM che. anumAnavAdIo rasanI traNa kakSA svIkAre che:-(1) anukaraNa (2) anumAna (3) AsvAda. mahimabhaTTe paNa anukaraNa dvArA thatI rasapratItine maNi-pradIpa-prabhA nyAyathI samajAvI che. te pachI mahimabhaTTa paNa bauddha nayAyika hatA, tevuM siddha karavA prayatna karavo paDaze. zaMku ke ahIM dhamakIninA pramANavAtika'nuM je daSTAMta TAMkayuM che, te anukArarUpa jJAna sahRdayane kayA prakAre phaLaprApti karAvI zake che, te spaSTa karavA pUratuM ja, te bauddha naiyAyika hatA ke naha, tevI tenI kheMcatANa karavI, te saraLa vivecanapaddhati nathI. zaMkake nATayamAM thatI anukata rasapratItinA spaSTIkaraNa mATe maNi-pradIpa-prabhA nyAya TAMka. che. ahIM zaMkuka samartha vivecakanI adAthI nATayamAM anukRta bhAvanA mizyAtvane prazna cheDe che ane te miyAtvane prAdha banAvavA mATe maNi-pradIpa-prabhA nyAyane Azraya le che. vAstavamAM, tere bhAvanA mithyAtvane prazna cheDavAnI jarUra na hatI. kAraNa ke (1) nATayapraga daramyAna, temAM ta banelA sahRdaya bhAvakane bhAvanA mithyAtvanI pratIti thatI nathI ane bhAvanA mithyAtva aMge tene vicAravAne avakAza paNa rahetuM nathI A vAta, zaku -4-4-trizaiva tathAminacamanai:-x-- 5 zabdo vaDe svIkArelI ja che (2) vaLI, citraturaganyAya vaDe jayAre te kalAnubhavanI vilakSaNatAnI vAta kare che, ane kalAnA jagatamAM thatI pratitine te mithyA pratItithI bhinna gaNAve che, tyAre dhamakIrtinA 'mizyAjJAnajanya artha kriyAkAritva'nA vicArane eTale ke maNi-pradIpa -prabhA nyAyane ulekhavAnI jarUra nathI. kAraNa ke bhAvonI alaukikatAnA saMdarbhamAM zaMkukanA 'citraturaganyAya' sAthe "maNi-pradIpa-prabhA' nyAya thoDo visaMvAdI nzAya che. alabatta, zaMkukanI vivecanapratibhA ahIM khIlI UThe che. potAnA sidhdhAMtanuM nirUpaNa karatAM, anukRtine pRthakkaraNa dvArA samajAve che ane tema karatAM, tenA anugAmI bhaTTa tote anakativAda para je prahAro karyA che, tene uttara paNa zaMku ApI dIdhuM che. 2 citraturaganyAya sahadaya bhAvakane nATayamAMthI rasapratIti kaI rIte thAya che, athavA te kalAnA vizvamAM thatA anubhava kevo hoya che, te spaSTa karavA, zakake "citraturaganyAya nuM daSTAMta ApyuM che. kalama, raMga ane pachI vaDe citramAM AlekhAyela azvane joIne ApaNane kevI anubhUti thAya che, e ke gupta premasvarUpa-hindI anuzIlana parva, jAnyu-mArca, 1911, 5. 25. * bhaTTa mahima-vyaktiviveka-saM. dvivedI revAprasAda, caukhabA surabhAratI prakAzana, vArANasI, 1987, pR. 76. (5) Bhatta Sankuka-Bharata's Natyas'astra, Vol. I, G.O.S. Vol, 36, p. 272. svA 13 For Private and Personal Use Only Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 296 anubhUtine khApaNe kayA zabdomAM vyakta karIe azvane ApaNe kahIe chIe ke ' A azva che'. samyak, mithyA, saMzaya ane sAdazya-e cAreya vaNuM nIya pratIti che zakanA zabdomAM - --- arUNA ke. paTela chIe, te vadhyuM vatAM te jaglRAya cheke --citramAM citramAM ApaNune thatI azvatvanI pratIti e pratItithI vilakSaNu evI pratIti che. te "na pAtra nartaka evaM sukhIti pratipattiH, nAnyayameva rAma iti na cApyayaM na sukhIti, nApi rAmaH svAdvA na vAdhya iti na cApi tasA iti kintu samyaddhamidhyAsaMzayasArayapratItibhyo vilakSaNA citraturagAdinyAyena yaH sukhI rAmaH asAvayaM iti pratItiH astIti tavAha - pratibhAti na sandeho na tattvaM na viparyayaH pIrasAvayamItyasti nAsAvevAyamityapi / viruddhabuddhibhedAdavivecitasaMpla yuktyA paryanuyujyeta sphurannanubhavaH kayA / iti // 1 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rAma evAyam ayameva rAma iti, na rAmo'yamityauttarakAlike bAdhe rAmo'yamiti, syAdvA na vA'yamiti rAmasaro'yamiti ca samyaGgimadhyAsaMzaya sAdRzyapratItibhyo vilakSaNayA citraturagAdinyAyena rAmo'yamiti pratipattyA prAye naTe--- 17 rAma: zaMkukanuM kahevuM che ke, citrakAra Abekha dhADAnuM citra doryuM hoya, tyAre ApaNe te joi te AnaMda anubhavIe chIe ane citrakAranI kalAnI prazaMsA karIe chIe. ApaNe jANIe chIe ke kalAnA vidhamAM thayelI mAM anukRti che ane tethI ja citramAM azvane joIne ApaNe evuM nathI kahetA ke, " A te ja ya che, jene ApaNuM dainika vyavahAramAM vahaSNutA, zvAsa khAtA, doDatA azvarUpe joie chIe.'' Ama, citramAM pratIta thatuM azvatva e samyak jJAna nathI. vaLI, citramAM ane joI ne ApaNe evuM pazu nathI kahetA ke, '' A te azva nathI, jene Apa rastA para doDatA joIe chIe." Ama, citramAM thatI azvatvanI pratIti, te mithyAjJAna nathI. vaLI, citramAM sthane joI ne Apaze evA prazna nathI karatA, ke "zuM A ane haraze ke anya kaI ? " Ama, citramAM cyavanuM thatuM jJAna, te didhAjanya sazayajJAna nathI. vaLI, azvanA citrane joIne, " A azvane maLatuM kaMika che'' tevuM vidhAna ApaNe karatA nathI. tethI te sAdRzyapratIti paNuM nathI. Ama, citramAM tvanI pratIti e vyavahArajagatanI sapha, mithyA, sazaya ane sAdasyae cAya pratInithI bhinna svataMtra, leAttara pratIti che ane te Anadaprada pratIti che. te ja prakAre nATyaprayogamAM thatI rAmahtvanI pratIti paNa samyak, mithyA, sa`zaya ane sAhasya--e cAya pratItithA vilakSakha pratIti che. nAmamAM thatI rAmanyanI pratIttinu (6) Ibid-P. 273 (7) Bhatta Mammata-Kavyaprakas'a Ed. R. D. Karmarket, Bh, O. Poona-1965, p. 88 For Private and Personal Use Only Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir "nATayakalAmAM vAyadaya" vizleSaNa karatAM pahelAM ApaNe vyavahAra jagatanI cAra pratItione paricaya karI laIe. nyAyazAstramAM jJAnanA cAra prakAre varNavavAmAM AvyA che. temAMthI samyaphajJAna sivAyanI pratIone ayathArtha anubhava tarIke gaNavAmAM AvI che. te cAreya pratItienAM lakSaNe A pramANe che. (1) samyakajJAna -samyapha eTale vAstavika jagatanA padArtho vizenuM yathArtha jJAna. emAM prameyabhUta padArtha aMge pramAtAne nizcita pratItivALuM jJAna prApta thAya che. (2) mithyAjJAna -vyavahAra jagatamAM je vastumAM je na hoya, te jovuM. tene nyAyamAM bhrama, viparyaya ke miyA jJAnathI oLakhavAmAM Ave che. jemake, zUktimAM rajatane abhAva hovA chatAM tyAM rajana che, tevA prakAranuM jJAna thavuM, te mithyA jJAna che. mithyA jJAnanI viziSTatA e che ke tenI pAchaLa kriyA thatI jovA maLe che. jema ke, chIpamAM 2jatane bhrama thatAM ApaNe te levA mATe doDIe chIe. (3) saMzayajJAna :-- amuka saMjogomAM evuM bane che ke ApaNe vastunuM nizcita jJAna prApta karI zakatA nathI. jJAnane viSaya banatA padArthanAM amuka ja lakSaNe spaSTa thatAM hoya, tyAre dvidhA jame che. AvuM dvidhApUrNa jJAna, te saMzayajJAna. jemake jhADanuM DuM aMdhArAmAM puruSAkAre dekhAya tyAre ApaNe nizcaya karI zakatA nathI, ke te hRdu che ke purUSa ? Ama, eka ja padArthamAM paraspara virodhI vastu ene AbhAsa thatAM, anizcita prakAranuM jJAna thAya, tene saMzaya kahe che. (4) sadazya jJAna -dhaNIvAra, aparicita padArthane khyAla ApavA sadazya dharAvata, paricita padArthone ullekha karIne spaSTatA karavAmAM Ave che. paricita padArtha vizenA jJAnanuM aparicita padArtha para AropaNa karavAmAM Ave che. A prakAre prApta kareluM jJAna te sadazya jJAna jemake baLada na joyo hoya, tene kahevAmAM Ave, ke baLada gAya je hoya che. zaMkukanuM kahevuM che ke ApaNe jyAre nATayapraganihALIe chIe tyAre mAM rAmatvanuM AropaNa karIe chIe. ApaNe jANIe chIe ke, raMgamaMca para rautramaitra nAmane naTa che. paraMtu lagabhUmi para tene abhinaya Apate joIe chIe, tyAre ApaNe tene rAma tarIke grahaNa karIe chIe. nATyamAM tene harSa, kAdi bhAvone rAmanA harSazekAdi mAnIe chIe, tratranA nahi. raMgabhUmi sivAya, ApaNane te maLe, tyAre ApaNe tene caitramaitra tarIke oLakhIe chIe, rAma tarIke nahi. Ama, eka ja vyaktine be bhinnabhinna svarUpe oLakhIe chIe. naTa e ratrautra hovA chatAM nATyaprayoga daramyAna tenAmAM rAmatva anubhavAya che, tenuM kAraNa zuM ? - zaMkakanA mate jema citramAM turaga joIne turagatvanI pratIti thAya che, tema nATyamAM naTamAM rAmatvanI pratIti thAya che. nATyaprayeAga daramyAna prekSaka naTane trarmatra tarIke oLakhate nathI, rAma tarIke oLakhe che. Ama, rautramaMtranuM vyaktigata astitva praga daramyAna lupta thaI jAya che. raMgabhUmi para prekSaka tene hasati, vAte karate, AMsu sArate jue che, tyAre te kahe che, For Private and Personal Use Only Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 290 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aruNA ke, pahela * A rAma hase che, rAma khAle che, rAma raDe che vagere. Ama nATyaprayoga daramyAna prekSakane naTamAM thatI rAmatvanI pratIte, e vilakSaNu, lettara pratIti che ane tene 'paMcatraturaga'nI upamA vaDe samajAvI zakAya. citraturaMganyAya ane prAcIna-vivecaka :~ zaMkukanA citranturaganyAya prAcIna temaja arvAcIna AlAyakrAne mATe rasanA viSaya banyA che. tenA najIkanA ( 1 ) anugAmI bhaTTe tote tene pratibhAsa tarIke oLakhAvyo che : ata eva sindurAdayo gavAyavasannivezasadRzena sanniveza vizeSeNAvasthitA gausadRgiti pratimAsasya vica:|''8 bhaTTa tote za'kukanA matanuM vivecana karatAM "turaMga 'ne badale' ge ' zabda prayojIne citraturaMgane pratibhAsa tarIke vahubyo che. citraturaMga e pratibhAsa che kema, te niSNuya karatAM pahelAM pratibhAsa eTale zuM, te samajI laIe. pratibhAsa :--pratibhAsa aMge rAjazekhara jaNAve che ke--" zAstra karatAM kAvyanI vilakSaNatA e che, zAstramAM vizvanA viSayonuM yathAtatha nirUpaNa hoya che, jayAre kAvyamAM e padArtho jevA dekhAya che, tenuM nirUpaNu hAya che. Ama, zAstromAM thayeluM varNana ' svarUpanidhana ' heya che. kAvyamAM thayeluM varNana * pratibhAsa nibaMdhana ' hAya che. A pratibhAsa e bhrama nathI, paraMtu pratibhAsane ja vastunuM svarUpa samajI koi pratikriyA karavA lAge, to bhramanI avasthA thAya. udA. tarIke, chIpa, cAMdI jevI caLakatI dekhAya te kevaLa pratibhAsa che, paraMtu tene cAMdI samajIne tene laI levA mATenA prayatna, te bhrama. Ama, pratibhAsa e eka pratIti che, ane pratItinI daSTie temAM satya che. bhaTTa totane anusarIne Adhunika hindI vivecakeA ' citraturaMganyAya 'te pratibhAsa tarIke eLakhAve che. keTalAka vivecako ' avabhAsa ' zabda prayukta kare che. pratibhAsa aMgenuM rAjazekharanuM vivaraNu zvetAM ema lAge che ke pratibhAsa nibaMdhanamAM kavinI kalpanA kAraNabhUta hoya che. citrakaLAmAM paNa citrakAranI kalpanA hoya che. Ama chatAM, citrane ApaNe pratibhAsa kahI zakIe niha. baMne vacce mULabhUta taphAvata e che ke, citrakAra potAnI kalpanA anusAra citra Alekhe che. paraMtu temAM kalpanAnA svairavihAra nathI hotA. dheDe kavA haeNya tenI te kalpanA kare che ane tenuM yathAtatha nirUpaNa karavA prayatna kare che. vAstavanI taddana najIka AvavA te prayatna kare che. Ama, citrakAranA nirUpaNu pAchaLa anukaraNanA yAthAsthya nA prayatna che. pratibhAsa e te AbhAsa (8) Bhatta Tauta-Bharatas Nityas'astra, Vol. I, G.O.S. Vol. 36, p. 276 jue : haeNmacaMdraracita kAvyAnuzAsana ( sa. Ara. sI. parIkha ) a. 2, pR. 93-96. ( 9 ) rAjazekhara-kAvyamImAMsA-sa. rAyaga`gAsAgara, caukhammA vidyAbhavana. vArANusI, 1982, pU. 100 For Private and Personal Use Only Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nATayakalAmAM nyAyatraya" che. mRgajaLamAM jaLa dekhAvuM, te AbhAsayukta jJAna che ane te kharekhara jaLa nathI, tevI pratIti thatAM, te mithyAjJAnamAM pariName che, jyAre citramAMne cheDe gheDA sivAya, anya koI prANuno AbhAsa pedA karatA nathI. pratibhAsa e mizyAjJAnajanya pratIti che. 'citraturaga" e mithyAjJAna nathI. e te kalA che. kalAnA kSetramAM kalpanA sahAyaka hoya che, paraMtu te ka9panA vAstaviktA pratye dorI jAya che. eTale ke samyaphajJAna para te AdhArita hoya che. tethI citrataragane mithyAjJAnajanya pratibhAsa tarIke oLakhAvI, te bhUlabhareluM che. bhaTTa taute te khaMDanakartAnI dAMthI pratibhAsa' kahyo che. (2) " dazarU5ka'nA kartA dhanaMjaye yitratunyAyanI bahu suMdara rIte spaSTatA karI che. dhanaMjayanA zabdomAM - " krIDatAM mRNmayayadvat bAlAnAM dvirayAdibhiH // voTaarTTa: varate tarachAmanuM nAma: 10 eka hRdayaMgama upamA vaDe dhanaMjaya "catraturaga'nI grAhyatA samajAve che ke, "je ma mATInA banAvelA hAthI ramakaDAMthI ramatAM bALako tene sAcukale hAthI mAnIne ramatane AnaMda lUTe che, te ja rIte nATayamAM arjuna vagere pAtrone sAcA mAnIne sahRdaya prekSako temAMthI AnaMda meLave che." pUrve hAthI na joyo hoya, te paNa hAthI ke heya, tenI kalpanA bALako ramakaDAM parathI karI le che. te ja rIte arjuna vagere pAtra sahadaya prekSakoe joyAM nathI, chatAM anukartAnI vezabhUSA, abhinava vagere parathI arjuna vagere pAtronI kalpanA prekSaka karI le che. eTaluM ja nahi, bALako ramakaDAMmAMthI AnaMda prApta kare che. te ja rIte, prekSako nATayasRSTimAM tanmaya banIne anukartAmAM ja arjana vagerenI kalpanA karI laI, avarNanIya AnaMda prApta kare che. "citraturaga'nuM AnAthI vadhAre grAhya spaSTIkaraNa zuM hoI zake ? (3) "kAvyaprakAza'nA TIkAkAra mahezvarAcArya "Adarza ' TIkAmAM jaNAve che ke citraturagapratIti e AhAya jJAna che. AhAryajJAna eTale IchApUrvaka prayukta kareluM jJAna. temanA zabdomAM - "virodhinizcayadazAyAmizchAprayojyaM jJAnam AhAryajJAnamityucyate, rAmabhinnatvena jJAte naTe 'rAmo'yam' iti jJAnamizchayaiva sambhavatIti tAdRzajhAnasyAhAryatvamapapadyate iti vAdhyam 11 (10) dhanaMjaya-dazarUpakasaM. bejanAtha pAMDeya metIlAla banArasIdAsa, vArANasI, 1972, 4-41, 42. (11) Maheswaracarya-Kavyaprakasa- Vol. I, Upraiti T.C., Parimal Publication, Delhi, 1985, Footnote, p. 98. For Private and Personal Use Only Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 300 www.kobatirth.org aruNA ke. paTela arthAt " jayAM nizcaya karavAmAM virodha jaNAtA hoya, tyAM IcchApUrvaka prayojavAmAM AveluM jJAna, te AvA jJAna kahevAya. jemake, naTa e rAmathI bhinna che, tevuM jANuvA chatAM naTane vize 'A rAma che' ema kahevuM, te icchAjanya jJAna che. tevuM jJAna te AhAryuM jJAna kahevAya che. " ' sa'krena ' TIkAmAM seAmezvare paNa citranugapratItine AhA prIti tarIke oLakhAvI che. ' (4) 'kAvyaprakAzadaNu 'nA racayitA vizvanAtha kahe che-- thA Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bAlAnAM citraturage vastuparicchedazUnyA turago'yamiti buddhirbhavati, tathA rAmoDayamiti pratistyA jJAnena prAye naTe, aminetari kRti / "12 arthAta, jemake vastunA bheda na samajanAra bALakone citramAM turaga joine ' A turaga che' evI buddhi thAya che, te ja pramANe prekSakone naTamAM, ' A rAma che ' evA jJAnanI pratIti thAya che.' zrI vizvanAthe ApelI spaSTatA parathI keTalAka hindI vivecako ema kahevA prerAyA che ke citraturaganI kalpanA hAsyAspada che ane te bALakone samajAvI zakAya, jJAnI sahRdaya bhAvakane nahi. Adhunika vivecaka : ( 1 ) zrI nagInadAsa pArekha jaNAve che ke, zaMku' eka vAta kaDI nAkhI ke nATayapratI ta bIjI laukika pratIti karatAM judI che, e pratIti citraturaganI pratIti jevI che. emAM eka prakAranI snehAkRta AtmavayanA ane willing Suspension of disbelief che.13 zrI rasikalAla parIkha A maMtavyanuM parIkSaNa karatAM jaNAve che , " A citraturaMganyAyane AtmavacanA bhalene svecchAe karelI-kahevI ThIka che? jyAM Disbelief ne sthAna ja nathI, tyAM Suspension kevuM ? kalAnubhavane kahevA mATe A citraturaganyAya za kuke vAparyA che. 14 ApaNe umerI zakIe, ke zrI nagInadAsa pArekhe kAlirajanA nATayanA AnaMdane vavatA zabdo Willing Suspension of disbelief za`kukanA saMdarbhImAM TAMkayA che, te citraturaMga-nyAya sAthe visaMvAdI che. kAraNa ke ahIM thatI pratIti e mithyA pratIti nathI, te pUrve joI gayA. zrI nagInadAsa jevA sAkSara citraturaganI vilakSaNatAneA svIkAra karyA pachIye Disbelief jevA zabdaprayAga sUcave, te navAi preraka che. (12) Viswanatha - Kavyaprakasadarpana - Raju Goparanjan, Manju prakashan-Allahabad, 1979, p. 25. ( 16 ) pArekha nagInadrAsa-abhinavano rasavicAra, bI. esa. zAhanI kaMpanI, amadAvAda, 1969, pR. 23 ( 14 ) parIkha rasikalAla-ejana-upodghAta-pR. 23 For Private and Personal Use Only Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nATayakalAmAM vAyadaya" (2) zrI ga. caM. dezapAMDe citraturaganyAyane saMvAdI bhrama tarIke oLakhAve che. temanA kahevA mujaba, "nATayamAMnA saMvAdI bhramanI kalpanA ApavA te citraturaMganuM daSTAMta le che." vizeSamAM teo jaNAve che ke "te pachI A pratItinuM svarUpe karyuM ? A badhA karatAM bhina evI citraturagapratIti jevI hoya che ema zaMkuka kahe che.-citramAM dekhAte ghoDe e gheDa nathI. jenAra tene ghaDe samaje che, vastutaH a bhrama ja che paraMtu te saMvAdIbhrama che, kAraNa ke kharekhara ghoDo ane bhAsamAna gheDa e bemAM saMvAda che te ja pramANe nATaya jatAM A rAma ja che evuM prekSakone lAge che, te paNa saMvAdI bhrama ja che 15 ahIM ApaNe nirdeza karIe, ke zrI dezapAMDee maNi-pradIpa-prabhAtyAya ane citradurganyAya vacce goTALo karyo che. maNi-pradIpa-prabhAtyAyamAM mithyAjJAnanuM artha kriyA kAritva darzAvatAM saMvAdIbhramane ulekha che. ahIM mizyAjJAna nathI evuM svayaM zaMkuke jaNAvyuM che. citramAMturaga joIne, pachIthI " A turaga nathI' evI mithyA pratIti thatI nathI. vaLI, mizyAjJAna pAchaLa jovA maLatuM kriyAkAriva paNa nathI. prekSakanI koI pratikriyA nathI hotI, tethI citrataragane saMvAdIbhrama kahI zakAya nahi. De. nAndI citraturagane Creation of Imagination zrI dAsaguptA citraturagane pratibhAva ApatAM jaNAve che-" sankuka introduced the similitude of painting horse to explain the enlightenment of aesthetic emotion. He said that just as of a painted horse, it can be said that it is not a horse and that it is a horse, so of an aesthetic experience we can say that it is both real and unreal. "90 zrI mesana ane paTavardhana jaNAve che ke -" na catra nartaka eva sukhiti citraturagadi-nyayena. The idea is of enormous importance, and seems to us one of those seminal ideas which had such a great influence on later thinking. It is this: When we see a painting of a horse, we neither think it is real, nor that it is false. For such, notions do not apply to the realm of art"." (15) dezapAMDe gaM. caM, bhAratIya sAhityazAstra, vorA enDa kaMpanI, amadAvAda, ha73, 5. 406, 407. (19) nAndI tapasvI-vanyAla kalacana, gujarAta yunivarsiTI prakAzana, amadAvAda, 1972, pR. 18 (17) Dasgupta S. N.-An Introduction to Indian Poetics. Ed. Raghavan S. Nagendra, Macamillan, Bombay, 1976, p. 38 (18) Masson and Patwardhana-Aesthetic Rapture-II, Deccan College, Poona, 1970, pp, 13, 14 For Private and Personal Use Only Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aruNA ke. paTela samIkSA 1) citramAne turaga e citrakAranI kalpanAnuM sarjana che ane temAM thatI turagatvanI pratIti, e bhAvakanI kalapanAnuM pariNAma che. Ama, citraturaga e kalAkAra ane bhAvakanI kalpanAne saMvAda race che. te ja rIte, nATayasRSTimAM paNa kavi ane bhAvakanI kalpanAne saMvAda racAya che. (2) kalAmAMthI prApta thatA AnaMda lokottara hoya che ane te jJAnanA prasiddha prakAro-samyaka mithyA AdithI bhinna pratItisvarUpe hoya che. (3) kalAnI anubhUti avarNanIya heya che, tema chatAM tene InkAra thaI zake tema nathI. kAraNa ke te jIvata anubhavarUpa hoya che. (gucA januyuta rasanumavA mAM ti che '') (4) kalAnuM vizva kalpanAmaya hoya che, tema chatAM temAM vAstaviktAne prANu dhabakatA hoya che te bramaNa, AbhAsa ke pratibhAsa nathI. (5) rasa e kalAtmaka anukaraNarUpe che. (6) Ama, bhAratIya sAhityamImAMsAmAM rasapratItine prekSaka sAthe sAMkaLanAra sauprathama zaMkuka che. nATayapratItine samajavA mATe teNe ApeluM citraturaMganuM daSTAMta navIna ane rocaka che. Ama chatAM, e ullekhanIya che ke, zaMkuke sUkSma evI kAvyakalAne sthULa evI citrakalAnA dRSTAMtathI samajAvIne sUma parathI dhULa ta2pha gati karI che. bhAratIya AlocanA kSetre maNipradIpa-prabhAtyAya ane citraturaganyAya prasiddha che. anumAnavAdIo anumAna prakriyAne samajAvavA maNipradIpa-prabhAtyAyane Azraya le che, paraMtu citraturaganyAya ApIne kuka saMskRta samAnAmAM ciraMjIva sthAna pAmyA che. For Private and Personal Use Only Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aTArA ra-eka paricaya -vijayA lele vaDodarAnA prAcyavidyA mandiranA, hastapratonA samRddhabhaMDAramAMthI alaMkArazAstra vizenI ajhArA nAmanI pothIne huM ahI A paricaya ApavA mAMgu chuM. pethIne vistAra dhaNa maTe che tethI ahIM phakta ene sArAMza ja rajU karavA mAMguM . alaMkArazAstra vize atyAra sudhI dha graMtho lakhAyA che ane bhaviSyamAM paNa lakhAze. temAM Milestone kahI zakAya evA ane mAnada tarIka puravAra thayelA nI saMkhyA ochI hoya che. kharI rIte A viSayane vividha pAsAothI vicAra thaI gayuM che tethI kAMI navuM ApanAra prathA bahu ja virala hoya che. chatAM paNa hajI sudhI A viSaya pratye lokomAM khUba AkarSaNa che ane Aje paNu kAvyazAstranI jhINavaTabharI carcA karanArA graMtho lakhAya che. A graMthanI zarUAtamAM ja lekhaka lakhe che ke atyArasudhI alaMkArazAstra vize dhaNA graMtho lakhAyA che chatAM huM lakhavA mATe ughukta thaye chuM enuM kAraNa mArA darpa nathI paNa e zAstra vizenI mArI Asakti che. mArA A cApalya mATe ke mane kSamA kare tatsUnuH zaGkaroDahaM kulajani phulayukadrotsuko graMthamenaM kata cAdya pravRtto na hi khala madataH kSamyatAM me'tibAbhyam / AzAmAzAsya gaurvI hitamatazaraNo rAdhikezasya dAsaH zIghra jAnantu loke kavijanakavitA'laGakRti naiva garvAt // 6 // lekhakanI mAhitI pothInI zarUAtamAM lekhaka bIerfjaNAvamo gati evuM lakhe che ane zaruAtanA be lokomAM dhAvallabhanI stuti kare che. te uparathI lekhaka vallabhasaadAyanA hoya evuM lAge che. tyArabAda 4-5 kalAkomAM lekhaka pitAnA vaMzanI dIkaThIka mAhitI Ape che. lekhakanA pitAmaha ane prapitAmaha sArA evA vidvAna hatA. eo zIghrakavi hatA. lekhake emanI vaMzAvalI nIce pramANe ApI che. AsInmannAtatAtasya hi tanujanako bahmadatteti nAmA sa zrutyA zlokamAnaM racayati sutarAM nAgacandrArthayuktam / tatputraH kRSNadattaH zrutigatanipuno (No) tatsutastAdRgeva gaurIdattetinAmA'bhavadiha viditaH ke na jAnanti taM vai // 5 // tasUnaH zaru kuro kahuM... "svAdhyAya', pu. 27, aMka 3-4, akSayatRtIyA-janmASTamI aMka, eprila 1990bagasTa 1990, pR. 303-308. * vAgyAnA saMskRta, pAli ane prAkRta vibhAga, kalAsaMkrAya, ma. sa vizvavidyAlaya, vaDedarA. 14 sthA For Private and Personal Use Only Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 304 vijayA le brahmadatta-kadA -gaurIdata-- zaMkara ke je prastuta pithInA lekhaka che. ane emanA nAma uparathI ja A graMthane matadRArA nAma apAyuM che. pupikAmAM paNa lekhaka pote zAkaAIpIya uruvAra kulanA brAhmaNa hovAnuM jaNAve che. ti zrImati vIghakALovAra kulazrImacchaGakarazarmaNA viracito'laGakAzaGkaro nAma granthaH sampUrtimagAt / graMthanA racanAkALa vize lekhaka lakhe che ke munirasavasucandre vikramAdityavarSe bhagasutadinamadhye lokacandrAkhyatithyAm / abhavadalamalaGkArADhaya (?) sacchaGkarasya sanasurataH jANa thatA ! 28 . eTale ke vikrama saMvata 1867 (I. sa. 1811)mAM graMthanI racanA thaI che. graMthamAM lekhake be traNa vakhata gurune nirdeza khUba AdarapUrvaka karyo che. mana kisa ratnam kAroH jAyag vK paNa pitAnA gurunuM nAma ApyuM nathI. pitAnA nivAsasthAna vize paNa kavie koI mAhitI ApI nathI. aMtamAM lirAnagarane ullekha Ave che paNa te racanA sthaLa nahi paraMtu hastapratanI nakala karavAnuM sthaLa lAge che. lekhaka pote kavi che. ee, potAnI bIjI racanAmAMthI udAharaNa Ape che. e racanAnuM nAma che viMjhuvaMzA_ti yathA mavIre (Folio 42) viMjhavAze-kathA navI giarNavane (17) vagere e pagho jotAM lekhaka sArI evI kavitvazakti dharAvatA hoya evuM lAge che. kavi kayAMnA nivAsI hatA e cokkasa rIte kahI zakAtuM nathI paraMtu mathurA pratye pakSapAtI hoya evuM lAge che kAraNa prAkRbhASAnA varNanamAM kavinI mathurA pratyenI kUNI lAgaNI vyakta thAya che. mAthura zobhatetarAm. granthano paricaya graMtha ATha vibhAgamAM vaheMcAyeluM che. ene kavie "rA' eTale ke DabI-dAbaDI-evuM nAma ApyuM che ane enA upavibhAge ne tra' eTale ke e DabImAM mUkAyelI mauyavAna cIja-vastu-ratna-evuM nAma ApyuM che. dareka bakaraMDamAM jadA judA viSayanI carcA karavAmAM AvI che. ane e viSayanAM aMga-upAMganI carcA rA'mAM karavAmAM AvI che. ATha karaMDamAM nAme A pramANe che. () nAthA (2) vAva dina rakSaNam (3) koSa (4) yajuna (1) vairojinA (6) rAtA para (7) kathA ->pUrvAiku (muara SAra ), 3ttaralag (fmatrAmAcAra) (8) vivifvaSaya ra. kamarAmAM-kAvyanAM svarUpanI sAmAnya carcA karavAmAM AvI che ane guNa-doSaalaMkAranA paraspara saMbaMdha mATe kavi prazna kare che ke - nirdoSe guNayukteGgalaGkAraH syAnnaveti vA / agaNe doSayukte cAlakAraH syAnaveti vA // 10 // For Private and Personal Use Only Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir arti-eka paricaya lekhaka jaNAve che ke emaNe alaMkArazAstra vizenA dhaNu baMne abhyAsa karyo che dA.ta. sadvattamuktAvalikAkhyachandograMthaM vilokya, yathA rasasAgare bharata: puNDarIkazca gautamo'dhye matAnugAH / kArikA bharataproktA gautamasya ca cuNikA / puNDarIkakRtaM sUtraM jAnanti kavayo hi te // 13 // A jAtanA aneka graMthane ulekha dhaNIvAra Ave che. jo ke puMDarIka ane gautama e nAma alaMkArazAstramAM navAM che enI mAhitI huM meLavI zakI nathI. A karaMDa khUba mAne che ane emAM koI paNa upavibhAga "ratna' nathI. dilIyAraNa A karaMDane pahelA ratnamAM vAcakAdinAM lakSa ApyAM che. bIjA ratnamAM rIyAdikathana, trIjA ratnamAM vira pakAra ApyA che. cethAmAM mukA, pAMcamA mAM vRtti chagreDamAM jAvyame-ttarama-vagere nava prakAra ApyA che. tRtIrAjamAM vyaaokonI carcA karI che. ane rine leka TAMkaDyo che tatvamavi nardhA-- denA vibhAga paNa sAdhAraNa rIte pUrva murione anusarIne ja karavAmAM AvyA che. prathama ratna-1roDa, ritIya ratna-vAvayova, tutIya rana-marthakoza, e rIte traNa rane che ane badhA denI carcA pAraMpArika rIte ja karavAmAM AvI che. jaturthakamAM kAvyaguNenI carcA karavAmAM AvI che. prathama ratnamAM hAjaFTLanI carcA karatAM lekhaka lakhe che ke sadalaGa kRtisaMyukta kATha ced guNajitam / alaGkAro bhavecena kAvya ttebhA guNavarNane / bIjA ratnamAM arthaTLAnI carcA karI che ane emAM pitAnA matanI puSTi mATe mAtaH vanita nautanoTa nakSaT6 ema kahyuM che. A karaMDamAM be rana che. gharamArAmAM lekhake vaizvika guNonI carcA karI che. "vaizeSi" zabdanI vyAkhyA ApatAM lekhaka kahe che ke, yasminyaduktaM tatraiva tattAyAH pratipAdanam / vaizeSika iti proktaM bharatAcamanISibhiH // yasmin doSastu pUrvoktastatrAdoSanirUpaNam / yatra guNasta ruktastatraiva doSatA doSo / . .. For Private and Personal Use Only Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 306 gayA so kAvyazAstramAM je nihmAnityadoSa tarIke oLakhAya che tene ja lekhaka naiSThika guru ane doSa kahe che. A gAyaka suSonI carcA pahelAnA kAnhaSNu deyanA DhAMcAne anusarIne ja karI che. emAM cha raste che te A pramANe--pova, dhAro. arthavoza, sALoSa, samuLa arthamuLa. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir * thacchAmAM zAla'kArAnI khUba vistArathI carcA karavAmAM Ave che. moMthanuM nAma ' alakuArApUra' hovAthI ' alaMkAra ' viSayane emAM mahatvanuM sthAna hoya e svAbhAvika che. madhanA mATo bhAga zabdAlaMkAra ane arthAla kArIe ja nAme che. pahelA ratnamAM virAma ranI carcA karavAmAM AvI che. emAM aneka prakAranA traMpanI carcA karavAmAM AvI huM ane tenAM khUbasuMdara citro deAravAmAM AvyAM che. padma,tra laGga, kAmaghena, mAnikA, sarvatomatra, yaMta, tripalI, gomUtrinA, nA, tAva, ( ane emAM gaulezamanorama: kahyuM che. ) ane aMtamAM ziniAnayanuM suMdara citra ApyuM che. ' tyArabAda vini paNa-5mAra, saMjanA, gUgala dvAra prakSetra, mAtara, ane anuprAkAvAra ema ATha ratnamAM judA judA viSyAnI carcA karI che. saptamakAno vistAra sauthI mATe chaeN kAratva emAM arthAlaMkAronI carcA karavAmAM bhAvI che. emAM kiMe putra ane dattabaja ema be vibhAgo pADavA che. pUjAmAM mahatvanA 25 alakAno 25 ranamAM samAveza karyo che. ane ane muzanivAM nAma pUrvalana: ema kahyu che. sattara 6mAM gauNa alaMkArAne AvarI levAmAM AvyA che . ane ene mitramaIIIT dvAra ema nAma sthApyuM che. paramAmAM gatakAranI vyAkhyA AvyA bAda udAharaNa ApavAmAM Ave che ane Avazyaka jaNAya tyA tenI carcA karavAmAM Ave chaeN. cyA kareDanA aMtamAM badhA akAranA vibhAga sahita anukramaNInI DhaLe badhA alaMkArAnI saMkhyA gaNAvI che. dA. ta. arthAlaGkArabhedAstu aSTAzItyadhikaM zatam / zabdAlaGkArabhedAstu SaSTisakhya / - SaDuttarAH / mizrasAmAnyalakSaNe paJcAzan / mere sAtamA karaDano vistAra sauthI moTA eTale 2 Folis nA che,rAbdala kAra ane arthAla'kAra maLIne madhanA be tRtIyAMza bhAga bane che. aSTamakaraNDa A krUra samagra graMthanA upasahAra rUpe che jemAM nAnA nAnA paraMtu mahatvanAM viSayonI carcA karI che. emAM cha rasto che ne emAM AA viSayonI carcA karI che. yoSimaM-juhA nam-sAdazyaprApannAra-visantravAya-niyamavidhAna-vakhaMvidhAna yavidAna evAM sAta ranA che, tamAM nava rasonAM phakta nAma gaNAvyAM che. ane saMkSyA For Private and Personal Use Only Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir karNArara-eka paricaya 107 maMthanA aMtanA bhAgamAM emaNe A graMthamAM AvarI levAyelA viSayonI "majhUMs' banAvI che ane e Apane "mAminovijJAna nI yAda apAve che. dareka karaMDamAM keTalA leko Ave che keTalAM ratna che enI saMkhyA emaNe ApI che. e uparathI lekhaka potAnI kRti vize keTalA cokkasa hatAM te samajI zakAya che. teo lakhe che ke alaMkArazAstramAM atyArasudhI ghaNA chatAM pite A graMtha lakhe che. ane enI upayunA aMge nirNaya tee vAcako upara, rasiko upara cheDe che. ekaMdare jotAM A graMtha vyavasthita rIte lakhAyela che. anya lekhakeno nirdeza graMthamAM lekhake ghaNA kavione nirdeza karyo che ane ghaNIvAra emanI kRtionAM nAma paNa ApyAM che. graMthanI zarUAtamAM bharata, puMDarika, gautamano ulekha vAraMvAra Ave che. lekhaka emanAM koI cekasa avataraNo ApyAM nathI paraMtu-patAnuII:-autorg-affmamatuM jevA zabdo vAparIne pitAne manane puSTi Ape che. tyArabAda zIddhodanano ullekha paNa graMthamAM 4-5 vakhata Ave che. maratAne ulekha vAraMvAra Ave che ane e dvArA lekhaka nATayazAstrane ulalekha karatA hoya evuM lAge che. lekhaka jamAta mALa, jevA graMthamAMthI dhaNA udAharaNo Ape che mahAmata mATe koIkavAra thAsakAca, kathAsarAndra jevA zabdo paNa vaparAyA che ane koIkavAra 'mArata ' jevo zabda paNa vaparAya che. rAtamAMthI ane zrIharSinA naiSaSamAMthI paNuM ghaNuM udAharaNe AvyAM che. kAlidAsa. bhavabhUti jevA prasiddha kavinI kRtiomAMthI ghaNuM udAharaNe lIdhA che. lekhake aprasiddha evA lagabhaga 12 thI 15 kaviono ullekha judA judA saMdarbhamAM karyo che. emAMthI thoDA nAme ahI ApuM chuM. miTTa vi. 35AdhyAya zivAlaya, nAgari, kveira-jhAnArjana, vivarmAna. vagere. ' A ulekhomAMthI keTalAMka nAme vadhu dhyAna kheMce che. dA. ta. mavAramajhaLaH yavana zAnAnAmavA rAkhyA vinAnA saMdarbhamAM. AnuM bIju udAharaNa grHfsatra ve, navA , nava , vAnara - jevAM aneka nAme che. tyArabAda keTalAka caMne nirdeza paNa mahattva che. nityapara, kALAtaLanATaka, niSaaoSa-mag fmorava, rasasAra, gavanoda jovAtRzya, prastAvaniSi, dAuda ItyAdi. tyArabAda tulasIrAmAyaNamAMthI hindI dehAno paNa dAkhalo Ape che. For Private and Personal Use Only Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vijayA le jada jadA kavionA ane jadI jadI kationA vAraMvAra AvatA ulekho parathI kavine A zAstrane UMDA abhyAsa haze. emaNe aneka graMthonuM avalokana karyuM haze ema ekasapaNe kahI zakAya che graMthamAM ThekaThekANe emanI bahuzrutatAnAM darzana thAya che. pothInI mAhitI vaDodarA sthita prAcyavidyAmaMdiramAM saradArane noMdhaNI kramAMka 11560 che. emAM 83 Folios che. ane graMthasaMkhyA 1600 che. dezI kAgaLa upara lakhAyelI A pithInI paheLAI 29.3 se. mI. ane laMbAI 17 se.mI. che. dareka pAna upara terathI cauda lITIo che. ane emAM lagabhaga 30 thI 32 akSare che. kALI zAhIthI lakhAyelI A pothInI bAjane hAMsi 3 se.mI. ane upara nIcenA hAMsiyA 2 se. mI. che ghaNuM pAnAM upara kALI zAhIthI hAMsiyA doravAmAM AvyA che. jyAre kayAMka derAyA nathI. akSare suvAcya te kahI na zakAya paraMtu vAMcI zakAya evA che. koIka sthaLe haratALa vAparIne lakhANa sudhAravAmAM AvyuM che te kayAreka hAMsiyAmAM paNa sudhArAo athavA to rahI gayela bhAga lakhavAmAM Avyo che. lekhana atizaya azuddha che. ne badalesa [ 3] ni for jana [ 364 ] ane anya dhaNI azuddhio jovA maLe che e lahiyAnI niSkALajI batAve che. pithI saMpUrNa che. paheluM ane chelluM pAnuM thoDuM phATeluM che paNa tethI viSayavastu (content)mAM koI phera paDato nathI. pithInI pupikAmAM ApaNane dhaNI mAhitI maLe che. pathAne racanA kALa vi. saM. 1867 che ane lekhana kALa 1892 vi. saM. che, tethI A pithI 25 varSa bAda lakhAI che e spaSTa che. lahiyAnuM nAma paM. mAnakadAsa che. ane "lirA " nagaramAM lakhAI che. A kyA nagaranuM nAma che te jANuM zakAyuM nathI. A pathInI bIjA pratane ulekha New Cat. catalogorummAM maLe che e prata kAMcanA prativAdI bhayaMkara maThamAM che. emAM umerAelI zuddhio uparathI A vrata kAMcInI prata uparathI I heya evuM lAge che. (vaDodarAnI gata "dAtiyA " madhyapradezamAMthI bheTa tarIke maLI che. ) A uparAMta A pithInI koI paNa nakala upalabdha hevAne nirdeza maLatA nathI. vijayA lele For Private and Personal Use Only Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir TeTunI anuguNakAlIna be zilpakRtio mu. ha. rAvala munIndra vI. jezI* sAbarakAMThA jillAnA bAyaDa tAlukAnA TeTu gAmanAM mAtRkAzi aMge svataMtra lekhamAM carcA karI che. prastuta lekhamAM samuhanAM anya be anuguptakAlIna zinI carcA karela che. 1 ardhanArIzvara :-( citra-1) pArevA paththaramAMthI kaMDArela pratimA kaTithI uparanA bhAgethI khaMDita hAi uttarAMganI vigate maLatI nathI. hayAta zilpakhaMDanuM mA5 Azare 0.70 4 0.34 X 0.11 se. mI. che. aMgabhaMgi parathI pratimA tribhaMgasthita hovAnuM jaNAya che. ardhanArIzvaranI pratimA hAI vAmAMga devInuM darzAvavAne kAraNe vAmabhAge sArI vastra dhAraNa karAvela che. jayAre dakSiNa taraphane paga devane heI bane jaMdhA parathI pasAra thatA vyAghAmbara pachI vyAdhramukha devanI jadhA para darzAvela che. jayAre vyAghAbaranuM alaMkRta gaThabaMdhana vAmajadhA para darzAvela che. jenA bane cheDA para kIrtimukha (2)nAM aMkana che, jyAre banne paganI madhyamAM sADIvastranI gomUtrikabhAtayukta madhapATI darzAvela che. vadhumAM vastranA cheDA rekhAthI darzAvela che. A sivAya muLa zi95nI anya koI vigate prApta thatI nathI. chatAM paganuM dhATIlApaNuM zi95nI kaMDArakAma zailI para guptakalAnI asara sUcave che. pRSThabhAge sanmukha darzane sthita vAhana naMdInuM aMkana che. jenA mastiSka bhAge triserI mastiSkAbharaNanI madhyamAM pAMdaDAdhATane padaka darzAvela che. gaLAmAM dhaMdharamALa dhAraNa karAvela che. TakA ziMgaDA paikI jamaNI taraphano bhAga khaMDita che. ardhAmilita AMkha ane phalAvela nAsikA zilpane jIvaMtatA bakSe che. naMdInI khUdha upasAvela che je prAcIna paripATInI sUcaka che. DAbI tarapha devAbhimukha unnata mastake sthita anucara strI pratimAnuM aMkana che. dhamila ziracanA, kAnamAM goLa kuMDaLa, grIvAmAM dhAraNa karela ekAvalI, bAjubaMdha uttarIya vastra, ratnakaMkaNa, vagere uparAMta goLAkAra mukhAkRti ghasAyela hovA chatAM mukha para dAsyabhAva spaSTa dekhAya che. DhaLelI pAMpaNa tathA upasAvela heTha mukha paranA bhAva vadhu spaSTa kare che. jamaNA hAthamAM artha tathA vAmakare pUjApAtra dhAraNa karela che. naMdI pratimAnI pAchaLa paNa mAnavAkRti che. paraMtu khaMDita hAI saMpUrNa vigato zakya nathI. " svAdhyAya', pR. 20, aMka 3-4, akSayatRtIyA-janmASTamI baMka, eprila 1990ogaSTa 1990, 5. 30-712. 16, maNidIpa sosAyaTI, jIvarAja pArka, vejalapura 23 amadAvAda-380051 For Private and Personal Use Only Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 10 huM naMdI : citra-2 ) pAvA paththaramAMthI kaMDArela nadItimAnuM mApa 0, 35 x 0, 70 x 0 21 se. mI. che. nadIpratimAnAM mukhabhAga khakti che. chatAM urADI AMkhe, camarIyukta mastiSkA bhara, vALelAM ziMgaDAM, gaLA paranI pallIo, ghaTikAmAMLa spaSTa jovA maLe che. upasAvela khUMdha pAchaLathI vaLAMka Apela che, je prAcIna paripATInuM sUcaka che. AgaLa banne paga chUTathI pAchaLa tarapha vALI ane pAtA bune paga AgaLa tarapha rAkhI beThela nadIpratimAnuM zarIrasauya tathA gaeNpAMnI rekhAo vratatA bakSe che. ghaTikAmALa uparAMta khUba pALethI pasAra thatI yamarImALA dhAraNa karAvela che. puchaDI paNa goLa vaLAMka ApelI darzAvavAmAM Avela che. zarIra madhye ADI tirADa paDelI che. mukha AgaLa nIce medakapAtra darzAvavAmAM Avela che. samayAMkana : zilpAnAM samayAMkanano vicAra karatAM eka bAbata khUba ja agatyanI che ke TADhuM gAma bAyaDa tAlukAmAM Avela che. gujarAtamAM kSatrapa, gupta, anuguptakAlanAM maLela zilpomAM zAmaLAjI e eka AgavuM sthAna dharAve che jenAM zilpAnI viziSTha Ane kAre A pradezanAM ziAne * zAmaLAjI skUla ' nAma ApavAmAM Ave che. te dRSTie bAyaDa ne TADhunA zikSpo pazu A ja paripATInAM keTalAMka lakSaNo dharAve che, jemAM guAlAnI asara sUcavatAM muguTa, zaracanA, vaonI gAmULikATa, alakArI vagere che. * www.kobatirth.org atre cita be pratimAo paikI anArIparanI pratimAnA bhArekhama paNa, avAvasanA cheDAone madhyabhAgethI upara tarapha apAyela UMdhA aMgrejI vI jevA dhATa, naMdInuM mastiSkAbharaNu TUkAM ziMgaDAM ApyAnI zailI vagere zAmaLAthI prApta zivapratimAM sAthe marI maLe che. ja uparAMta A ja paripATI vadhIthI prApta zInidhUnanI pratimAmAM pazu jovA maLe che, jemAM pazu vaitIvamanI madhyanI pATInI gAmUtrakabhAta, saGja upara tara darzAvela kinArIno ghaTa vagere sAthe sAmya dharAve che. A paripATI zAmaLAthI prApta mAtRkAo paikI kaumArI", aindrI, UbhA svarUpanI zivapratimA, zAmaLAjInI ska MdapratimA vagere sAthe sAmya dharAvatI hAvA chatAM A pratimAzilpamAM DAbI taraphanI srIAkRtinI zaracanA -ejana 1 juA zAha ( i ) yu.pI., 'skalaca oNma zAmaLAjI enDa roDA'sa'pAdaka ane prakAzaka khI ela. devakara, 1960. buleTIna AvAdha myujhiyama enDa pikacara gelerI barADA, va. xiii jue citra-1. - ejana 3 ~ejana -ejana -pena = Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir su* ha. rAvala, sunIndra vI. jozI " A citra-12 janmA citra jue citra-33 jue citra-4' mA citra-bu For Private and Personal Use Only Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir TeTunI anuguptakAlIna e zilpakRtio vastrAlaMkaraNa, vyAdhrAmbaranA vyAghamukhanA aMkana vagere parathI kaMIka pachInI eTale ke I.sa.nI Azare 6ThThI sadInA pUrvArdhanI jaNAya che. vyAghAmbarane vALela gAMThanA cheDe kItimukha kaMDAravAnI prathA paNa agAu zAmaLAjIthI maLela bhIlaDIze pArvatInI pratimAmAM paNa jovA maLe che. paraMtu spaSTataH te atre carcita pratimAthI prAcIna che. AnA parathI eka bIjI vAta e paNuM jaNAya che ke gupta ane anugupta kalA para pazcima bhAratIya kSatrapa kAlAna zinI vadhatA-ochA aMze asara cAlu rahelI jaNAya che. De. yu. pI. zAha jaNAve che tema " prAcInakALathI mAMDIne solaMkIkAlanA aMta sudhI gujarAta pradeza ane marubaminI khAsa karIne pazcima ane sAMsakRtika ekatA dhaDAtI gaI hatI. kSatrakAlamAM kArdiko athavA pazcimI kSatrapanuM sAmrAjya gujarAta, rAjasthAna, mahArASTranA keTalAka bhAga para ane pUrvamAM ujaina sudhI phelAyeluM hoI dharAyela sAMskRtika ekamata asara gutakAla ane anuguptakAlamAM paNa cAlu rahI 8, jene atre cacita anaguptakAlIna A zilpa yathArtha Therave che. ukta cacita bhIlaDIze pArvatInI kSatrapakAlIna pratimAnAM keTalAMka lakSaNe khAsa karIne vastrAMkana zailI carcita pratimAmAM paNa najare paDe che. jyAre naMdI pratimAnA samayAMkana aMge vicAratAM tenA kaMThabhAganI valIo, AMkhanuM lakSaNa, kaMThamALa, khUdha, prAsamukha ane camarIyukta khUdhanA pRSThabhAgethI pasAra thatI paTTI, besavAnI laDhaNu vagere zAmaLAjInI naMdImatimAM sAthe sAmya dharAve che, jethI A naMdI pratimAne paNa IsunI 6ThThI sadImAM mUkI zakAya. 7 -ejana- juo citra-25 8 zAha (uM.) yu. pI. "gujarAtanuM guptakAlIna zilpa-keTalIka navIna upalabdhIo temaja vicAraNA ", svAdhyAya pu. 11 aMka: 1, pRSTha 95. 9 zAha ( . ) yu. pI. " alpacasa kaoNma zAmaLAjI enDa reDA " buleTIna ova dha myujhiyama enDa pikacara gelerI baraDA che. xii, jue citra 2. A zilAnA samayAMkana, kalAhaulI aMge carcA daramyAna jarUrI mArgadarzana ApavA badala lakho prasiddha kalAmarmajJa zrI madhusUdana DhAMkInA RNI che. ' pheTa mAsa, purAtatvakhAtuM, gujarAta rAjyanA saujanyathI. vA 15 For Private and Personal Use Only Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org OUR LATEST MONUMENTAL PUBLICATIONS RAJPUT PAINTING: 2 Vols.-ANAND K. COOMARASWAMY, -with a Foreword by KARL J. KHANDALAVALA pp. 108 text. 7 Multi-coloured plates, 96 plates, Delhi, 1976 Cloth Rs. 500 A valuable guide to understand Rajput Painting of the 14th Century A.D.; the book portrays the popular religious motifs and offers information on Hindu Customs, Cstumes and Architecture. A HISTORY OF INDIAN PHILOSOPHY: 5 Vols.-S. N. DASGUPTA pp. 2,500: Delhi, 1975: Rs. 200 A comprehensive study of Philosophy in its historical perspective. The author traces the origin and development of Indian Philosophy to the very beginnings, from Buddhism and Jainism, through monistic dualistic and pluralistic systems that have found expression in the religions of India. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir THE HINDU TEMPLE: 2 Vols.-STELLA KRAMRISCH pp. 308, 170 (text) + 81 plates, Delhi, 1976, Cloth Rs. 250 The work explains the types of the spiritual significance of the Hindu Temple architecture, traces the origin and development of the same from the Vedic fire altar to the latest forms, discusses the superstructure, measurement, proportion and other matters related to temple architecture. TAXILA: 3 Vols.-SIR JOHN MARSHALL pp. 420, 516, 246 plates, Delhi, 1975, Cloth Rs. 400 The book records the political and cultural history of N. W. India (500 B.C.-A.D. 500), the development of Buddhism, the rise and fall of political powers-Aryans, Greeks, Sakas etc. and illustrates the archaeological remains by 246 photographs. JAIN AGAMAS: Volume 1 Acaranga and Sutrakrtanga (Complete) Ed. by MUNI JAMBU VIJAYAJI, pp. 786: Delhi, 1978, Cloth Rs. 120 The volume contains the Prakrit Text of the two agamas, Exposition by Bhadrabahu in Prakrit, the Sanskrit Commentary by Silanka, Introduction Appendices etc. by Muni Jambu Vijayaji Maharaja. ANCIENT INDIAN TRADITION AND MYTHOLOGY (in English translation) (Mahapuranas)-General Editor: PROF. J. L. SHASTRI. App. In Fifty Volumes Each Vol. Rs. 50 Postage Extras pp. 400 to 500 each Vol.: Clothbound with Gold Letters and Plastic Cover. In this series 12 Vols. have been published: Clothbound with Gold letters. Vols. 1-4 Siva Purana; Vols. 5-6 Linga Purana, Vols. 7-11 Bhagavata Purana, Vol. 12 Garuda Purana (Part I). INDIA AND INDOLOGY: Collected Papers of PROF. W. NORMAN BROWN-Ed. by PROF. ROSANE ROCHER: pp. 38 +304, Cloth Rs. 190 The book contains important contributions of Prof. W. Norman Brown to Indology: Vedic Studies and Religion, fiction and folklore, art and philology, the book contains a biographical sketch of Prof. Norman Brown and a bibliography of his writings. ENCYCLOPAEDIA OF INDIAN PHILOSOPHIES: Ed. KARL H. POTTER Vol. I Biblio graphy. pp. 811, Rs. 80, Vol. II Nyaya Vaisesika, pp. 752, Rs. 150 This is an attempt by an international team of scholars to present the contents of Indian Philosophical texts to a wider public. Vol. I contains the Bibliography of the works on Indian Philosophies. Vol. II gives a historical resume, nature of a philosophical system and summaries of works beginning from Kanada. SERINDIA: Demy Quarto, Vols. I-III Text, Appendices, Indices, Illustrations 545, (pp. 1 1580): Vol. IV Plates 175, Vol. V Maps 94 (Shortly) This book is based on a report of explorations carried out by Sir Aurel Stein in Central Asia and Western most China and contains scholarly analysis of the finds by experts in their respective fields. PLEASE WRITE FOR OUR DETAILED CATALOGUE MOTILAL BANARSIDASS Indological Publishers and Booksellers Bungalow Road, Jawahar Nagar, DELHI-110007 (INDIA For Private and Personal Use Only Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra eka upekSita suvi zrI rAmakRSNa mahetA raNajita paTela-anAmI aDhAramI sadInA bhakta kavi-ratna zrI rAmakRSNa mahetA ApA eka upekSita su-kavi che e ghaTanA vicitra chatAM duHkhada che. jJAnI kavi akhA temaja premAnaMda, vallabha ne zAmaLa-e. bhaTTatripuTInA samakAlIna ane bhaktakavi dayArAmabhAInA purAgAmI evA A kavie lagabhaga pAMcaseAthIya vadhAre padya racyAM che. emanI racanAothI gujarAtI sAhityanA itihAsanA gaNatara rasanu abhyAsIe ja paricita che paNa emanA sarjananI IyattA ane guNavattA jAtA emane maLavI joItI pratiSThA prApta thai nathI e hakIkata che, 1 kavinI e kRtie eka garama ane khIjA eka padamAM enI racanAsAla ane emanA vatananA ullekha prApta thAya che. 2 www.kobatirth.org g 'savata sattara sattAvanI sAta jo, nAgarI para rIjhayeA che rahuDa jo. kesa'vata sattara cAsaTheyArI, gAyA sakhe sukhakArI, ragaDe rAmakRSNa balihArI, prItalaDIne bAMdhI re, parabrahmarAya-zu re '. eka vrajabhASAnA padamAM e AvapUrvaka prabhune prAthe che : ---- 'rAmakRSNa darasaNu dIje, nihAla karoge nAgarakuM AmAMthI ATalI vigatA prApta thAya che keH ke 1 kavi jJAtie nAgara che te sa'kheDAneA vatanI che, ane Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - svAdhyAya ', pu. 27, aMka 3-4, akSayatRtIyA-janmASTamI aMka, eprila-1990AgasTa 1990, pR. 313-320. * 22/2 aruNAya sAsAyaTI, alakApurI, vaDodarA-390005 For Private and Personal Use Only Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org rr radhujita paTela-manAmo che 3 savat 1757 ane saMvata 1764mAM teNe keTalIka kRti racI che paNa enA janmanI ke mRtyunI krAi tithi prApta thatI nathI. matalaba ke saMvata sattarase| sattAvana ane sa`vata sattarase cAsa. A be upalabdha racyA-savatAne AdhAre anumAnI zakAya ke kavi vikramanA aDhAramA zatakamAM thai gayA. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir A alpajJAta vaiSNava nAgara kavi rAmakRSNa para keTalAka vrajabhASAnA kavionI temaja enA keTalAka purogAmI. bhAlaNu, mIrAMbAi, gopAladAsa, paramAnaMda, bhANudAsa, vizvanAtha jAnI, ratnezvara temaja enA keTalAka samaya samakAlIno-kavi premAnaMda, vallabha bhaTTa jevAonI asara haze paNa vizeSa asara te varatAya che enA samatha purAgAmI enI ja jJAtinA ... ... aTake paNa mahetA...ApaNA Adi kavi narasiMha mahetAnI. enA eka suMdara pa6mAM te narasiMhane prabhunA dIveTIA tarIke nirdeza che ane potAne e prabhubhaktinI dIveTane sakoranAra-sakAraNiyA tarIke oLakhAve che. * vRMdA cacala te vanamAM AnaMda Acchava, maLI gAdi gaNiyeH nayana nacAve yahUdiya, meAhana cittanA cAraNiyA, sALa kaLAne ziyara UgyA te utsavanA tAraNiyeA. nava nava vayanI nArI nAce AnaMdakarA eriyA. madhura madhura nimeAralI vAge meAhana cittane ceriyA. dAsa nIce dIveTIe tyAM rAma-kRSNe sakoriyA. ' A ' dIveTIe 'ne ' sa'koriyA ' zabdo kevaLa enA vAcyArthImAM ja samajavAnA nathI paNa Adi kavi narasiMhathI mAMDIne te aDhAramI sadI sudhInA rAmakRSNa mahetA sudhInA samaya daramiyAna kRSNabhaktinI prajavalita jyoti je jhAMkhI paDelI tene yathAzakti-mati prajvalita karanAra kavi rAmakRSNa mahetA hatA. e lakSyA paNa ahIM abhipreta che. * ApaNA prAcIna ke madhyakAlIna sAhityamAM maulikatA (Originality )ne muddo atIva nAjuka prakArane che. - There is nothing new under the sun ' ema kahevAya che kharu', paNa kSaNe kSaNe navInatAnA pragaTIkaraNamAM kavipratibhAne vijaya che e paNa eTaluM ja sAcu che. deza-kALa-bhASA bhinna heAya chatAMye koI e sAhityakAronA sarjanamAM ghaNuM badhuM vicArasAmya For Private and Personal Use Only Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir eka upekSita suni zrI rAmakRSNa mahetA dekhAya tyAM anivAryapaNe saMvAda-tatvane svIkAra karavo rahyo. paNa jyAM kevaLa sUkama ke skUla preraNA ke mAkhI-Tu-mAkhI anukaraNa hoya tyAM maulikatAnA muddAne vacamAM lAvyA vinA "paDadhe kayAM paDayo rasabAla'? e muddAne kendramAM rAkhI je te sarjaka ke lekhakanuM mUlyAMkana karavuM joIe. Ama karavAmAM koI ne anyAya thAya che ema mAnavAnI jarUra nathI.. ane Ameya mRta-paraMparAmAMthI je sAru ne lokone upayogI lAge te sva95 pheraphAra sAthe prAcIna-madhyakAlIna lekhakosaja ko vinA saMkoce, A asvIkAra karyA vinA pitAnA sarjanamAM samAvI letA hatA. dA.ta.-jJAna-vairAgya ane upadezanA eka padamAM rAmakRSNa lakhe che - konAM che? konAM vAcharuM ? konAM mAya ne bApa ? javuM che jIvane ekaluM, sAthe purAya ne pApa. nathI trApA, nathI tuMbaDAM, nathI taravAne Are, rAmakRSNa jana raMkane, bhava pAra utAre '. have, prAcIna-madhyakAlIna sAhityanA abhyAsIne AvA ja vicArabhAva-bhASAvALI paMkti- e narasiMha, rAje, dhIre, jemAM vAMcavA maLe to navAI nahIM ! "bhoLI re bharavADaNa harine vecavA cAlI, soLa sahaja gopIne vahAle, maTukImAM ghAlI " narasiMhanI A paMktionA paDaghA mIrAMbAImAM paNa saMbhaLAya che - hAM re koI mAdhava . mAdhava , vecaMtI vrajanArI re mAdhavane maTukImAM pAlI, gopI laTake laTake cAlI re ! narasiMhanI kati mIrAne mATe niHzaMka preraNArUpa banI che paNa ubhayanI pratibhAnuM phaLa svataMtra che. " hAMre kAI vasaMta 9, vasaMta, 9' e kavi nhAnAlAlanI kAtane paNa A ja vargamAM mUkI zakAya. mukhaDAnI mAyA lAgI re' e mIrAMnA padamAM be paMktio Ama che - "saMsArInuM sukha kAcuM paraNuMne raMDAvuM pAchuM; tene ghera zIda jaIe re ? mehana pyArA ! AnI sAthe sarakhA yArAmanA "vayei te zAmaLiye variye. variye to pAtaLiye variye' e padanI A be paMktio: saMsArInuM sagapaNa kAcuM, paraNane raMDAvuM pAchuM; ene ghera zIda pANuM bharIe re. ' For Private and Personal Use Only Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir raNajita paTela- anAmI che ahIM te dayArAme mIrAMnA arthabodhane paMtima ulaTAvI anya rIte jhIlyo che. e artha jhIla, zabda-sAmarthya ne bhAvavyakti mULa jeTalI samartha nathI chatAM ye samagratayA vicAra karatAM jaNAze ke mIrAM ne dayArAma, kavi tarIke baMneya ananya che. kAvyane anate kavinuM nAma ApyA vinA ja je narasiha mahetA, rAmakRSNa mahetA, rAje ane dayArAmanI kRtio chApI hoya te kartavane saMbhrama thAya evA A kavao che. paNa A cAramAM narasiha mahetA ne dayArAmabhAI e be te ghaNAja sArA ne atilokapriya kavio che paNa rAmakRSNa mahetA ane rAje paNa abhyAsa mAgI le tevA khamatIdhara dhyAnArha sukavio che. paraMparAnuM suvarNa te sau sarjakone kAje che, paNa ene suDoLa dhATa ghaDavAmAM ne AkarSaka rAte emAM yathAsthAne naMga jaDavAmAM sarjakanI maulikatAne umeSa pAmI zakAya. narasiha mahetA ane rAmakRSNa mahetAnAM padamAM rasa ane raMgane viniyoga aneka sthaLe thaye che. dA. ta. - rAtI cUDI kare kAmanI, rAtAM caraNAM cudaDI, raMge rAtI kuMkumanI pIaLa, te taLe rAtI TIlaDI, rAte daMta hase rAdhAjI, rAtI kare cUDI; rAtI vAMce rame paMkhera, sUDalo ne sUDI. rAte sAdhu savi sahIarane, rAtI sira jaDI, narasaiAne svAmI saMge ramatAM, rAgamAMhAM gayAM bUDI. " narasihamAMthI preraNA laI saphaLa anukaraNarUpe racAyelI rAmakRSNa mahetAnI racanA joIe. "raMgya rAtA kasU kuMkuma-varaNA, rAtI vananI velaDI, rAte kahAnaDa kelpa kare, tyAM rAtI sarava sahelaDI. rAtA data adhara nakha rAtA, rAtI celI cunaDIA, rAtAM abIra gulAba UDADe, te rAtI ratnanI mudraDI. rAtI ra che ati raDhiAlI, rAtI bAlA velaDIA, rAmakRSNa prabhu pregye rAta, rAdhA raMganI relaDI". narasiMha ane rAmakRSNa vacce khAsse lagabhaga aDhI varSanuM antara che paNa baMnenA padanI bhASA jotAM narasiMhanI lekamegyatA ne lokapriyatA svayaMspaSTa che. narasiMhe gAyuM - mane janama dharyAnuM puNya lahAvo darzanane..." For Private and Personal Use Only Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir eka upekSita sukavi zrI rAmakRSNa mahetA te rAmakRSNa e bhAvavicAranuM saralIkaraNa karI gAyuM - vAlA mArA saMsAramAM eka sAra ke jeNe hari dIThaDA re lela. " paramAnaMdadAse gopIne mATe lakhyuM. " gepI premakI vajA ' te rAmakRSNa gAyuM - sAhelI re jayajaya gokulagvAlanI prema-vAjA gopAlanI." kavi rAmakRSNa enA samartha purogAmI ne anugAmI kavionI asara alabatta, jhIle che paNa emanuM AMdhaLuM anukaraNa karatuM nathI. ene vANIvaibhava Aga che. bhAvabhaMgIonI enI sUjha-samaja spaSTa ne nirALI che. paramAnaMdadAsanI kIrtana-praNAlImAM e uryo che. maMdiranA umaMga-uchaLatA usane ene svAnubhava che. nijI kuladharma zivapUjAne paNa ISTa dharma vaiSNava-paraMparAne hovAne kAraNe eNe zaMkara ne kRSNabhaktane samanvaya sAthe che. evo ja samanvaya eNe vallabha bhaTTanA mAtAjInA garabAnA samartha viniyoga dvArA kRSNabhaktinAM pada-kIrtana garabA lakhIne karyo che. dayArAmabhAI jevA tenA samartha anugAmI kavinI padAvalimAM kavacita rAmakRSNanI kAvyapadAvalInA paDaghA saMbhaLAya che e enI zaktinA ghotaka che. kRSNanI jhaMkhanA vyakta karatI rAmakRSNanI A vANuM ne abhivyaktimAM anugAmI dayArAmabhAInuM darzana nathI thatuM ? "naMdanA salUNuM mArA, naMdanA re lola: te mane nAkhI che; kaMdamAM re lola- UThatAM besatAM te jIvaNa sAMbhare lola : 6 kAne paDe che, bhaNakAraDe re lola- koLiye te kaMthI na tare re lola . huM te jhabakIne jevA nIsarI re lola : oDhavAnAM aMbara vIsarI re lola; pADAne maze huM te saMcaruM re lola eka DhaLuM ne bIja bharuM re lola jANuM je vAra lAge ghaNI re lola." ane dayArAmabhAInI pelI nirbhuja suMdara sarala paMktioH "huM zuM jANuM je vAhAle bhujamAM zuM dIThuM ?' mAMnI be paMktio : vahuM ne tarache te e pUche pUThe Ave, vagara belA vahAle beDaluM caDhAve' For Private and Personal Use Only Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir raNajita paTe-"nA" sAthe rAmakRSNanI A paMktio sarakhA - "sAhelI re ! vacakatAM re vinaya kare, sAhelI re! pItAMbara paTa pAthare. sAhelI re ! pADa caDAve ati ghaNe, sAhelI re! rasi ramavA to ." UbhA raho te kahuM vAtaDI bihArIlAla !" e dayArAmanI prakhyAta garabImAM rAmakRSNanI garabI : sohAgI zyAma, cAlo to cAcara jaIe, suhAgI zyAma, sahIara saMge mahIe 'nA saMsakAra che ja. DhALanuM, saMgItanuM, bhAvanuM, vicAranuM, padAvalinuM AvuM te dhaNuM badhuM sAmya darzAvI zakAya ane chatAM ye rAmakRSNa e rAmakRSNa che ne dayArAma e dayArAma che. kavi je kaMI lakhe te badhuM ja sAruM hoI zake nahIM. ne jema moraco moTo tema maryAdAo paNa jhAjhI. enI vizeSatAo ne maryAdAonA nidarzana rUpe aneka dRSTAMta ApI zakAya tema che paNu rAmakRSNanI sakala zaktionA sArarUpa mane je kAvya lAgyuM che te te che enuM "bhAIbIja' nAmanuM pada. zrIkRSNa jevo samarthanIra subhadrA jevI bhaginIne ghare padhAranAra che tyAranA subhadrAnA manebhAvane vyakta karatuM A pada vAMce -- # # # " Aja ne senAnA UgyA sura sohAgI sAjana Avaze e huM to uMbara dhauM re dUdha, dAmodara dAdo bheTazu e 1 mAre mAMDavaDe te maMgalakoTa, mADIne ja Avaze e vIre koTi vahuataNo kaMtha, ke paMtha jouM Avate e re huM te tribhuvana ghaMTa vajaDAvuM, mADIne jA Avaze eka mAre AMgaNule kulaze vADI, bhAbhInAM chaMda cAlaze e 3 huM te puSpa verAvuM re paMthe, patuM pIhara paga dhare eka mAro vIrajI che catura sujANa, corAsI cauTAM cUkave vire mAhAre vALe re vivekanAM vahANa, ke vaikuMThane saMdhavAI eka mAhAro vIrojI te vIrA macetIra, ke dharama dharIdhara e 5 vIra mAhAre pAMcamAMhe paradhAna bAMdhyAnA baMdha choDave eH vIra mAhArA taraNuM tAraNa che Teka; ke zaraNanuM birada vahe e. 6 vIra mAhAra suranarataNe zaNagAra, ke sevakajanane kalpataru eka vIra mAhAre vaiSNavataNe vizrAma, phUlyo, lyo AMbala. 7 vIra mAhAre cAlate te cAMpalIyAne choDa, kalA te nidhi kevaDo e vire mAhAre hasate jaNAve che heja, ke masamasa je megara e. 8 # # R * For Private and Personal Use Only Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org eka upekSita sukavi-zrI rAmakRSNe mahetA smA 1 vIrA mAhArA tarasyAnuM TAMca taLAva, ke sUkAne sudhA vAvale eH vIrA mAhArA na-bhAyAnuM mAya-meAsALa, ke bhUkhyAneA bharamALavA e. 9 vIrA mAhAne amRta aSADhAnA meha, ke avasara AvI UtaryA eH prabhu rAma-kRSNa rasarUpa ke jasa tehenA veda kahe e ", 10 AvAM suMdara pada uparAMta kavie vrajabhASAmAM ne gAmaThI bhASAmAM pazu keTaluMka kAysarjana karyuM che. ' gajendra-mekSa AkhyAna ' nAme eka nAnakaDuM AkhyAna rahyuM che je premAnaMdanI AkhyAnapraNAline anusare che. sAta 16 jevAM kaDavAmAM enI racanA thaI che. sUradAsa, mIrAM vagere kavioe gajendra-meAkSa aMge pada paNa lakhyAM che '. * gajendra-mekSa AkhyAna'nA khInna kaDavAmAM kavie je vanavana karyu che temAMnI keTalIka paktie C. eIe. pADela parimala kheDe re, DAkila kalava je re, pArriAtikanI 2 patya, mAlatI capaka phule re, mucakuMda maruo te mAgarA, jAI juI ne re ketakI, kaNuvIra jhule madhukara behe mad lehe kIra sagatya AMbAnI kure re navala re maiM Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ALa, kalela. For Private and Personal Use Only bhUta, jUtha, madAra kalhAra ". prakRti uparAMta, mAnavaprakRtinA nirUpaNanI phAvaTa paNa teAMdhapAtra che. grAhathI grastatrasta gujarAjane nihALIne hAMstI vilApa kare che tyAranI temanI uktie ane gajarAjanuM samAzvAsana A AkhyAnanA pAMcamA kaDavAmAM nirUpAyu che hastinI kahe cheH-~~~ " chAhyAM paravaza dekhI panere, pAMmI mana paritApa, dhIraja mUkIne hastiNI, saha karavA lAgI vilApa. grehe bhAguM 2 bhAlA dharadhaNI, kAcu So parivAra ? mAhArA kuTama--DhAMkaNu-kaMtha; tAhArI ANu caDhe ahIM vAhAMra ? ghara bhAMgyu re gujarAjajI. 314 kAMi na prIyU re kAMmyanI ahmA, kAcA sale sAtha, ahuyeA paMkhImAM, tU' zA hatA nAtha. prANavaDanAM ghara bhAMgyu re gujarAjajI '', Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 32. www.kobatirth.org gajarAja sAMtvana ApatAM kahe che. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir trujita pahela-' matA ka sAMDhAnerAya meM Rvacce sada avatare 3, gadhelI ! e mAyA che jIvatA lagI re, pache muAM male nahI `krAya. karama-sajAga thAe ekaThAM, ane karma kArya viSega, pharI melApaka sahiyA 3. nadI-nAva-soMga, jala-karA khubudA, upa zame aneka jU gata, nA sthira rahe 2, avinAzI hira eka mUkAne AzA mAharI '', janma For Private and Personal Use Only rAje ane rAmakRSNa mahetA sabaMdhe zodha-prabaMdho lakhAvyA DhavA nAM paNa emanI kAvya-gaMgAtronuM punitapAna thavuM joie teTalu thayuM.nathI. Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gujarAtI laghunavalanAM viSayavastuo nareza veda* anya sAhityasvarUpethI laghunavalanuM svarUpa tenI eka vyAvartaka lAkSaNiktAne kAraNe judu paDI Ave che, e lAkSaNikatA che tenI dArzanikatA. laghunavala vizva ( universe) ne nahIM, mANasa (man )ne, samAja (society)ne nahIM, paNa vyakti (person), 52 ( other ) ne nahIM, sva (self )ne, tenA bAhya jIvana (outer life)ne nahIM, AMtara mane gata (inner psyche )ne AlekhatuM svarUpa che. emAM manuSyanA aMgata ane vyaktigata rU5nA prazno viSayavastu (themes) tarIke sthAna pAme che. vadhAre spaSTatApUrvaka kahIe te laghunavala mANasanA sava (being), astitva (existence) ane jIvitavya (purpose of life )ne lagatA buniyAdI prazno (radical problems)ne viSayavastuo tarIke le che. manuSyanA 4 ane AtmAne lagatA prazno hakIkate darzanazAstranA IlAkAnA che. laghunavala paNa AvA praznone lakava karatAM viSayavastu le che eTale ApaNe enI prakati dArzanika che ema kahIe chIe. A svarUpanI duniyAbharanI uttama racanAo upara daSTipAta karatAM khyAlamAM Ave che ke enuM mukhya viSayavastu che manuSyanA svarUpanI, AtmasaMjJAnI oLakhanuM. laghunavalanuM A sanAtana ane tethI temAM punarAvRtta thatuM viSayavastu che. kahevAno Azaya e che ke A viSayanAM ane tenI najIkanA viSayanAM judAM judAM pAsAMone lajya karI laghunavalamAM viSayavastuo levAtAM rahe che. AvA viSayo che: AtmaabhijJAna, AtmajAgRti, Atma prasthApanA, Atmasneha, AtmasaMmAna, AtmadayA AtmavaMcanA, AtmavRNA, AtmaviDaMbanA, AtmaghAta, anAtmIkaraNa vagere. laghunavala caritrapradhAna svarUpa che ane tenuM mukhya caritra samAjanirapekSa rahetuM hoya che. eTale ke samAjAbhimukha rahevAne badale AtmAbhimukha thatuM hoya che. vyakti, svabhAvanI bahirmukhatA keLavI bahAranA samAjamAM pravRtta thAya che tenuM sAmAjika vyoktatva vikase, paraMtu aMtamurkhatA keLavI pitAnA manahadayamAM, pitAnI jAtamAM kendrita thAya tyAre tene anya koInI nahIM paNa khuda pitAnI je samasyAo hoya che tenI sanmukha thavAnuM bane che. mANasa jyAre rAtasanmukha thaI nijI samasyAone moDhAmoDha thAya tyAre tene potAne svane lagatI evI samasyA ene sAmane karavAne Ave, je pUrepUrI dArzanika hoya - - gAyAya', pR. 27, aMka 3-4, akSayatRtIyA--janmASTamI aMka, eprila 1990oNgasTa 1990, pR. 321-36 | -67 yunivarsiTI sTApha kolenI, vallabhavidyAnagara, 388120 For Private and Personal Use Only Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nareza veda gujarAtI kathAsarjako A svarUpanI vizeSatAo ane lAkSaNikatAone pUrI samajI zakayA nathI. eTale manuSyanI astitvapaka ane prakRtigata kaTokaTI jevA dArzanika viSaye tarapha jhAjhuM dhyAna ApyA vinA prema ane tenAM nAnAvidha rUponI manoraMjanalakSI sAmAnya laghunavale lekhatA rahyA che. tema chatAM evA paNa keTalAka sarjako che jemaNe laghunavalanI prakRtine anukuLa thAya tevAM viSayavastuo laI tene rUpAyana sAdhavAnA prayatno karI joyA che. prastuta lekhamAM, AvAM dArzanika viSayavastuo gujarAtI laghunavalamAM keTalAM ane kevI rIte AvyAM che tenI vicAraNA karavAne Azaya che. gujarAtInI pahelI kalAtmaka laghunavala " sAcAM zamaNAM" AmavaMcanA ane AmadhAtanuM viSayavastu laIne racAyelI che. pannAlAla paTela bhale suzikSita ane jIvananA dArzanika nA jJAtA na hoya, emanI hayAukalate A viSayavastunI eka nitAMta suMdara racanA A laghunavalamAM ApI che. ene nAyaka mathara piseTabALabace ane gharagRhasthI e badhI rIte sukhI che. piye heravAnI khuzAlImAM e grAmavAsIone notare che. tyAM hasIkhuzI majAkamaskarImAM e loko tene bIjI be karavAnuM sUcana karI bese che. moTiyAre enA kuLanI evI paraMparAnI zAkha pUre che. patnInI mAyAmAM mahAlelo ane enA vahAlamAM bhIMjAyela mathura e vAta sAMkhavA te ThIka sAMbhaLavAya tyAM rakAta nathI. tyAre te e ujaNImAMthI bhAge che paNa e vAta enA manamAMthI khasatI nathI. e lokothI dUra bhAgI zakAyuM paNa manathI dUra e kayAM bhAgI zake ? bIja aura karI zake tevI Arthika sthiti, samAja ane moTiyArAnI sAnukuLatA ane sahAya, patnInI suvAvaDa arthe ghare AvelI mArakaNA sauMdaryavALI ane sAsare duHkhI evI sALI maNinI nikaTanI hAjarI tenA manane ghUmarIe caDAve che. emAMthI manane ugAravAnA mithyA prayAsa karI joto, eka upara bIja' evuM karavuM ke nahi enI bhAvadvidhAmAM aTavAte gUMcavAte mUMjhAte rUMdhAto, kAM te patnI pitAne AmAMthI pAchuM vALe athavA maNi ene egya lAge te nirNaya laI ugAre evuM Icchate, Akhare devane zaraNe jaI maNi joDe hAthajoDa vidhi karI leta mathura, tema chatAMya bhagavAna pAse duzmananeya AvAM zamaNuM sAcAM na paDe evI kAkaludI kare che. jenAthI bacavA ugaravA e ATaATaluM mo chatAM Akhare parAjita thayo tenAM kAraNe kayAM ? mAnava karatAM saMjogonI baLavattA ? saMskRti karatAM prakRtinI prabaLatA 2 jAgRta mana para ajAgRta mananI sarasAI ? ke pachI bheLiyo mathura jene samajI nathI zakata evI enI koI AMtarika nabaLAI? enA jIvanamAM ubhA thayelA sAnukuLa saMjogo uparAMta enA patanamAM ane ajAgRta mAnasamAM uDe uDe paDelI bahuzrIviSayaka ratibhAvanAno phALo eAchA nahi heya. mathura eka nAnI amathI vAtamAM ATaATale rIbA sijhAye kema? tenuM kAraNa e che ke, enA mATe praznanI nItimAne (moral problem ) che. bhale e bhale bheLe bhAvuka gAmaDiye che, pitAnA manamAM macelA u5tanAM kharAM kAraNe e zikSita samajadAra mANasanI jema vicArI oLI zakate nathI, paNa e lokenI mAphaka caturAIpUrvaka daMbha-DALa Acarate nathI. AtmavaMcana kare che paNa e tenI amRdhatAne kAraNe. pitAnI ja AMtarika kamajorIothI parAbhUta thatAM mathuranI jIvanakazutAmAM kharekhara to AmavaMcanAne parime AvatA AtmaghAtanI vAta che. mathura For Private and Personal Use Only Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gujarAtI laghunavalanA viSayavastue 323 mathura rahI zakatA nathI. maNui sAthe hAthajoDa thatAM ja tenA svatva ( selfhood)nuM mRtyu thAya che. mathuranA sva upara thatA vasatavijayanI, tenA cetana mana para thatA avacetana mananA vijayanI A kathA, hakIkate death of selfnuM viSayavastu laine racAyelI che. emAM mathuranA nItisa ne nimitte karIne lekhake mAnavamananA agamya kADAnI ane emAM UDatAM akaLa zamaNAMnI vAta, dArA niktAne aNusAra suddhAM na Ave evI sahaja rIte karI lIdhI che. AtmasabhAnatAnu viSayavastu laI te e laghunavalA racAi che. baMne A viSayavastunI mAvajata AgavI rIte kare che. emAMnI pahelI bhagavatIkumAra zarmAnI 'samayadropa'mAM sUrA jevA taddana nAnakaDA gAmaDAnA mahAdeva ma`diranA pUjArIno putra nIlakaDa gAmaDu cheoDI muMbaI jevA mahAnagaramAM koi vijJApanasaMsthAmAM nekarI le che. AvI karI ane nagaranivAsane kAraNe tenA taruNa vayanA keTalAya purANA ane jarjarita khvAlA, vizvAsA, zraddhAmAMthI te bahAra Ave che. buddhivAda, bhautikavAda, vyaktivAdanA raMga tene lAgatA jAya che. abrAhmaNu yuvatI sAthe te lavamereja karI le che. AvuM lagna purANu mAnasa dharAvatAM kuTukhIe sahI nahIM zake evuM mAnI keTalAMka varSa sudhI teA vatanamAM e svajA pAse jatA nathI, paraMtu pachI patnI sAthe gaye tyAre kuTuMbIo dvArA patnI nIrAnI thatI upekSA, tenA snAna na karavAnA ane rajasvalA hAvA chatAM rasADAmAM vAnA AcAradoSathI kuTuMbamAM thatA khaLabhaLATa, A badhAM sAme tIvra pratikriyArUpe AvatA nIrAne gRhatyAga ane patityAga A kathAnA viSayavastunI dArzanikatA mATe bhaya racI Ape che. upalaka najare chinna thatAM dAMpatyajIvanane kAraNe ekalatAmAM seArAtA, vyatItAnurAgamAM rAyatA ane vizvAda anubhavatA manuSyanI A kathA lAge. paraMtu e te sapATI uparanI vAta che. ene nimitta karI lekhaka ethI gahanagaMbhIra muddAne lakSa karavA mAge che. nIlakaDanI samasyAnA mULamAM mUlyaviSayaka kaTokaTI che. te UgIne UbhA thayA che gAmaDAmAM ane sthira thayA che mahAnagaramAM. beu jagyAe jIvanapaddhatie ane jIvanamUlye alaga alaga che. gAma ane mahAnagara ane samayadvIpa jevAM che. e jagyAe samaya jANe ke thIjI gayelA che. gAmaDAmAM jaDatAne kAraNe sthagitatA che, mahAnagaramAM ativegane kAraNe anubhavAtI gatihInatA che. patnI teA mahAnagaranuM saMtAna hatI eTale ene mATe eTalI mULabhUta samasyA na hatI, jeTalI ubhaya sAthe anusa Mdhita hAvAne kAraNe nIlakanI che. je dharatInI dhULamAMthI te UgIne UbhA thayA che tenA mUlyasaMskAre tenA lehImAMthI jatA nathI ane jayAM udaranimitte e vasyA che e mahAnagare bahArathI ane ghaNA badalyA che. chatAM nagarasaskRtinA Adhunika mUlyasa`skAra pUrNa paNe e apanAvI zakatA nathI. jUnA mUlyasaMskArAne na tA pUrA choDI zakatA ke na tA vaLagI rahI zakatA, navA mUlyasa'skArAne pUrA apanAvI na zakatA trizaMku jevI paristhitimAM mUkAyelA mANusanA dUdhIbhAvanI A vAta che. tenA vaDe hakIkate lekhake tene Atma pratye sabhAna thavA unmukha karyA che. pAte kANuM che ? kyAM UbhA che ? zA mATe raheMsAI rahayA che? e prazna vize vicArI AtmasabhAnatA sudhI nAyakane pAMcADayo che. che atimA vacce krUsAtA rahe.sAtA viSAdane Are AvI UbhA rahevAne anubhava tenA nAyakane sa`paDAvIne lekhake kharekhara te tene tenI nijanI sabhAnatA tarapha abhimukha karyA che. tethI, dvidhAnA dvIpa para UbhelA saMkrAntikALanA A satAnanI kathA tatvata : AtmasabhAnatAnI kathA banI rahe che, For Private and Personal Use Only Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nareza veda sureza joSInI " maraNottara'mAM, Ama te, vyaktigata ane sAMskRtika bhUmikAe jIvananA pipaDAmAM ucharelA ane pachAtA maraNanI kathA che. kathAnAyaka mitra sudhInA ghare pahoMce che tyAre tyAM haja koI mitro AvyA nathI. tethI te ekalo paDe che. pachI badhAM Ave che, chatAM te temanI sAthe bhaLI zakatA nathI. e badhAM tyAM Ama te sAthe che, chatAM premathI, bhASAthI saMbaMdhathI saMdhAI zakatA nathI tethI, teo paNa ekalA che. thoDI gapasapa, thoDI ThaThAmazkarI, thoDA kasa, thoDI cusakIo, thoDA nAcagAna-ema ' jIvavAnA prayatna ' thAya che. paNa emanA upara jANe koI ochAyo paDI gayo che. e badhA vaDe paNa koI " jIvana ', koI saMbaMdhavizva racAtuM nathI. emanAM jIvavAnAM havAtiyAMmAM kathAnAyakane maraNa vilasatuM lAge che. kathAnAyaka e leAko sAthe bhaLI nathI zakate enuM eka kAraNa e che. bIju kAraNa mRNAlanI anupasthiti che. mRNAlane prema kadAca tene jIvanamAM daDhamUla karI zakyo hota paNa have tenI smaraNazeSa upasthita tene jIvanamAMthI ukheDI nAkhe che. Avo khaDela, ekale paDela, vicArate vimAsato kathAnAyaka huM pitAnI aMdara, pitAnI AjubAju sarvatra ucharatA maraNathI sabhAna thatuM jAya che. mAnava, teno prema, tenI bhASA, tenA saMbaMdho, tene samAja, tenI saMskRti badhuM kSayagrasta (decadence) thatuM jAya che, yuga marate jAya che. enI pitAnI ati saMvedanazIla (hyper sensitive) prakRti ane sannadhdha saMviti ( hightened consciousness) ne kAraNe ahesAsa karate kathAnAyaka tatvata : pitAnA svatva vize eka adhikata (authentic) anubhava pAme che. mRtyunA zArIrika anubhava pUrve maraNanI anubhUti AtmasAta thatAM te eka pratIti pAme che. kALabaLe thatAM yugamRtyunI ane smaraNazeSa prema vaDe nijanA mRtyunI anubhUti AtmasAta thatAM te je pratIti pAme che te tenA nAstimUlaka AstanI che. tyAM sudhI pahoMcatA pahelAM te eka bhAre tanAvapUrNa mAnasika prakriyAmAMthI pasAra thAya che ane nijarUpanI sabhAnatA pAme che. tethI A racanAnuM viSayavastu paNa AtmasabhAnatA jevI dArzanika koTinuM che. lAbhazaMkaranI "koNa' ane cinu modInI 'bhAva abhAva e be laghunavalomAM viSayavastu AtmaabhijJAnanuM che. "koNa ? 'mAM samAja sAthe vyaktinA kapAtA saMbaMdhanI vAta raju thaI che. enA nAyaka vinAyakane patnI che, mitro che, dhara che, e nokarI kare che chatAM e badhAMthI te alaga che, ekalo che. eka nAnI amathI Thesa vAgatAM Ama thayuM che. patnIne koI yuvAna sAthe skUTara para jatI joI, enA para vahemAI, rUDhigata jIvana ane saMsArika jaLAjasthAo, mAnavasaMbaMdhe vize te vicAra karate thaI jAya che. skUTara para patnI nahi paraMtu tenI sAthe AkRtisAmya dharAvatI tenI bahena, patnInI sADI paherIne beThI hatI evo khulAso maLatAM tenuM zramanirasane te thAya che. paNa IcchAe, kAmanA, haSa zAkAdinAM dhUmatAM jIvanavahema have avazyapaNe dhasaDAvuM nathI, sabhAna thaI badhuM jANavuM anubhavavuM che evo nirNaya karI e dizAmAM te nakkara pagalAM bharavA mAMDe che. nokarI, zahera, saMbaMdhe vyaktigata jarUriyAta-badhAne choDatA jAya che. ema karatAM keTalIka mUMjhavaNe ane keTalAMka maMthane anubhavavAM paDe che. paraMtu saracAI ane pramANiktAthI e pitAne uddeza bara lAvavA mathI rahe che. badhAM jaLAjasthAo ane sukhaduHkhAdi saMtApathI upharA javAnI dizAmAM agresara thaI e pitAnI jAtane oLakhavA For Private and Personal Use Only Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gujarAtI laghunavalanAM viSayavastuo (know thyself )nI sAdhanA kare che. eka nAnI amathI ThesathI AvI gaMbhIra sAdhanA pratye vaLatA mANasanI A kathA, emAM nirUpita samasyA dArzanika hovA chatAM, prabhAvaka ane kaLAtmaka banatI nathI, balake ati saraLa (naive) lAge che, enAM be kAraNo cheH eka te, lekhakanuM vastuvibhAvane kAcuM che. mANasa ATalI gaMbhIra sAdhanAne mArge vaLe e mATe enA ahane, svane joradAra dhakko pahoMcADe tevI nakkara ane saMgIna kAraNavALI dhaTanA hevI joIe, ahIM ema nathI. bIja nAyakanA mana-hRdayane mUMjha, ribAve, vidAre evI koI saMdharSamUlaka kaTokaTInuM Alekhana thayuM nathI. A kathAne nAyaka madhura jevI nItiviSayaka, nIlakaMTha jevI mUlyaviSayaka, huM ' jevI cetanAviSayaka koI kaTekaTI anubhava nathI. sabhAnatAsiddhine prayoga mAMDato tene nAyaka vinA virodhe e prayogamAM AgaLa dhape, pAra Utare, temAM tene koI jAtanA avarodhe naDe nahIM. koI enA nirNaya ane vartanane paDakAre narTI, enA prayogamAM badhuM sahelAIthI pAra Utare e svAbhAvika lAgatuM nathI. e nokarI, zahera, saMbaMdha vagere te cheDI zake paNa kAmavRtti va eTalI sahelAIthI cheDI zake e gaLe utare tevuM nathI. ATaATalI bAbatono tyAga karatAM ene jAta sAthe, vRttio sAme khAsa jhUjhavuM paDatuM nathI ! bahAranAM koI paribaLa to ThIka, tenuM mana paNa teno virodha karatuM nathI, sAnukULa thaI rahe che ! mananAM paraspara virodhI vala, temanAM baLAbaLa, udhAmA-kazuM lekhake asarakAraka rUpamAM darzAvyuM nathI, e A racanAnI khAmI che. Atma-abhijJAna jevA viSayavastune hAtha dharI temAMthI laghunavala sarjatAM vastuvibhAvana ane AlekhananI AvI kacAzane kAraNe A racanAmAM lekhaka vaDe eka sakSama viSayavastu veDaphAI gayuM che. cinu modInI "bhAva abhAva' laghunavalane nAyaka gautama vyAsa paNa AmaabhijJAna pAmavAnI mathAmaNamAM che. gautamane satata ema lAgyA kare che ke pite nimita nahIM paraMtu pUrvanirNita jIvana jIvI rahyo che. te A jAtanA jIvana vize eNe pote nirNaya lIdho nathI te anya koNe lIdhe che, enI te sabhAnatA sAthe zodha karavA mAge che. A vAtanI sabhAnatA AvI tethI te havA (to be )mAMthI kazuka thavAnI (becoming)nI pravRttimAM AgaLa vadhavA mAge che. tyAre tene dhaNuM ya mithyA jaNAvA lAge che. e A aMge khUba vicAre che. pitAne havaDa vAva game che, emAM racAtAM kuMDALAM game che, viveka vaNajArAnI vAta game che-enuM zuM kAraNuM? amuka bAbate pratye bhAva ane amuka paratve abhAva kema thAya che? vicAra karatAM tene ema lAge che ke A badhI bAbate pUrvajanAbaddha che. paNa ene prazna e satAve che ke A pUrvajanA karanAra che koNa? pitAnA AtmAmAM jaDe sudhI UtarI e A praznanA uttaro kheLavA cAhe che. je pite AgalA janmonAM karmabaMdhanothI baMdhAyelo hoya ane A jIvanamAM badhuM enA paripAka/pariNAmarUpe banavAnuM hoya to A badhI jhaMjhaTa zAnI ? nirmama thai AtmapRthakakaraNa karatAM gautamane, pote saunI jema sahajarUpe jIvana jIvI zakavAne badale jIvanavartuLamAMthI zA kAraNe pheMkAI gayuM che tenuM karuNa bhAna lAdhe che. mANasanA bhAva ane abhAva vizenI eka saMkalanAne eka caritranI catasika bhUmikAe mUkIne temAMthI kathA sajavAne lekhake prayatna karyo che. parata e sakaLa thaI zaka nathI. kema ke e anubhava jeTale amUrta ane bhAvavAcaka bhUmikAe rahe che teTalo mukta ane saMvedya bhUmikAmAM AvatuM nathI. mANasanI have ane have notnI For Private and Personal Use Only Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nareza veda lAgaNIne kathAnI dhAnika ane chatAM kaLAtmaka bhUmikAe ujAgara karI zake tevuM sarjanakarma thaI zakaryuM nathI. mANasanA jIvitavyane sparzatI AyI dArzanika samasyAne kSamatApUrNa kendradhaTanAmAM saMkorI, tene yogya objective corelativesnI sahAyathI tene upacaya sAdhI rasakIya rUpamAM sAkAra karavAnuM ahIM banI zakayuM nathI. eTale A racanAmAMya AgalI racanAnI jema AtmaabhijJAnanuM viSayavastu veDaphAI gayuM che. - be laghunavalomAM AtmasAkSAtkAranuM viSayavastu alaga alaga DhaMgathI khapamAM levAyuM che. mANasa samAja vacce ane svajane sAthe hoya che tyAre anekanI sAthe haLIbhaLI zake che paNa pitAne khudane kadAca maLI zakato nathI. pitAnI jAtane maLavAnuM te kadAca tyAre zakya bane che jyAre mANasa svajana-samAjathI dUra sAva ekAMta sthaLe jAya, ekAkI bane, mANasa potAnI najara samAjathI jAta tarapha vALe, svasamukha thAya tyAre zuM thAya ? mohabhaMga pAme ? nirdhAnta thAya ? jIvanamAM koI artha ke satyane pAme ? " A eka evI dArzanika ane mane vaijJAnika samasyA che ke temAM koIpaNa niSThAvAna sarjakane rasa paDe. temAMya jyAre e vyakti puruSa nahIM paNa strI hoya tyAre e samasyAnI jaTilatA ane rasapradatA ora vadhI jAya che. vIneza aMtANIne A samasyAmAM rasa paDayo che. " sUrajanI pAra dariye' e racanAmAM A samasyAne tAgI jevAne ane kaLAnI bhUmikAe mUrta karavAne emaNe prayatna karyo che. ekadhArA rUTina jIvanathI kaMTALIne kozAe anukULatA jotAM ja haTha karIne pati sAthe gevAnA pravAse gaI. paNa pitAnI phekaTarImAM cAlato lebaraproblema ugra banatAM patine bIje ja divase kezAne paNajImAM ekalI mUkIne tarata muMbaI pAchA javuM paDayuM. pati pAse jIda karIne paMdara varSe e pharavA nIkaLI tyAre tenA manamAM kharekhara to hanImuna mANavAno bhAva hato, paraMtu Akasmika saMjogoe tene ekalI pADI dIdhI. e hatI TurisTa paNa pati pAcho Ave tyAM sudhI pratIkSAne zApa jIvavAnuM hatuM. bahAra pravAsa thaI zakato nathI e sthitimAM eno enA manamAM pravAsa cAlato thAya che. e aMtarmukha thAya che. AtmanirIkSaNa ane pRthakkaraNa kare che. potAnI sthiti, saMvedanA, bhASA-badhAMne cakAsatI rahe che. AMtaradamAM sapaDAya che. e AkhI prakriyAthI ane pitAnI avasthAthI kaMTALI thAke che tyAM kacchanA raNapradezamAM pRthvInA peTALamAMthI tela zodhavAnuM kAma karatA enjinIyara naMdanA paricayamAM Ave che. naMda jevA jIvaMta puruSanA paricayamAM AvyA pachI enuM mana naMda sAthe patinI tulanA karI bese che. naMda ajANatAM ja enA aMtaramAM zArakAma karI bese che. e khuda oLakhI nahetI zakatI evo ene traNa e kAraNe khule thaI jAya che. muMbaI ane pachI vaccenuM aMtara agAu eNe potAnA palaMga para paNa anubhaveluM che. traNa dUjhavA lAge che. ene khotaratAM pArAvAra vedanA thatI hovA chatAM ene khetaravAnuM e cAlu rAkhe che. tyAre ene samajAya che ke A paMdara varSo daramyAna pati ane parivAra pratyenI javAbadArIo nibhAvavAmAM, gharagRhasthI calAvavAmAM potAnI IcchAo, lAgaNIo, AnaMdA, saMvedanAo tene hemI devAM paDayAM hatAM. enuM sabhara svatva lopAyuM hatuM. samAja jene strI mATe sukha saubhAgyanI bAbata gaNe evuM badhuM enI pAse hatuM. paisAdAra pati, suMdara putrI, gharasagavaDa badhuM ja. paNa bahArathI sukhI jaNAtA parivAramAM enuM sthAna, kuTuMbIo garvathI vAta karI zake evI phaleTa, pharnicara, For Private and Personal Use Only Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gujarAtI laghunavalanAM viSayavastuo 27 phIja, TI. vI. jevI vastuo sAthe hatu! patinA gharamAM pote sukhI ane saMtuSTa nathI ? e prazna ene khaLabhaLAvI mUke che. Ama te pati dvArA ene zarIra, dhanavaibhava, IjajataAbarU vagerenuM dhaNuMya sukha maLyuM hatuM. paNu kazAkane abhAva rahI gaye hato. pitAne zuM joItuM hatuM, zuM na maLyuM, kayAre na maLyuM, koNe na ApyuM e vize bhAre mAnasika yAtanA veThIne 5, lagna pachI paMdara varSe lagnajIvananuM satya zodhavA e mathe che. bhAre mane maMthana pachI tene e satya samajAya che. paMdara varSanA lAMbA sahavAsa daramyAna patie ene kevaLa bahArathI ja joI hatI. e enI AjabAja cho paNa enA aMtaramAM na pravezyo. lagna nAmanI gAMThathI baMdhAyAM hatAM baMne paNa saha anubhavathI saMbodhAyAM hatAM. dAmpatyajIvananI kharI sArthakatA saha-vAsamAM nahIM saha-anubhavamAM, sAhacaryamAM che. pati e cUkI gaye. pati pAsethI paMdara varSomAM je na pamAyuM e sAhacarya ajanabI naMda sAthenA cAra divasanA saMgAthamAM te pAmI ! paMdara varSanA enA lagnajIvananuM saravaiyuM hatuM akaLAte khAlI ! dariyAnA dezamAM AvI kozA raNanI dAhakatAne anubhava pAme che. pati pAse haTha karI mAgelo govAne pravAsa, patinI gerahAjarImAM ekalA rahevAne AyAsa, ane ajANyA pravAsI puruSane mitra banAvI sahAnubhava prApta karavAne ene prayAsa-dekhItI rIte kozAnuM A nAnakaDuM sAhasa hatuM paNa e tene dhaNuM moMghuM paDayuM ! anyanI nahIM, svanI sanmukha thavAnuM sAhasa ghaNuM moMdhu hoya che. kozAnI kathA AvA mAMdhA sAhasanI kathA che. eka nArInA lagnajIvananI vAtane nimitta karatI A kathA, vAstavamAM, maifestation and realization of selfnI kathA che. AvA dArzanika viSayavastune kaLAtmakarUpe sAkAra karatI A racanA gujarAtInI eka atyaMta AsvAdya racanA che. IlA Araba mahetAnI "dariyAne mANasa ' A viSayavastune judI rIte kaLArUpa Ape che. koI zIpIMga kaMpanImAM reDIo ophisara tarIke kAma karato dariyAne mANasa devAMga, kIDanI niSphaLa javAne kAraNe dariyAmAM vahetI jidagIne badale hospiTalanA bichAne sthagita hAlatamAM paDagho che. DokaTare kIDanI TrAnsaplAnTane mUkelo vicAra patnI cArumAM AzA jagave che. paNa kIDanI game tenI na cAle. blaDa grupa ane Tisyu meca thavA joIe. ane e te nikaTanAM svajane sAthe ja thAya. kuTaMbIo hovA vizenA devAMganA vAraMvAranA nannA pachI paNa cAru devAMganA kuTuMbIonI beja karyA karI, tenA bhAI hemAMganI bhALa meLavI tene kIDanIdAna mApavA vinave che. hemAMga kIDanI ApavA Ave che paNa devAMga enuM dAna svIkAravA taiyAra nathI. kema karIne e svIkAre ? A e ja hemAMga, je vAte vAte mA pAse vahAla thaI pitAne aLakhAmaNe karanAra, pitAne maLelA eDamizanane patra chupAvanAre, amISA uparanA premapratro tenA pitAne piSTa karI daI pitAne badanAma karanAre, amISA sAthe "pApa" AcaryA pachI pitAne halako pADI, udAratAnuM nATaka karI amISAne patnI tarIke apanAvanAra mANUsa. devAMganI mukhya samasyA ja e che ke jeNe haMmezAM pitAnI sAthe deSabhAva ane verabhAva dAkhavyuM hoya, pardhA ane dago karyo hoya, e kAraNe pote jene hamezAM tiraskAryo hoya e mANasanA eka aMgane zA mATe apanAvavuM tenI kIDanI svIkArI tene upakAra zA mATe mAthe caDAvaze vadhAre ApAtajanaka vAta to e hatI ke kIDanIdAna ApatI vakhateya hemAMga sadAbAjI karavA havA 17 For Private and Personal Use Only Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 328 nareza veda mAgato hato. amISA sAthe " pApAcaraNa" tenA pati hemAMge nahi paNa pote AcareluM evo devAge amISA pAse jUThe ekarAra kare ane tenA badalAmAM te kIDanIdAna karI devAMgane jIvanadAna Ape! devAMga sAme mukhya samasyA zuM karavuM tenI che. paNa e to dariyAne mANasa. vahANuM DUbatuM hoya tyAre anya sone bacAvavA je pitAnA jIvanane vicAra suddhAM na kare evo mANasa. TiksTa meca thatA na hovAthI oparezana saphaLa nIvaDavAnI AzA nathI ane potAnuM mRtyu nizcita che evuM jANe che tyAre bhAI sAthe have verajheranI lAgaNI kevI ? pitAnA ekAda jUThA ekarArathI bhAInI DUbatI dAmpatyanaukA bacI jatI hoya to bhale kIDanIdAna na svIkAravuM paNa ekarAra karavA emAM zuM khoTuM ? UMDA mane maMthana pachI bhAInI ane potAnI, paranI ane svanI pUrI bhALa maLatAM devAMga jaTha ekarAra kare che chatAM kIDanIdAnane asvIkAra kare che. e asvIkAra dhikkAraprerita nahIM paNa samajaNapUrvakano che. mane vikRtithI pIDAtA bhAI pratye tiraskAra ane agamAnI, tathA potAne mATe ahi ane amarSanI je graMthio baMdhAI hatI te mRtyunmukha thatAM ogaLe che. pote kyAreya hemAMga banI zake nahIM, to mRtyu samaye enA jevo kevI rIte thaI zake potAnI dardabharI lAcArInA samaye paNa sedAbAjI karavA IcchatA hemAMgane udAratAthI kSamA ApI e potAnu devAMga paNuM jALavI rAkhe che. be bhAIo vaccenA saMgharSanI kathAne nimitta karI lekhikAe amarSa, asUyA, ahaMkAra, ugratA ane kSamAnA vividha bhAvomAMthI pasAra thaI AtmasAkSAtkAra pAmatA mANasanI vAta kahI che. mRtyunI sanidhimAM vyaktilakSI bhAva-abhAvanI maMthione cheda thatA sAcA svarUpamAM pitAne oLakhI zakatA mANasanI vAta dArzanika ane manovaijJAnika dharAtala para ahIM kaLAtmaka rUpe mUkAI che. dhIra bena paTelanI AMdhaLI galI " mAM AtmajAgRtti ( self-awakening)nuM viSayavastu levAyuM che. mAtAnA avasAna bAda pitAne khyAla karIne pitAe pharI lagna karyuM nahIM e samajatI kuMdane pote paNa pistAlIza varSanI thaI toya lagna karyuM nahIM. pitAnA avasAna bAda ekalI paDI jatAM potAnA makAna " kuMdanavilA "mAM parezanI praNayadAstAna sAMbhaLI ene rahevA patnIne bolAvI dhara mAMDavA dharane thoDA bhAga bhADe Ape che. pareza pAsethI sAMbhaLelI prayakathAne uttarArdha tenI patnI zubhAMgI pAsethI sAMbhaLatAM kuMdana mAtra e lokonA jIvanamAM ja rasa letI thatI nathI, potAnA jIvana vize paNa sabhAna thAya che. varSothI paheravA zarU karelAM sAdAM sapheda vastro choDI raMgIna vastro paheratI thAya che. saudarya prasAdhane kharIdI zarIrane opa ApatI thAya che. rAMdhaNakaLA zIkhavA lAge che. jIvanamAM, pravRttimAM rasa letI thAya che. varSonA viyoga pachI milananuM mahAsukha pAmelAM pareza-zubhAMgInA premapUrNa prasanna maMgala dAmpatyajIvanane joIne varSothI haThAta mananA nitAMta UMDAntaLiye dharabI dIdhelo praNaya pariNayanI kAmanA saLavaLI UThe che. lajajA choDI, lagna karavAnI jAgI UThelI IcchA vize sAme cAlIne, e zubhAMgIne vAta kare, yogya pAtra zeAdhI ApavA parezanI sahAya meLavI ApavA vinaMtI kare, AvuM koI pAtra yAtrA pravAsamAM maLI Ave ema dhArI emAM joDAvA nAma noMdhAve, pareza dvArA baLI kaDhAyela mi. pArekha sAthe A IrAde mulAkAta paNa je--ema uttarottara AgaLa vadhatI rahe che. paNa karnAnDana jensa nAmanI koI mahilA dvArA tenI maraNottara milakata maLatAM ane For Private and Personal Use Only Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gujarAtI laghunavalanAM viSayavastuo kara e mahilA sAthe potAnA pitAne saMbaMdha hato e vAta kuTuMbanA vaDIlarUpa vakIla dvArA jANatAM lagananI dizAmAM AgaLa dhapavA mAMDelAM kadama e thobhAvI de che. eTaluM ja nahIM, jene kAraNe, praNaya-pariNayanI A atRpta IrachA uddipta thaI baLavAna banI e pareza-zubhAMgI sAthe have eka gharamAM rahI narvI zakAya evo nirNaya laI, enI jANu emane karI daI, mananI AMdhaLI galImAM ekalA jIvatara kheDI nAkhavAne zApa e sAme cAlIne vahorI le che, tenuM kAraNa pitAnI gupta vAta tene jANavA maLatAM AdhAta lAgyo hoya evuM prathama najare lAge, paraMtu e sAcuM nathI. tenuM kharuM kAraNa to e AghAtajanaka samAcArathI tenuM bhramanirasana thatAM te AtmajAgRti pAme che te che. lagna karIne tenI IrachA te pareza-zubhAMgI jevuM praNayajIvana pAmavAnI hatI, paNa pistAlIzanI pAkaTa uMmare kadAca evo puruSa ane evuM praNayajIvana na maLe enuM kharuM bhAna ene thAya che. ane vaLI jenA sAthe varSo sudhI rahI e pitAne e pUrI oLakhI na zakI to mi. pArekha jevA keI ajANyA puruSane keTalo oLakhI zakaze, enI sAthe kevo gharasaMsAra nabhAvI zakaze, pote dAmpatyajIvanamAM keTaluM samAjana sAdhI zakaze ene kharo khyAla AvatAM kadAca e A pagaluM bhare che. ane eTale ja pareza-zubhAMgI jevAM premasabhara prasanna dhanya dAmpatyajIvananA raMgIna paNa havAI taraMgane paDato mUkI potAnI DhaLatI uMmara, glAna yauvana ane sthagitakuMThita jIvanamadazAnI vAstavikatAne e svIkAra kare che. paristhiti ane bhAgyano viparyaya tathA sAcI vastune moDethI thato sAkSAtkAra e be hetubIjanA sajanathI lokhakAe eka nArInI AtmajAgRtinI vAta A laghunavalamAM raju karI che. mane vaijJAnika AdhAravALI eka dArzanika, samasyAnuM rUpAyana sAdhavAnuM hovA chatAM lekhikA kanimAM samayanuM manomaya parimANu UpasAvavAmAM ane kuMdananA manogatane tenA AMtarada vaDe pragaTa karavAmAM asaphaLa rahayAM che. tethI kRtinI apIla vedhaka banatI nathI. - caMdrakAnta bakSInI 'perelisisa " ane raghuvIra caudharInI "teDAgara " e be laghunavalomAM AtmabaMdhanuM viSayavastu khapamAM levAyuM che. "perelisisa " eka saMvedanakathA che ane tene varyaviSaya che vedanA. jIvananI gati dhaNI akuLa che. koI mANasanA jIvanamAM kayAreka sAva akAraNa ane aNadhArI karuNatA AvI paDe che, tenA jIvanamAMthI svajana , sukha, jIvanahetu badhuM cuMTavAI jAya che, tyAre e mANasane rikatatA ane zUnyatA bhAre akaLAve che. jIvavuM akAruM lAge che. paNa ene jIvavuM paDe che, kaIne kaI rIte jIvI nAkhavuM paDe che. patnI putrInA akALa