Sanskrit Dhatukosha

Author(s): Amrutlal A Salot
Publisher: Vanmali Tribhuvandas Shah Palitana
Catalog link: https://jainqq.org/explore/009643/1

Page #1

સંસ્કૃત-ધાતુોષ,
ગુજરાતી અર્થ સહિત.
કર્તા~~~ સલાત અમૃતલાલ અમરચંદ પાલીતાણા [ સૌરાષ્ટ્ર ]
મિત–ચાર રૂપિયા

Page #2


Page #3

શાસ્ત્રવિરા-નૈનાવાર્થ-ગુજરેવश्रीविजयधर्मसूरिभ्यो नमः।
संस्कृत-धातुकोष, ગુજરાતી અર્થ સહિત.
\
W ,
કર્તાસલોત અમૃતલાલ અમરચંદ પાલીતાણુ # [ સૌરાષ્ટ્ર)
કિંમત-ચાર રૂપિયા

Page #4

પ્રકારીક—
વનમાળી ત્રિભુવનદાસ શાહુ જૈન બૂકસેલર એન્ડ પબ્લીશર પાલીતાણા [ સૌરાષ્ટ્ર ]
વીર સં. ૨૪૮૮]
પ્રથમ આવૃત્તિ
વિક્રમ સ’.૨૦૧૮
'
[ઈ. સન ૧૯૬૨
સુક—
મહેતા અમર્ચ' ખેચરદાસ શ્રી બહાદુરસિંહજી પ્રિ. પ્રેસ પા શ્રી તા ણા [ સૌરાષ્ટ્ર ].

Page #5

પ્રસ્તાવના,
**
*
સંત-ધાતુકોશ, ગુજરાતી અર્થ સહિત હાલમાં ન મળતે હેવાથી તેની જરૂરિયાત જણાતાં અમેએ સુધારા-વધારા સાથે આ ગ્રન્થ તૈયાર કરી પ્રકાશિત કર્યો છે.
પાઠધાતુ, સૌત્ર, લૌકિક અને આગમિક; એમ ચારે પ્રકારના ધાતુઓ મળી આશરે ૨૨૦૦ ધાતુઓ પ્રસિદ્ધ છે. પરંતુ વિવિધ ગ્રન્થનું અવલોકન કરતાં ભિન્ન-ભિન્ન માનનીય વૈયાકરણે અને પ્રખર મહાકવિઓએ પ્રજેલા એ ઉપરાંત પણ કેટલાક ધાતુઓ દષ્ટિગોચર થયા. જેથી એ વધારાના ધાતુએને પણ આ ગ્રન્થમાં સમાવેશ કરતાં પ્રસિદ્ધ-અપ્રસિદ્ધ આશરે ત્રણ હજાર ઉપરાંત ધાતુઓને વિશાળ સંગ્રહ આ ગ્રન્થમાં થયે છે.
જે ધાતુના જેટલા અર્થ થતા હેય એ દરેક અર્થ આંક સાથે દર્શાવ્યા છે. વળી કઈ કઈ ધાતુના પ્રસિદ્ધાર્થ ઉપરાંત બીજા પણ અર્થ ભિન્ન-ભિન્ન ગ્રન્થમાં દષ્ટિગોચર થતાં એ દરેક અર્થની સંકલન કરી તેમને પણ સમાવેશ કર્યો છે. ઉપસર્ગ લાગતાં જે ધાતુના મૂળ અર્થ ફરી જતા હોય એ પણ તે તે ઉપસર્ગ સાથે દર્શાવેલ છે.

Page #6

[ 2 ]. આ ગ્રન્થની રચના મુખ્યત્વે કલિકાલ સર્વજ્ઞ, પ્રાત: સ્મરણય, પરોપકારી, વૈયાકરણ શિરોમણિ શ્રી હેમચન્દ્રાચાર્ય પ્રણીત સિદ્ધહેમશબ્દાનુશાસનવ્યાકરણ અને હૈમ-ધાતુ પારાયણને આધારે કરવામાં આવી છે. જેથી શ્રી હેમચન્દ્રાચાર્યે સિદ્ધહેમ-વ્યાકરણના ધાતુ પાઠમાં કેટલાક ધાતુઓ સાથે ભિન્ન-ભિન્ન પ્રયોજન માટે નિશાની તરીકે મૂકેલા અક્ષરે, જેને અનુબન્ધ કહેવામાં આવે છે, તે આ ગ્રન્થમાં શ્રી સિદ્ધહેમ-વ્યાકરણના ધાતુપાઠના લીધા છે. એ અનુબ ધાતુના અર્થ પૂર્ણ થયા બાદ [ ] આવા કાટખૂણ-કોંસમાં મૂક્યા છે.
આ ગ્રન્થ તૈયાર કરવામાં તથા તેને છપાવવામાં પૂરતી કાળજી રાખવા છતાં મતિ ભ્રમથી, દષ્ટિદેષથી કે મુદ્રણદોષથી જે કાંઈ ખલન યે અશુદ્ધિ રહી ગઈ હોય; તે તે સુધારી લેવા અને અમને જણાવવા સહૃદય વિદ્વાન મહાશયોને વિનીતભાવે નમ્ર પ્રાર્થના છે.
પાલીતાણું [સૌરાષ્ટ્ર છે
તા. ૩-૬-૧૯૬૨ ઈ
નિવેદક– સલોત અમૃતલાલ અમરચંદ