ane AghAtajanaka maraNathI bhAMgI gayelA ane vIgata jIvananAM kaDavAMmIThAM saMsmaraNothI gherAyelA eka buddhijIvI mANasane jIvI javAne puruSArtha perelisisa' mAM nirupAye che. e mANasa che prophesara arAma zAha. dAruNa vedanAne haiyAmAM uDe dharabIne e hilasTezana para Ave che. e Avyo che vigata jIvananI yAdo bhUlavA. eTale e nizcaya kare cheH raDavuM nathI, khATuM ja paNa hasavuM che, jIvavuM che. paNa smaraNazeSa thaI gayeluM jIvana emAM ene saphaLa thavA detuM nathI. Avyo hata tanamananI taMdurastI mATe ene badale "perelisisa' ne bhoga banI bese che. enuM a* zarIra ane AkhuM mana lakavAgrasta thaI jAya che. apaMganI jema aDadhuM hasatAM aDadhuM raDatAM, eka aDadhI jiMdagI jIvatAM ke maratAM TakI rahevAne tarIke ene beTo jaNAya che. AvuM jIvana ane For Private and Personal Use Only Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nareza vaka nAnyatararUpanuM lAge che. daze dizAe biDAI gaI hoya, ane vartamAna thIjI gayA hoya ema tene lAge che. e sogAmAM e sAravAra karatAM kaTarane " masIphIlIMga ' nI bhAvanAthI mArI nAkhavA vinave che. ene lAge che ke enI perelAIjhDa thayelI jiMdagIne have koI zrI jIvatI nahIM karI zake. paraMtu enA thIjI gayelA vamAnane, eka sogarUpe enA jIvanamAM pravezelI, enA jevI ja duHkhI meTrana AzikA dIpa halAvI, ogALe che. enA niSkriya thayelA tanamanane sneha, samasa'vedana ane sAravAra dvArA krI cetanavaMta karI jIvanarasa leteA kare che. jenI sAthe pAchaluM lagnajIvana sukhI na hatuM e patnIe ane jene putravat snehathI ucherI hatI e putroe enI gaMbhIra prakRti ane du:khamAM avizvAsa karIne duHkha ane paritApa paheAcADayAM hatAM. paNa eka marelA mazInIsTanI vidhavA, je khuda egaNuyAlIsame varSe jIvavuM reAkIne UbhI hatI ane AjAra dardI enI sAravAra karI peAtAnI ekalatAne vidAratI hatI e meTrana AzikAe pUrI samajadArI ane niSThA dAkhavI tene phrI meDhA karyA tethI tene eka vastunuM bhAna thAya che, " jIvavuM paDaze, jIvavuM paDaze, jIvI nAkhavuM paDaze. mANusa na jIvavAne pratyeSNa karI zakatA nathI." tethI potAnA apaga ane astavyasta thayelA astitvane pharI ekvAra teAla banAvavAne prayatna e karI le che. ghaTanAenA ghAne kheAtaratAM khAtaratAM apaMganuM nAnyatara jIvana ene jIvI nAkhavuM paDaze ema e mAnatA hatA paNu AzikAnuM dRSTAMta ene AtmabhAna karAvI ogaNapacAsame varSe, enI bhUtAvaLa jethI bhUtakALanI smaraNuSTimAMthI bahAra kADhI, navuM jIvana jIvavA kaTibaddha kare che. e ke, arAmanA AtmakheAdha eTaluM dhyAna nathI kheMcatA jeTaluM dhyAna enI jIvanavenA kheMce che. enuM kAraNa e che ke arAmanA jIvananA artha enI jIvanadhaTanAo vaDe UpasAvavAne emAM jeTaleA prayAsa karavAmAM AvyA che teTale tenA maneAgata ane AMtaraleAkanuM Akalana karI e ubhAravAnuM banI zakayuM nathI, e A suMdara viSayavastunI paNa enAthI pUrA prasanna na karI zakatI racanAnI UNupa che, . raghuvIra caudharInI ' teDAgara ' laghunavalanA viSayavastunuM vibhAvana * perelisisa ' sAthe ThIka ThIka sAmya dharAve che. azAka, ' perelisisa 'nA prophesara arAma zAhanI mAphaka patnI ane putrInA akALa maraNanI ghaTanAothI dhA khAI gayelA mANusa che. paNu arAma karatAM e judI e rIte cheke, rUpA sAthenAM lagna pahelAM ane tenI sAthenA sukhI lagnajIvana daramyAna paNu jIvana pratye niveda ane vistRtanA bhAva anubhavatA rahe che. A manAbhAvane kAraNe patnI rUpAM ane bALako malaya ane smRti sAthe pUruM sAhacaryAM anubhavI zakatA nathI. paraMtu tenI A manedazA para pahelA dhA paDe che patnInA mRtyuthI, ane ethIya gherA kuThArAdhAta thAya che putrInA mRtyuthI. haju teA pArivArika jIvana pratye pUrA unmukha paNa thayA na hatA tyAM mAthe AvI paDelI Apatti ane malayanA ucheranI javAbadArIthI e verAI jAya che. mA ane bahenanA haita mATene bALaka malayanA jhurA| e bhUlAvI zakatA nathI ane ene enI dayanIya lAcAra manedazAmAMthI bahAra ANI zakatA nathI. putra malaya mATe e kazuM kare e pahelAM ene naDate akasmAta ene pU paNe khaLabhaLAvI nAkhe che. patnInA mRtyu mATe ane parivAranI durdazA mATe potAnI kheparavAI ja kAraNarUpa heAvAnuM manamAM ThagatI e aparAdha anubhavI jIvanamAMthI rasa letA aTakI jAya che, enI nima matAne vidArI ene jIvanamAM rasa letI karavAnA enI sALI sUraja, AzikA dIpa mAka For Private and Personal Use Only Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gujarAtI vaghunavalanAM viSayavastuo prayatna kare che, paNa te asaphaLa rahe che. Akhare e kAma samaya karI Ape che. pitAne jIvavAne koI adhikAra nathI, pitAnI e mATe pAtratA nathI evI gAMTha vALIne besI gayelA azokane Akhare samayadevatA ja samajAvI zake cheH "na jIvavuM e enA hAthanI vAta nathI. hAvuM jIvavuM e svArtha nathI, e ApaNI niyati che. " mANasa na jIvavAne prayoga karI zakato nathI e vAta "perelisisa 'nA arAmanI mAphaka "teDAgara 'nA azAkane paNa moDI moDI samajAya che. tethI, A laghunavalanuM viSayavastu paNa AtmabaMdhanuM che. alabatta, nAyakane A Atmabodha karAvavA mATenI jarUrI kAraNavyavasthA lekhaka karI zakayA nathI. perelisisa'mAM e kAma AzikA karI zakI hatI, A racanAmAM te sUraja e karavAmAM asaphaLa rahe che. malayanI nirAdhArIne kAraNe paNa e thaI zakayuM nathI. "du:khanuM osaDa dahADA" e nyAye azokanuM duHkha haLavuM thAya e samajAya paNa samaye kaI rIte enuM bhramanirasana karI ene AtmabhAna karAvyuM e lekhaka pratItikarUpe darzAvI zakayA nathI. gujarAtI sarjakone anAtmIkaraNanuM viSayavastu paNa pasaMda paDayuM hoya evuM enA paranI traNa kathAo jotAM lAge che. emAMnI eka che dilIpa rANapurAnI "sUkI dharatI, sUkA hoTha." temAM paristhiti ane saMjogAnI bhIMsamAM eka AzAspada yuvAnanA thatA Atmavilopana (self effacement)nI kathA che. paMcALanA napANiyA pradezamAM mAtra 237 mANasonI vastI dharAvatA zekhodaDa gAmamAM sevA ane uddhAranAM aneka uraaramAne laI zikSakanI nokarI karavA AvatA bhAvanAzALI yuvAna jayaMtIlAla ThAkaranAM, aneka dUSo ane vikRtiothI khadabadatA mAma samAjamAM koI svAne sAkAra thatAM nathI. ethI UlaTuM enA AzAaramAna ImAnadharamane vaMsa thAya che. tyAMthI badalI karAvavAnA enA prayatna lAMciyA vahIvaTItaMtramAM kAragata nIvaDatA nathI. grAmasamAjanI badIo ane vikRtione dUra karavAnI vAta te bAju para rahI, paristhiti ane saMjogovaza, e khuda bIDI, dArU, jugAra jevAM vyasanamAM sarate jAya che. pazumaithunanI adhama koTi sudhI e pahece che. rUpALA Adarza para nagnakaThora vAstavane e vijaya thAya che ke ene A sthitimAM lAvI mUkanAra gAmamAMthI tene khaseDI laI zaheramAM sthAyI karavAnA enAM bahena-banevInA prayatna khuda jayaMtI ja saphaLa thavA detA nathI ! dhaNuM prayatnane aMte tene tyAMthI badalIne orDara maLe che tyAre vidhinI vaktA e che ke potAnI bahena para te kudaSTi kare eTalI hade tenuM patana thaI cUkayuM hoya che. jayaMtI maTIne jANe e "ja' banI gayo che ane tethI ja badalIne orDara e I-kAre che. eka umaMgI ane bhAvanAzIla zikSita yuvAnanA zatamukha vinipAtanI ghaTanAmalaka mALakhAMthI paraMtu pUrA vAstavika abhigamathI rajU thatI A kathA, jayaMtImAMthI "jaMtu' banI jatA mANUsanA AtmavilopananI karuNa kathA che. AvI bIjI kathA che jayaMta gADItanI "Ata'. temAM vaiyaktika cetanAnA hUAsanI kathA che. taLa gujarAtanA koI TAunanI kaeNlejamAM adhyApakanI nokarI karato ene nAyaka AvRta AjakAla kAlelA azekSaNika vAtAvaraNumAM rIDhA ane aprAmANika adhyApake je rItinIti akhatyAra kare che tevI apanAvI AcarI zakato nathI. vargamAM vidyArthIone ne chatarAvatA nathI. Tayuzane karatA nathI. TALAmAM mijabAnIomAM sau sAthe bhaLatuM nathI. potAnI AsapAsanA sau karatAM For Private and Personal Use Only Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 12: - nareza veda, judI rIte vicAravA jIvavA e mathe che, paNa pariNAme patnI, pADozIo, vidyArthIe, sAthIo ane kolejanA saMcAlako sonI gerasamaja ane TIkAniMdAno bhoga banI bese che. nekarI gumAve che. Adarzo-siddhAMta cheDI pravAhapatita thayA vinA navI nokarI maLe tema nathI karI meLavavA kAMkAM mAtA pitApaNuM jALavI rAkhavA arthe ene ghaNuM jhUjhavuM paDe che. paNa Akhare paristhiti ane saMjogonI bhIsa sAme TakI na zakatAM pitAnA Adarzo-siddhAMto sAthe be karI, pitApaNuM choDI tene saunA jevuM thaI javuM paDe che.! AvRta jozI maTI ka-23 thaI javuM paDe che gharanI ane bahAranI bevaDI pratikuLatAo vacce potAnuM svatva-saMmAne sAcavI na zakatAM, pitAnI vaiyaktika cetanAne sAcavI rAkhavAnI zakaya teTalI mathAmaNu karyA pachI, kara vAstava sAme parAbhUta thatA lAcAra manuSyanI vAta temAM lekhake karI che. ApaNuM samAja ane zikSaNakSetre AjakAla phelAyeluM dUSita vAtAvaraNa eka saMvedanazIla ane prAmANika manuSyanuM kevuM karuNa rIte anAtmIkaraNa kare che tenI kathA vAstavavAdI dRSTikoNathI lekhake karI che. " AvRta 'mAM anAtmIkaraNane vaNyaviSaya je rIte nirUpAya che temAM vastu Ajana ane nirUpaNamAM tenA sarjakane AvAsa sahejahAja kaLAI Ave che. paraMtu e ja viSayanuM nirUpaNa karatI dhIrubena paTelanI "eka bhale mANasa 'mAM A AyAsa heja paNa dekhAte nathI. tethI te vadhAre sahaja svAbhAvika lAge che. te kathAnA nAyaka echavalAla che te muMbaInI eka vepArI peDhInA sAmAnya munima. paraMtu temaNe temanI niSThA, prAmANikatA ane kAryakuzaLatAthI tema garIbaDA svabhAvathI te jyAM nekarI kare che te peDhInA zeTha-zeThANInA dilamAM AdarabharyuM sthAna meLavyuM che ane bajAranA anya vepArIomAM eka zAkhaAbarU meLavI che. emanI custa svAmIbhakita ane enA vaLataramAM maLatA mAmulI pagArane kAraNe emanAM patnIputrane roSa vahoryo che, tema emanA jJAti samAjamAM mAnasthAna meLavI zakayA nathI. anya peDhInI AkarSaka pagAravALI nokarInuM nimaMtraNa paNa temane lalacAvI zakyuM nathI. e erachavalAla zeThANI pratyenA Adara, peDhI pratyenI vaphAdArI ane zeThanI vinaMtIne kAraNe zeThanA putrone dANacorIne gune mAthe oDhI laI jelavAsa paNa bhegavI le che. paNa jelamAMthI sajA bhogavI bahAra AvatA emanI varSonI prAmANika sevA ane apratIma vaphAdArInA badalArUpe mAmulI rakama laI vatanabheLA thaI javAnI salAha maLe che, agAu AkarSaka pagAravALI nekarInA nimaMtra ApanArA UbhA paNa rahevA detA nathI ! uparathI bhalALA dekhAtA occhavalAla dANacorInA dhaMdhAmAM pAvaradhA haze ane emaNe ThIkaThIka manA hAtha karI lIdhI haze evuM mAnatA vepArIo ane jJAtijanone joI enI patnI ane ene putra paNa e vAta mAnatA thaI jAya che. e joI echavalAlane duHkha sAthe Azcarya thAya che. pitAnA vize gerasamaja thaI ja che e dUra thavAnI nathI ane anya koI rIte prAmANika mArge pote roTalo raLI zakavAnA nathI enI khAtrI thatAM teo dANacorInA dhaMdhAmAM sAme cAlIne jhaMpalAve che. ema karatAM emane ane emanA eka putrane AtmA kakaLe che, paraMtu anya sau-bIjo putra, patnI, vevAI, vepArIo, samAja-sahajarUpe e vAtane svIkAre che. tyAre vinA hacakicATa AgaLa vadhatAM occhavalAla dANacorInA kaLaNamAM UMDA utaratA jAya che, paisA raLe che, enI pAchaLa AvatAM dUSaNoma For Private and Personal Use Only Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gujarAtI laghunavalanAM viSayavastuo 333 DUbatA jAya che. echavalAla maTI utsava parIkha banI rahe che ! sIdhI lITIe cAlatA eka bhale nekadila mANasa jIvanasaMjogo dvArA ke parivartita thaI jAya che tenI kathA lekhikAe savuM ane hANu baMnene anubhava thAya te rIte prejikemika meDamAM kahI che. anAtmIkaraNanA vaNyaviSayanI A eka namUnedAra ane AsvAdya nA, ApaNA sAhityamAM che. AtmaprasthApanA ( self-assertion)nuM viSayavastu laIne paNa traNa laghunavala racAI che. e traNeyamAM vadhu jANItI thaI che dhIbena paTelanI "vAMsane aMkura' nAmanI racanA. tene kathAnAyaka kezava eka badanasIba saMtAna che je nAnapaNamAM ja mAnA mRtyu ane zrImaMta sasarAnA akiMcana jamAI evA pitAnI lAcArIne kAraNe mAtApitAnI chatrachAyA heThaLa ucharavAne badale dhanika 5Nu kaDaka svabhAvanA mAtAmaha ramaNIkarAyane tyAM pitA-Azrita vidhavA mAsIonA hAthe ucharI rahyo che. niyamacusta ramaNIkarAne tyAM kayAre sUvuM ane kyAre UThavuM, zuM karavuM ane zuM na karavuM enI daDhapaNe ghaDelI AcArasaMhitAmAM zistabaddha ane AjJAMkita jIvana jIvavAnuM thatAM kezavanA manamAM aNagame te thAya che, paNa samajaNa thatAM gharamAM be mAsIonI sthiti jotAM, pitAne traNa mahine niyata samaya mATe ja maLAya evo niyama pALatAM avasthAe vidhura ane AkAra ane sthitimAM sAmAnya pitAnI hAlata jotAM mAtAnuM zrAddha pote ekamAtra putra hovA chatAM anya koI chokarAne hAthe thatuM hovAnuM jANutAM mAsI pAsethI mRta mAtAnI svamAna ane hiMmatanI lAgaNIne khyAla AvatAM-tenA manamAM nAnA ramaNIkarAyanI nItirIti sAme baLa karavAnI vRtti jora pakaDatI jAya che. nAnAjIne na gamatI emaNe manAI pharamAvelI emane AghAta pahoMcADe tevI pratikriyA dAkhavate thaI jAya che. varSo sudhI ramaNIkamahAlamAM rahevA chatAM dAdAjI ke anya koI sAthe e hadayasaMbaMdha bAMdhI zakato nathI ane pitAnI IcchA mujabanuM kAMI karI zakato nathI tyAre e astitvanI ane prayatnanI vyarthatA anubhave che. samajI samajAvI na zakAya tevI akaLatA ane ekalatAnI samasyAthI udvigna thaI jAya che. enA udega ajapAnA mULamAM enuM dAdA ramaNIkarAya Azrita-peSita-nirdhArita-5rAdhIna jIvana che evuM samajatAM ja AmaprasthApanA mATenI tenI abhilASA utkaTa thaI jAya che. vyakti svAtaMtryane khyAla AvatAM ja te dAdAnI chAyAmAyAmAMthI mukta thavA Icche che pote kaIne Azrita ke prerita nahIM, pitAnuM ja jIvana chAe jIvate thAya, kezava tarIke jIvI zake, parazuvA, ne paraNavAne sukhI yA duHkhI thavAne pitAne adhikAra pote ja bhogavI zake evuM e vAMcyuM che. ane eTale dAdAnuM ghara ane saMpatti, dAdAe zodhI ApelI suMdara kanyA, dAdAe UbhI karI ApelI phekaTarI e badhAM pralobhanone InkAra karI pitAnA paga para svamAnabhera UbhA rahevA AsAma tarapha karI arthe javA nIkaLI paDe che. kezavane gRhatyAga e kaI adhIra utAvaLiyA nAsamaja yuvAnanuM, kaI Aza ke AvegamAM AvI jaI bharAyeluM, pagaluM nathI, mAtA pAsethI ja lehInA saMskArarUpe svasammAna, Apagarava maLyAM che tevA eka javAMmarda yuvAnanuM AtmaprasthApananI nijI jarUriyAtamAMthI levAyeluM nakakara samajadArIvALuM pagaluM che. kezava kaThaNa bhaya pheDIne bahAra AvI sIdhA TaTTAra rUpamAM vikasatA vAMsanA aMkura jevo che. patIkApaNAnuM bhAna pragaTatAM AtmaprasthApanA karavA ughukta thatAM eka taruNanI A kathA, e viSayavastunI suMdara racanA che- For Private and Personal Use Only Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nareza veda AtmaprasthA5nAnuM viSayavastu saroja pAThakanI "upanAyaka ' laghunavalamAM mane vaijJAnika bhUmikAe mukAyuM che. tene nAyaka eka mano2Na mANasa che. enuM bALapaNa, taNAI ane yuvAnI-badhI avasthAo samasyAgrasta rahI che. potAnA janma ane uchera aMge, pitAne dattaka tarIke pALanAra mAsI sAthenA tenA saMbaMdha aMge tene kutUhalayukta ajape che. pote mAsInA kanyAkALanA "pApAcAra'nuM saMtAna e satya jANatAM pitA pratye anubhavAtI hINapata ane mAsI pratye anubhavAtI aNagamAnI lAgaNIne kAraNe pote paraNaze to evI strIne je pitAnI cAritryanI, premanI, lAgaNInI vaphAdArInI badhI apekSAone saMtoSe evuM nakakI karI gaurIne paraNe che. paNa suhAgarAte patnI gaurIne bhraSTa hevAne nikhAlasa ekarAra sAMbhaLatAM ja pharI e pitAnI jAtane UtaratI paDatI anubhave che. apavitra mA ane patnIne tarachoDyA pachI aparAdhabhAva anubhavato ahIMtahIM AthaDI mananI zAMti zodhavA phAMphAM mArata kathAnAyaka paDozI brAhmaNaparivAranI kanyAnA saMparkamAM Tayuzanane kAraNe Ave che ane sAme cAlIne tenA dvArA thayelI praNayapariNayanI pahelane svIkArI nAyaka banavA jAya che. tyAM A ziSyA paNa lagnapU priyatamathI ApanasavA thayelI hovAnuM jANatAM pharI AghAta pAme ane maneruNutAmAM pachaDAya. mAtA, patnI ane ziSyA samakSa temanI cAritryagata zithilatA ane azuddhatAne kAraNe nAyakapada pAmavAnI IrachAmAMthI pAchA paDatA mANasanI A kathAmAM kharekhara te AtmaprasthApanAne muddo che. jIvanamAM thayelA traNa saM5rko/saMbaMdhamAM chetarAI upanAyakapaNuM pAmatA manuSyanI mULabhUta samasyA AtmaprasthApanAnI che. paraMtu lekhikAe A samasyAnI mane vaijJAnika Dhabe mAvajata karavAmAM jeTalI kALajI lIdhI che teTalI dArzanika Dhabe mAvajata karavAmAM lIdhI nathI. dinakara jozInI "yakSaprama' laghunavalamAM A vaaviSayanI vArtAvaza saMvidhAnavALI kathA che. bhagIrathane pannA sAthe sukhabharyo saMsAra cAlatuM hatuM paraMtu eka samaye acAnaka tene pUrvajanmanI smRti UbharI AvatAM e becena banI jAya che. pote bhagIratha nahIM paNa AnaMda che. pitAne hAlaI patnI nIlA che, sahadaya mitra suketu che. sahasA jAgI uThelI pUrvajanmanI A mati tene behada akaLAvI mUke che. pote bhagIratha che ke AnaMda pite kharekhara koNa evo yakSaprazna enI sAme khaDe thAya che. rahevAtuM nathI tyAre smRtinA sahAre muMbaI jaI pUrvabhavanA pitAnA gharane ane patnIno patto meLave che. patnI nIlAne maLI enI sAthe karela vihAra sAthe sevelAM svapna, tenI ane mitra suketu sAthenA nAjuka saMbaMdhanI rajeraja vigato rajU kare che. tethI nIlA nAchUTake ene gharamAM sthAna Ape che. bhagIratha vigatajIvananA anekAneka prasaMge varNavI. pitAne pati AnaMda tarIke svIkArI levA nIlAne vinave che. paNa nIlA mATe moTI samasyA che. AnaMda mRtyu pAmI cUkyo che e satya varSothI samAje, pote ane putre svIkArI lIdhuM che tyAre have A navAM nAmarUpamAM AvelA puruSane pati AnaMdanA svarUpe punaH svIkAra kaI rIte ? ene javAna putrane, samAjane ane khuda pitAnI jAtane paNa vicAra karavuM paDe che. tethI nIlA bhagIrathanA prayatnone macaka nathI ApatI. bhagIratha lAMbu haiye dharI zakato nathI. dariyAkinArAnA ekAMtamAM AvezamAM AvI nIlAne sAhI levA e ta5ra bane che tyAre enI A chatAne sAMkhI na zakatI nIlA ene dhUtkArIne jatI rahe che. bhagIrathamAMthI AnaMda na banI zake, nAsIpAsa thayela te ghera pAchA phare tyAre enA gRhatyAganA AdhAtane jIravI na zakelI For Private and Personal Use Only Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gujarAtI laghunavalanAM viSayavastuo patnI, putrane janma ApI, paradhAma pahoMcI gai che. pUrvajanmanI smRti UbharI AvavAne kAraNe eka yuvAnanA jIvanamAM UbhI thatI AtmaprasthApanAnI A kathA dArzanika viSayane anurUpa mAvajata pAmI nathI. jijJAsAmUlaka manoraMjanalakSI vArtAmALakhAthI racAyelI A kathAmAM pasaMda karAyela viSayavastune koI rIte nyAya maLyo nathI. vAstavibhAvanAmAM tArkikatA ane surekhatA sacavAyAM nathI. bhagIrathane yakSaprazna e te prAthamika sAmagrI hatI, enA viniyoga vaDe kharekhara te enA jIvanAnubhavamAMthI dArzanika artha nIpajAvavAnuM hatuM. paraMtu ahIM te lekhaka vRttAMtanivedana karI, kevaLa kathArasa saMtoSI aTakI gayA che. gujarAtI laghunavalomAM, Ama, AtmavaMcanA, AtmaghAta, AmasabhAnatA, AtmaabhijJAna, AtmasAkSAtkAra, AtmajAgRti, Atmabodha, anAtmIkaraNa, AtmaprasthApanA-jevAM viSayavastuo levAyAM che. joke A viSayavastuone badhI laghunavalamAM pUro nyAya maLe che evuM nathI. kSamatApUrNa ane zakayatAsabhara hevA chatAM "kANa?', "bhAva abhAva', " yakSaprazna" jevI kRtionAM viSaya-vastuo veDaphAI gayAM che. to "upanAyaka', 'perelisisa', "teDAgara', AMdhaLI galI' jevI kRtiomAM viSayavastuone yegya mAvajata na maLatAM emAM keTalIka maryAdAo rahI gaI che. bIja, sva ane AtmAne lagatI AvI dArzanika samasyAomAMthI upara nirdeza karyo tevI amuka ja ApaNI laghunavalomAM AvI che, bIjI AvI keTalIya dArzanika samasyAo viSayavasturUpe haja AvI nathI. jemake, Atmasneha, AtmasanmAna, Atmanigraha, AtmaniMdA, AtmadayA, AtmaNA, AtmabalidAna, AtmaviDaMbanA jevA viSayavastuonI kathAo haju maLI nathI. e viSayavastuo paNa ochAM rasaprada nathI. trIja, AvAM viSayavastune laIne kathAsarjana karatAM ApaNuM sarjakone A viSayanA dArzanika gahana gaMbhIra dharAtala ane prakRtine. pUre khyAla hoya evuM jaNAtuM nathI. kemake AvI samasyAone manuSyanA astitvamUlaka saMdharSane stara upara jeTalI mUkavI joIe tevuM thaI zakatuM nathI. zuM, AvAM viSayavastunI mAvajatamAM paNa pUrI sajajatA sUkamatA jaNAtI nathI. manuSyanA mananuM taLiyuM tapAsI le, tenA aMtaranA uMDANunuM avagAhana karI Ape, tenA ura-aMtaranI saMkulatAne AMbI le ane manuSyanA svanA saMdharSane kAM to nItimUlaka, kAM te mUlyaviSayaka, kAM te cetanAviSayaka, kAM te astitvamUlaka, kAM te kartavyamUlaka, kAM te sAmAjikatApaka, kAM te mAnasikatAparaka, kAM te dharmamUlaka bhUmikAe sthira karIne kaLAtmaka stare ujAgara karI zake evI upakAraka TekanikanA viniyoganI asamarthatA 5Na dekhAya che. svA 18 For Private and Personal Use Only Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 195 OUR NEW RELEASES Rs. Discipline : The Canonical Buddhism of the Vinayapitaka-John C. Holt Encyclopedia of Indian Philosophies-Karl H, Potter Vol. I : Bibliography 2nd rev. edn. 250 Vol. II : Introduction to the Philosophy of Nyaya Vaisesika 150 Vol. III: Advaita Vedanta. Part I 175 Fragments from Dipnaga-H. N. Randle 40 Fullness of the Void-Rohit Mehta 85 (Cloth) 60 (Paper) Global History of Philosophy 3 Vols-John C Plott. Hindu Philosophy--Theos Bernard 50 (Cloth ) 30 (Paper) History and the Doctrines of the Ajivikas-A. L. Basham 75 History of the Dvaita School of Vedanta-B. N. K. Sharma 200 History of Indian Literature Vol. 1-M. Winternitz 100 History of Pre-Buddhistic Indian Philosophy-B. Barua 125 Indian Sculpture-Stella Kramrisch 60 J. Krishnamurti and the Nameless Experience--Rohit Mehta 55 ( Cloth ) 45 (Paper) Language and Society-Michael C. Shapiro and Harold F. Schiffman 130 Life of Eknath-Justin E. Abbott. 50 ( Cloth ) 35 (Paper ) Madbyamaka Buddhism: A Comparative Study-Mark Macdowell 50 Nyaya Sutras of Gotama-Tr. by Nand Lal Sinha 80 Peacock Throne : The Drama of Mogul India-Waldemar Hansen 120 Philosophy of Nagarjuna-K. D. Pritbipaul 65 Prapancasara Tantra-Ed. by Arthur Avalon 100 ( Cloth ) 75 (Paper Select Inscriptions. Vol. II-D. C. Sircar 200 Serindia 5 Vols-Sir Aurel Stein 3000 Sexual Metaphors and Animal Symbols in Indian Mythology-- Wendy Doniger O'Flaherty 100 Siksha Samuccaya : A Compendium of Buddhist DoctrineCecil Bendall & W.H.D. Rouse 60 Suresvara on Yajnavalkya-Maitreyi Dialogue (Brhadaranyakopanisad 2 : 4 and 4:5 Shoun Hino 125 Tantraraja Tantra--Ed. by Arthur Avalon & Lakshaman Shastri 120 (Cloth ) 100 (Paper) Vedic Mythology, 2 Vols-Alfred Hillebrandt; tr. by Sreeramula Rajeswara Sarma 220 For Detailed Catalogue, please write to : MOTILAL BANARSIDASS Bungalow Road, Jawahar Nagar, Delhi-110007 (India) For Private and Personal Use Only Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 'patrasudhA'mAM zrImad upendrAcAryajInI dAmpatyavruti kalpanA mAhana bAroTa nAmanA graMthamAM sagrahAyA che. prasaMge lakhelA kula 6 . patro ' patrasudhA 'nA patro 'drumpatI-mitra ane patrasudhA upendrAcArya jIe jayantIdevIne judA judA samaye, judA judA - patrasudhA'mAM che. dareka patra A mahAna daMpatInA divya dAmyatyanA nirdeza kare che. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sAhityakSetre dhaNIvAra evuM bane ke kAi kavi ke lekhakanI kRti parathI tenA vyaktitvane pAmavAnA prayAsa thayA haiAya. e prayAsa keTale a Mze saphaLa thAya te na kahI zakAya kAraNa ke kavitA, vArtA navalakathA e kavi ke lekhakanI kalpanAnI nIpaja haiAya che. alabatta, temAM vAstavikatA, AjubAjunA saMjogeA vagerenA phALA paNa nAnA sUne na gaNuAya. paraMtu sAhityanuM A patrasvarUpa taddana bhinna che. jApAnanA vizvaprasiddha kavi, ciMtaka ane keLavaNIkAra dAIsA* IDA ane vikhyAta kavi yAsazi IneAva vaccenA patravyavahAranu eka pustaka che jenuM aMgrejImAM bhASAMtara * Letters of Four Seasons'nA nAme jemaNe karyuM che te zrI rIyA geMganA mate te " patra e sAhityanuM eka evuM svarUpa cheke jemAM lakhanAra khurda [ Writer himself] eka viSaya hoya che." ane Ama hovAthI ja kadAca jAhera jIvanamAM paDelI ke pratiSThita vyaktinA patronu' ApaNe vAcana karIe chIe. tA 'DAyarI ' paNa sAhityanuM eka evuM svarUpa che ke je lakhanAranA aMgata jIvanane hatuM kare che. tema chatAM A baMne svarUpamAM bhinnatA che. DAyarImAM aMgata jIvananI nAnI nAnI vArtA Ave ane lakhanAranuM peAtAnuM vyaktitva upase che. jagata vizenAM tenAM avalAkanA ane viyAre| te DAyarImAM peAtAnI rAte TapakAve chaeN tyAre khUba ja khAnagI rAkhIne nAMdhe che. koIka bhaviSyamAM vAMce ane mane samaje evI icchAthI DAyarI lakhAya che. vaLI DAyarImAM cokasAI paNu vadhAre rahe che ane te potAnA samaya sAthe baddha hoya che. jyAre patramAM tA nathI hotuM kazuM khAnagIpaNuM ke nathI hotuM samayanuM baMdhana. patralekhaka jyAre lakhavA bese che tyAre lakhanAra ane patra prApta karanAra baMnenI kakSA samAna hoya che. jeTale aMze DAyarI aMgata che athavA amuka cAkkasa discipline vacce cAle che eTalI sakhata zista patramAM nathI. patramAM te dhaNI mekaLAza lAge che. svAdhyAya', pu. 27, aMka 3-4, akSayatRtIyA-janmASTamI aka, eprila 1990ogasTa 1990, pR. 337-342. * 29 sunItA seAsAyaTI, akoTA, vaDedarA, For Private and Personal Use Only Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ka95nA mehana bAroTa vaLI patro zAstrIya ke zaikSaNika hetuo mATe paNa lakhAya che. jemake hAlamAM prA. hasita baca " gujarAtI sa.hityane itihAsa' patrarUpe lakhI rahyA che bIjA pradezanA mANasone gujarAtI sAhityano paricaya thAya tenI sAthe sAthe A svarUpamAM vacce mekaLAza paNa maLe. patramAM ema paNa lakhI zakAya ke " tuM vaDodarA AvIza tyAre ApaNe sugama zrIkhaMDa khAIzuM.' ema patramAM haLavAza maLe. kayAreka patramAM TIkhaLa pazu karI zakAya. A mATe gAMdhIjInA patronuM eka daSTAMta TAMkuM-jANutA svAtaMtrya senAnI zrI. abbAsa taiyabajI ane gAMdhIjI vacce aMgata dharobo hato. taiyabajI dADhI rAkhatA. te pharaphara thatI tyAre gAMdhIjI temane BHRhhh kahIne cIDhavatA. AthI majAkarUpe gAMdhIjIe eka patramAM tauyabajIne saMbodhana karatAM lakhyuM che Dear Bhrhhh...gAMdhIjInA A prakhyAta patranI nakala atrenI mahArAjA sayAjIrAva yuni.nA prAcyavidyA maMdira (Oriental Institute)nA hastaprata vibhAga ( Manuscript Section )mAM jovA maLe che. che ne patranI haLavAzane javalaMta namUne ? aitihAsika, sAMskRtika ke AdhyAtmika rIte mahatvanI vyaktionA patro amUlya gaNAya che. dA. ta. gAMdhIjInA 5 lAkha rUpiyAnI kiMmate bhArata sarakAre kharIdyA che. to sAhityanAM keTalAMka svarUpe paNa patrarUpe lakhAya che. dA. ta. TUMkI vArtA ghaNIvAra patrarUpe Ave che. kalAkArane kAlpanika ke anubhUta mane maMthana rajU karavA mATe patranuM svarUpa AtmIya ane haLavuM lAge che. patramAM aMgata sparza paNa Ave ane temAM viSayAMtara paNa cAlI zake. keTalIka vakhata kavitA paNa patrarUpe thAya che. dA. ta. hIrAbahena pAThakanuM "paraloke patra." te ItihAsanA pATha ApavAnA zaikSaNika hetusara paMDita naherUe lakhelA priyadarzinIne patro " jagaprasiddha che. prAcIna saMskRta sAhityamAM zakuntalAe duSyantane lakhela patra noMdhanIya che. jene viSaya banAvIne rAjA ravivarmAe uttama citro doryA che. te kAlidAsanuM "meghadUta' eka prakAranA maukhika patra ja che ne ? jemAM vakSa vAdaLane "tuM A joIza. tuM A joIza...' kahetAM kahetAM bhAratanI bhUgoLa jaNAvI de che. | gujarAtI sAhityamAM kAkAsAheba kAlelakara, gAMdhIjI ane saradAranA patre noMdhanIya che, barTana voTasana ke jemaNe "Letters of Four Seasons ' pustakanI prastAvanA lakhI che. teonA mate paradezI ke parAyI bhASAmAM patra e bahu ja muMjhavanAre mAmalo che. kAraNa ke patro praNAlIbaddha ke rUDhigata hoya che. dA. ta. jApAnamAM patranI zarUAtamAM nirdeza thAya che. jApAnIo lakhe che ke... "The sky is high and the horses are fat,." Ama Rtunirdeza e jApAnanI sabhyatA che. Ama vividha pradezonI pitAnI praNAlIo, rUDhio patrasvarUpamAM jovA maLe che. * A lekha lakhAyA bAda prA. hasita bUcanuM duHkhada nidhana thayuM che tenI sakheda noMdha laIe chIe--saMpAdaka. For Private and Personal Use Only Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 'patrasudhA'mAM zrImadda upendrAcAya jInI dApatyavruti 332 Ama AvA uparAMta sAhityanAM khInna svarUpeNa karatAM patrasvarUpanuM bhinnatva e che ke temAM be paricitA, te ya eka samAna pazcAdbhathI paricita vyaktie vaccenA vyavahAravinimaya che. tethI ja vAcakane patromAM vyakti, prasa`gAdi ullekhA koI spaSTIkaraNa vinAnA maLe che. kAraNa ke te atyaMta personal ullekha hAya che. parAyA . mATe te kAyaDA jevA rahe che. navA vicAronA pracAra-prasAra mATe patrA uttama mAdhyama che. emAM ciMtana-kathana-vicAra dhaDavAnuM kAma thayA kare che kAraNa ke e vyakti vArApharatI paraspara vicArIne vinimaya kare che. emAM Rambling ( svairavihAra ) zakaya bane che tathA Informal medium of expressionrajUAtanu anaupacArika mAdhyama varatAtuM jAya che. patrasvarUpanAM A badhAM aMgonA vicAra karIne jAtAM upendrAcAya jIe lakhelA 'patrasudhA'nA patro gujarAtI sAhityamAM javalle ja jovA maLe tevA che. gujarAtI sAhityanA vividha kSetre aneAkhuM pradAna karanAra upendrAcArya jInuM A patrasAhitya sAthe ja noMdhapAtra che. ' patrasudhA 'mAM A kAlIna RSida'patI jevuM jIvana jIvatAM be vyaktitvA dhabake che. patro lakhyA che te upendrayA e paNa patronu* vAcana karatAM upendrAcAya jInI sAthe sAthe jayantIdevInA vyaktitvanAM aneka pAsAM vAcaka samakSa UdhaDI Ave che. e A patronI khUbI gaNI zakAya. judA judA prasaMgoe lakhAyelA patromAM kayAMya kAi AcAyanA UMcA padanA bhAra nathI vAtA. emAM te che nirbheLa prema. spaSTa samajadArIpUrvaka peAtAnI priya patnIne lakhAyelA A patro che. jagatane pAtAnI pratibhAthI viziSTa pradAna karanAra AvA mahApuruSonI vicArasaraNI vizvanA koipaNa khUNe kevI eka samana heAya che tenI pratIti ApaNane A patro vAMcyAthI thAya che. zrI upendrAcAryajIe jayantIdevIne uddezIne Apela salAha-zikhAmaNA vyaktimAtrane mATe jIvanamAM khUba ja upayogI gaNI zakAya. dA. ta. " huMmezAM AnaMdamAM rahevu...'' ema teoe dhaNA patromAM judI judI rIte darzAvyuM che. izvarecchAthI je je kaI AvI maLe tenA svIkAra karavA ane prasanna rahevu. e kaI nAnIsUnI vAta nathI. phakta uccAtmAene ja sAdhya evI A kalA A daMpatInA jIvanamAM sahajapaNe vaNAI gayelI joI zakAya che. * patrasudhA ' nA A patro ApaNane batAve che ke AdhyAtmika sAdhanA gRhasthAzramamAM paNu saraLa rIte sAdhI zakAya che. peAtAnA jIvanakArya thI A sAdhanA karatAM karatAM teeAe daMpatIjIvanane uccagAmI kare tevuM sAhitya sajaryuM e A dapatInI samAjane aNumAla bheTa che. kAraNa ke palAyanavAda ( Escapism )nA A yugamAM teeAe sAmAjika javAbadArIomAMthI chaTakavA karatAM tene adA karatAM karatAM uccatA prApta karavAne mArga batAvyA che. 6 patrasudhA ' nA patro A rIte samAjanA dAmpatyajIvanane dhaDanAra paNu gaNI zakAya. potAnI AsapAsa banatAM banAvAnA ullekha jagatane nirapekSabhAve jovAnI rIta ane dareka bAbatamAMthI sAra zodhavAnI icchA e badhuM ANIne vAcaka evI anubhUti karyA vinA rahI zakate nathI ke hA, A te amArA ja jIvananI vAta che ! ane emAMthI ATale sArA ukela paNu maLI zake ! For Private and Personal Use Only Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 340 panA mAuna bArAma eka vyakti tarIke upendrAyA jevA che tevA ja eka pati tarIke upasI Ave che. dA. ta. teone navuM navuM jANuvA-zIkhavAnI je dhagarA te teenA patromAM paNa jaNAI Ave che. te jayantIdevIne zarIrasvAsthya jALavavA vAravAra jaNAve che ane te mATe kasarata karavAnI, prANAyAma karavAnI bhalAmaNu paNa kare che. tA bIjI bAju teo lakhe che ke aMgrejI lakhavA-vAMcavAne mahAvarA cAlu ja haze. eka patramAM lakhe che ke sauMskRtane abhyAsa badhu teA natha karI dIdhA ne ? teA vaLI bIjI keTalAya patromAM sUryane kare che ke bhajane lakhavAM, pado lakhavAM, gUthaNukaLA ane rasAikaLAnAM pusta| vAMcavA ane navI vAtA nAMdhI levI-A badhI vAto ApaNI samakSa teone eka abhyAsu vyakti tarIke te rajU kare ja che paraMtu te uparAMta eka pati tarIke potAnI priya patnInA aMgata jIvananA vikAsa mATe te keTalA Atura che e vAta pazu batAve che. mane tA ema lAge che ke jo ApaNA saunA dAmpatyamAM A pAsuM AvI maLe te| . pachI ApaNe strI-utkarSa ke strI-unnatinI vAta ke kAyadAe karavAnI jarUra nahi rahe. upendrAcAryajInA jIvanapradIpanAM A ejasa samAjamAM strIne eka vyakti tarIke jovAnuM baLa pUruM pADe che. te strIonI sAmAjika paristhiti age, teonA utthAna aMge upendrAcAya jInI ciMtA paNa A patromAM vyakta thaI che. teo jaNAve che ( patra 48, pAnuM 22 } ke, " srotita bahu pachAta che temAM thoDA prayAsathI tArA jevI AgaLa paDI zake.' teoe pAtAnAM sahadharmacAriNIne kayAreya potAnA karatAM nIcAM ke ochAM nahi samajyAM hoya ema 'patrasudhA'nA patro parathI lAge che. tema chatAM teonA hRdayamAM jayatIdevInu sthAna eTaluM ananya che ke lagabhaga dareka patramAM eka ci`tita patinI ThaMkhI. upase che. jayaMtIdevInA svAsthya mATe, tenA vaicArika, AdhyAtmika vikAsa mATe emAM eTalAM badhAM sUcanA-mAda nA che ke vyaktivikAsa mATe icchuka vAcaka emAMthI adbhuta bhAthuM prApta kare che. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir upendrAcArya jIe jayantIdevIne karelAM sakhAdhane evAM tA atha pUrNa, ala kArayukta ane AkarSaka che ke patra vAMcI lAdhA pachI paNa samedhAne vAgeALavAnuM mana thAya. gujarAtI patrasAhityamAM ATalAM premasabhara, kavitAsabhara ane arthasabhara saMmeAdhanA bahu ja echA lekhakoe pratyeAjyAM haze. sAce ja sa MkhAdhaneAnI suMdaratA hRdayane sparzI gayA vinA rahetI nathI. gheADAM udAharaNA joi e. upendrAcAryajI lakhe che jayantIdevI mATe--snehamayI, subhAgyavatI, vizuddhahRdayA, prItipAtra, sadvivekinI, sadguNuAlaMkRtA, zubhasaMpattivibhUSitA, sazubhagusa'panna, paramAtmaprItipAtra, prasannahRdayA. jema patranAM sakheAdhane mana harI le tevAM che. te ja rIte patranA a'te upendrAcArye potAnA mATe prayAjelAM vizeSaNA paNa tenA dAmpatyanI eka madhura giramA pragaTa kare che. dA. ta. teo lakhe che-li. abhinna, anurAgI, kalyANucchaka, zuddhasnehubaddha, hitaciMtaka, zubhaciMtaka, nityahitaciMtaka. kharekhara patronuM A pAsa' AtmAne AhlAda Ape tevuM che. tA patronI zailI pazu viziSTa che. kavitvamaya bhASA ane bhAvanuM mAdhuryAM e A patronuM dhyAna kheMce tevuM pAsuM che. peAtAnI priya patnI, te teo potAnuM abhinna aMga mAne che, jenA tarapha teone anahada For Private and Personal Use Only Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 'patrasudhA "mAM zrImadda upendrAcAryajInI dA5tyavruti ' anurAga che tene patro lakhatI vakhate upendrAcAryajImAM vasele kavi kaI rIte cUpa rahI zake? judA judA prasaMgoe, janmadivasa, dipAvalI ke nUtanavarSa para lakhAyelA patromAM bharapUra kavitA paDelI che. dA. ta. "patrasudhA ne bAvana patra, jenA para tArIkha nathI paraMtu jayatIdevInA janmadivasa aMge lakhAyela che, jemAM kavitAmaya bhASAmAM hRdayanI minI rajuAta thaI che. upendrAcAryajI lakhe che..(patra: 52, pRSTha : 24) " zukravAre tAre janmadivasa gaNAya. tAre janmadivasa svabhAvathI ja mane AnaMdarUpa che. tene saMpUrNa sukhanA zikhare virAjelI jevI e mArA netrane sArthaka che. tArA parama AnaMdanA udgAra zravaNa karavA e mArA zrotranI siddhi che. tArA premanuM sudhAsvAdana karavuM e mArA jIvanane parama rasa che. tene sarva prakAranAM sukhathI pUrNa jevI e mArA hadayanI bhAvanA che. tAro sarva prakArano sahakAra e mArA jIvanane kahA che tAre amaryAda abhyadaya e mArA AtmAne abhilASa che. paramAtmA e samaya satvara Ape ke jemAM mArI manebhAvanA siddha thatI draSTigocara thAya. tArI prakRti svastha haze ja. tAruM nUtana varSa tArI manokAmanA siddha karanAra ha. e ja... " lagabhaga 1903 thI 1912 vaccenA samayagALAmAM lakhAyelA A kula 60 patro che. temAM 1912mAM lakhAyelA patromAM AdhyAtmika uccatA prApta karavA mATenI tIvra IcchA ane kaMika aMze utAvaLa jaNAI Ave che. jANe ke have kaMIka sidhdha karavAnI taiyArI ja che evuM lAgyA kare che. dA. ta. "patrasudhA ne 45mo patra. (patra 45 pRSTha-21) "AvatIkAlathI AraMbhAtA navIna varSamAM zrI ISTAnugrahathI je kaMI uttama sukha, AnaMda, utsAha vagere sulakSa che te tArA aMtaHkaraNamAM pUrNimAnA caMdra samAna zubhra madhura prabhAte utkRSTa rUpamAM prakaTAve e ja IrachA che. paramAtmA sarva karavA samartha che. tArA aneka amAnuSI guNo je kALe A vRttimAM ArUDha thaI Ave che tyAre tane pAmIne huM mane eka mahad bhAgyavAna mAnuM chuM ane aMtara AnaMdathI pulakita thatAM IzvaranA eka meTAmAM moTA anugrahanuM mane bhAna thAya che. ane tethI niraMtara prasannatA rahe che. paraMtu izvarane anugraha che to hajI ApaNe ghaNuM karavAnuM che ane tene mATe have tatpara thavuM joIe. ane te banatI tvarAthI Agraha sAthe te kartavya sidhdha karavAM joIe. ane tene mATe utsAha ane apramAdanI ja agatya che. tene jema bane tema prakaTAvIzuM, tema dhAreluM kArya sugamapaNe siddha karI zakIzuM. mATe hareka prayatna te karavA udyata thavuM have te ucita che. uraya sthAnamAM ramaNa karavAnI paNa jarUra che. ane te jema siddha thaze tema ja ApaNAthI kaI upayogI vastu kAryarUpe karI zakAze. tethI jema bane tema satvara uccamAM ja draSTi rAkhavI joIe. paramAtmAnA anugrahathI e kartavyamAM satvara ApaNe sthapAIe e ja A zubha samayanI IcchA che..." Ama kavitvasabhara, AdhyAtmika-saMsparzavALA ane kevaLa premanItaratA A patro sAce ja gujarAtI sAhityamAM ananya che. For Private and Personal Use Only Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIyuta prItamalAla kacchInuM unnatirAti eka manovizleSaNa sI. vI. ThakyAla zrI protamalAla nRsiMhalAla karachI jUnAgaDhanA vatanI hatA. temanI janmatithi viSe temanA vartuLamAMthI mAhitI maLI zakI nathI. temanuM avasAna tA. 21-1-63 nA rAja thayeluM evI mAhitI temanA eka aprakAzita pustakamAM temanA kuTuMbIoe karelI noMdha parathI maLI Ave che. "helakaravaMza prazasti kAvya' nAmanA temanA A kAvyamAM darzAvavAmAM AvyuM che te mujaba teo munAjIma bahAdura evo khitAba dharAvatA hatA. ayodhyAnI saMsthAe temane mAtravitra evI upAdhi paNa ApI che. temaNe daranI mahArAjA zivAjIrAva hAIskUla tathA zrImatI ahilyAbAI hAIskUlamAM AcArya tarIke rahIne saMsakRta tathA aMgrejImAM nimnalikhita graMthanI racanA karI che: (1) satata-mArgazIrSa 15, gusvAra saM. 1981 ( 2 ) matirAta -bhAdrapada zuddha 4, ravivAra sa. 1981 (3) hmacaryajatana-phAguna kRSNa 5, ravivAra saM. 1981 (4) -12-9-28-mahArANI ahilyAbAInI puNyatithinimiro prakAzita. zrAvaNa kRSNa 13, saM. 1985 bhAjapanA rAta-julAI 6, 1930 (6) bhUmithI --2-32 (7) holkaravaMzaprazastikAmyam (8) Poems on Work and Nature. (6) Indian Thought in English Garb.. A kavie potAnA jIvanane moTA bhAge Idera tathA kharagoNumAM pasAra karelo hovAthI temanI kRtio viSe gujarAtamAM bahu ja alpa mAhitI maLe che. temaNe pAMca zatakonI racanA * karI che. temAMthI 3nnatikAtane paricaya ApavAne A prayAsa che. anya sAmAnya zatakanI jema A zatakamAM 114 paDyo che. sAthe temanA pariziSTarUpe eka paMcaka ane eka varka joDavAmAM AvyAM che. Ama kula saMkhyA 125 para pahoMce che. A paghonI racanA judA judA pracalita ane apracalita chaMde mAM karavAmAM AvI che. zarUAtanA " svAdhyAya', pR. 20, aMka 3-4, akSayatRtIyA-janmASTamI baM, eprila 1990gai 1990, pR. 343-350. * 2, rAvali pleTa, porabaMdara, 31,575 " svA 19 For Private and Personal Use Only Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 344 sI. pI. 4720 49 zlokamAM kavie bhAratanA bhavya bhUtakALanI jhAMkhI karAvI che. sAthe sAthe sAMprata hInadazAnuM vana paNa karyuM che. pahele leka mAtRbhUminuM bhavya citra prastuta kare cheH namo vIradhAtryai namo jJAnadAzya namo'dhyAtmatattvaM zubhaM ghoSayitrya / namo vidhyahaimAdrigaMgAsavitrya namo mAtRbhUmyai sadAnandamUtyai // 1 Avo mahAna deza dIna kema banI gayo tenA viSe kavi prazna kare che : yo dezaH pUrvamAsIt sakalajanapadeSvagraNIvidyayAsI jAto dInaH kathaM saH sphurati matimatAM prazna etadvidhotra / dRSTa kArya kadAcitkvacidapi na vinA kAraNAtsatyametada nitya pUrNaM ca sArvatrikamacalamatho zAzvataM nirvikAraM // 6 Aje tenA nivAsIonI kevI karuNa dazA che tenuM citra prastuta karatAM kavi kahe che: bAlA nistejaso naH kazatanukalitA vyAdhigrastA nitAnta' vRddhatvenAbhibhUtA zithilitacaraNA hInagAtrA yuvAnaH / bhagnotsAhAzca sarve nijasadanagatA zokapaMke nimagnAHsajAtaM vaimanasyaM prakaTitavibhavaM ghoradArikhasaMjJam // 8 AvI paristhitithI trasta thayelA kavi temAMthI mukta thavA mATe kayA kayA mArgo ucita nathA,tanI pAta re cha: na rASTrodayaH svAdupakvAnnabhogaiH na rASTrodayo dIrghasusvApayogaH / / na rASTrodayaH komalAGagyA vihAraiH na rASTrodayastIvrazabdaprahAraH // 16 sArvatrika siddhi meLavavA mATe udyoga eja eka gurucAvI che evuM pitAnA matanuM pratipAdana karatAM kavi thAya che ? ahaM manye rakaH prazamanavidhi:khaviSaye upAsyo devo'tra pratiniyatakamaikaphaladaH / / saduddogAkhyo'sau paramasukhadaH kaSTadahanaH prasAdAttasyaiva, prabhavati hi siddhiH sakalagA // 19: / For Private and Personal Use Only Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org zrIyuta prItamalAla kInuM unnatizataka-eka manAvizleSaNa udyogane devakIne tenI asarakArakatA viSe kavie nirdeza karI dIdhA che. paraMtu sAthe sAthe teo mAtra kharvAcInatAnA ja cAhaka nathI, anya daivI zaktinI kRpA pazu A sthitine nivAravAmAM upayogI thaI zake e vAta para paNa kavi bhAra mUkAva mAne che je potapotAnA iSTadevanI bhaktithI pazu rASTrahitanI sAdhanA karavI joie H udyogena ca sAhasena satataM dhairyeNa vIryeNa ca bhaktyA rAghava - kRSNa - zUliMgatayA tatpremNa ca zraddhayA / aadhivyaadhip| jayAdisamave'nudvignazAMtyA tathA sAdhyaM rASTrahitaM sadA sukRtimiviyAkalAkovidaiH // 20 karI de che. idevanI bhaktine rASTrahitanuM sAdhana mAnanAra kavi pRthvI paranA devA ( surA: ) viSe eka sarasa vicAra rajU kare che ; na zUdrAdayo janmataH santiH kecit na vA brAhmaNAH kSatriyA vA na vaizyAH bhaveyuH sadAcArayuktA narA ye guNaiH karmabhirbhUsurAste bhavanti // 26 sadAcAravALA mAsAne pRthvI paranA devA mAnanAra kavi gItAnA guma para bhAra mUkanA bhagavAnanAM vacanAnA paDadA pAkyA lAge che. mA lAnI pUrti mATe samAjanA judA judA varNInA vya tarapha aMgulinirdeza karatAM kavi kahe che : mAH prapAThanIyAH sujJairbalibhizca nirbalA rakSyaH / nibhirdInAH poSyA niyamo nIteH sanAtano hyeSaH // 27 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zarIrazramaH sarvadAbhyarthanIyaH // na gaNyo'thamAI kadAcitvayA'sau A upAyonI sAthe sAthe kavi brahmacaryanA pAlananI pazu vAta rASTrasiddhi mATe kavi para gAMdhI vicAra-dhArAne parAkSa prabhAva che ja, tethI tee hAkala kare cheH pradattAni gAtrANi pAtrA kimartham na karmaH zramaM cedvayaM taiH sagarvam // 29 345 For Private and Personal Use Only zarIra-zrama ane UMcanIcanA bhedabhAvAnA lepa karavAnI hAkala sAthe kavi bhAratanA lokane pazcimanA deza sAthe spardhAmAM UtaravA paNa prere che. Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sI. vI. Thakahe kalA adbhutA ajitAH pAzcimAtyaiH zramaiH saMtataH sAhasabuMbiyuktaH / vayaM mAnavA buddhibhAjA yathA te kathaM sparSayA tAdRzA no bhavema // 30 zramanuM gauravagAna karatAM kavi kahe che : zramo baihiko bhUSaNaM mAnuSANAm na cAsmAtparo dRzyate yogamArgaH / tapazcApi nAma dvitIyaM zramasya tapIyogasAdhyaM bhavet kiM na loke // 32 kavi zramane manuSyanuM bhUSaNa, gano mArga ane tapa kahe che ane tenAthI badhuM ja sAdhya che, mevI pAtarI Ape cha. UgatI AvatI gAMdhI-vicAradhArAne achaDate prabhAva darzAvate nimnalikhita ka paNa svadezanI unati mATe kavie vicArI rAkhelA mArga para prakAza pAthare che. svabhASA suramyA bhUzaM sevitavyA / svadezodbhavaM vastu kArya niyojyam / zarIra svakaM brahmacaryeNa poSyam sadudyogamArgaH savAlaMbanIyaH // 40 svabhASA, svadezI, brahmacarya ane sadughAgane paNa kavi unnatinAM sopAne mAne che. kavinI prAcInatAparastI ane aMgrejabhaktino khyAla nimnalikhita padyo Ape che aMgrejonuM zAsana bhAratanA lokonA hitamAM ja hatuM ema mAnanArA eka varganA kavi pratinidhi cha: bASpAdiyaMcanuditAni sUvAhanAni saMdezapreSaNajabaH pavamopamazca / etAnyanekaviSasAdhanasauSThavAni AMglAgamAdanudinaM vayamAptavantaH // 48 kintu kiM te kariSyanti na cedudyamino vayam / na kadAcichatA haSTA hastenaikena tAlikA // 49 varALathI cAlatAM yaMtro ane saMdezavyavahAra agreja prajAne AbhArI che. e vAta svIkArIne kavi prazna kare che ke je prajA utsAhI na hoya te zAsake zuM karI zake, keTaluM karI zake ? kadI eka hAthe tAlI paDatI sAMbhaLavAmAM ke jovAmAM AvI nathI.. For Private and Personal Use Only Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yuta pratimA kahInuM atizataka-eka mavileSaNa - A rIte pahelAM 49 paghomAM kavie pitAnI rIte dezonnatinA upAyanI mImAMsA raju karI che. te pachIne vibhAga che. bhautika , zloka 50thI 62 sudhI kavi aMja prajane udezIne kahe che ke aMgrejoe pitAnA satkAryo dvArA A dezanI prajA para moTo upakAra karyo che. bhavadabhiranizaM tathA viviSasAdhanaSitA / ghareyamatulaprabhA navanavA ca jAtA zubhA kRtaM mahadiTa sukArya miha zikSaNAdhairbuvam // 51 aMgrejonA zAsanane lIdhe A dezanI dharatI tejasvI banI che evI AbhAranI lAgaNI vyakta karIne kavi tenAM pariNAmo viSe vAta kare che: vigatA svapnAvasthA kalito hetustathA svapAtasya / buddhivimalA jAtA prAptotkaNThA svarAjyasiddhezca // 52 bhAratanA lokenI Gdha UDI javI, potAnA patananA kAraNanI khabara paDavI, vicAromAM spaSTatA AvavI Adi kAraNone lIdhe svarAjaya meLavavAnI utkaMThA bhAratanI prajamAM jAgI che ema kavi mAne che. AthI kavi mitratA vadhAre daDha bane tevI kAmanA karatAM kahe cheH saMpadavinimayayogAt saMkaTasamaye tathA ca sAhAyyAt / sabhAvasatyasAmyAt parasparAvarSatAmiyaM maitrI // 54 bhArata vizvayuddha vakhate aMgreja sarakArane je madada karI hatI tene ulekha kavi karI rahyA che. parasparanI sahAya Avazyaka che. tene nirdeza karatAM kavi bane bhUminI-IgleMDa ane bhAratanI paristhitine khyAla ApatAM kahe che : bhUmirbhavatAmalpA zItA kRSikarmavirahitA bhUyaH / uSNA vistRtAsmAkaM kRSibAhulyA suzasyapUrNA ca // 58 anenI bhUmi a5, ThaMDIvALI, khetIvADIrahita che ane bhAratanI bhUmi garama, vizALa ane khetIvADIne lIdhe dhAnyathI bharapUra che. AthI parasparane saMga zobhI UThaze, evI kavine zraddhA che. AthI kavi AbhAranI lAgaNI pradarzita karatAM kahe che ke aMgrejo sAthe thayele saMga ramI che, suvasaMdita che ane atyanta spRhaNIya che. te zebhana banI rahe. - kavi bhAratanA lokone paNa anurodha kare che. zloka 63 thI 65mAM kavi bhAratIyone samajAve che ke baMne prajAne saMga devI che. AthI tene virodha karavo IchanIya nathI devI hoSA vyavasthA'sti niroddhavyA na kahiMcit / anavartanamevAsyA dharmakAmArthamokSadam // 65 For Private and Personal Use Only Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sI. vI. ThakarAI na bane dezo vacce pravartamAna zAstra-zAsaka vyavasthA devI che ane temAM virodha na kara joIe. tene anusarIne vartana karavuM e dharma, artha, kAma ane mokSa ApanAruM banI rahe che. A kavinI briTiza zAsana para kevI acala zraddhA che, ke teo te zAsana ane bhAratIya prajAnA saMyogane mokSa ApanAra mAne che !' 66mA paghathI nItivairAyoveza ni javAna vibhAga zarU thAya che ane 114mA padya sudhI cAle che. kavi mAne che ke ghaNI badhI vidyA meLavI heya, paNa je te kAryamAM pariNuta na thAya te te vidyA bhArarUpa banI rahe cheH vidyA bahulAdhigatA gardabhagataratnabhAratulyA sA / yadi tasyAH pariNatiH kAryeSu, zubheSu tadupadiSTeSu // 67 gadheDA para ratna lAdavAmAM Ave te tene tenA mahatvanuM bhAna hotuM nathI, te te tene mAtra bhArarUpa ja gaNe che tevuM ja vidyAnuM paNa che, ema kavi mAne che. A padyomAM kavi snAna, vyAyAma, khullI havAmAM pharavuM; vyasanI, zaTha tathA mithyAbhASI lokonA saMparkane tyAga vagerenI vAto kare che. sukhI thavA mATenA upAyo tarIke kavi nIti, dharya, cittanI samatulA, sadavidyA, dakSatA, ISTadeva para bhakti, IndriyasaMyama, prabaLa dehazakti, manavacanakarmathI nizcala ahiMsA, badhA kALamAM satya, udyoga, zama, daurya, avyabhicAriNuM bhakti, dayA, dAna, sadAcAra, brAtRbhAva, viSa pratye anAsakita, brahmacarya, nimata AhAra tathA vihAra, khoTA vAdavivAdane tyAga, beTI cintAne tyAgane gaNAve che.' prajAonAM utthAnapatananI prakriyA pAchaLa kALanI lIlA ja kAma karI rahI che evuM darzAvatAM kavi nimnalikhita padya prastuta kare che. kva gato jUlyasasIjharanAmA kIrtyA pradIpitAtmakulaH / nepolyano'pi patitaH kArAgAre payodhimadhyagate // 86 kavi juliyasa sIjhara ane neliyananAM utthAnapatanane khyAla Ape che ane temanA jIvana parathI bodha levA anurodha kare che ? Apattau na viSAdastasmAt kAryoM vivekamatiyuktaH / sampattau na ca harSaH sevyaM sAmyaM sadA ghRtisametam // 87 ApattimAM viSAda na kare ane saMpattimAM harSa na karo ane mananI samatulA bane paristhitimAM jALavI rAkhavI e ja sukhI jIvananI gurucAvI che. For Private and Personal Use Only Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIyuta prItamalAla karachInuM unnatizataka-eka manovileSaNa 349 AvA kavi mRtyu viSe kAMIka vAta karyA vinA kema rahI zake ? mRtyune pratikAra karI zakAto nathI. tenI sAme nIcenI sAmagrI nakAmI che e nirdeza karatAM kavi jaNAve che: na bhogA na rAgA na kAmA na rAmAH . . prakarSa gatA rakSitA nApi lakSmIH / na putrA na vA bAMdhavA nApi bhRtyAH sahAyA bhaviSyanti mRtyoH samIpe // 94 ApattinuM kAraNa Sa che ema kavi mAne che. A rogane divya upAya prema che. A prema mAnavane mATe pratika che ema kavi mAne che. dezane kavi kAnavatuca kahe che. TheSane lIdhe krodha utapanna thAya che, krodha buddhine parAbhava kare che ane mAnavane pazatulya banAvI de che e kavine spaSTa abhiprAya che. 105mAM padyamAM kavi saMskRta bhASAne divyA, mayathA ane sadana sumarfSatovatInA kahe che. kavi mAne che ke A bhASA sutro vanditA che. 109 thI 111 padyomAM kavi indoranA helakara vaMzanA rAjArANuo-tukALa, ahilyAbAI, zivAja vagerene ullekha karIne pitAno paricaya ApatAM kahe che ke huM temanI kIrtinuM gAna karanAre gujarAtI dija chuM. chele 112 thI 114 komAM kavi haidbharavaMzane mATe Arogya, mAMgalya, cirAyuM, vipula dhanAdinI kAmanA bhagavAna sUrya pAse prakaTa kare che. A zatakanA pariziSTa bhAgamAM pAMca leko mahAnika viSe ApyA che ane 6 lokomAM rASTrIya ekatA viSe vAta karI che. madyapAnathI uddabhavatAM dUSaNo batAvatAM kavi buddhinI maDhatA, viSayecchAnI prabaLatA, sadasavivekane lepa, mUrkhAibharyA AcaraNe, visaMgata vANI bAlavI, mati-vRti-zakti-braza, nItinAza, lajajAnAza, virahAni vagerene nirdeza kare che ane tene tyAga karavAnI hAkala kare che : ato garhaNIyaM niSiddha suzAstraiH surAM mA pibetIdRzakpriyogaiH / janairbuddhiyuktaH sukAryapravRttaH parityAjyametat prayatnaiH samastai: // 5 rASTrIya ekatA mATe "huM bhAratIya chuM ' e bhAva jarUrI che, tene nirdeza karatAM kavi For Private and Personal Use Only Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir 350 sI. vI. zAha nAhaM hindurmahamadIyo na vApi bauddho nAhaM bristiyo vApi nAham / jaino nAhaM pArasIko na vApi rASTronatyai bhAratIyo'hamasmi // AgaLa vadhatAM kavi pratipAdana kare che ke nAgarike huM zI kha, yahadI, zaiva, vaiSNava vagere nathI paNa bhAratIya chuM ema kahevuM joIe. kavi mAne che ke pRthyAspRzya, brAhmaNAbrAhmaNa evA bhedabhAvothI kadI rASTroAra karI zakAya nahIM. chelle be padyomAM prathama puruSa ekavacanamAM saMka9panI rajuAta : dezonnatyai svArthayajJaM kariSye dezonnatyai dIrghakaSTaM sahiSye / dezonnatya karmayoga -vidhAsye dezonnatyAyarpayiSyAmi deham // 5 dveSa krodhaM hiMsAM dezonnatyai sadA parihariSye / snehaM svArthatyAgaM vitatodyogaM tathA ca vitaniSye // 6 // A rIte kavi 114 + + + 6 = 125 lekomAM A unnati rAtanI pUrNAhuti kare che. kavie prayojelA mukhya ide che -mugaviAra (cayAsa ), mAkAntA, safjaLI 1, 4tamaga ) vagere. kavinI zailI sarala ane bhAvavAhI che. tenI pravAhitA AkarSaka banI rahe che. kavi aMgrejI bhASAnA zabdone jarUra paDaye upayoga karI le che. prathama vizvayuddha pachInI bhAratanI mAnasika sthitinuM pratibiMba ahIM rajU thayeluM jovAmAM Ave che. kavi gAMdhIjInA nAmane nirdeza karyA vinA temanA sArA vicArone paDagho pADe che. A hakIkata temanA prAcInatApriya rUDhicusta mAnasane prakaTa kare che. kavinI zailI kavacita bhartuharinI yAda ApI jAya tevI banI rahI che. madyapAnaniSedha ane rASTrIya ekatA jevA viSaye saMskRtamAM ja thAya tyAre te avazya noMdhapAtra banI jAya che. For Private and Personal Use Only Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra "kenavAsanA eka www.kobatirth.org khUNA saMkula AMtaramananI tarala abhivyakti maheza ca pakalAla pAtragata caitasika vyApArane, mAnasika gatividhine kriyArUpe rajU karavAM, tene dazya zrAvyurUpa ApI indriyamAla banAvavAM e koI paNu nATyakAra mATe meATA paDakAra che. raMgabhUminA vikAsanA vividha tabakake nATyakAroe A paDakAra jhIlI laI vividha nATyaprayukti stage devices dvArA pAtragata manAvyApArIne maca upara saphaLa rIte sAkAra karavAnI mathAmaNu karI che. grIka nATakamAM korasa dvArA pAtranA manegatane ujAgara karavAnA prayatna thatA te saMskRta nATakAmAM pAtra potAnA manane ' svagata ' dvArA ke 'Atmagata ' dvArA apavAti/janAntika jevI nATyarUDhio dvArA abhivyakta karatuM. zekasapiyara jevA mahAna nATyakAra pAtranA manamAM cAlatA AMtarika saMgha ne ' svagati 'soliloquy nA mAdhyamathI saMbaLa ane sacoTa rIte kriyAnvita kare che. Adhunika nATyakArAmAM pirAndaleA, pAtranA AMtara vyaktitvane, eka pAtramAM jIvatAM aneka pAtrone * AMtaranATaka ' play within a playnI nATyaprayukti dvArA raMgamaca para jIvaMta karI batAve che. navalakathAkAra vahu naneA Azraya laI, pAtranA AMtara manane bhAvaka samakSa sahelAIthI chatuM karI zake che ane bhAvaka paNa nirAMte pAtranA sakula mananI jaTilatA UThelI zake che. bhajavAtA nATakamAM A zakaya nathI. temAM teA pAtranI psychological life, physical upakaraNa dvArA ja nakkara rIte rajU karavAnI hoya che. kazuM abstract nA cAle. pAtranA mananI tamAma sa'kulatAe, graMthi, caitasika vyApArI tenAM vANI ane vaNaeNna dvArA prekSaka AgaLa chatAM thAya che ane te mATe naTa ane nATyakAre vAstavikatAne atikramI jaI svagateAkti, AMtaranATaka jevI vividha nATyadhI yukti-prayuktie kAme lagADavI paDe che. arUpa, amUrta evA manAvyApArane dazyazrAvya pratIko dvArA mUrta karavAM e ja nATyakaLAnI vizeSatA che. DaoN. lavakumAra desAi e paNa pAtranAM vANI ane vartana dvArA ja pAtranA mananI AMTIchUTIe svAbhAvika rIte prekSaka AgaLa chatI thAya ane prekSaka paNa pAtranAM vANI ane vartana dvArA ja tenA manane pAmI zake tevI rIte prasa MgAnI gUthaNI peAtAnA navIna nATyasaMgraha 'kenavAsanA eka khUNA 'mAM karI che. DaoN. lavakumAra citrakaLA jevI dazyakaLAnI paribhASAmAM ja potAnA nATyasaMgrahAnAM zI ka yeje che te paNa sUcaka che. * pIchI kenavAsa ane mANusa' ekAMkIsa graha akSayatRtIyA janmASTamI aMka, eprila-1990 'svAdhyAya ', pu. 27, aMka 3-4, AgasTa 1990, pR. 351-360. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir * nATya vibhAga, phaeNkalTI opha paraphomI Mga ArTsa, ma. sa. yuni., vaDAdarA. svA For Private and Personal Use Only Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir u52 maheza caMpakalAla dvArA pAtranI bAhya AkRti physical life upasAvatA upasAvatA teo "kenavAsane eka khUNe" ekAMkI saMgrahamAM nivAsanA koI eka khUNe pAtranI AMtara prakatine, tenI AMtara vRtione, tenA mananI graMthione tenI psychological lifene mUrtimaMta karI Ape che ane te paNa psycho analysisnA kazA paNa vaLagaNa ke bhAra vinA. temanAM pAtronAM saMkula AMtaramana, temanAM svAbhAvika vANI vartana dvArA ja tarala abhivyakita pAmyAM che e eka AgavI vizeSatA che. vividha ekAMkIemAM pAtranA AMtaramane dRzya/zrAvya rU5 ApavA temaNe vividha nATyaprayuktio kAme lagADI che ane tethI ja badhAM ekAMkIo abhinaya banyAM che. saMgrahamAMnA prathama ekAMkI "kenavAsane eka khUNemAM nATyakAre AmukhamAM jaNAvyA pramANe laghugraMthithI pIDAtA nAyakanI vedanAne kaMDAravAnuM tAkaryuM ane te mATe temaNe AMtaranATaka play within a playnI nATyaprayukita dhamatic device khapamAM lIdhI che. raMganideza anusAra nAyaka che 32 varSane, dekhAve temaja belave cAla sTraNa prakRtine evo gagana kAnAbAra. AmukhamAM nATyakAre nAyakane laghumaMthithI pIDAto jaNAvyo che to nATakanA raMganidezamAM tene zaiNu prakRtine varNavyo che. zuM nAyakanI A laghutAgraMthi tenI sTrauNa prakRtine lIdhe uddabhavI che ke nAyaka pite strauNa che evuM mAnI beThA che ane tethI laghutAgraMthithI pIDAya che ? pote nihArikA jevI abhrA moDarna yuvatIne, raMgabhUminI khyAtanAma abhinetrIne paraNyo che ane pite tenAthI utarate che; tenA abhinayanI vAha vAha thAya che, pitAnAthI te muThThI uMcerI che ane te tenAthI inferior che ane A maMthine lIdhe te sTauNa banato jAya che ? nATakanI zarUAtamAM nATyakAre gagana ane tenA mitra ravi vaccenuM je dazya veryuM che temAM nAyakanI khAtaakati chatI karavA prayatna karyo che. ahIM gagananAM be vyakti eka sAthe pragaTa thAya che. eka te ravinI daSTIe gagananuM vyaktitva ane svayaM gagananI dRSTie tenuM pitAnuM vyakitatva. ravinI daSTie te satata mAnasika tANa anubhavato, pUrvagrahonA khaMDiyeramAM jIvato, akALe kSayagrasta thaI gayelA manavALo, laMgaDAtA ahamane laIne prIne ane samasyAnI bhekhaDa UbhI karI duHkhI thanAra pukhta uMmarane bAbo che je patnI nihArikAne cenathI jIvavA nathI dete. jyAre gagananI daSTie te pote bhayaMkara bhUtAvaLa banIne UgI nIkaLelI gUphAmAM purAyela, pote jANe buDathala hoya, babUcaka heya tema nAnA bALakanI jema badhA dvArA paTAvA, bATalInuM dUdha pIte nAno bAbo hoya tevo vyavahAra pAmate, potAnAmAM rahelA oNphisara gagana kAnAbArane, kezanebala parI jevI namaNI, rUpALI nihArikAnA patine sau oLakhe che paNa pitAne kebI oLakhatuM nathI tevI lAgaNI dharAvatA upasI Ave che. ravinI daSTie gagana bharyAbhAdaryA gharane saMbhogI zakato nathI. nihArikAne khuza karI zakatA nathI eTale ke gagana sTauNa prakRtine che, zArIrika rIte napuMsaka che ane tethI te potAnI patnIne saMbhegI zakatA nathI e pragaTa thAya che to ogaLa jatAM gaNananA zabdomAM "nihArikA', rAtre ghasaghasATa UMdhanArI, ghaDiyALanA TaMkArA ane nasakorAMnI vacce pote senDavIca banI jatA hoya ane te majabUta thAMbhalAnI jema paDI rahetI ane potAnAmAM jyAre kAmadeva soLe kaLAe khIlyA hatA tyAre " aDadhI rAte zuM kAma DisTarba kare che, rasoDAmAM jAva ' ema kahI pharI pAchI nasakorAM bolAvatI jaNAvAI che. ravinI dRSTie gagana-nihA2kA vacce saMbaMdha tathA gagananI daSTie gagana-nihArikA vacceno saMbaMdha ahIM For Private and Personal Use Only Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 'kenavAsane eka khUNe "-sakula AMtaramananI tarela abhivyakti sahapasthiti pAmyAM che. ravinI daSTie gagana nihArikAne saMbhegI zaka- nathI jyAre gagananI daSTie nihArikA jAtIya Avega anubhavatI nathI. ravi have gagananA bhItarI mananuM pRthakkaraNa karavA pravRtta thAya che. kolejamAM nATakanA mAdhyamathI pAse AvanAra, nATaka karatAM karatAM paravAnA kaila ApI vAstavika jIvanamAM nihArikAnA pati bananAra gagana kAnAbArane lagna pachI paNa jyAre nATyasaMsthAoe nATaka karavA AmaMtraNa ApyuM tyAre nihArikAne hiroIna banAvI paNa pitAne hIre nA banAvyo A tene epenDikasanA dardInI mAphaka khUMcyuM ane te kaNasate rahyo aMdarathI tUTate gayo. ravinI dRSTie A che tenI laghutAgranthi. sAme cheDe gagana paNa, nATakamAM pitAne kaI rola nathI tethI nihArikA joDe nATakanA riharsalamAM te gaye nathI; nihArikA hireIna tarIke kAma karatI hoya ane tenI AMkhanA izAre ekasTrAo pUMchaDI paTapaTAvatA nihArikAnI AjabAja ghUmatA hoya ane potAne koI bhAva nA pUche A sthiti tene pasaMda nathI e ekarAra kare che, A che laghutAgraMthi uddabhavavAnuM eka kAraNa to bIju kAraNa che pote nihArikAnA premathI ubAI gayo che, akaLAI gayuM che ane tene badalAmAM kazuM ApI zakatA nathI. tenI sAthe kaI prakAranuM eDajasTamenTa karI zakato nathI. te pitAne samajI zakatI nathI. Akho divasa ophisanI Uthala-pAthala pachI ghare pAchA phare to nihArikA nATakanA riharsalamAM. ravinI daSTie A gagananuM projudiced mind che, bhAgeDu vRtti che, laMgaDAte ahama che. nihArikAnI vAhavAhathI tenAmAM rahela puruSa dhavAya, chaMcheDAya, kaMIne kaMI karI nAMkhavAnuM mana thAya paNa pratiSThA ADe Ave ne pote kazuM karI nA zake. ahIM tenI laghutAgranthinAM mULa rahelAM che. ravi A badhAnA upAya tarIke nihArikAne mAM banAvI devAnuM sUcave che tyAre gagana cUpa thaI jAya che. tenuM moDhuM vilAI jAya che. gagananI daSTie nihArikA kadI mA banI zake tema nathI. DokaTara pAse ceka karAvavA jaIe ne nihArikA mA banI zake tema nA hoya to tene keTalo moTe AdhAta lAge e kAraNasara gagana dAktarI tapAsa karAvatA nathI. ahIM gagana je kAraNa jaNAve che te sAcuM che ? zuM pate aiNu che eTale dAkatarI tapAsa karAvavAnI nA pADe che ke pachI nihArikAmAM ja ke UNapa che ane te tenI jANa nihArikAne thavA devA nathI Icchato eTale nA pADe che ? nATakanA aMte nihArikA garbhavatI hovAnuM pragaTa thAya che tene A saMdarbhamAM tapAsatAM je gagana Na hAya, kharekha2 napuMsaka hoya te pachI nihArikAnA saMtAnane pitA te nathI evI tenI dahezata sAcI gaNAya paNa je te laghutAgraMthi hoya to pachI pote kharekhara pitA banyA hovA chatAM, nihArikAnI kUkhe tenAthI ja bALaka pedA thayuM hovA chatAM tenI laghutAgraMthi tene Ane svIkAra karavA detI nathI tevuM pragaTa thAya. muddo e ke nATyakAre AmukhamAM jaNAvyuM che tema nAyaka laghutAgraMthithI pIDAya che tethI mAnasika napuMsaktA dhAraNa karI beTho che ke pachI raMganirdezamAM jaNAvyuM che tema strauNa-zArIrika dRSTie napuMsaka che mATe laghutAgraMthithI pIDAya che ? mane lAge che ke AmukhavALI vAta vadhu tArkika che ane tethI raganizamAM gaganane auNa prakRtine havAnI je vAta karI che te TakatI nathI ravi gaganane nikaTane mitra hovAthI A prakAranuM mAnasa pRthakkaraNa kare te svAbhAvika che. ravi ane gamananI vAtacIta pUratI bhUmikA bAMdhI Ape che. gagananI laghutAgraMthi pAchaLanAM kANe spaSTa karavAnI nema ahIM nATyakAre rAkhI che. ekAMkImAM lAdhava jALavavAnuM hovAthI nATyakAra For Private and Personal Use Only Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 354 ravinA pAtra dvArA sIdhA ja gaganane mAnasapraveza karAve che. dRSTibiMdu ane ravi dvArA pragaTa thatuM objective daSTibiMdu ahIM tyAM ja nihArikAneA praveza thAya che ane have prekSaka vi dvArA pariprekSyamAM gagana-nihArikAnA vyavahAra jue che. nihArikA khuzAlInA samAcAra lai ne Ave che. ravi, nihArikA kahe eTale AnaMdanA samAcAra ja hoya evuM maMtavya pragaTa kare che tyAre manerugNa evA gagana khAlI UThe che, " That is subjective '. AvatA aThavADiye bhajavAnArA navA nATakamAM gagananI hIrA tarIke niyukti thai che tyAre badheA ja asabAba reDI abhinayajagatamAM chavAI javAnuM nihArikA AhvAna Ape che paNa laghutAgraMthithI pIDAtA gagana te rAla khIjAne ApI devAnuM sUcave che. nihArikAnA AgrahathI a`te gagana hA pADe che ane AMtaranATakanA riharsalanuM dRzya zarU thAya che. AMtaranATakane nAyaka maneAhara peAtAnI patnI manISAne kulTA, vezyA, vizvAsadhAtI kahI tene TATA pIsI nAMkhavA taiyAra thAya che evA dRzyanuM riharsala karatI veLA gagana 'svagata ' ukti dvArA potAnA mananI vAta prekSakA AgaLa pragaTa karatAM jaNAve che, " gagana, tArA mATe A suMdara taka che. AvI taka vAravAra nathI AvatI. nATakamAM tuM manahara bana ane (dAMta kacakacAvIne) tuM nATaka karatA hoya ema manISA urphe tArI patnI nihArikAne TATA pIsI nAMkha. hA, hA, TATA pIsI nAMkha. na rahegI khAsa, na bajegI 'sarI... '' ahIM gagananA ajAgratamanamAM UMDe UMDe dharabAI ne paDelI aparAdhavRtti chatI thAya che. nihArikA paratvenI laghutAgraMthinI A caramasImA che. AMtara nATakanA nAyakane! samAna mAnasika pariveza ane riharsala daramyAna uddIpta karatI DAyarekaTaranI A ukti, '' gussA lAve, puruSatva lAve...'' gaganane nihArikAnuM gaLuM dAbI devA pravRtta kare che. ahI AMtaranATakaneA upayoga ekAMkInA nAyaka gaganane amuka kAya karavA preravA thayA che, tenuM mAnasika pRthakkaraNa karavA nahi. AMtara nATakanA mAdhyamathI manahara ane gagananuM samAntare mAnasapRthakkaraNu thayuM hota te te vadhu nATayAtmaka banata. gagananA mananuM pRthakakaraNa karavAnuM kAma ravi dvArA nahi paNu AMtaranATaka dvArA samAMtare thayuM heta te tenAthI kaMIka judo ja ghATa ghaDAyA haiAta ane prekSaka pote potAnuM dRSTibiMdu svataMtra rIte keLavatA thayA hota. AMtaranATakanI TekanIkanA viniyoga mAnasapRthakakaraNu mATe nahi paNa nAyakane amuka kArya karavA preravA thayA che. maheza caMpakalAla gagananuM subjective paraspara TakarAya che baMdhAyelI bhUmikAnA AMtara nATaka pUru* thatAM DaukaTara dvArA * nihArikA mA banavAnI che' te rahasyanuM udghATana thAya che tyAM anti climax sarjAya che. gagana sTeja para dhasI AvelA ToLAthI sarakate! sarakatA eka khUNAmAM jAya ane spoTa lAITanA prakAzamAM svagata khAlI UThe 'zuM khAtarI e bALaka mAruM haze? mAruM eTale mAtra nihArikAnuM nahi. mAruM eTale nihArikA ane gagana kAnAbAranuM...mane kAMi samajAtuM nathI. 'tyAM parakASThA sarjAya che. peAte zArIrika rIte pitA banyA haiAvA chatAM mAsika rugNatA, laghutAgranthi A satyane svIkAra thavA detI nathI. ' mane kAMI samajAtuM nathI. e ukti dvArA, nAyakanI dhU...TAtI vedanA, prekSakanA hRdayanI ArapAra nIkaLI jAya che. For Private and Personal Use Only ' saMgrahamAMnA dvitIya ekAMkI ' yAlA jamanAjInI jAnamAM ' patAnAM saMtAnothI haDadhUta thayelA thayelA nivRtta vRddhajanAnI, 'phAsikala komeDI 'nA viniyoga dvArA ThekaDI urADavAne upakrama Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kenavAsane eka kha" -saMkula AMtaramananI tarala abhivyakita 355 thI dharAve che " phAsikala komeDI' saMjJA aMge gheDa UhApoha thavA saMbhava che kemake kArsa ane komeDI e baMne keTaleka aMze alaga tarI AvatAM nATyasvarUpa che. je ke ahIM nAyakArano Azaya ' kArsa prakAranuM komeDI , vizeSa che. kAmeDImAM atizayatAnuM tatva umerAya tyAre te kArsanI koTimAM bese. eTale prastuta ekAMkImAM komeDI karatAM kArsanAM tatta vizeSapaNe kayAM kayAM DekAya che ane te dvArA A vRddhajanonI mane sRSTi kevI rIte mUrtimaMta thAya che te tapAsavuM rasaprada banI raheze kriyA sthaLa tarIke nATyakAre kaI paNa gharanuM interior pasaMda karavAnI jagyAe jAhera udyAnanuM exterior pasaMda karyuM che e khUba sUcaka che. gharamAM rahetA AptajanathI haDadhata thayelA vRddhajane ughADA AkAza nIce jAhera, udyAnanA bAMkaDA para bhegA thAya che. nATakanA nAyaka jamanAprasAda 62 varSanA zyAma raMganA UyA evA vidhUra che. naMdanavana jevA baMgalAnA mAlika hovAM chatAM bharyAbhAdaryA makAnamAM ekAkI che. zaheranI bharacaka vastImAM rahetA hovA chatAM jANe jaMgalamAM bhaTakatA vanavAsI che. potAnA dIkarA, dIkarI, vahue temanI sAthe, jANe teo gujarI gayelI dhaTanA hoya, myujhiyamanuM kAI zepIsa hoya ke khUNAmAM paDeluM gaMdhAtuM lakhAyuM hoya te rIte varte che ane tethI teo khinna che. potAnI patnI jayA ne hayAta hota to pite dAruNa duHkharUpI vanavAsa bhogavatA hovA chatAM musIbatonA mahAsAgarane capaTImAM tarI jAta evI temanI lAgaNI che. pitAnA mitronI patnIo hayAta che. rAtre mitro jayAre ghare pAchA jAya tyAre patnI temanI zAla ThIka kare jyAre pote ghare pAchA phare tyAre putravadhue pitAnI khAla kADhI nAMkhe, evI temanI sthiti che. temanA ja mukhe bolAtA AvA cabarAkSiA saMvAdomAM phArsanAM ta che. juo A saMvAda jamanAprasAda ..mArA mitro, samaje. tame rAtre ghare jaze tyAre tamArI patnIe tamArI zAlane ThIka karaze, ane mArI vahuo meDA AvavA badala mArI khAla kADhI nAkhaze. tamAruM gaLuM korporezananI gaTara jevuM cokhkhuM caTa haze to paNa tamArI ardhAganA dUdhamAM ghI ane haLadara nAkhI, camacI vaDe goLa halAvI pIvaDAvI deze ane huM be khAM karIza te AkhuM ghara DIsTarba thaI jaze ane thoDI miniTomAM e sAIlansa jhonamAM hullaDa macI jaze. jamanAprasAda banato naTa potAnA AMgika ane vAcika abhinaya vaDe A saMvAdane cagAvI zake enI pUratI guMjAyeza nATayakAre ahIM ApI che. pitAnAM AptajanathI haDadhUta thato jamanAprasAda pitAnI vyathA uparyukta hAsyapreraka ukti dvArA pragaTa kare che. pahelAM te prekSaka A ukti sAMbhaLI be ghaDI hasaze paNa pachI e ukti pAchaLa chupAyelI jamanAprasAdanI vyathA prekSakanI AMkhane bhIMjavI paNa jaze. ' jamanAprasAdanI A vyathA dUra karavAne eka ja IlAja che ne te emane paraNAvI devA te. ane te pachI zabhraprasAda potAnI lAkaDIne, bhAvi misIsa jamanAprasAda kapI je trAgaDo : e situationmAM phArsanAM bharapUra to rahelAM che. mitronA Agrahane ane potAnI pracchanna IcchAne vaza thaI jamanA prasAda pharI lagna karavA uttejita thAya che tyAre kAlikAprasAda jamanAjIne For Private and Personal Use Only Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir karka maheza ca MpakalAla paraNutAM pahelAM potAnA jussAne, yuvAnIne, rAmAnsane paracA batAvavAne prastAva mUke che ane jamanAprasAda harSAvezamAM AvI te maMjUra rAkhe che ne pachI farcical situation UbhI thAya che. bAgamAM pasAra thatI 18 varSanI kanyAnA dupaTTo sarakhA karavAnuM sAhasa jamanAprasAda pitAtulya vAtsalyathI karI zake tema hovAthI te prastAva nAma jura karI, 58 varSanI je strI pasAra thAya che tenI, jenI mAtra pUDa ja dekhAI rahI che tenI, sAthe vAta karI tene hasatAM hasatAM zAla eDhADavI ane strI paNa tiraskAryA vinA, huko karyA vinA, premathI zAla oDhe te pote samarAMgaNumAM vijetA ane tema nA kare teA parAjita yAhnA evI zarata kabUla rAkhI jamanAprasAda AgaLa vadhe che. pelI strI te khIju kAI nahi paNa peAtAnI patnI jayAnI sakhI, peAtAnI mAnapriyA evI rAdhA che evuM pragaTa thatAM baMne lagna mATe rAjI thAya che te zAla oDhADavAnI jagyAe Akhe AkhI kanyAne upADI lAvatA jamanAjIne nirakhI ane mitro bhoMThA paDI jAya che ne temanA lagnanA prastAvane maMjUrInI mahAra mAre che. A be situation uparAMta, agAu jaNAvyA mujaba, tamAma mukhya pAtronA saMvAdanI taDAphaDI, phaTAkaDA phUTatA hoya tema temanA mukhethI sarI paDatA cabarAkiyA saMvAdamAM phrAnAM tattvI rahyAM che. jamanAprasAda paraNe te baMgalAmAM nirAMte besI cA pI zakAya ene nirdeza hAla A mitrA, bUDhA thaI gayelA mitrA, peAtAnA mitranA ghare eka pyAle cA paNu pAmI zakatA nathI e haDadhUtatAnuM bhAna karAve che. ahIM hAsyanI paDakhe karuNa rahele che ane te kuzaLa naTa sArI rIte upasAvI zake. bharyAbhAdaryA baMgalAmAM, peAtAnAM AptajanA vacce ekAkI rahetA vRddha jamanAprasAda jyAre AdheDa vayanI rAdhA sAthe A uMmare paraNuvA tatpara bane che tyAre te prekSakanA tiraskAra nahIM paNa samabhAva prApta kare che. ' cAle jamanAjInI jAnamAM ' evA pratibhAva prekSakanA paNa hAI zake ane temAM ja A ekAMkInI saphaLatA rahelI che. sagrahamAMnA tRtIya ekAMkI ' praznArtho 'mAM rahasya nATakanA mALakhAne jALavI traNa pAtronI caitasika gatividhine tAkavAnI lekhakanI tema che. khUnInI zodha calAvatA InspekaTara vividha vyaktionI jubAnI le ane ADAavaLA prazno pUchI satya hakIkata jANavAnA prayAsa kare; vividha subjective bayAnAnA jhINuvaTabharyo abhyAsa karI objective evA niSkarSa upara pahAMcavAnA prayatna kare. rahasya nATakanA A mALakhAne upayoga nATaSakAre jenI pRcchA thaI rahI che tevAM pAtronA AMtaramananI gatividhane pragaTa karavA mATe karyo che. TrAvela ejanTane vyavasAya karatA, 34 varSanA, kensaragrasta nikhila mArunA pAMca varSanA dIkarA dhavalanuM mRtyu e hatyA che ke AtmahatyA tyA hoya teA pachI koNe karI tenI AsapAsa kathAvastu ghUmarAya che. chellAM be varSathI hospiTalamAM kensaranI sAravAra laI rahela nikhila mAru, anaMga mahetA sAthenI potAnI dostIne pavitra mAnI, tenA para vizvAsanuM vajana mUkI; oNoNphisa, dhara, benka belensa badhuM ja tene soMpI de che paraMtu mArunA mata pramANe anaMga mahetAe, e jherI nAge, viSanI kAcaLI khAlI thAya tyAM sudhI jhera ekatA e napizAce, mitratAne mulAyama jIrakhA paherI, mIThI mIThI vAtA karI badhuM ja haDapa karavA mAMDayuM. tene mAru sAthenA vyavahAra e mArune mana sapATI paranI lanA hatI. te dhIme dhIme parAvalaMbI banatA gayA. dhIme dhIme tenAmAMnuM dhanabhUkhyuM, kItitarasyuM, For Private and Personal Use Only Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kenavAsane eka khUNe'-saMkula aAMtaramananI tara0 abhivyakti 25pipAsu varu bahAra AvavA mAMDayuM. teNe karIne samajAvI dIdhA, dhavalane juho jI pyAra karI bAnamAM phasAvI dIdho ane tenI patnI mehinI para mohajALa pAtharI, tene kAmAMdha banAvI dIdhI. A badhAnA purAvArUpe mAra, I-pekaTarane pate nidrAdhIna thavAne DhAMga karI, cittAnI jema sAvadha rahI sAMbhaLelI mohinI ane mahetA vaccenI vAtacIta TAMke che. muLe InspekaTara AgaLa mAru dvArA varNavAyelI A ghaTanA prekSakonA lAbhArthe dRzyarUpe nATyakAre gUMthI che paNa te Objective satya nathI kAraNa ke e ghaTanA mAru dvArA kahevAyelI che je kadAca teNe svabacAva mATe upajAvI paNa kADhI hoya. pote jene samagra astitvathI cAhate have te potAnI patnI tenI daSTie kulaTA nIkaLI ane tethI tenuM romeroma IrSyA, vera ane khunnasathI ubharAvA lAgyuM ane tethI teNe hinInI hatyA karavAne plAna ghaDyo ane pachI I-spekaTaranA mate teNe dUdhamAM kAtila jhera bheLavI dIdhuM paNa mohinInI jagyAe dhavala e dUdha pI gayA ane mohinIne badale dhavalanI hatyA thaI. paraMtu mArunA kahevA pramANe mohinIne mAravA Avo ja plAna banAvyuM hatuM paNa A tenI taraMgalIlA hatI. pote khuba nirbaLa manane hovAthI mitrane ke patnIne kazuM kahI zakate nahi tethI teNe hatyA karavA mATenI khayuM prinTa racI tenAM aneka riharsala karyA. teNe anekavAra mohinIne mArI nAMkhI paNa pitAnA manejagatamAM. Ama mArue mohinIne mArI nAMkhavAnI yojanA ghaDelI paNa tene nakkara rUpa ApI zako nahi eTale dUdhamAM jhera bheLavavuM, mohinInI jagyAe dhavalanuM dUdha pI javuM ane mRtyu pAmavuM e ghaTanA ghaTI ja nathI, tenA dvArA dhavalanI hatyA thaI ja nathI. e te InspekaTare lagAvelo tarka mAtra che jenA thakI mArunA AMtaramanamAM dharabAIne paDelI mohinI pratyenI asala lAgaNI pragaTa thAya che. mArunuM AMtaramana chatuM thAya che ne tyAM pahele tabakko pUro thAya che. ahIM hatyA thaI che paNa manejagatamAM. bIjA tabakkAmAM anaMga mahetA sAthenI pUchaparacha AraMbhAya che. have A dhaTanA anaMganI dRSTithI nirUpAya che. vyavasAye brokara, makAna le-vecane dhaMdho karanAra ane mAra parivAranA ghaniSTa mitra, saMvedanAnA adaSTa tAMtaNe gUMthAyelA anaMge pitAnA aMgata sukha mATe mArune patAvI nAMkhavAnI yojanA vicArI hatI tema te kabUle che. mArunI hatyA karavA mATe mAsTara plAna ghaDyo hate. pILI jhAMyavALA glAsanI AsapAsa sapheda dorI bAMdhI hatI paNa temAM jhera nahotuM nAMkhyuM. ahIM paNa anaMga, mAru mane mana mArI nAMkhe che. vAstavamAM nahi. polisa I-spekaTara dvArA thatI dhavalanA mRtyunI UlaTatapAsathI mAru ane mahetAnAM manojagata udhADAM paDe che. mAruM pitAnI patnI mohinInI hatyA karavA tatpara hato jayAre mahetA, mAnI. UlaTatapAsa temanA avacetana mananAM paDaLe khullAM karI Ape che. ahIM kendramAM dhavalanI hatyA nathI paNa e kahevAtI hatyA nimitta vyakta thatA pAtronA manovyApAra che. e pAtronAM manane khullAM pADavA mATe hatyA, po. I. dvArA UlaTatapAsa vigere rahasyanATakanuM mALakhuM lekhake khapamAM lIdhuM che. asala khUnInI zodha karatAM ahIM pAtranA manamAM ekabIjA paratvenI pracchanna paNa sAcI lAgaNI pragaTa karavAnuM vadhu mahatvanuM che. mohinI sAthenI UlaTatapAsamAM, pitAne pati jyAre hayAta nahi hoya tyAre mahetA, pitAnI, potAnA parivAranI paDakhe ubho raheze evA vicAranI nAjuka kSaNe pite mahetA paratve kuNI lAgaNI anubhavI hatI tevuM mohinI kabule che paNa pachI te svastha thaI A lAgaNI khaMkherI nAMkhI hatI ane mauna sevyuM hatuM. I-pekaTara A maunane mArunI hatyAmAM mona saMmatirUpa gaNAve che tyAre mohinI dharAra tene virodha kare che ane dhavalane yAda karI pika For Private and Personal Use Only Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 358 - maheza caMpakalAla mUkI raDe che tyAre InspekaTara dhavala hayAta che tevuM jaNAvI badhAne AMcako Ape che. chellA dazyamAM nATayakAra, rahasyanATakanA mALakhAne phagAvI de che kemake ahIM pAtranAM manejagata khullA pADavA nimitte tene thayele upaga have pUro thAya che eTale tenI jarUra nathI. A aMtima dazya prekSakanA cittamAM pAtranI jema aneka praznArthe jamAve che ane A samagra ghaTanAmAM prekSaka paNa saMDovAyelA hoya te rIte, jANe nATakanuM eka pAtra hoya te rIte tenI bhUmikA pragaTa thAya che. prekSakanA cittamAM aneka prazna janme che. zuM mohinI ane mahetA vacce suMvALA saMbaMdho hatA ? eka vAta to nizcita ke mAru mohinInI ane mahetA mArunI hatyA karavA tatpara banelA ja ane temane A aparAdhabhAva pragaTa karavA nATayakAre InsapekaTara dvArA thatI UlaTatapAsane khapamAM lIdhI che. rahasyanATakanI A devicene upayoga vizeSapaNe, dhULa dhaTanAne AgaLa laI javA karatAM, pAtranA sUkama manojagatane khulluM pADavA thayo che ane tethI ja te nATakanA aMte prekSakanI cittavRttinuM samAdhAna karavAnI jagyAe tenA manamAM aneka praznArthe janmAve che ane eTale ja e Azrarya ane AMcakA ApatuM sthULa rahasya nATaka banI rahetuM nathI. "cAlo ramIe papA mammI' ekAMkImAM bALakanA kumaLA mana dvArA, AsapAsa chavAtI sRSTinuM ane vaDIlonA vartananuM thatuM sAhajika anukaraNa gUMthI levAmAM AvyuM che. meLAnuM drazya che. pitAnA mA-bApathI vikhuTI paDI gayelI be bahene nehala ane akSitAnuM manoraMjana karavA mATe anya be bALake darzana ane zruti papA mammInuM nATaka bhajave che ane te mATe temaNe jhAjhuM vezaparivartana ke dakSyAMtara karavuM paDatuM nathI. cazmAM caDhAvI, rUmAla oDhI mA-bApa banI jatAM bALake vacce vacce cazmAM utArI ke rUmAla kADhI pAchAM potapotAnAM asala rUpa dhAraNuM karI le tevI prayukti nATayakAre pracha che. jema ke pappA banate darzana "mAya Diyara tArA mATe kazuM lAvyA chuM ' ema kahe che tyAre zruti potAnA mAthA parathI rUmAla kADhI bALasahaja vismayathI pUche che mAya Diyara eTale zuM ? ane darzana paNa cazmAM utArI eTalI ja sahajatAthI kahe che " mane paNa khabara nathI. paNa mArA pappA mArAM mammIne ghaNIvAra mAya Diyara kahe che. vaDIlonA vartananuM keTaluM sAhajika anukaraNa ! thoDIvAra pachI vaLI pAchA camAM caDhAvI kAku badalI darzana banI jAya che pApA ane mAthe rUmAla eADhI, kAku badalI kRti banI jAya che mammI. "rAtanA sama" e vakhate paNa cazmA utArI rUmAla kADhI asala rU5 dhAraNa karavAnuM sAhajika punarAvartana : bALakone pappA karatAM dAdA vhAlA lAge che. nAnI nAnI vAtomAM vAre ghaDIe zikhAmaNa ApatA ane niSedhe ke rakhatA mAbApanI obAda nakala chokarAMo kare che. khoTuM nA bolavAnI zikhAmaNa ApI, guMdariyA mitrathI bacavA, gharamAM hovA chatAM gharamAM nathI evuM kahevaDAvI asatyanuM AcaraNa karatA pappA ke gAMdhIjI para nibaMdha tapAsatI veLA, pitAnA akSare kharAba hovA chatAM vidyArthI ane sArA akSara lakhavAnI sUcanA ApatAM zALAnAM zikSiko; vAta na karavAnI zikhAmaNu ApI, kAne reDiye mUkI komenTrI sAMbhaLatA zALAnA zikSaka vigere daSTAMta ApI vaDIle sAme jehAda calAvavA, haDatAla pADavA, sUtro uccAravA, gherA vAlavA, satyAgraha karavA elAna Ape che. pApA-mammInI ramata ramatAM ramatAM bALake tArasvare pitA che Akroza raju karavA maMDI paDe che tyAre nehala-akSitA A badhAthI gabharAI jaI For Private and Personal Use Only Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kenavAsane eka khUNa. saMkula AMtaramananI ta27 abhivyakti 359 pharIthI pappA-mammInI haTha pakaDe che ane mAIka upara potAnAM mammI-pappA devAyAnI jAherAta kare che. mA-bApathI vikhUTAM paDI gayelAM bALakethI AraMbhAI bALakathI vikhUTAM paDI gayelAM mA-bApa AgaLa viramatI A kati tenA vanyArthathI samRddha banI che. kRtinA aMte, meLAmAM vikhUTAM paDI gayelAM mA-bApa pUratI maryAdita na rahetAM, AjanA yugane dareka bALakanAM mA-bApa khovAyAM che; pitAnAM saMtAne sAthe eka ja gharamAM eka ja chAparA nIce rahevA chatAM temanAthI vikhUTAM paDI gayAM che te bhAva pUmarAyA kare che ane emAM ja A ekAMkInuM sAphalya che. * sarjakane zabda" lAkSaNika eka pAtrIya ekAMkI che je digdarzaka mATe paDakArakSama che. digdarzaka kuzaLa hoya to te vividha mAdhyamone upayoga karI sarjakanI sUkSma saMvedanA ane tenI khumArIne nATyAtmaka rIte vyakta karI zake che. vyavahArajagatanA gaMdA, gobarA gaMdhAtA zabdothI vAja AvI gayelo hovAthI tema ja samAjanA lokoe zabdo sAthe vyabhicAra karIne tene palA. vAsI ane nivArya banAvI dIdhA hovAthI, sarjaka, vizvane nAte teDI, bArI bAraNAM baMdha karI, pitAnI Tepa sAMbhaLate, potAnI zabdasRSTimAM sarI paDe che ne ahIMthI AraMbhAya che sajIkanA AMtaramana ane jAgrata mana ' vaccene saMdharSa. nATa5kAre sarjakanA AMtaramanane, tenA subconsciousne, keTalIka hade tenA guilty consciousne yamadUtanA avAjarUpe nirUpyAM che. potAnI zabdasRSTimAM rAcavuM tene ja sarjakanuM AMtaramana, palAyanavRtti-AtmavaMcanA-AtmahatyA kahe che. bhASAne rUDha saMketa phagAvI daI navI bhASA ghaDavAno prayatna karI, sAmagrInA vartuLamAM gUMgaLAI maratI racanAone navuM aesthetics ApI rUparacanAne Agraha sevyo ane e rIte pitAne sarjakadharma niSThApUrvaka bajAbe evuM sarjakanuM jAmatamane kahe che tyAre tenuM AMtaramana tene vADAbaMdhI teDI no vADe zarU karavAnI pravRtti gaNAve che. sAmagrI sAthe akSaNapaNe joDAyelA sarjaka, zailI ane saMracanAnI pAchaLa paDe che tene bhramaravRtti kahI Ataramana ThekaDI uraDe che. sarjakanI saMvedanA saMkulatAmAM vadhu sUkSma bane, ApattinA paritApamAM vadhu khIle ane sarjAya adabhuta sajanalIlA. paNa A zabdo AnaMdayAtrAnA vAhaka banavAnI jagyAe, kAku ane kaTAkSa thakI bIjAne dubhavanArA banyAsarjake jANe zabdakla dvArA hAhAkAra macAvI dIdho ema kahI AMtaramana sarjakane UdhaDo laI nAMkhe che. pitAne zabdadeha ajaya ane amara che evI bhrAMti sevA sarjaka pitAnA ja zabdo dvArA kevo udhADe paDe che; tenuM ja sarjanazIla mana tenI manavRttinA kevA lIrelIrA urADe che tene paricaya ekAMkIkAre sarjakanA jAgrata mana ane AMtaramanane sAmasAmA mUkI kalAtmaka rIte supere karAvyo che. saMgrahamAMnuM aMtima ekAMkI " UjaDa Abhale amI' sva. pannAlAla paTelakata mAnavInI bhavAI' navalakathAnA eka aMzanuM nATayarUpAMtara che. ahIM nATayakAra, mULa navalakathAkAre pAtranA mukhe mUkelA saMvAdanI bhASA ane pita nATayarUpa ApatI veLA pAtranA mukhe mukelA saMvAdanI bhASA ekabIjAmAM bhaLI jaI ekarUpa banI jAya tevuM bhASAkarma dAkhavI zakyA nathI e A ekAMkInI moTAmAM moTI maryAdA che. tethI navalakathAnI jema ahIM grAmINa pariveza pUrepUre khIlI zakato nathI ane pAtronAM vyaktitva bhAtIgaLa banI zakyAM nathI. ATalI svA 21 For Private and Personal Use Only Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir maheza caMpakalAla maryAdA bAda karatAM, jIvyAbharyAnA chellA juhAra karatAM kALuM ane rAjunI manodazAne nATayAtmaka rIte upasAvavAmAM nATacakAra mahad aMze saphaLa nIvaDayA che. "dharatInAM dhAvaNuM bhale dharabAI gayAM paNa rAju tamane kadI tarasyA nahi rAkhe' ema kahI rAju, kALune stanapAna karAve che tyAM vAdaLAne gaDagaDATa saMbhaLAya che. romera amaratavarSA thAya che. rAju temAM khovAI javA kALune AhavAna ApI Ubho kare che ane tethI te kALa upara chavAyelI hoya tema lAge che ne pachI dazya badalAya che. puruSa (kALu) prakRti (rAju) para jhaLuMbI rahyo hoya tevuM dRzya sarjAya che. ahIM nATayakAre zabda ke saMvAda dvArA nahi paNu raMgamaMcIya upakaraNo dvArA dhvanyArtha sAkAra karavAnuM je kauzala dAkhavyuM che te temanI nATayazIlatAnAM subhaga darzana karAve che. "mAnavamananI saMkula AMTITIonuM darzana' e A ekAMkIsaMgrahane mukhya dhvani che ane te mATe nATayakAre vividha nATaSaprayukitao te prayojI ja che paNa sAthe sAthe vividha pAtronAM AMtaramanane, temanA subconscious mindne prekSaka AgaLa chatAM karavA mATe viziSTa " pAtrasRSTi paNa UbhI karI che jema ke "kenavAsane eka khu'mAM mitra ravi, "manA 'mAM polisa I-spekaTara, "cAlo ramIe papA-mamI "mAM mAIkavALo, "sarjakane zabda mAM yamadUta. ahIM ravi, InspekaTara, mAIkavALA ane yamadUta svataMtra pAtra karatAM je te pAtranAM AMtaramananAM pratIka che. ravi nathI bolate, gagana kAnAbAranuM AMtaramana bele che; InsapekaTara nathI bolato mAra, mahetA ane mohinInAM AMtaramana bole che. yamadUta, yamadUta nathI paNa sarjakanuM AMtaramane che. "cAlo ramIe papA mammI mAM mA-bApa saMtAnAthI chUTAM paDI gayAM che. bALakonI A manovedanA temaNe "mAIkavALA" nA pAtra dvArA chatI karI che. mAIkavALA e sthULa pAtra na banI rahetAM bALamananI A vyathAne pragaTa karI ApanAra pratIkAtmaka pAtra banI rahe che. ahIM mAIkavALAnuM mAIka nathI bolatuM paNa bALakanuM AMtaramana bole che. vAstavika jIvananAM pAtrone ahIM vAstavikatAne atikramI jaI, AMtaramananA pratIkarUpe viziSTa viniyoga nATayakAranI nATayazIlatA darzAve che. nATayakAranI nATacazIlatAnuM paricAyaka evuM anya tava che nATayakAra dvArA prajAyelI pAtrocita bhASA. ekAMkIe-ekAMkIe ane pA-pA nATayakAre AgavI bhASA prajI che. maneruSNa evo gagana kAnAbAra hoya ke pachI tenA mananuM vizleSaNa karanAra ravi hoya, ekabIjAne mArI nAMkhavA tatpara mAru-mahetA hoya ke pachI temanA manane atala UMDANamAM caturAIpUrvaka DubakI mAranAra I-spekaTara hoya; nAnAM bhUlakAMo pitAnAM asala mijAjamAM hoya ke pachI pappA-mammIne pATha bhajavatAM hoya, vRddhajane, AptajanathI haDadhUta thayelI dazAmAM hoya ke pachI ekabIjAnI ThaThThAmazkarI karatA hoya; sarjakanI kavitAzAI khumArI hoya ke pachI tenA ja zabdo thakI tenA katakapaNunI ThekaDI hoya; nATayakAre bolacAlanI bhASAnA vividha stare kalAtmaka rIte upasAvyA che. - 2 nATayakAra De. lavakumAra ma. desAInI A nATayazIlatA nATayakSetre daridra evI gUjara vAgIvarIne alaMkRta karatI rahe tevI abhyarthanA For Private and Personal Use Only Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sAhitya ane vAstava : "AMgaLiyAta'nA pariprekSyamAM subhASa dave* sAhitya ane vAstavane pArasparika saMbaMdha zuM che ? ane kevo hovo joIe ?