Page #7

अनुबन्धनां फळ।
wmsun ધાતુપાઠમાં કેટલાક ધાતુઓ સાથે અમુક પ્રયજન માટે નિશાની તરીકે મૂકેલા જે અક્ષરે તે અનુબધુ કહેવાય. તે આ ગ્રન્થમાં ધાતુઓના અર્થ પૂર્ણ થયા બાદ [ ] આવા કાટખૂણ-કોંસમાં મૂક્યા છે.
અનુબન્ધનાં ફળ સાધારણપણે નીચે મુજબ છે
આ અનુબન્ધ હોય એવા ઘાત થકી ભૂત-કૃદન્તને ત કે તવન (ા કે વા) પ્રત્યય આવે, તે તેની આદિમાં ૨(૬) લાગતું નથી. જેમકે-ચિત્ત-ચિત્તા, શ્વિકતવત્ત=શ્ચિત્તવાના ઈત્યાદિ.
વળી મા અનુબન્ધ હોય એવા ધાતુ થકી ભાવ કે આરંભ અર્થમાં ત કે તવ7 (ા કે વતુ) આવે, તે તેની આદિમાં ૬ (૪) વિકલ્પ લાગે છે. જેમકે ચિત્તમ્, સ્થિતિરમ્ કશ્વિત્તા, પ્રશ્ચિતિત ઈત્યાદિ.
૩ અનબન્યા હોય એવા ધાતુના ઉપાસ્ય “”ને વિશ્વનું કે હિજૂ પણ પ્રત્યય પર રહેતાં લેપ થતું નથી. જેમકે – વજ્ર (#)=વનિત વર્ગ (ભ્રશ અથવા આભીય અર્થને ચ)મતે=જાવા ઈત્યાદિ.
ક અનુબન્ધ હોય એવા ધાતુ થકી સંબન્ધક-ભૂતકૃદન્તને સ્વા (વા) પ્રત્યય આવે, તે તેની આદિમાં ૬ () વિકલ્પ લાગે છે. જેમકે સ્વામિત્વા, રવા કરવા મા , નવા ! ઈત્યાદિ.

Page #8

[
J
હૅસ્વ ઋ અનુબન્ધ હોય એવા ધાતુ થકી જ્યારે પ્રેરણા અર્થના અથવા દસમા ગણના ફ્ (નિ) પ્રત્યય આવે, ત્યારે અદ્યતન-ભૂતકાળમાં તેના ઉપાન્ય દીર્ઘ સ્વરના હસ્ત થતા નથી. જેમકે-ચાર્+(fr)+1=ગચયાવત્ । હોદ્દ+7 (fr)++=ઞ,જો ત્ ।
ઈત્યાદિ.
–દી ૠ અનુબન્ધ હેાય એવા ધાતુ થકી અદ્યતનભૂતકાળમાં પરમૈપદમાં ૪ (૪૬) પ્રત્યય વિકલ્પે લાગે છે. જેમકેદ્યુત+1+1=ગદ્યુતમ્, જ્યોતીન્ ! ર+ગ+1=અધર્, અદ્વૈત્નીત્ । ઈત્યાદિ.
æ અનુબન્ધ હોય એવા ધાતુ થકી અદ્યતન-ભૂતકાળમાં પરમૈપદમાં ૬ (અક્) પ્રત્યય લાગે છે. જેમકે-મ્+1+1= અમત્ । રા+ગ+-ગરાન્। ઈત્યાદિ.
૬ અનુબન્ધ હોય એવા ધાતુની અદ્યતન-ભૂતકાળમાં પરમૈપદમાં વૃદ્ધિ થતી નથી. જેમકે-ર્ + 1=ન્નીત્ । +1=ગર્ભીત । ઈત્યાદિ.
તે અનુબન્ધ હોય એવા ધાતુ થકી ભૂત-કૃદન્તનેા ત કે સવત્ (ક્ત કે વતુ) પ્રત્યય આવે, તે તેની આદિમાં ૬ (૬) લાગતા નથી. જેમકે—તૃત=વૃત્ત:, કૃતવ=નૃત્તવાન્ । ટી+ત=ટીમ:, ટીબસવન્=ટીન્નવાન્ । ઇત્યાદિ.
સ્રો અનુબન્ધ હોય એવા ધાતુ થકી ભૂતકૃદન્તનેા ત કે સવત્ (ત્ત કે વસ્તુ) પ્રત્યય આવે, તેા તેના 7 નેા ન થાય છે. જેમકે—જજ્ઞ + ત=હન', + તવત્=નવાન્। યૂ+7=જૂનઃ, યૂ+સવન=ટૂનવાન્। ઈત્યાદિ.

Page #9

[ ૭ ]
ત્રિ અનુબન્ધ હોય એવા ધાતુ થકી ભૂત-કૃદન્તને ત (m) પ્રત્યય વર્તમાનકાલમાં થાય છે. જેમકે-વૃતિ-પ્રાપ્તિ તિ પૃષ્ટ કૃતિ રતિ રૂષિતઃ | ઇત્યાદિ.
તુ અનુબન્ધ હોય એવા ધાતુ થકી ભાવમાં અથવા કZભિન્ન કારકમાં કૃદન્તને કશુ પ્રત્યય થાય છે. જેમકે – वेपनम्-वेपथुः । वम्यते इति वमथुः । श्वयति अनेन इति श्वयथुः । ઈત્યાદિ.
ટુ અનુબન્ધ હોય એવા ધાતુ થકી, “તે વડે નિવૃત્ત એટલે કરેલું-બનાવેલું” એવા અર્થમાં, ભાવમાં અથવા કર્તા ભિન્ન કારકમાં કૃદન્તને ત્રિમ (ત્રિમ) પ્રત્યય થાય છે. જેમકે – करणेन निवृत्तम्-कृत्रिमम् । याचनेन निवृत्तम्-याचित्रिमम् । રમેન નિર્ટૂનમૂ-બ્રિમ્ વાવેન નિવૃત્ત-બ્રિમણ્ ઈત્યાદિ.
અનુબન્ધ હેય એવા ધાતુ થકી ભાવમાં અથવા કર્તીભિન્ન કારકમાં કૃદન્તને ૨ (બ) પ્રત્યય આવે છે; અને એ શબ્દ સ્ત્રીલિંગ થાય છે. જેમકે—ક્ષમાન-સમાસ નીતે ના રૂતિ કરા! ઈત્યાદિ.

Page #10

સંત-કૂવા
૧૦ પરમપદી ધાતુ. આ૦ આત્મપદી ધાતુ. ૩૦ ઉભયપદી ધાતુ, એટલે પરમૈપદી અને આત્માનપદી એમ
બન્ને પ્રકારને ધાતુ.
વ્યાકરણના નિયમાનુસાર સ્ () આવે એ ધાતુ. નિ-૨ () ન આવે એ ધાતુ. વે (૬) વિકલ્પ આવે એ ધાતુ.
સંસ્કૃત ધાતુઓના સ્વાદિ વગેરે ૧૦ ગણુ છેતે મુજબ દરેક ધાતુ પછી કૌંસમાં જે ૧-૨ વગેરે આંક મૂક્યા છે, તે અરિ વગેરે દસ ગણની નિશાની છે. એટલે તે તે સ્થળે જે ગણને ધાતુ હોય એ ગણુને આંક મૂકે છે. કેટલાક ધાતુ પછી ૧૧ ને આંક મૂક છે એ દ્વારિ ગણના સમજવા.

Page #11


Page #12

જન્મ : સં. ૧૯૩૦ આસો સુદ ૮-સમી આ દીક્ષા: સં. ૧૯૫૭ મહાવદ ૧૦
સ્વર્ગગમન સં. ૨૦૧૫ પિષ સુદ ૩ શંખેશ્વર મહાતીર્થ
મહારાજ સાહેબ સ્વ. આચાર્ય મહારાજશ્રી વિજયભકિતસૂરીશ્વરજી
પન્યાસપદ સં. ૧૯૭૫ અષાડ સુદ ૫ ૬ આચાર્યપદઃ ૧૯૯૨ વિશાખ સુદ ૪ પાલીતાણા