-- A be prIne jamAnAjunA che. jamAne jamAne A mane UThayA che ane carcAvicAraNurUpe matamatAntaro pravaryA che, pravartamAna che ane have pachI paNa e sthiti rahevAnI paNa kharI ! kaI aMtima nirNaya A prazna para sthapAvAne nahi ! ane emAM ja bauddhiAnuM kadAca koma jaNAya che. A matamatAntare " sAhitya " ane "vAstava'nI ApaNI vibhAvanA para AdhArita che. " sAhitya" saMjJA vyApaka artha dharAvatI saMjJA che. ApaNe ahIM upara nidiSTa viSayanimite, eka nizcita arthamAM ene upayoga karavo che, ane e artha cheH "guNavattAnI daSTie svIkRti pAmeluM, gadya ke padyamAM lakhAyeluM je-te sthaLa-kALa-jAtinuM sarjanAtmaka lakhANa. patrakAratvanI sarakhAmaNImAM A prakAranuM lakhANa vizeSa sarjanAtmaka, kalpanAzIla ane vicAronA UMDANavALI hoya che' (jao " Adhunika sAhityasaMjJAkeza-pR. 150 ) turtaja ApaNA dhyAnamAM ahIM Ave che ke A vyAkhyA dvArA "sAhitya ' saMjJAne sarjanAtmaka sAhitya evo artha varNavavAmAM AvyuM che. sarjanAtmaka ane sarjanetara evA be mukhya prakAre Ama sAhityanA ApaNe pADIe ane ahIM " sAhitya ane vAstava'nI carcAmAM sAhitya saMjJA sarjanAtmaka sAhityane lakSamAM rAkhIne karavI che, ema nakakI karIe. A ja rIte "vAstava' saMjJAne paNa ApaNe kayA arthamAM prajavI che, ene viveka karI laI e. "sArtha gujarAtI joDaNIkoza'mAM "vAstavane artha Apyo che : "vAstavikatA kharekha2:/sAcI hakIkata (jae pR. 766, pAMcamI AvRtti). kazeya banAva hakIkatarUpa che ke nahIM, enA nirNaya mATe pramANalekhe ApaNe Indriyabodhane lakSamAM laIe chIe. AsapAsanuM Idriyagamya cala-acala jagata e vAstava che, hakIkata che, evI ApaNI samaja che. paraMtu A samaja adhUrI che, evuM samajAya che, jyAre ApaNe mane jagatane vicAra karIe chIe tyAre ! Indriyagamya bahirjagata eka vAstava che, te mAnavamanamAM pragaTatuM AMtarajagata e bIja vAstava * svAdayAya', pR. 27, aMka 3-4, akSayatRtIyA-janmASTamI aMka, eprila 1990AgasTa 1990, pR. 361-366 gujarAtI vibhAga, phekalaTI epha ArTasa, ma. sa. yuni., vaDodarA, For Private and Personal Use Only Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir subhASa 2 che. sAhitya ane vAstavane pArasparika saMbaMdha vicArIe tyAre A ubhaya vAstava ApaNe lakSamAM rAkhavAnAM che. vAstava ' saMjJAne tatvajJAnanI dRSTie paNa khyAla meLavI levo joIe. tattvajJAna * vAstava mATe be vibhAvanAo Ape che: (1) sAdasyanI vibhAvanA (2) susaMgatatAnI vibhAvanA. vaijJAnika zodha "sAda'ne siddhAnta svIkAre che. bahirjagatane pAmavA mATe sAmagrIo, dastAvejo vagereno AdhAra laIne tene e vyAkhyAbaddha karavA mathe che. "susaMgatatA ne siddhAnta bahirjagatane samajavA mATe aMtaHskRti darzana, AMtarika sUjhane svIkAre che. sAdazyane siddhAnta svIkArIe to bIjagata hakIkataniSTha bhASAnI apekSA rAkhe che, jyAre susaMgatatAne siddhAnta svIkArAya tyAre bhASA bhAvaniSTha banatI hoya che. Ama vastulakSI ane AtmalakSI ubhaya prakAre ApaNe vAstavane mukAbalo karatA hoIe chIe. sarjanAtmaka sAhityane vAstava' sAtheno mukAbalo AmalakSI prakAra che. ethI sAhityamAM vAstavavAdane Agraha Ubho thAya che tyAre aneka AnuSagika prazno UbhA thatA hoya che. vAstava sAthe vaphAdArIne artha hovAthI sarjanAtmaka sAhityamAM jIvana pratyenI vaphAdArIne Adarza prastuta karAte hoya che. paraMtu jIvanasamagane ApaNe khyAla karIe tyAre jIvananI eka saMkula bhAta ApaNuM cittamAM UbhI thaze. jIvananAM keTakeTalAM pAsAM che ! sthaLa ane samayamAM jIvatAM ApaNe bahijagatanA saMdarbhe ja jIvIe chIe Ama to; paNa A te u5laka daSTie ja sAcuM che. ApaNumAMnA darekane ApaNuM mane jagata nathI zuM? atIta ane anAgatanA saMdarbhe kazuMka ApaNuM cittanI bhayamAM cAlyA karatuM nathI ? to e ja saMvedane che, e ya te jagata che; ane te mane jagata che, mane vAstava che. A pradeza te bahistava karatAM ke gahana che! ane tethI te atAga pratIta thAya che. mane vijJAna A manejagatano tAga meLavavA mathe che, ane e aMgenA siddhAnta vastulakSI abhigamathI bAMdhe che, e jANItI vAta che. sAhitya-sarjanAtmaka sAhityanI paNa A ja zedha che. manuSyacetanA je saMvedane anubhave che tene tAga AtmalakSI/ vastulakSI abhigamanuM saMyojana saMzliSTIkaraNa karIne e meLavavA mathe che. A saMzliIkaraNanI prakriyA ja sAhitya ane vAstavanA pArasparika saMbaMdhane vijJAnathI bhinna, zAstrathI bhinna ane svAyatta svarUpane siddha kare che. vyakti vyakti vaccenA ke vyakti-vizva vaccenA saMbaMdha sAhitya prastuta kare che, saMvedanazIlatAnI bhUmikAethI. A saMvedanazIlatAmAM sarjakanAM nivala sacita rIte pragaTa thatAM hoya che ane e rIte vAstavanuM eka AgavA abhigamathI darzana sAhitya karAvatuM hoya che. bahirgAstava AvA tautika abhigama-pariprekSayanA baLe sAhityika kalAnA vAstavamAM rUpAntarita thAya, evI apekSA rahe che.. A rUpAntara te zu ? kevI rIte e AkAra letuM hoya che? e aMgenI carcA ahI gujarAtI sAhityanA labdhapratiSTha sarjaka zrI josepha mekavAnanI 1986mAM prasiddha thayelI bahucarcita navalakathA " AMgaLiyAna "nA pariprekSyamAM karIe. zrI josepha mekavAne "akhaMDa For Private and Personal Use Only Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sAhitya ane vAstava : * AMgaLiyAta'nA 5riprekSyamAM AnaMda', " janakalyANa ' ane ' nayAmArga ' jevAM sAmayikomAM sAmAjika jIvanane vaphAdAra rahIne caritro, vArtAo prasiddha karIne gujarAtI vAcakonI cAhanA meLavI che. samAjanAM zeSita-pIDitonAM jIvanamAM DokiyuM emaNe karAvyuM che. emanI saMvedanazIla cetanAe eka viziSTa samAjanI karu gutAnuM darzana karyuM che. e samAjane AMtara-bahirgAstavane AlekhavA jatAM e samAjajIvananuM kAruNya vedhaka rIte emaNe mUrta karyuM che. ravANI prakAzana saMsthA, ANaMda dvArA "mANasAIthI mahekatA mAnavanI graMthamAlA'nI eNImAM emanAM prasiddha thayelAM ane thanAra pustako che: " vyathAnAM vItaka', "lamaNunI agniparIkSA ', "sAdhanAnI ArAdhanA ', "prIta kamANI pagale pagale ', " AMgaLiyAta'. ahI "AMgaLiyAta 'ne kendramAM rAkhI " sAhitya ane vAstavane saMbaMdha samajavA prayatna karIe. AMgaLiyAta' zIrSakane zabdakozaartha che, "AgalA dhaNInuM bALaka'. A navalakathAmAM AgalA dhaNunAM bALakarUpe traNa pAtro Ave che. vAlajI, vAlajIne dIkarA jamu ane cUMthiyA rATane dIkare goku/gAke. kathAsRSTinuM paryavasAna thatAM pahelAM ja, kathAvikAsanA nirvahamAM aradhe raste ja vAlajI akALa motane ghATa Utare che ! to gAMkAne kathApraveza kathAnA uttarArdhamAM che. jeno e dIkaro che e cUMthiye corATa kathAsRSTinuM eka khalapAtra che. ane tethI gauNa che. goThe AMgaLiyAta banIne TIhAne AMgaNe AvyA che ane je mAtAnuM e saMtAna che e baMnenA AMtarika jIvananI suvAse go kAnuM dhaDatara thayuM che. enuM jIvatara kevuM che ? AMgaLiyAta te e che ja, paNa nasIbamAM apara mAM paNa AvI che ! ane apara mAnI potAnI vaidhavyasthatimAMya kALajhALa jevI jIbhane sahI letA goke pitAnA eka samabhAvI mAstara sAthenI vAtacItamAM kevA udagAra kADhe che ? " juo, mAstara ! Ane mana ajaya AMgaLiyAta nathI maTaye !' * AMgaLiyAta'nA jIvananuM kAraNya ahIM sUcita thAya che, kharuM, paraMtu kRtisamagranA saMdarbhe gAMke evuM mukhya pAtra nathI ja. jagA-jagadIza-vAlajI-kaMkune dIkaro te gauNutigauNa pAtra che ! eTale prazna rahe che ke zIrSakadvArA lekhakanuM lakSya kevaLa A ke te pAtrane ja cIMdhavAnuM che zuM ? kathAsRSTimAM jemajema nimajijata thaIe chIe tematema sUjhe che ke carotara pradezanA ratnApura, zIlApura ane keDiyAmAM rahetI, eka, rasate eziyALI jiMdagI jIvatI vasavAyAM kahevAtI vaNakara komanI A vyathAkathA che. Aja sudhI upekSita rahele samAja, gujarAtI navalakathAmAM eka kendravatI bhUmikAmAM nirUpaNa pAme che, e svayaM dhyAnArha dhaTanA che. A vaNakarakomanAM strI-puruSa mahenata-majUrI karIne jIvanagujAre karatAM mANase che. emaneya manuSyanA manuSyatva sAthe kevI dilacaspI che. paraMtu emanI mAnavatAspaMdita e jiMdagI savarNonI to kese ja caDhelI che. teone sabaDatI jiMdagI jIvavI paDe che ! Akho samAja jaNe " AMgaLiyAta -eziyALo (savane ja ne !) na hoya ! A sthiti pratyene utkaTa Akroza satata sUcita thayA kare, evuM lakya lekhake A zIrSaka racavAmAM tAkayuM che, ema pratIta thAya che. " AMgaLiyAta' Ama to vizeSaNa lekhe prayojate zabda che. bALakanI kauTuMbika sthiti-sthULa ane sUkama paNa emAM sUcita che. puruSavarcasvI samAjavyavasthAmAM eka te strIne nAtare javAnI ghaTanA strInI sAmAjika karatAne sparze che, te tevI strI mAtA hoya ane bALakane laIne nAtare javAnI dhaTanAmAM e kAraNya dviguNita anubhavAya che. te vaLI pelA bALakanI paristhitinI viSama For Private and Personal Use Only Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 34 subhASa ve karuNatAne te aMdAja ja zA lagAvavA ? ! AMgaLiyAtanI kuTumbamAM te samAjamAM jevI utaratI AbarU che evuM ja tA kaMIka A kAma samasta pratye ziSTa mamAjanuM aLavItaruM vartana te nathI ne? ' AMgaLiyAta 'nuM kathAvizva je rIte A kathAkRtimAM nirUpAyuM che te AvA citanapreraka prazna UbhA karyA vinA rahI zake nahi ! kendravartI kathAnA AsvAda maLe, e rIte * AMgaLiyAta 'nI kathAsRSTimAM DAkiyuM karIe. * AMgaLiyAta' mArI daSTie TIhA-methI mAnI premakathAnimitte zASita vaNukarasamAjanI vyayAkayA che. mArI dharatInI mheka 'mAM AMgaLiyAtanI sarjanakathA nAMdhatAM zrI mekavA lakhyuM che ke " mArI manabhAvatI vAta retaramAM tamAkunI khaLImAM khAnAkharAba thatAM, zASAtAM, rakhAtAMnAM jIvatara upara ja kathArUpe kaIka lAMkhu lakhavAnI. emAMthI ja meM ' manakhAnI mIrAta 'nuM mALakhuM kaMDAravuM AraMbhyuM paNa enA dhaDatara mATe jemajema huM vicAratA gayeA tematema emAMthI mAruM dhyAna eka strI vilita karatI hatI. e strI te * meThI mA '. emanI aDe|aDa' kaMkubhAbhI 'nI karuNu mukhamudrA upasatI rahe ane TIA mArA rudiyAmAM TAyA kare, ' vAlajI ' ane 'dAnajI ' satata mArAM nayaNe nIra bharatA rahe te * gA' te mArA sAthI, mArAthI meATA te gokaLagAya karatAMya garIbaDA svabhAvanA. aLavItarAM ene ' AMgaLiyAta '- AMgaLiyAta ' karI cIDavyA kare, nA e kadI khiAya nA kadI ginnAya. basa dha zALAnI eTalIe sAva nirUpadrava bhAve besI rahe. ahIM ullikhita vyaktisaMdarbhe vyaktisaMdarbho haze ke nahi e prazna ja aprastuta che. zrI mekavAna ApaNane spaSTa sUcave che ke ' AMgaLiyAta 'nI A pAtrasRSTi ne kathAsRSTi peAtAnI vyaktisa kacetanAe AsapAsamAMthI jhIlI che. evI rIte ke vAstava karatAMya adakerA vAstava ahIM bhUta thaI UThayA che. potAnI sanasRSTinA vAstava sAthe vAstavasAmagrI sAthene hRdiyAne sabadha pAtranirUpaNamAM tema ja prasagAnI parikalpanAmAM ApaNuM anubhavI zakIe chIe, emAM lekhakanI kalAbhivyaktinI siddhi che. TIDDA enI zramila ane sudhAraka prakRtine kAraNe pathakamAM pakAyelA vaNukara che. kAma para savarDjhanI zeSaNakhArIthI chaMcheDAya evA e svamAnI che. megho vaNuvI te gujarImAM jai vecavI e ene vyavasAya che, vaNukarakA mAM niSThA te vyavasAyamAM prAmANikatA enI AgavI sa Mpatti che. zarIre e kADhe che te manathI pUrA nirbhIka pazu che. TIhAnI A AMtarabahir vyaktimattA mU thai UThe evI prasa`gAvalie sahajapaNe AviSkAra pAmI che. enA hRdayajIvanamAM mIThIno praveza thayA emAMya mULabhUta AvA ja kazeka prasaMga nimitta bane che. paNa e evA tA sahajasphurita anubhavAya che ke e rIte ja TIho vAstavanuM kalArUpa pAmI zake H eka vAra meThI kasabAnA bAramAM sADI kharIdatI hatI. dukAnadAra jarA vasamuM hasyA ne meThI chaMcheDAI ! harAjI karatA TIhAe A eyuM te dukAnadArane pharI vaLyA !! AvI zAkhavALA TIhA pAsethI meDIe rUmAla kharIdyo ne lekhaka lakhe che ke, 'rUmAla kharIdatAM-kharIdatAM meDhI kazuMka khAi beThI hatI ! ' A meThI, Ama tA zIlApura pAsenA keDipAranI. zIlApuranA traNa-cAra juvAniyA paTelee eka vAra meThIne kAMkarIcALA karyo tyAraiya TIhA-vAlajI gujarImAM harAjI karatA hatA. enAthI A na jovAyuM ne eNe takarAra mAthe vhArI lIdhI. paristhitie evA vaLAMka lIdhA ke savarNI-vaNakarAnA sa dha emAMthI bhabhUkI UThayeA. For Private and Personal Use Only Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sAhitya ane vAstavaH "AMgaLiyAta'nA pariprekSyamAM A saMdharSa ja pachI to kRtine kendravartI nirUpya viSaya bane che ne TI-methInI praNayakathA ene eka AMtarapravAha banI rahe che. have be AMgaLiyAta' A rIte saMgharSanI katha banatI hevAthI ne e saMdharSamAM kAmadeSa nimitta hovAthI nIca varNane savarNone hAthe je kaMI zeSatAvAre Ave che tenI karuNa kathA utkaTa svare AlekhAI che. ahIM ja eka praNayakathA sAmAjika samasyAnuM parimANa prApta kare che ane emAM zrImekavAnanI sarjakatAne vizeSa para khAya che. TIhI-methImAMnI praNayakathA paNa eka AgavI bhAta upasAve che. baMnenAM hadaya eka che, paNa bhadrasamAjamAM virala ja jovA maLe evI ubhayanI sAmAjika bAhya viSama paristhiti ne te chatAM mAnavatAnI maheka prasAratI ubhayanI tyAgavRtti, jIvanamAM mUlyarakSA mATe jIvanachAvarInI tatparatA TIhA-methInI prakhyakathAne zAlIna ne zarI zahAdatanAM mUlya bakSe che. yogya rIte ja AMgaLiyAta'nA phalepa para zrI mekavAnanI sarjaktA oLakhAvatAM kahevAyuM che ke "taLapadI bhASA, prAkRtapAtro ane sadA zoSaNamAM ja jIvAtA jIvataranI A kathA jeTalI hadayaMgama che eTalI hadayadrAvaka paNa che. zIla-saMskAra, strItva ane jIvanane pramANuvAnI lekhakanI karelI eTalI ja taTastha daSTisaMpannatA A navalakathAnuM sauthI moTuM jamApAsuM che. gujarAtI sAhityamAM navatara vArtA-vastu, nautama zailI ane navalAM abhiyAna tAkatI A pahelI ja navalakathA che. ' aMte, ApaNe ApaNuM mULa muddA para AvIe. "sAhitya ane vAstava"nI samasyAne "AMgaLiyAta'nA pariprekSayamAM samajavA prayatna karIe chIe tyAre vAstava sAhityamAM kevuM prerakabaLa che, cAlakabaLa che, e dhyAnamAM Ave che. te bIjI bAju vAstava e ja sAhitya nathI, paNa vAstavane kalAprayuktiothI apAtuM eka AgavuM rU5-rasakIya/kalAtmaka-e sarjanAtmaka sAhitya che, eya spaSTa thAya che. vAstavane pheTogrAphInI kalA lakSa kare che tyAreya emAM kaTogrApharanI daSTi kevI niyAmaka hoya che ! koI eka daSThikANa, najara e laIne AgaLa vadhe che, pravRtta thAya che, tema sAhityakalAmAM paNa sarjakane enI daSTi hoya che. e daSTi pratibhAsaMpana hevI jarUrI che ane enA baLe ja vAstava bRhadraparimANe prApta karavAnI kSamatA meLave che. vaLI bhASA dvArA A sRSTi nirmAtI hovAthI bhASAnI AtmalakSI mudrA paNa vAstavane rUpAntarita karavA mATenuM mAdhyama bane che. vAstavanuM eka rUpa ane teya savizeSa saMkulatA dharAvatuM AtmalakSI vAstava, jene ApaNe mane vAstava kahIne upara eALakhuM che. A vAstavane mUrta karavAnuM sAhityakati tAke che tyAre svapnaprayukti, cetanApravAhanirUpaNapaddhati, kapolakalpita, pratIka, asaMbaddhatA jevAM kalAkaro khapamAM laI vyavahAranI bhASAne AtmalakSitAne maroDa ApavAnuM sarjaka mAthe lete heya che. A rIte vAstava je kevaLa Idriyagamya hevAnuM ja ApaNe prathama dRSTie mAnIe chIe, te eka saMkula padArtha banI jAya che. e saMkulatAne pAmavA mATe ja sAhityamAM ne anya kalAomAM parAvAstavavAda, asaMbaddhavAda jevAM AMdolane AvyAM che. For Private and Personal Use Only Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir granthAvalAkana prAcIna adha mAgadhI kI kheAja meM ( hindI): lekhaka DA. ke. Ara. yantra; prAkRta jaina vidyA vikAsa krUDa, amadAvAda-380015; 1991; pRSTha 20+12+1, mUlya rUA. 32,00, pustakanA prAraMbhamAM dAnavIra zeThazrI kastUrabhAi lAlabhAi (1894-1980)nI, temanA siddhahasta caritalekhaka DaoN. dhIrubhAI ThAkaranI kasAyela kalame lakhAyela, savA ar3ha pRSThane AvaratI jIvanajharamara mUkI che. je prakAranA adhyayana-sazodhananI zuA samayathI rAha jevAtI hatI tene zubha Arla A laghupustakamAM thaye che. jenA keTalAka aMzAneA racanAkALa I.sa. pUrve 300nI AsapAsa mAnavAmAM Ave che, te zvetAMbara jaina AgameAnI bhASAne ardhamAgadhI ' evuM nAma apAyuM che. paraMtu AcAya hemacandranA vyAkaraNamAM ye tenAM lakSaNA spaSTa svarUpe apAyAM nathI. vaLI Aje upalabdha saMskaraNeAmAM 'mahArASTro prAkRta 'nA prayogo thAka dha maLe che, jenI tulanAmAM 'vasudeviDa ' jevA cheka pAMcamI zatAbdInA graMthanI bhASA ye prAcInatara jaNAya che! ema lAge che ke vaccenA sekaDe varSanA gALAmAM, saMbhavataH lahiyAe tathA abhyAsIonA hAthe, mULa bhASAmAM gajabanuM parivartana thai gayuM che ! AthI upalabdha hastapratamAMnAM sarva pAThAMtaronI sUci banAvI tenI madadathI AgameAnI bhASAmAMthI prAcIna ane arvAcIna ( arthAt 'mahArASTrI prAkRta"nA ) azA alaga pADIne A ' ardhamAgadhI 'nuM mULa svarUpa prakaTa karavuM e atyanta Avazyaka che. vaLI bhagavAna buddha ane bhagavAna mahAvIre eka ja samaye eka ja pradeza bihAramAM upadeza ApelA chatAM bannenI bhASAmAM ATaluM badhuM aMtara kema che? A samasyAnuM samAdhAna zodhavA sAru pahelI ja vAra DaoN. caMdrae prAcInatama jainAgama ' AcArAMgasUtra' tathA pAli piTaka ane azAkanA zilAlekhAnI bhASAnA tulanAtmaka abhyAsa karyo. te daramiyAna lakhAyelA zASalekhA . A pustikAmAM saMgrahAyA che. temaNe eryuM ke ' AyArAMgasUtranI mahAvIra jaina vidyAlayanI AvRttimAM hastaprate tema ja cUNI mAMthI puSkaLa pAThAMtare ApyAM che. khIjI bAju briganA saMskaraNumAM te mahArASTrI prAkRta 'nA dhvati-parivanaviSayaka niyamAnuM ja jANe akSaraza: pAlana karAyuM che ane pAThAMtare pazu jUja ApyAM che. temaNe AnaMda ane Azcarya sAthe mAMdhyuM ka ' isibhAsiyAI ' ( RSibhASitAni )nA kruSiMganA ja saMskaraNamAM A sArA pramANamAM sacavAyA che !-ane ahIthI ja DA~. candranA sazodhanane prArabha thayeA. prayAgA 'svAdhyAya ', pu. 27, aMka 3-4, akSayatRtIyA-janmASTamI aMka, eprila 1990Aga7 1990, pR. 367-384, ravA 22. For Private and Personal Use Only Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jayanta che. ThAkara pitAnA "eka viziSTa prayatna ' evA zIrSakavALA AmukhamAM prAkRta tathA pAli bhASAsAhityanA labdhapratiSTha UMDA abhyAsI paM. dalasukhabhAI mAlavaNiyA jaNAve che tema, zatAdhika varSothI cAlI rahela jenAgamanA saMzodhananI prakriyAne A pustikA navI ja dizA Ape che. te lekhakanI varSonI mathAmaNanA phaLasvarUpa che. A abhyAsa mATe DaoN. caMdrae 75,000 kArDa tauyAra karyA hatAM. jUnAmAM jUnA gaNAtA " AcArAMga-sUtranI cAre mukhya AvRttione abhyAsa karI tenI sAthe tenA samakAlIna evA pAlI piTaka tathA azokanA zilAlekhonI bhASAnI tulanA karI mULa " ardhamAgadhI' bhASAnAM lakSaNe tAravavAne temane A atIprazasya prayatna eka navI ja pahela che, pustaka ATha adhyAyamAM vahecAyeluM che. prathama adhyAyamAM " AcArAMga', "sUtrakRtAMga ', uttarAdhyayana" tathA " sabhAsiyAjevA prAcIna graMthomAMthI namUnA laI bhASAne vizleSaNAtmaka abhyAsa karI lekhaka evA niSkarSa para AvyA che ke " ardhamAgadhI nuM mahArASTrIkaraNa ja thaI gayuM che. ane tethI nava saMkaraNamAM hastaprata tathA cUrNamAM maLatA prAcIna pAThAne svIkArI levA joIe. bIjA adhyAyamAM vyAkaraNanA prayogonAM keTalAMya udAharaNo dvArA evuM darzAvAyuM che ke mahArASTrI ' tema ja "zaurasenI' karatAM " ardhamAgadhI' prAcIna bhASA che ane keTalIka rIte te pAli bhASA sAthe sAmya dharAve che. AgamagraMthe, pAli "suttanipAta ane azokanA zilAlekhonA pragonI tulanA parathI trIjA adhyAyamAM evuM pratipAdita karAyuM che ke " ardhamAgadhI'nA prAcIna graMthe azokathI ye jUnA hovA saMbhava che ane temanI racanA mULe pUrvabhAratamAM ja thaI hatI. pachIne adhyAya AcArya hemacaMdranA prAkRta vyAkaraNanuM navI daSTie karAyeluM adhyayana rajU kare che. mAgadhI, paizAcI, cUlikA paizAcI, zaurasenI tathA apabhraMrA bhASAone anukrame 16, 22, 4, 27 ane 118 sUtro kALavanAra A mahAna vaiyAkaraNa potAnA dharmanA AgamonI bhASA ardhamAgadhInuM koI vyAkaraNa ApatA ja nathI te eka AzcaryanI vAta che. mAtra keTaleka sthaLe pitAnI vRtti'mAM A bhASAnI DIka lAkSaNikatAo " ArSa' zabda jIne nirdazI che; jyAre bharatamanie potAnA "nATayazAstra 'mAM ardhamAgadhIne eka svataMtra bhASA gaNAvI che. 'pAMcamA adhyAyamAM lekhake A bhASAnI 37 lAkSaNiktAo cacI che. AgamamaMthanA saMpAdanamAM A lAkSaNiktAonuM jJAna khUba upayogI thAya tema che. A rIte jotAM thAya che ke pAli tema ja azokanA pUrvIya zilAlekhanI bhASA sAthe sAmya dharAvatI muLa ardhamAgadhI saMskRtanI vadhAre najIka che. ahIM ApelI pile taiyAra karelI "La" yukta zabdonI sUcimAM hAla gujarAtI bhASAmAM pracalita "taLAva" ane "veLu' zabdone paNa samAveza thAya che te hakIkata gujarAtI bhASAnA abhyAsIo mATe rasaprada thaze. For Private and Personal Use Only Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 82 nyAvalAna * kSetrajJa 'zabdanA artha mAgadhI rUpa viSenI sarasa carcAne eka AkhA aghyAya phALavyA che. vividha AvRttiemAM AvatAM A saMskRta zabdanAM kula nava prAkRta rUpAnuM, muddAsara vivecana ahIM karyuM che. prakhyAta prAkRta zabdakoSa '- vAdya-sad-maLayo'mAM A navamAMthI * kSemaLa zabdanuM saMskRta rUpa * levajJa ' evuM ApyuM che. ane khAkInAM ATha rUpa e zabdakoSamAM che ja nahi te hakIkata paNuM adhyayanazIla lekhakanA dhyAna bahAra rahI nathI. TIkAkAra zIlAMkAyA A * levajJa 'nA artha ' prANIonA duHkhane chedanAra ' evA Ape che, je aM darzAvanAra zabda tA * pleina " heAI zake ! kSetrajJa' zabdanAM dhvaniviSayaka prAkRta rUpAMtarI 'lettakma', ' kSettanna', ' vetanna ', ' phleza ' ane ' sveyana 'nuM aitihAsika dRSTie suMdara vizleSaNu ahIM kareluM che. A saghaLI carcAmAMthI e spaSTa thAya che ke mULa a mAgadhI rUpa kSetana' ja hatuM ane AgameAnA navA sauMskaraNumAM te ja rUpa svIkArAvuM joIe. " pachInA adhyAyamAM ' AcArAMgasUtra'nA upadmAtanA vAkaya puruM ke asala ! tenaM ( pAThAMtara teja ) mAyA thamahAyaM... 'nI zabdaceAjanAnI vizada chAvaTa karI che, jene aMte evuM pratIta thAya che ke te vAkaya kharekhara A pramANe hevuM joI e : 'sutaM me AusaMteNa bhagavatA evamakkhAtaM'. aMtima adhyAyamAMnA sauMkSipta vivecana parathI samajAya che ke judA judA sa'pAdAe, aitihAsika vikAsa, samaya, kSetra ane upadezakanI vANInA svarUpane dhyAnamAM lIdhA vinA ja, tapotAnI bhASAkIya siddhAntAnI mAnyatA mujaba ja tathA, je samayanI dRSTie aitihAsika che ja nahi ane ardhamAgadhI bhASAnI vizeSatAone spaSTa karatA ja nathI, tevA, prAkRta vyAkaraNukArAnA niyamAnA prabhAvamAM AvIne, judA judA pAThA svIkAryA che. AnuM mukhya kAraNu e che ApaNane kAI taiyAkaraNa pAsethI ardhamAgadhI bhASAnuM vyAkaraNu spaSTatayA prApta thayuM ja nathI ! pariNAme prAcInatama Agama ' AcArAMgasUtra 'mAM ye bhASAnI khIcaDI thaI gaI che ! je prAcIna rUpI upalabdha thAya che te adha mAgakhIne pAli tema ja mAgadhInI najIka laI jAya che, mahArASTro tarapha bilakula nahi. jyAre hAla prApta saMskaraNeAmAM mahArASTrI prAkRtanA prayAgAnI ja pracuratA jaNAya che ! aMte dareka adhyAyanA nirUpyamANu viSayanA spaSTa khyAla ApatI ' viSaya sUcI ' sADA traNa pRSThamAM ApI che, je viSayanI kramabaddatA rajU karatI haii upayogI banI rahe tema che. For Private and Personal Use Only A rIte A laghupustaka atyaMta mahattvapUrNa banI gayuM che. bhASA saraLa ane coTadAra che; zailI paNa nirADa bara rahI che. lakhANa bilakula muddAsara che. zuspriMga Adi labdhapratiSTha vidyAneAnI bedarakArI sAme avAja uThAvanAra DaoN. caMdra Ardaza sa`zodhaka tarIke UpasI Ave che ane sarvathA prAtsAhananA adhikArI bane che. temaNe ahIM rajU kareluM adhyayana-sAdhana AgamenI hastapratane AdhAre amAgadhI bhASAnuM asala svarUpa punaH prasthApita karIne tadanusAra zvetAMbara jaina AgamAnuM navuM saskaraNuM prakaTa karavAnI AvazyaktA pratipAdita kare che Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jayanta pAThaka tathA te dizAmAM navuM ja mArgadarzana pUruM pADe che. A te mAtra prathama pagaluM ja che. A dizAmAM temanuM saMzodhana abAdhita rIte cAlu ja rahe tevI abhilASA ane zraddhA rAkhIe. A prakAre sAcA prAdhyApakane Adarza pUro pADanAra Do. ke. RSabhacaMdrane ApaNe hArdika abhinaMdana te ApavAM ja joIe; paNa A navI pahela mATe ApaNe temanA AbhArI paNa banyA chIe. 69, manISA sosAyaTI, jayanta e. ThAkara junA pAdarA roDa, vaDodarA. kAbUlAvazya : saMpAdana : kalelinI hajharata, prakAzaka : zrImatI nAthIbAI dAmodara ThAkarasI mahilA vidyApITha, muMbaI-400 020, mulya pacAsa rUpiyA, pR. 8 + 186. madhyakAlIna kavi narasiMha mahetAthI Adhunika kavi udayana Thakakara sudhInA gaNanApAtra kavionI 61 kutionA A saMcayamAM Ama te bahudhA ApaNuM kavionI nIvaDelI paricita katio sAthe eka lokagItane samAveza karavAmAM Avyo che. chatAM pUrve thayelA AvA saMya sAthe sarakhAvatAM AmAM keTalIka vizeSatAo paNa jovA maLe che. zrI kalolinIbahene ahIM pratyeka kati vize TipaNa ApyuM che. emAM kavinA jIvanakALa vize janmamaraNanA samaya vize mAhitI ApavAmAM AvI che. kRtinA arthabodha mATe anivAryapaNe Avazyaka evI samajutI ApyA pachI teo jijJAsu mATe anyatra prApya evI jarUrI sAmagrIne paNa nirdeza kare che ne kayAreka pada, AkhyAna, lokagIta, hAIku jevAM, kAvyasvarUponAM lakSaNe paNa darzAve che. uparAnta samAviSTa kRtinA vivaraNane aMte evA ja prakAranI, samAna bhAvavicAra pragaTa karatI gujarAtI jema anya bhASAonI kRtio paNa utAre che je bhAvakanI AsvAda-kSitijo vistAravAmAM upakAraka bane che. ThAranA "bhaNakArA' jevA kAvyanA TippaNurUpe te saMpAdikAe niraMjana bhagatanuM e kRti vizenuM AkhuM vivecana sulabha karI ApyuM che. kayAMka kayAMka kati ke kavitA saMbaMdhamAM vadhu jANakArI mATenA prathAne 5NuM nidai za karavAmAM Avyo che. cesa daSTipUrvaka taiyAra karavAmAM Avela sAdagIbharyo ne sudhaDa evo A saMya zALAkailejamAM pAThayapustaka tarIke niyata thaI zake evo che. 24, kadamapalI, nAnapara, sUrata. jayanta pAThaka For Private and Personal Use Only Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir inzAvakane "dhyAhu jUnanA pitA' : (saMskRta kAvyono saMgraha ) lekhaka, harSadeva mAdhava, ema. e., bI. eDa., prakAzaka : saMskRta sevA samiti, ema-4, 67/para1, zAstrInagara, amadAvAda 380013, prakAzanavarSa tathA AvRttine ulalekha nathI, kiMmata rU. 2/pRSTha-1-8+1-40. gujarAtanA UgatA ane AzAspada yuvAna saMskRta kavi che. The. harSadeva mAdhavaracita Adhunika saMskRta kAvyonA A prathama saMgrahane uSmAbharyo AvakAra ApatAM atyaMta AnaMda thAya che. gujarAtanA saMskRta vidvAno ane kaviomAM potAnI virala ane AgavI sarjaka pratibhAthI mUrdhanya Adhunika saMskRta kavi tarIke khyAti pAmelA ane bhAratabharanA Anika saMskRta kaviomAM paNa agragaNya banelA zrI harSadeva mAdhavanI kIrtipatAkA vizvanA prasiddha sAmayikomAM paNa laherAvA lAgI che, te gujarAtane mATe kharekhara khUba ja gauravanI vAta che. zrI mAdhave saMskRtamAM Adhunika kAvyaprakAro-hAiku, gajhala, soneTa, vagerene avatAravAnA khUba prazasya ane saphaLa prayoga karelA che. A saMgrahanA prAraMbhamAM ApelA "anukrama' anusAra AmAM kula 47 kAvya saMgRhIta thayAM che. AmAM 25 moneImeja, 8 gajhala, be kAvyo, 6 gItakAbe, eka gItakAvya jevuM kAvya, be gIta ane uSTra (Ta) ne lagatAM nava monoImeja kAvya ane aMte dvIpapaMcAzikAmAM dvIpane lagatI 60 imeja ema DIka ThIka vaividhya jovA maLe che. temAMnI amuka kalpanAo kharekhara kalAtmaka ane kAvyamaya che. AmAM kavie sAhitya, ItihAsa, bhUgoLa, lalitakaLAo ane purAmAM AvatI mAhitInA AdhAre zabda-citra AlekhyAM che. AmAM temanI vAcanasamRddhi ane moneImejanA AlekhanamAM hAMsala karelI siddhahastatA tathA kalAkasabanAM darzana thAya che. AmAMnA dareka kAvyanI kAMIne kAMI nodhapAtra vizeSatA uDIne AMkhe vaLage che. tethI Adhunika saMskRta kAvyamAM zrImAdhave karelA bahumUlya pradhAnanI muktakaThe prazaMsA karyA vagara rahI zakAtuM nathI. temAMnAM thoDAM udAharaNo nIce mujaba che. (1) saMta najare (pR. 2)mAM Adhunika zaherI jIvananI yaMtravat jiMdagInI nakkara vAstavikatAnuM AbAda zabdacitra khaDuM thayuM che. loSTavat stabdha nagarodyAne sarovarasya jalam / kITavAsamatullA nA . zUkaravaMtasamaH TayUbalAiTaprakAzaH / - (2) rAsaM thA (pR. 3), kesarI (pa. 6). samuhya pa6 (pR. 12 ) vageremAM kavinI kalpanA-daSTi samakSa vaividhyapUrNa kapanI paraMparA jANe paraspara spardhA karatI hoya tema dhasI Ave che. kharekhara kavi mAdhavanI kalpanAsRSTi dhaNI samRddha ane prazaMsanIya che. For Private and Personal Use Only Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ma, tha, derI ra: (mR. 4)mAM chellA ane dazamA kapanamAM IzvaranI nirAkAra AkRti darzAvavA kavie praznArtha cihane yojIne potAnI kalpanAne parAkASTAe pahoMcADI che, yuvAne (pR. 8)mAM AvatI praznaparaMparA-fju tANanAra bica'... tana varanAni yathArthata hadayasparzI ane vedhaka banI che te samu : (pR. 13)ne ATha judAM vizeSaNebanAsa, dayA, maLa, mora, -vagere Apela che te vAMcIne sahadaya vAcaka ahebhAvathI maMtramugdha banI jAya che. ' (3) apara: (pR. 20 )mAM gaumuvInA paDa che aMdhakArane sumeriyana lipinI jema durbodha kathA pachI kavi tene rIsAyelI priyatamAnA mananI jema asahya kahe che tyAre sUkama aMdhakAra skUlarUpe vAstavika banI jAya che. (4) paraMparAgata khaMDakAvya ane mukta karatAM taddana judu ja sAhityika svarUpa dharAvatI gajhala saMskRta laghukAvyomAM avazya anokhI bhAta pADI zake che. te bAbata zrIharSadeve pitAnI gajhalakRtio dvArA puravAra karI ApI che. (5) yu : (pR. 26)mAM savArepaNu dvArA vRkSane vividha kAryo karatAM nirUpyAM che jema ke - bane na hi nivasanti vRkSAH / vanamen yatti sUkSA: | vagere. jyAre te ja pRSTha para vALamAM be caraNanuM kalpane ApaNuM mAnacakSu samakSa sAkAra banatuM jAya che. dA. ta. vizvavaMdito viSNurabhavat / muneH svavakSasi dhRtvA paraNe // te gharanAni (pR. 20) nAmanI gajhalamAM manahara kAna ane arthadhaTanane subhaga samanvaya sAdhatI kavinI kAracitrI pratibhA anerAM uDDayana karatI jaNAya che. jemake pratipaLa mahAkAlanAM padacihune daSTigocara thatAM rahe che ema kahIne kavi aMte jaNAve che. lAMchanamidaM na kRSNanizAyAH / nanu rajanikare padacihnAni // (6) kavi pitAnI priyA ane pitAnI jAta vacce je virodhanuM zabdacitra khaDa kare che te kharekhara hadayaMgama banyuM che. For Private and Personal Use Only Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 2thAvalokana andhakAro nirjano'haM zAradIyA candrikA tvam // nirbhayo vanyaH zuko'haM paMjarasthA sArikA tvam / jIrNadeho'haM rasAlo he priye! navamAlikA tvam // AmAM mAdhave siddhinAM je zikharo sara karyA che, te benamUna che. (7) uNTra : (5. 35-38 ) mAna 65 Ta bhane apUrva cha. ma -- uSTrasya jIvanarekhA raNam / uSTrasya lagnasthAne suuryaatpH| uSTrasya aSTamasthAne mRgatRSA / kore. (8) dvIpapaMcAzikA (5. 