Page #13

સ્વર્ગસ્થ આચાર્યદેવ શ્રી વિજયભક્તિસૂરીશ્વરજી મહારાજ સાહેબના જીવનની આછી રૂપરેખા.
આ પૃથ્વી ઉપર અનેક આત્માઓ મનુષ્યભવ પામીને દેહની સાર્થકતા કર્યા વિના જ જીવન-દીપકને બૂઝાવી ચાલ્યા જાય છે; પરંતુ જેઓનું જીવન આમેન્નતિના થેયે વ્યતીત થયું હોય, અનેક અવનવી વિશિષ્ટતાવાળું હોય, અને આ સંસાર-અટવીમાં ભૂલા પડેલા પ્રાણીઓને સન્માર્ગે ચડાવનારૂં હેય; એવા ઉત્તમોત્તમ જીવનવાળા મહાપુરુષ વડે જ આ પૃથ્વી શોભે છે, અને તેથી જ પૃથ્વી બહુરત્ન વસુંધરા કહેવાય છે.
કાલક્રમે પૃથ્વી ઉપર આવા મહાપુરુષને જન્મ થાય છે; તદનુસાર ત્રણે લોકમાં પૂજાયેલ મહાપ્રભાવક શ્રી શંખેશ્વર પાર્શ્વનાથ ભગવાનની છત્રછાયામાં આવેલ સમી નામના ગામમાં સં. ૧૯૨૦ ના આ શુદિ ૮ના રોજ શ્રીમાલી જ્ઞાતીય શેઠ વસતાચંદ પ્રાગજીભાઈને ત્યાં આ પુત્રરત્નને જન્મ થયો હતો. ભાવી મહાત્માને જન્મસમય પણ કે ભવ્ય! જૈન શાસનમાં કર્મરાજાના સામ્રાજ્ય ઉપર વિજય મેળવવા માટે એ માંગલિક દિવસ હતું, જે દિવસેમાં શાશ્વતી ઓળીની અપૂર્વ આરાધના કરીને અનેક ભવ્યામાએ બાહ્ય અને અત્યંતર તપનું આલંબન લઈને આત્મસામ્રાજ્ય પ્રાપ્ત કરે છે. બાળકની મુખાકૃતિ ભવ્ય અને રમણીય હતી, જેથી બાળકને જોઈ આડોશી-પાડોશી ખુશ-ખુશ થઈ જતા. સહુ કેઈને આ બાળકને જોઈ તેને રમાડવાનું મન થઈ જતું.

Page #14

પુત્રનાં લક્ષણ પારણમાં અને વહુનાં લક્ષણ બારણામાં એ કહેવત અનુસાર ખરેખર આ બાળકનાં શુભ લક્ષણોથી જણાઈ આવતું કે, આ બાળક કઈ મહાનૂ પુણ્યશાળી જણાય છે. શુભ દિવસે બાળકને મેહનલાલ એવા અભિધાનથી અંકિત કરવામાં આવ્યા.
મોહનલાલ પિતાનાં મિષ્ટ ભાષણ અને સૌન્દર્ય વડે ગામના લોકેને મોહ પમાડતા વૃદ્ધિ પામવા લાગ્યા. માતા હસ્તબેન પુત્રને જોઈને અનેક મનેર સેવતા હતા, પણ કેણ જોઈ શકે છે કે ભાવીના પડદા પાછળ શું છે? સમયનાં વહેણ વહેતાં ગયાં તેમ મોહનલાલે નવ વર્ષની વયને પામતાં તે ગુજરાતી છ ધોરણ સુધી, અને ધાર્મિક અભ્યાસમાં પણ પંચ પ્રતિક્રમણ તથા નવ સમરણ સુધી અભ્યાસ કરી લીધો.
મોહનલાલને જન્મથી જ પિતાના ધર્મનિષ્ઠ માત-પિતાના સુસંરકારને વારસે મળેલો હોવાથી તેઓ દરરોજ જિનમંદિર તથા ઉપાશ્રયાદિ સ્થાનમાં જતા હતા, જેથી તેમની ધર્મ પ્રત્યેની શુભ લાગણી વિકસિત થવા લાગી. વળી સમી ગામ ગુજરાતનાં મધ્ય કેન્દ્રમાં હોવાથી તેમજ શ્રી શંખેશ્વર મહાતીર્થના વિહાર-માર્ગમાં આવેલ હોવાથી એ ગામમાં અવારનવાર પૂજ્ય મુનિ-મહાત્માઓનું આગમન થતું, જેથી અનેક વખત ગુરુદેવની વ્યાખ્યાન-વાણું શ્રવણ કરવાથી અને શ્રમણ ભગવંતેના સમાગમથી તેમના જીવનમાં વૈરાગ્યનાં બીજ રોપાયાં હતાં. કાલક્રમે સામાયિક, પ્રતિક્રમણ, નવકારશી, અને તિવિહારાદિ વ્રત-નિયમથી તેમનું જીવન ધાર્મિક આરાધનામાં ઓતપ્રોત બની ગયું હતું. મેહનલાલે બાલ્ય-વયમાં જ

Page #15

: ૩ : પિતાનું જીવન સુસંસ્કારથી એવું સુગંધિત કરી દીધું કે, જમર જેમ પુષ્પ પ્રત્યે આકર્ષાય તેમ અન્ય બાળકે તેમની પાસે ધાર્મિક કથાઓ વગેરે સાંભળવા અને જાણવા માટે આવવા લાગ્યા. આપણા ચરિત્ર-નાયક આમ નાની વયમાં જ્ઞાન, ધ્યાન અને તપમાં આગળ વધતા અનેક આત્માઓને ઉપકારી થવા લાગ્યા. આ પ્રસંગે પરોણજારાય સતાં વિમૂતયઃ એ સંસ્કૃત ઉકિત યાદ આવી જાય છે. - શુકલ પક્ષના ચન્દ્રની કલા જેમ વૃદ્ધિ પામે તેમ આપણા ચરિત્રનાયકની વૈરાગ્ય-ભાવના પ્રતિદિન વધવા લાગી. આ પ્રસંગે તેમને પૂજ્ય શ્રી આત્મારામજી મહારાજ સાહેબને સમાગમ થયો. તેઓશ્રીની અમૃત સમાન વૈરાગ્યવાણી સાંભળી મેહનલાલને અંતરાત્મા જાગી ઊઠ્યો. “સંસાર અસાર છે, બાહ્ય દેખાતા સર્વ સંબધે ક્ષણિક છે, સંસાર સમુદ્રને તરવા માટે એક સંયમ–નાવ અમોઘ સાધન છે. ” આવી આવી મને મન વૈરાગ્યમય વિચારધારા વહેતી થઈ ગઈ, અને પ્રથમ મંગલરૂપે તીર્થાધિરાજ શ્રી શત્રુંજય મહાતીર્થની વાત્રા કરવા માટે શુભ પ્રસ્થાન કર્યું. ખૂબજ ઉલ્લાસપૂર્વક વિધિ-સહિત નવાણું યાત્રા કરી ઘેર આવ્યા. તેમને રાત્રિમાં અર્ધ નિદ્રાવસ્થામાં એક મંગલમય-સ્વમ આવ્યું. એ વેરાગી આભાએ વૈરાગ્યમાં વિશેષ વૃદ્ધિ કરનારૂં સવમ જોઈને પ્રાતઃકાલે જાગૃત થતાં સંયમ લઈ આત્મ-સાધન કરવાને નિશ્ચય કર્યો, અને તે માટેની હિલચાલ શરૂ કરી દીધી.
આ અરસામાં સમી ગામની સમીપે ચાણસમામાં પૂજ્ય શ્રી ધર્મવિજયજી મહારાજ સાહેબ સપરિવાર બિરાજમાન

Page #16

હતા, કે જેમણે જૈન સમાજના ભાવી અભ્યદય માટે અથાગ પરિશ્રમ વેઠીને આજથી લગભગ ૬૦ વર્ષ પૂર્વે કાશી-બનારસ જઈ જૈન સમાજમાં સંસ્કૃત અને પ્રાકૃત ભાષાને અપૂર્વ ફેલાવે કર્યો; અને ઠેક-ઠેકાણે સંસ્કૃત, પ્રાકૃત તથા ધાર્મિક પાઠશાલાઓની સ્થાપના કરી જગતમાં કાશીવાળા શાસ્ત્રવિશારદ જૈનાચાર્ય શ્રી વિજયધર્મસૂરીશ્વરજીના શુભ અભિધાનથી પ્રખ્યાત થયા.
ભાઈ શ્રી મોહનલાલ તુરત ચાણસમા ગયા, અને ત્યાં પૂજ્ય શ્રી ધર્મવિજયજી મહારાજ સાહેબનું વૈરાગ્યમય વ્યાખ્યાન સાંભળતાની સાથે જ પિતાની આત્મકલ્યાણું ભાગવતી દીક્ષા લેવાની ઉત્કટ ભાવના દર્શાવી. પૂજ્ય શ્રી ધર્મવિજયજી મહારાજ સાહેબે ભાઈ શ્રી મોહનલાલની મુખાકૃતિની ભવ્યતા અને વૈરાગ્ય-ગર્ભિત વિનયશીલ વાણી ઉપરથી અનુમાન કર્યું કે, “ આ બાળક કોઈ સામાન્ય કટિને આત્મા નથી, પિતાની આંતરિક ભાવનાથી દીક્ષા અંગીકાર કરવાને ઉદ્યત થયેલ છે.” આ પ્રમાણે દીક્ષાર્થી સુપાત્ર હોવાનું જાણવા છતાં અવસરના જાણ એવા તેઓશ્રીએ મોહનલાલને સગાં-સંબંધી તથા પિતાના ગામના શ્રીસંઘ વગેરેની અનુમતિ લાવવાનું જણાવ્યું. દીક્ષા માટેના દઢ નિશ્ચયવાળા મોહનલાલ તુરત પોતાના ગામમાં ગયા, અને સગાં-સંબંધી તથા શ્રીસંઘ સમક્ષ પોતાની દીક્ષા અંગીકાર કરવાની પ્રબળ ભાવના પ્રગટ કરી. પણ મેહને વશ આત્માઓ તુરત અનુજ્ઞા આપે ખરા? પરંતુ ચરિત્રનાયકની દઢતા જોઈને છેવટે શ્રીસંઘે નિર્ણય કર્યો કે, આવા માંગલિક પ્રસંગને લાભ આપણાં જ ગામને આંગણે લેશું. ત્યાર બાદ ભાઈ શ્રી મોહનલાલ