37-40)mAMnA themanA24pane sAtha (sa) dvIpo'pi kArAgAra: kintu tasya bhittayo jalAnAm / lohAdapi durbhadyA (durbhacatarA) nAma // (sa) khaju racchAyA'GaguSTha mukhe nivezya svapiti dvIpa: jalaparyaMkikAyAm // (7) dIpadaMDa-dIpaprakAzasya vartulaM bhavati lakSmaNarekhA dIpakuTiraM paritaH / tatra niSIdati rAtriH // mA prathama mAdhuni: saskRta avya- sabhA " gajchataH skhalana"-ye nyAye sabhu kSatio ane mudraNado rahI javA chatAM ApaNe kahI zakIe ke 'eko hi doSo gaNasaMnipAte nimajjatIndoH kiraNevikA paraMtu bhaviSyamAM kavi cIvaTa rAkhIne AvI kSatio TALaze tevI apekSA rAkhIe, For Private and Personal Use Only Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 374 www.kobatirth.org ma. na. nazI aMtamAM, zrI harSIdeva mAdhavanA A prathama prayAsarUpe prakAzita thayela prathama Adhunika saMskRta-kAvya-saMgrahane huM hArdika AvakAra ApuM chuM ane saMskRtanA sarve prAdhyApako tathA sa'skRta-premI sajjane ane sa`sthAe tene samucita prAtsAhana ApI zrIha devane AvA aneka sauMskRta kAvyasa Mgraha prakAzita karavA preraze tevI hArdika apIla karuM chuM. saMskRtabhavana, saurASTra yunivarsiTI, rAjakoTa-360001. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ma. ma. jozI itihAsarekhA : lekhaka DaoN. mugaTalAla bAvIsI prakAzaka : DaoN. mugaTalAla bAvIsI, 414, zrI sAMi epArTamenTsa, havADiyA cakalA pAchaLa, sUrata-395 003, I. sa. 1990, pAna 8+100 ki'mata :- rUA. 25400, A laghu pustakamAM agiyAra lekhA ane cAra avalAkane che. lekhake judA judA samaye judAM judAM mAsikA jevAM ke pathika ', ' vizvamAnava ' uparAMta gujarAta rAjyanA sauMkalita " gujarAtanA rAjakIya ane sAMskRtika itihAsa ''mAM temaNe lakhelA prakaraNa vageremAMthI A lekheA laIne ahIM pustaka AkAre prakAzita karyAM che, A uparAMta temanI viSayapasaMdagImAM saurASTranAM riyAsatI rAjyA, temane Traka itihAsa ane vahIvaTanI sAthe bharUca ane rAjapIpaLAnI aitihAsikatAnA khyAla ApyA che. temanI kalame dayAnaMda sarasvati ane javAharalAla neharU jevAnAM rekhAcitro rajU thayAM che. dakSiNa gujarAtanAM aitihAsika sthaLanA paNu ahIM khyAla apAye che. upara nirde zelA viSayeA parathI saheje khyAla Ave che ke lekhaka krAi eka samaya, pradeza ke banAvane Micro level study karavAne badale vizALa phalakanA Macro studyneA sahArA lIdhA che. eka rIte evA jaie te A eka vAcakavargane khyAlamAM rAkhIne temaNe A pustaka pragaTa karyuM che. vizALa klaka paranI A laghu pustikA heAvA chatAM lekhakanA ItihAsamAM jIvata sa che tenI pratIti karAve che. For Private and Personal Use Only A pustikAmAM rAjapIpaLA ane bharUca jevA sAmAnya rIte ajANu evA pradezAnuM kheDANu thayuM che. svAtaMtryasa grAmamAM bharUca jevAnA phALAnuM mUlya AnA parathI samajAyache. vAMcyA pachI saheje khyAla Ave ke ApaNA svAtaMtryarUpI mahAyajJamAM bhAratanA A lekha pratyeka Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yathAvalokana 375 pradeze kaMIne kaMI pradAna karyuM hatuM. AvAM pradAnene je vyavasthita abhyAsa thAya te ApaNA A mahAyajJa aMge ApaNAmAM sAcI samaja Ave eTaluM ja nahi paNa je te pradezanA cAritrya ghaDatara mATe jarUrI bane. Do. bAvIsI A lekha dvArA itihAsavidone aMgulInirdeza karI zakyA che te kharekhara stutya che. kaccha ane saurASTranAM rajavADAMonA briTizakAlIna itihAsane atre ullekha thayo che ane lagabhaga AmAM traNa lekho che. sAmaMtazAhI saurASTra gujarAtanI bhAtIgaLa saMskRtinuM eka mahattvanuM aMga che. A pradezanuM ApaNuM samAjajIvanamAM AgavuM sthAna che. jo ke De. bAvIzIe ahIM kevaLa rAjakIya gatividhi darzAvavAnuM ISTa mAnyuM che ane te svAbhAvika che. ApaNe AzA rAkhIe ke lekhaka A pradezane sarvagrAhI abhyAsa kare ane gujarAtanI prajAne temanA vatanane pradezane AsvAda karAve. karasanadAsa mULajI parano emane aMtima lekha lIbaDI rAjyanA saMdarbhamAM lakhAyo che. Ama viSayavastunI maryAdAmAM rahIne lekhake karasanadAsanA jIvana ane temanAM mUlyone suMdara khyAla Apyo che. ogaNIsamI sadInA A samAjasudhArakanI muMbaInI pravRttione ghaNe ulalekha thAya che paNa A vibhUti eka kAThIAvADI rajavADAmAM paNa e ja mijAja ane khyAlathI vahIvaTa kare te darzAvIne lekhake A vIra puruSane ucita khyAla Ape che. dakSiNa gujarAtanAM aitihAsika sthaLo vize jeTalI temanI pAse upalabdha mAhitI hatI tene AdhAre noMdha lakhI che. eTale A lekha sarvagrAhI na bane e svAbhAvika che. Ama chatAM temaNe sAlavArInI ane vyaktinI vyavasthita cakAsaNI karIne A lekha aitihAsika bhUmikAmAM lakhyo che. AzA rAkhIe ke A laghupustikA vAcakavargane upayogI thaI paDaze. esa. ke. desAI 21, rilipha kolenI, pANIgeTa bahAra, vaDodarA. kenavAsa para: le. satIza DaNaka, prakAzaka: satIza DaNAka, 18, sayAjI saMsAyaTI, kArelIbAga, vaDodarA 390018, pra.A, 1990, mUlya : rUA. 33=00. kenavAsa para ' gujarAtI sAhitya ane vivecana paratve samAna abhiruci dharAvatA zrI satIza DaNakano prathama vivecanasaMgraha che. chellA traNeka dAyakA daramyAna judAM judAM nimitte, sAhityanA vividha viSayo vize lekhake taiyAra karelA abhyAsalekhe ahIM graMthastha thayA che, svA. 23 For Private and Personal Use Only Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aruNa bakSI pustakanA traNa vibhAgomAMnA pahelA vibhAgamAM yunivarsiTI vyAkhyAno, vividha parisaMvAda tathA anyatra vyAkhyAnonamitte lakhAyela abhyAsalekhe samAvAyA che. bIjA vibhAgamAM keTalAMka kRtilakSI mUkayAMkane che. trIjA vibhAgamAM prasiddha amerikana kavi robarTa levelanI mulAkAtanA anuvAda dvArA, temanI sarjanaprayiA lekhake prastuta karI che. pustakamAMnA kAvyaviSayaka sAteka lekhe lekhakanI gujarAtI kAvyasAhitya pratyenI vizeSa abhiruci, samaja ane abhyAsanika vivecanAnA paripAkarUpa che. gujarAtI gadyakAvya, seneTa, gajhala, samakAlIna kavitA vageremAM pragaTa thayela navIna vicAravalanI saMkSipta paNa paricayAtmaka bhUmikA lekhake bAMdhI che. vartamAnayuganI prayogazIla kAvatA pratyene temane Adara gujarAtI gadyakAvya : " AkAra ane Agamana ' nAmanA vistRta lekhamAM pragaTa thAya che. gadyakAvyanA svarUpanI carcA karI, achAMdasathI gadyakAvya taraphanI kavitAnI gatinI rUparekhA temaNe AlekhI che. keTalAka vedhapAtra kavionI sajanaprakriyAne sadaSTAMta paricaya karAvI, saMtRpti anubhavatAM teo jaNAve che ke "gadyakAvya gujarAtImAM tenI tamAma vizeSatAo dhAraNa karI cUkayuM che. tene AMtarika laya ane AkAra gujarAtI kavitAnI UjaLI AvatI kAla che.' - gujarAtI neTa: kevI rAjamArga banI che'mAM seneTanI, AraMbhathI cheka Aja sudhInI badalAtI jatI kAvyavibhAvanAnI lAkSaNika chaTAo zrI DaNake jhIlI che. baLavaMtarAya, rA. vi. pAThaka, suMdarama, umAzaMkara, uzanas, jayaMta pAThaka jevA siddha kavionA sarjanamAM viSaya ane racanAkaLA para thayela navIna prayogonI vigate carcA karI che. adyatanakALamAM achAMdasanA prayogonuM tathA zuddha kavitA pratyenuM valaNa vadhatAM, sauneTa jevA daDha svarUpabaMdhano pravAha gheDe maMda paDI gayo che kharo, chatAM hajIya ApaNuM adyatana kavine seneTa AkarSe che ema jaNAvI, viSayamaryAdAnA ekaThAmAM rUDha thai gayelA A svarUpamAM parivartanane paDakAra jhIlI levA sarjakone TakAre che. . . - - - -: svataMtrya pachI gujarAtImAM gajhalanA vikAsanI tathA tenA kAvyatattvanI chaNAvaTa svAtaMtryottara gujarAtI gajhala"mAM lekhake karI che. sva. zayadA, zanya, " zeSa' pAlanapurI, marIjha, bephAma, ghAyala, ganI dahIMvAlA, ratilAla 'anila' vagerenA satata prazasya sarjanakarma bAda, gujarAtI gajhalanI "Aja ' kevI che tenI tapAsa tathA navI peDhInA gajhalakarmanuM mUlyAMkana karavAne umadA prayatna lekhake karyo che. aghatana sAhityasvarUponI jema gajhalamAM paNa AdhunikatAnA prabhAvane laI Avela parivartananI tathA praganAvInyanI sadaSTAMta carcA karI navA gajhala-sarjakone temaNe pratsAhita karyA che. samakAlIna gujarAtI kavitA' nAmanA lekhamAM samakAlIna gujarAtI kavitAnI gatividhi tapAsatAM, 1930 thI 1955 sudhI ane "55 pachInA navA avAjo para najara nAkhI, yugabaLamAM TakI zake tevI kavitAnI khoja karavA lekhake prayAsa karyo che. sAhityanA pratyeka yugamAM For Private and Personal Use Only Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org dhanyAnona BA spaSTa eLakha pAmI zakAya tevA pramukhavie hatA, paNu adyatana yugamAM tevA * mejara peAeTa 'nI temane khATa varatAya che. kalA ane sAhityanA vividha vidyAzAkhA sAthenA tulanAtmaka abhyAsane navatara khyAla ApaNe tyAM chellAM vIseka varSathI pracalita thayela che. e anuSa Mge, sAhityamAM samAjazAstrIya tathA manAvaijJAnika abhigama aMge keTalAka abhyAsalekhA lakhAyA che. teA khIjI bAju, sAhityasarjanamAM sAmAjikatAnA saMdarbhe kalAnI vaidhakatAne kuThita kare che e bAbata carcAspada banI che. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AvA koI vivAdamAM utaryA sivAya, zrI DalyuAMke 'munazInI kRtiemAM samAjadarzIna 'nuM citra UpasAvavA saMniSTha prayAsa karyAM che. munazInA sAhityaneA vyApa jeto eka ja lekhamAM temanA samagra sAhityamAM samAjadarzananI sUkSma sarvagrAhI tapAsa karavAnuM kArya ghaNuM kaThina che. ne ke keTalAMka sAmAnya nirIkSaNA dvArA munazIne ' samAjajIvananA acchA Alekhaka ' tarIke oLakhAvavA temaNe prayatna karyA che. temaNe A carcA munazInAM sAmAjika nATako-navalakathA pUratI sImita rAkhI hota tA viSayanuM vizada avagAhana karI zakAta. munazInA sAhityanAM nArIpAtro gujarAtI sAhityamAM carcAspada banelAM che. ahIM lekhaka * munazInAM nATakomAM opAtro ane puruSapAtronI tulanA 'mAM, puruSasahaja pAkaLatA, daMbha, kAmuktA, nima matA jevI maryAdA dharAvatAM puruSapAtronI sAthe cacaLa, taravariyAM, hiMmatabAja ane jAjaramAna strIpAtronI tulanA karI, temanuM prabhutva sidhdha karavA mathyA che. 'svairavihArI'nI maneAlIlA ''mAM rA. vi. pAThakanA nibadhAnI viSayavaividhya tathA gadyazailInI dRSTie samIkSA karI, temane tAjagIpUrNa nibadhakAra tarIke biradAvyA che. khIjA vibhAgamAM kRtilakSI avalAkanAmAM, sureza dalAlanA para`parAgata valaNA dharAvatA khe kAvyasaMgrahA- hastAkSara ' ane ' eka anAmI nadI ', rameza AcArya nA ' tAnkA ' nA navIna prayeAgarUpa ' hAina ', madhu keAThArIkRta * aceAsa ' uparAMta mata ejhAcita * sAtamA puruSa ' navalakathA tathA tamiLabhASAnI ' citrapriyA ' navalakathAnA samAveza thAya che. adyatana sAhityane jIvana sa`parka jALavavAnI lekhakanI ruci-vRttinuM temAM spaSTa pratikhima paDe che. navIna prayAgAne prAtsAhita karavA jatAM temanI kalama kayAreka aheAbhAvI banI gaI che. gujarAtI vibhAga, phekalTI epha ArTsa, ma. sa. vizvavidyAlaya, vaDeAdarA. sAhityanI aghyApakIya sUjha ane vividha viSayAnI ekaMdare spaSTa rajuAtane laI, temane A vivecanasaMgraha sAhityanA abhyAsIe mATe AvakAya che * For Private and Personal Use Only aruNA bakSI Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir iTa dakSA vyAsa " arasaparasa : pannA nAyaka, pra. rajisTAra, zrImatI nAthIbAI dAmodara ThAkarasI mahilA vidyApITha, 1, nAthIbAI ThAkarasI reDa, muMbaI-20, pR. 16 + 80, kimata : rUA. 40 = 0 0. praveza', philADelphiyA' ane 'nisbata' pachIne pannA nAyakane saMgraha "arasaparasa' paNa aMgata saMvedananAM gadyakAvya laIne Ave che. saMgrahanuM sauthI moTuM AkarSaNa bane che nArIbhAvone Alekhato kAvyaguracha. "bAne ', " bajAramAM , bhAvapradezamAM', "zodhuM chuM', "hajIyA cacare che' jevI mAtA sAthenAM saMvedanAne AlekhatI kRtio paNa judI tarI Ave che. "bAne " mAM kadAca jagatanA koI saMtAne mAtAne adyApi pUchayo na hoya tevA saMjogakSaNanA anubhavane pragabha prazna puchAya che. e raMgabharI anubhUtinI vacce paNa mAtAe te pitAnA garbhamAM vedanAnA bIjane ja dhAraNa karyuM hatuM evuM kema lAgyA kare che?--evo marmALe prazna racavAne aMte mUkIne kavayitrI zAzvata vedanAnI mAnavaniyatine sparzakSama vAcA Ape che. vedanA, jhaMkhanA ane Atmarati emanI kavitAmAM AgaLa tarI Ave che. kavitAmAM ThAkora navIna, saMgIna ane binaMgatanI himAyata karelI. paraMtu Adhunika kavitAnA kendramAM "huM '-aMgata-nuM pravartana rahyuM che. kavayitrI paNa tulasIkuMDAnI pradakSiNA karIne prAthanA karatI bA potAnA vize ja prArthanA karatI haze tevI kalpanA kare che. potAnA kA-sUkA-barachaTa astavyasta vALa haLavA bAnA hAthanI tIvra jhaMkhanA kare che. * zataraMja 'mAM nArIdeha sAthe premane nAme thatA " krIDA karavAnA cALA ane teo vedhakapratIkAtmaka abhivyakti Ape che- mArAM tamAma vastrone phagAvI dauM chuM ane arIsA sAme UbhI rahuM chuM tyAre arIse ekAeka kema dIvAla thaI jAya che? (56) lAgaNI-saMvedanenI arasaparasa Apa-le na hoya te kevI viSama vedanAjanaka paristhiti che. strI-puruSa-saMbaMdhamAM rahelA kaTAkSAtmaka vAstavane teo nimama abhivyakti Ape che e vAstavikatA-viSamatA sAme koI roSa-rIsa, Akroza ke vidroha nahIM, AchI-uDI vedanA vyakta thAya che. "te mane eTalI hade paMpALI/ke mane khabara paNa na paDe ema/huM tArI pALelI bilADI banI gaI." pannA nAyakanI kavitA oraDInI ekAMta ekala paLAnI viSAdamaya saMvedanAnI kavitA che. sAcuM kahuM te,' 'dvidhA ', 'bhUtakALa ane bhaviSyakALanI vacce ' jevI racanAomAM tenI pratIti thAya che. potAnI paristhiti, pariveza, asabAba sAthe-prakRti sAthe eka prakAranI viziSTa saMvedanazIlatAthI jIvavAnuM AgrahI mAnasa potAnAmAM ja rahelI saMvedanajaDatA ke sthagitatA For Private and Personal Use Only Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir thasthAvalokana sahI zakatuM nathI, dalita thAya che ane taraMganA dora para jhUlavA lAge che. pitAnuM dhare, dIvAnakhAnuM, chata, bAgano paththara, dIvAlano raMga, AMgaNAnA kulachoDa- sau sAthe citta saMvAda sAdhe che, emane saMvede che ane zabdabaddha karavA mathe che. rojiMdA jIvananI vividha pravRttiomAM pravezelI saMvedanajaDatA-reDhiyALatAne DaMkha aneka racanAomAM vyakta thAya che. " yAda paNa nathI , * vRkSopaniSada', 'have' jevI katio prakRti pratyenI pragADha saMvedanazIlatA pragaTa kare che. ahIM amuka cokakasa rIte jagatane-jIvanane anubhavavAnI-AlekhavAnI vRtti-pravRtti ekavidha ane kAvyAbhAsI yanAomAM rAcavA prere tevuM bane che. gadyanuM mAdhyama anukULa havA chatAM prastAra, zithilatA, sapATatA, mukharatA jevAM bhayasthAne oLaMgI zakAyAM nathI. saMvedanabhAva-vicAra ke Urmi atyaMta sparzakSama hoya; paraMtu te akhilAImAM eka jIvaMta kalAkRtinuM nirmANa na karatAM hoya evuM banatuM rahe che. "AMkhanI nAnakaDI hathelI ', " hAthIdAMtanI baMgaDI jevI mArI nidrA '-mAM jovA maLe che tema ka95nA bahu prabhAvaka ke rocaka rUpe UghaDatI na hoya, pratyakSIkaraNanI kSamatA na dharAvatI hoya tevuM bane che. Ama chatAM "zanya mane ', ' vRkSepaniSada', zabdanA AkAzamAM ', "yAda paNa nathI ', " sAcuM kahuM to '--jevI kRtio sparzI jAya che. kavayitrIne gadyamuktakAnI sArI phAvaTa che. "mINabattI 'mAM hAIkunuM sauMdarya kevuM nikharI Ave che ! aMdhArAnI sAravAra karatI sapheda vastromAM sajaja mUgI paricArikA (86) sAdagIne paNa saudarya hoya che. sIdhI-saraLa abhivyatimAM rAcatI kalama sahejamAM AvuM nAjuka ka5na racI le che ! AkAza te e koInAM pagalAM sAcavatuM nathI. (134) kavitAnI " AkAzamAM pagalAM mUkI javAnI" A mathAmaNa AvAM sthAnone lIdhe ja sArthaka bane che. ArTasa eNnDa kaeNmarsa koleja, vyArA, ji. sUrata, 394650. dakSA vyAsa For Private and Personal Use Only Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir i8 jaiva nibilakumAra paMDyA vaidya zAsananA keTalAMka pustaka : gujarAta samAcAra'mAM prati ravivAre pragaTa thatA - Aregya ane auSadha vibhAgamAM vidya zobhane lakhelA lekhonA saMkalana rUpe pragaTa thayela pustaka " Arogya ane auSadha ane AThame bhAga lekhakanA temanA vyAvasAyika paripAka anubhavane nIceDa che, jAdA judA viSayone AvarI laI temaNe saraLa ane rocaka bhASAmAM AyurvedanA siddhAMto ane badhAne samajAvyAM che. svastha mANasanA svAthyane jALavI rAkhavA mATenA niyamo temaNe 40mAM prakaraNamAM batAvyA che te je AcaraNamAM mUkavAmAM Ave to jarUra nIrogI rahevAya. paNa 5zcimI rItabhAta-phezana-sabhyatA ane dhanapAchaLanI AMdhaLI doTa mUkatA samAja mATe AvuM adharuM pathyapAlana zakaya nathI ane tene pariNAme vividha roganI utpanna thAya che. tyAre temaNe vividha roga mATe anubhavasiddha ane sacoTa upAya nidezyA che. vividha RtumAM anukuLa khAnapAna dvArA mAnavI svAzya jALavI zake che. te unALAmAM tIkhe rasa choDo ane zarada RtumAM tikta (kaDavo) rasa sevavo te Arogya mATe jarUrI che ema paNa kahyuM che. prakaraNa 11mAM lekhake maMdAgni-azakti-vAyunA-pittanA tathA cAmaDInA rogonI sAravAra anya pakSa karatA AyurvemAM vadhu sArI ane pariNAmadAyI che te darzAvyuM che. temaNe strIe-bALake tathA puruSone satAvatA dhaNu rAgomAM pitAnAM anubhavasiddha oSadhe batAvyAM che. puruSapradhAna samAjamAM strIonI Arthika temaja sAmAjika parAdhInatAne ulekha karI strInA Arogya vize ciMtA paNa pragaTa karI che. AnAM dekhItAM kAraNe jevAM ke aSaNa-apUratI udha-atisamAgama-atiparizrama ane manaraMjanano abhAva ane tene kAraNe thatAM pradara-kaTizaLa-garbhAzayabhraMza-temAM cAMdI paDavI-pAMDuraMga tathA hIsTIrIyA jevA rogo mATe samAjanI javAbadArI paNa ochI nathI tema sUcavyuM che bALakonA rogomAM aravidAsa, zvAsakAsamAM kanakAsava-kaTakArI avaleha, puruSonA hadayanI rakSA mATe arjunAriSTa temaja strIonAta pradaramAM puSyAnuga cUrNa, dhAtrorasAyana cUrNazaMkAkSIrapAka temaja AmaLAMne-lImaDAnAM kumaLAM pAnane temaja gaLAne svarasa pIvA rAcavyuM zALavA (zItapitta) bALalakavA sejA-pAMDuroga-rAMjhaNa (sAyeTIkA) mUtravahasaMsthAnanA raga tathA jadI jadI RtuomAM thatA rogo vize tema yitanapUrvaka oSadhe darzAvyAM che. A uparAMta sAMprata samAjane satAvatAM pradUSaNa tathA eIDjha roga vize paNa jANakArI ApI che. te vItelA dAyakAmAM Ayurvede svabaLe karelI pragati ane sarakAra, Ayurveda mahAvidyAlaya tathA samAjanI udAsInatA vize citA paNa pragaTa karI che. te vastIvadhArAnA jaTila praznane Ayurveda dvArA hala karI zakAya che tema sUcavuM che paNa kendra tathA rAjya sarakAranI A aMge udAsInatA pratye AMgaLI cIMdhI che. kAzmIrathI kanyAkumArI ane gujarAtathI baMgALa sudhInA bhAratane eka rAkhavAmAM AyurvedanA phALAnI mahattA paNa darzAvI che. zivAmbucikitsA je Aje AyurvedanI prazAkhA tarIke jANItI thaI che tenAM pariNAma pazu Adhunika vidhAnanA anusaMdhAna-anubhava ne jAta parIkSaNa dvArA sUcavI tene vyApaka pracAra ane prasAra karavA jaNAvyuM che. For Private and Personal Use Only Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir cazvAvalekana samAcAramAdhyama dvArA AyurvedanA siddhAMta ane auSanI kAryakSamatA vize pracAra ane prasAra bAbate atia85 kArya thaI rahyuM che. je ke chellAM keTalAMya varSothI videzamAM AyurvedanI vyApaka prasiddhi ane auSadhonuM anusaMdhAna tema ja AyurvedanAM auSadha banAvatI phArmasIo dvArA guNavattAvALAM oSadhanuM nirmANa tathA tenI paradezamAM nikAsanuM pagaluM harSa preranAruM che. A dizAmAM raudya zobhanajI je kArya karI rahyA che te stutya che, AvakArya che. mArAM temane abhinaMdana ane bhAvi mATe hArdika zubhecchAo. sarakArI Ayurvedika koleja, vaDodarA-390019 vaidya nikhilakamAra paMDayA itihAsama-lekhaka : Do. mugaTalAla bAvIsI, prakAzaka: Adarza prakAzana, amadAvAda, 1991, mUlya : rU. 30-00 pAna : 146. Do. mugaTalAla bAvIsInuM A pustaka ItihAsane lagatA vividha viSayone AvarI letA lekhone saMgraha che. kula paMdara lekhono saMcaya lekhakanI vividha viSayonI rucine khyAla Ape che; eTaluM ja nahIM paraMtu temane itihAsanI vistRta kSitijane AMbavAne temAM prayatna paNa che. itihAsane lagatA kula 15 lekhamAM lekhake prakIrNa viSayane pasaMda karyA che. be lekho vyaktivAdI che. "zyAmajI kRSNa varmA' lekhamAM gujarAtanA eka sapUtanI jIvanajharamara lekhake AlekhI che. A vIra sapUta 19mI sadInA uttarArdhathI mAMDIne vIsamI sadImAM 1930 sudhI eka krAMtivIra tarIke pazcima bhAratamAM UpasI Ave che. temanA saMgharSanI kathA ane preraNAstrotanuM lekhake suMdara Alekhana karyuM che. zyAmajI kRSNavarmA vize ApaNuM gujarAtanA yuvAne vadhune vadhu jANe te jarUrI che ane tethI lekhake gujarAtanA gauravane yogya samaye A lekha dvArA UpasAvyuM che. A ja bIjo lekha kanaiyAlAla munazI vize che. sAhityakAra, rAjakAraNuM tema ja bhAratanA sAMskRtika vArasAne zabdadeha ApanAra A vibhUti gujarAtanA sapUta hovA uparAMta bhAratanI eka virala vyakti hatA. munazIe gujarAtanI asmitAne prakAzita karavAne saphaLa prayatna karyo che ane A bAbatathI sarva gujarAtI gaurava anubhave tema che. For Private and Personal Use Only Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 38ra jI. e. pAMDAra chatAM ahIM javAharalAla naherUnA "Discovery of India"ne kaMIka ulekha karIe te asthAne nahi gaNAya. " bhAratanI ja ' karavAnI ane te dvArA tene samajavAnI jarUrata temane svAtaMtryacaLavaLa vakhate lAgI hatI. ane enA paripAkarUpe temaNe upara nirdiSTa pustaka lakhyuM. A ja rIte munazIe gujarAtanI asmitAnI beja karI ane enA paripAkarUpe "The Glory that was Gurjar Desha" nAmanuM pustaka lakhyuM. lekhake A saMdarbha mAM vicAryuM hota te munazInuM eka daSTA tarIkenuM suMdara Alekhana thayuM hota. A uparAMta lagabhaga cAra nibaMdhe saurASTranAM dezI rAjyone lagatA che. De. bAvIsI jo ke A aMge niSNAta che ane temanA saMzodhanane mULa viSaya saurASTranAM dezI rAjyone che tethI svAbhAvika A viSaya mATe temanI pAse vipula sAmagrI che ane tenA AdhAre teo vadhu vizvasanIyatA ane UMDANathI joI zake che. AzA rAkhIe ke Do. bAvIsI gujarAtanA saMzodhanakArone A dizAmAM vadhune vadhu rasaprada mAhitI ApatA raheze. dakSiNa gujarAta De. bAvIsInuM kAryakSetra che. temaNe A pradezanI vadhu ne vadhu aitihAsika sAmagrI prApta karavAno prayatna karyo che. te temanA surata ane rAjapIpaLA vizenA lekho uparathI kalita thAya che. khAsa karIne " suratamAM khilAphata caLavaLa" lekha dvArA De. bAvIsIe gujarAtanA musalamAnoe svAtaMtryacaLavaLamAM lIdhelA bhAganI mAhitI ApI prazaMsanIya kArya karyuM che. kAraNake A bAbatamAM koMgresa ane muslIma lIgane dhyAnamAM rAkhI gujarAtanA musalamAnee khAsa karIne gAMdhIyuga daramyAna svAtaMtryacaLavaLamAM kayAM kayAM sthaLoe kevA prakArane phALo Apyo hato tenI khUba ja ochI aitihAsika mAhitI ApaNI pAse che. gujarAtanA itihAsanI A khUTatI kaDI tarapha saMzAdhako ane ItihAsakArenuM dhyAna jAya e jarUrI che. Adhunika gujarAtamAM ItihAsa saMzodhananI AchI jhalaka" e lekha gujarAtamAM ItihAsa vize saMzodhana karatI saMsthAo ane temaNe ApelA pradAnanI vigato Apata che. gujarAtamAM AvelI vividha yunivarsiTIo ane temanA itihAsa vibhAgomAM saMzodhananuM kAma karatA vidvAnanI saMzodhana pravRttione temaNe sAre khyAla Apyo che. eka rIte jovA jaIe te A lekha mAhitI pracura che ane A lekha lakhIne lekhake itihAsanI keDI kaMDAravAnI IcchA dharAvatI vyaktione mArgadarzana pUruM pADayuM che. chele lekhakanI zailI rasALa ane recaka hovA chatAM keTalIka vakhata vadhAre paDatI spaSTatA karavAnI vRttine kAraNe vAcakanI samajazakti para lekhakane vizvAsa na hoya tevo bhAsa thAya che. dA. ta. " vAMkAnera rAjyanI harijana uddhAranI nIti " e lekhamAM vAMkAnera rAjavInI harijana pratyenI mamatAnI suMdara chaNAvaTa temaNe karI che. paNa eka prasaMgoMdha temaNe pAna naM. 64 upara ApI che. harijane jamaNavAranA eka utsavamAM baLataNanI taMgI anubhavatA hatA tyAre A rAjavIe " raseDethI gADuM bharIne lAkaDAM tyAM mekalI ApyAM hatAM. e samaye chANAM ane For Private and Personal Use Only Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra cacAyatona www.kobatirth.org ItihAsa vibhAga, karI A khAsa, ma. sa. vividyAlaya, vaDAdarA, ke lAkaDAMnA baLataNu tarIke upayoga thatA hatA. '' pAchaLanuM vidhAna aprastuta lAge che. kAraNa ke vAcaka itihAsane vAMcatA DhAya tyAre tene samayano khyAla DhAya che ane tethI vadhu spaSTatA karavAthI vAcakanI samajazakti upara zakA hevAnA nirdeza haiya ema lAgyA vinA rahe nahIM. A bAbata lekhaka TALI zakayo. gata tA vadhu sAruM thAta. itihAsamadhu " gujarAtanA vizALa vAcakavanI vAMcanadhA satAvaze evI mAzA zakha' chu ane vadhu ne vadhu mAhitIsabhara lekho lakhI DaoN. bAvIsI gujarAtanI sevA karatA rahe evI AzA paNa rAkhuM chuM. chu. e. pAMDAra Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sAbhAra-svIkAra 1 mIrAMbahena le. jayanta paMDyA, pra. mahAdeva desAI janmazatAbdI samiti, harijana Azrama, sAbaramatI, amadAvAda-380 027, pR. 4 + 44, 4. mA. 1992, kiMmata rUA. 5 = 00. 383 2 virala vidvatpratibhA ane manuSya pratibhA : (zrI mAhanalAla klIcaMda desAInuM jIvanacaritra ane emanA lakhANeAnI mathasUci-lekhasUci ) : sa, yaMta koThArI ane kAntibhAI bI. zAi, pra. mo. zrI mahAvIra jaina vidyAlaya, ogara krAnti mA, muMbaI-400 036, pR. xii +272, 4. A. 1992, kiMmataH rUA. 60 = 00, 3 itihAsamadhu : ( sAmAjika, rAjakIya tathA sAMskRtika I tiAsane lagatA lekhAnA samata ) : le, ane pra. mugaTalAla pe. bAvIsI, 4/4, zrIsAMI epArTamenTsa, havADiyA cakalA pAchaLa, sUrata-395 003, pR. 146, pra. A. 1991, kimata : za.30 = 00. 6 pAntare che.. : 1992, kiMmata 4 - ciDAna'damacI mA gAyatrI : le. saptazrI thAntavana, pra. trimUrti prakAzana, rIlI sInemAnI galI, plAjhA DhArela sAme, amadAvAda-380 101, pR. 7+36, ki Mmata : za. 32 = 00. svA. 24 zrIzreyassAdhaka adhikArI varga : le. lavakumAra ma. desAI, pra. rajisTrAra, ma. sa. vizvavidyAlaya, vaDAdarA-390002. pu. viii +507, pra. A. 1992, kiMmata 4 rUA. 123 = 07. For Private and Personal Use Only zandra nAkhyuAyaTI, pra. upara mujaba, pR. 6 + 117, 5, mA, rUA. 43 = 00, Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra aes 7 9 10 www.kobatirth.org - lAsAhitya : saMpAdana ane sazAdhana : le. harivallabha bhAyANI. pra. maMtrI gujarAtI sAhitya pariSada, govardhanabhavana, Azrama mArga, nadIkinAre, amadAvAda-380 009, pR. 74, bI. A. 1991, kiMmata : rUA. 18 = 00. 11 sAbhAra svIkAra kathAthI : kavitA sudhI le. harIndra dave, pra. mahAmAtra, gujarAta sAhitya akAdamI, danara bhaDAra bhavana, sekaTara na". 17, gAMdhInagara-382 017, pU. 8 +436, pra. A. 1992, kiMmata rUA. 60 = 00 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir arvAcIna saMskRta sAhityanA ItihAsa H che. zrIdhara anu. anaMtarAya je. rAvaLa ane vijayA esa. lele. ma. sa. vizvavidyAlaya, vaDAdarA-390002, kiMmata: rU|. 187 = 50, pU. bhAskara vaNaeN kara, pra. niyAmaka, prAcyavidyA mandira, 14 + 480, 6. A. 1992, ane akhAkRta cittavicArasavAda : sa pra. kIrtidA jozI, 10-a, rAyapura sAsAyaTI, dIvAna ballubhAI skUla sAme, kAMkariyA, amadAvAda-380 022, pR. 11 + 268, pra. A. 1992, kiMmataH rUA. 80 = 00. svAtajhmAttara gujarAtI kavitAmAM kalpana ane pratIkanA viniyoga : le. gsane pra. hasamukha paTela * zunyam, adhyakSa, gujarAtI vibhAga, ArTasa-sAyansa ane kAmasa kaoNleja, kAmareja cAra rastA, ji. surata-394 185, 4 216, pra. mA. 1992, kiMmata H rUA. 55=00. 12 saMskRta sAhityamAM rAdhA : le. ane. pra. umA devAzrayI, ' zivA'7, nezanala pAka sAsAyaTI, gulabAI TekarI, polITekanIka pAchaLa, amadAvAda-380 015, 1, 28+40+16 pa6, pra. mA. 1992, kiMmata rUA. 130=00, For Private and Personal Use Only 13 zrImati caMcavAsaLItI ziyaLIta anu. ane pra. mRdulAbena naTavaralAla zukala, 4/3, medhAlaya pleTasa, amadAvAda-380 014, pR. 172, pra. A 1992, kiMmata rUA. 35=00 Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra I Place of the Publication: Statement about the ownership and other particulars about newspapers SVADHYAYA () (To be published in the first issue every year after the last day of February) 2 Periodicity of its Publication: www.kobatirth.org 4 Publisher's Name: FORM IV (See Rule 8) 3 Printer's Name: (Whether citizen of India ?) (If foreigner, state the country of origin) Address: Oriental Institute, M. S. University of Baroda, Baroda Three Months-Dipotsavi, Vasantapancami, Aksayatritiya, Janmastami 6 Names & addresses of Individuals who own the newspaper and partners or shareholders holding more than one percent of the total capital Dr. R. T. Vyas Yes Dr. R. T. Vyas Yes (Whether citizen of India ?) (If foreigner, state the country of origin) Address: 5 Editor's Name: (Whether citizen of India ?) (If foreigner, state the country of origin) Address: Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir A/4, Vrundavan Estate, Opp. Abhishek Colony, Race course Circle, Baroda-390 015 A/4, Vrundavan Estate, Opp. Abhishek Colony, Race course Circle, Baroda-390 015 Dr. R. T. Vyas Yes A/4, Vrundavan Estate, Opp. Abhishek Colony, Race course Circle, Baroda-390 015 The M. S. University of Baroda, Baroda I, R. T. Vyas, hereby declare that the particulars given above are true to the best of my knowledge and belief. For Private and Personal Use Only R. T. Vyas Signature of Publisher Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Regd. No. 9219763 citra-1 saMDeranA mandira samuha [ citranI samajutI mATe juo A aMkamAM navInacaMdra AcAryane lekha ] mudraka : zrI prahalAda nArAyaNa zrI vAstava, meneja2, dhI ma. sa. yunivarsiTI oNpha baraDA presa (sAdhanA presa ), rAjamahela roDa, vaDodarA; saMpAdaka ane prakAzaka: mahArAjA sayAjIrAva yunivarsiTI opha baraDA vatI DaoN. rAmakRSNa tu yAsa, niyAmaka, prAcyavidyA mandira, ma. sa. vizvavidyAlaya, vaDodarA-360 002, gag, 1993. For Private and Personal Use Only