Page #17

: ૫ : સાથે શ્રીસંઘ ચાણસમા ગયે, અને ત્યાં બિરાજમાન પૂજ્ય શ્રી ધર્મવિજયજી મહારાજ સાહેબ પાસે પોતાના ગામમાં જ દીક્ષામહત્સવ ઉજવવા માટેની પોતાની ભાવના વ્યક્ત કરી તથા સમી ગામમાં પધારવા આગ્રહપૂર્વક વિનંતિ કરી. આ પ્રમાણે સમી ગામના શ્રીસંઘની વિનંતિથી પૂજ્ય શ્રી ધર્મવિજયજી મહારાજ સાહેબ સપરિવાર સમી પધાર્યા. એ જ વખતે શુભ મુહૂર્ત કાઢવામાં આવ્યું, અને સમીનાં આંગણે ખૂબજ ધામધૂમપૂર્વક દીક્ષામહત્સવ ઉજવા. સંવત્ ૧૯૫૭ ના મહા વદિ દશમના રેજ આપણું ચરિત્ર-નાયક ચારિત્ર-નાયક બન્યા, અને તેમનામાં વિદ્યમાન અનેક ગુણે ઉપરાંત ભક્તિને ગુણ વિશેષ હેવાથી તેમનું ભક્તિવિજયજી નામ રાખવામાં આવ્યું.
મુક્તિપથના મહાન યાત્રિક ચરિત્ર-નાયક ખૂબજ વેગથી મુક્તિના મંગલ માગે વિહરવા લાગ્યા. તેમને આત્મા પહેલેથી વૈરાગ્ય-રંગ વડે રંગાયેલો હતે જ, તે સાથે આત્મજ્ઞાન વિકસાવવા અને જ્ઞાન સંપાદન કરવા માટે તેઓશ્રીએ કમ્મર કસી. કાશી-બનારસ જેવા વિદ્યાધામમાં તેઓશ્રીના પરમ ઉપકારી ગુરુદેવ શાસ્ત્ર-વિશારદ જૈનાચાર્ય શ્રી વિજયધર્મસૂરી શ્વરજી મહારાજ સાહેબની અસીમ કૃપાથી તેઓશ્રીને અપૂર્વ જ્ઞાન પ્રાપ્તિ માટે સુંદર ચાન્સ મળી આવ્યું. આવી મહાન વિભૂતિને ક્રમે ક્રમે કેવાં સુંદર નિમિત્તે મળતા જાય છે ! ચરિત્ર-નાયક પૂજ્યશ્રીની બુદ્ધિ તીવ્ર હોવાથી અને રાત-દિવસ અભ્યાસમાં તલ્લીન રહેતા હોવાથી તેઓશ્રીએ થોડા જ વખતમાં સંસ્કૃત તથા પ્રાકૃત ભાષાના વ્યાકરણ, કાવ્ય અને ન્યાયાદિ ગ્રન્થને સારી રીતે અભ્યાસ કર્યો. આગમના ગ્રન્થનું ઊંડા

Page #18

ણથી અવગાહન કર્યું; તથા કમપ્રકૃતિ અને પંચસંગ્રહાદિ ગ્રન્થને તલસ્પર્શી અભ્યાસ કર્યો.
તેઓશ્રીની અમૃત-સમ વૈરાગ્યમય વ્યાખ્યાન-વાણી સાંભળી અનેક ભવ્યાત્માઓ વ્રત-નિયમાદિ ધાર્મિક કૃમાં અભિમુખ થવા લાગ્યા. પૂજ્યશ્રીની વિદ્વત્તા અને વિશુદ્ધ ચારિત્રાદિ ગુણોથી આકર્ષાઈ કપડવંજમાં પૂજ્ય આચાર્ય શ્રી વિજયવીરસૂરીશ્વરજી મહારાજ સાહેબના ઉપદેશથી શ્રીસંઘે કરેલ અઈ મહેત્સવ તથા શાતિસ્નાત્રાદિ મહેસવપૂર્વક ખૂબજ ધામધૂમથી તેઓશ્રીને સંવત્ ૧૯૭૫ ના અસાડ શુદિ બીજના શુભ દિવસે ગણું પદથી અને શુદિ પંચમીએ પંન્યાસ પદથી વિભૂષિત કર્યા, ત્યારથી તેઓશ્રી પંન્યાસ શ્રી ભક્તિવિજયજી ગણી એવા શુભ નામથી પ્રસિદ્ધ થયા. આવી રીતે યોગ્ય મહાત્માને ઉચિત સન્માન મળવાથી જૈન સમાજમાં અનેરો આનંદ ઊભરાયે.
પૂજયશ્રીને જન્મ એવાજ સુનક્ષત્રમાં થયેલ કે, તેઓશ્રીને બાલ્યવયથી જ તપ, જ્ઞાન અને ઉપગપૂર્વકની પવિત્ર ક્રિયા ઉપર પ્રેમ હતું, અને તેથી સદુપદેશ દ્વારા અનેક ભવ્યાત્માઓને તપ અને ત્યાગમાં રંગી નાખતા. માનવીને ઘડીભર મને રંજનરૂપ બને એવું તેઓશ્રીનું ઉપલકિયું જ્ઞાન નહોતું, પરંતુ તેઓશ્રીનું અગાધ જ્ઞાન આગમનાં ઊંડાં રહસ્યને સ્પર્શનારૂં હતું; તે આત્મગ્રન્થિને ભેદનારી વૈરાગ્ય-ભાવના નામની પુસ્તિકા વાંચવાથી અને તેનું મનન કરવાથી સહેજે સમજાય છે. એમ તો જૈન દર્શનના વિશાળ તોથી ગુંથાયેલા અને તેઓશ્રીના ઉપદેશથી છપાયેલા અનેક પ્રકાશિત થયા છે.

Page #19

આવી રીતે સવ-પરના કલ્યાણાર્થે અનેક પ્રકારની ધમરાધના કરતા કરતા તેઓશ્રી પાટડી પધાર્યા. પાટડીમાં શેઠ પિપટલાલ ધારશીભાઈએ આવીને તેઓશ્રીને કહ્યું કે “આપની વિદ્વત્તા, શાસન-પ્રભાવનાની ધગશ અને વિશુદ્ધ ચારિત્રશીલતાદિ અનેક સગુણોથી પ્રભાવિત થયેલા શ્રીસંઘે આપને તીર્થાધિરાજ શ્રી શત્રુંજયની પવિત્ર છાયામાં આચાર્ય પદવીથી વિભૂષિત કરવાનો નિર્ણય કર્યો છે, જેથી આપ કૃપા કરી પાલીતાણા પધારે.” આ પ્રમાણે તેમની આગ્રહભરી વિનંતિને માન આપી પૂજ્યશ્રી પોતાના પરિવાર સાથે પાલીતાણું પધાર્યા અને ત્યાં આગમેદ્ધારક પૂજ્ય આચાર્ય શ્રી સાગરાનંદસૂરીશ્વરજી મહારાજ સાહેબે સંવત્ ૧૯૨ના વૈશાખ શુદિ ૪ ના શુભ દિવસે પ્રાતઃકાલે વિશાળ માનવ-મેદની વચ્ચે તેઓશ્રીને આચાર્ય પદથી વિભૂષિત કર્યા. ત્યારથી આપણા ચરિત્ર-નાયક આચાર્ય શ્રી વિજયભક્તિસૂરિજી એવા શુભ નામથી પ્રસિદ્ધ થયા.
પૂજ્યશ્રીને મહેસાણા, રાધનપુર, સમી, હારીજ અને વિરમગામ આદિ ઉત્તર-ગુજરાતના પ્રદેશોમાં ઘણે જ ઉપકાર છે. તેઓશ્રીની ધાર્મિક ક્રિયા એટલી પવિત્ર અને આત્મભાવથી નીતરતી હતી કે, જેઓને આ વિભૂતિનો પરિચય થયો હશે, અથવા એમના સંપર્કમાં આવવાનો સુવર્ણ—અવસર પ્રાપ્ત થયો હશે તેમને એમનામાં રહેલી આત્મ-મણુતાથી યુક્ત ક્રિયાની સુવાસ જોવા મળી હશે. કેટલાક ભવ્યાત્માઓએ તેઓશ્રીની પ્રૌઢ અને વૈરાગ્ય-વરસતી અમૃત–સમ વાણીથી પિતાના આત્માને પવિત્ર બનાવી પિતાનાં જીવનને સાર્થક બનાવ્યાં છે.

Page #20

એવી જ રીતે પૂજ્ય ગુરુદેવે આત્મા સાથેનાં કમીને નાશ કરવા માટે તપનું પણ આલંબન લીધું હતું, કેમકે તપ વિના ચીકણાં કમરૂપી મેલને બાળવા માટે બીજી કોઈ પણ રામબાણ
ઔષધિ જિનશાસનમાં બતાવી નથી. એને માટે પૂજ્ય ગુરુદેવે પિતાની લેખિની દ્વારા, પિતાની પ્રૌઢ વાણી દ્વારા તથા પોતાની જીવનચર્યામાં પ્રેકિટકલ સિદ્ધ કરીને જગતના મુમુક્ષુઓ સમક્ષ એક મહાન આંદોલન જગાડયું હતું. તેનાં ફલસ્વરૂપે આજે ભારતવર્ષના ખૂણે-ખૂણે શ્રી વધમાન આયંબિલ તપની સંસ્થાઓ જીવન્ત નજરે જોવામાં આવી રહી છે તે આપણા ચરિત્ર-નાયક પૂજ્ય ગુરુદેવના અથાગ પરિશ્રમ અને આમદઢતાનાં સુંદર ફળ છે.
પૂજ્ય શ્રી આચાર્યદેવનું અંતિમ ચાતુર્માસ સમીમાં હતું. આ અરસામાં તેઓશ્રીની વૃદ્ધાવસ્થાને લીધે શારીરિક અશક્તિ વધવા લાગી હતી, જેથી ચાતુર્માસ પહેલાં જ તેઓશ્રીએ પિતાના સુશિષ્ય-પૂજય પંન્યાસજી શ્રી પ્રેમવિજયજી મહારાજ સાહેબ (હાલમાં પૂજ્ય આચાર્યદેવ શ્રી વિજયપ્રેમસૂરિજી મહારાજ સાહેબ), તથા પૂજ્ય પંન્યાસજી શ્રી સુબોધવિજયજી મહારાજ સાહેબ આદિ ઠાણાઓને પિતાની સાથે ચાતુર્માસની આરાધના કરવા માટે મુંબઈથી બોલાવી લીધા હતા. ચાતુર્માસ દરમ્યાન તેઓશ્રીની તબિયત વિશેષ બગડી, જેથી સમીના ગુરુભક્ત શ્રીસંઘે પાટણથી ડેકટર સેવંતીલાલભાઈને લાવ્યા, ઑકટરે પૂજયશ્રીનું શરીર સારી રીતે તપાસ્યું. તેમને જણાયું કે, આવી પરિસ્થિતિમાં તે કેસ ખલાસ જ થઈ જાય! છતાં ગુરુદેવની આત્મણૂર્તિ જોઈ તેઓએ કહ્યું કે “આ મહાપુરુષ

Page #21

: ૯ : કઈ રીતે જીવે છે? એ મારી સમજમાં આવતું નથી. પૂજયશ્રીની તબિયત અગાઉ પણ બગડી હતી, ત્યારે મને લાગ્યું હતું કે, આ મહાપુરુષ બે-ચાર કલાકમાં જ દેહ છોડી દેશે; પરંતુ એ વાતને આજે લગભગ વર્ષ વીતી ગયું છે. મને ખરેખર આશ્ચર્ય થાય છે. ગુરુદેવનું તપેબલ અલૌકિક છે, તેઓશ્રીનાં તપોબલ આગળ મારી વિદ્યા કામ આવે તેમ નથી.” ર્ડોકટર ગયા પછી તો પૂજ્યશ્રીને થોડા દિવસમાં આરામ થઈ ગયો. ચાતુર્માસ પૂર્ણ થયે પૂજ્ય શ્રી આચાર્યદેવને શાસનદેવના સંકેતાનુસાર શ્રી શંખેશ્વર મહાતીર્થની યાત્રા કરવાની પ્રબળ ભાવના થઈ. તેઓશ્રીએ શિષ્ય-પરિવારને કહ્યું કે-“ચાલે શંખેશ્વર, મારે એ મહાતીર્થમાં પંદર દિવસની આરાધના કરવી છે.” ત્યાર બાદ પૂજ્ય ગુરુદેવે પોતાના શિષ્ય-પરિવાર સાથે સમીથી વિહાર કરી શ્રી શંખેશ્વરમાં ધામધૂમપૂર્વક પ્રવેશ કર્યો.
બસ! શંખેશ્વર ગયા બાદ પૂજ્ય શ્રી આચાર્ય દેવે પિતાની શુભ ભાવના મુજબ પંદર દિવસની આરાધના પૂરી કરી. અને જાણે આ જિન્દગીની આરાધના પણ પૂરી થઈ હોય! તેમ ૧૬ મા દિવસે સવારમાં પંન્યાસજી શ્રી પ્રેમવિજયજી મહારાજ સાહેબ, તથા પંન્યાસજી શ્રી સુબેધવિજયજી મહારાજ સાહેબ આદિ સાથે પ્રતિક્રમણ ખૂબ જ ભાવ સાથે કર્યું. પછી પરમાત્મા શ્રી શંખેશ્વર પાર્શ્વનાથ પ્રભુનાં દર્શન ભક્તિ-સભર આત્મિક ઉલ્લાસપૂર્વક કર્યા. ત્યાર બાદ ગુરુભક્ત શિષ્યોએ વાપરવા માટે પૂજ્યશ્રીને વિનયપૂર્વક વિનંતિ કરી, પરંતુ જાણે અનશન ન આદર્યું હેય? તેમ તેઓશ્રીએ કહ્યું કે “મારે

Page #22

: ૧૦ :
,,
હજી આરાધના બાકી છે, ખાધા-પારવાની નવકારવાળી ગણવાની બાકી છે, આજે મારે વિજય-મુહૂર્ત સાધવાનું' છે. આવા પ્રકારની તેઓશ્રીની વાણી જાણે તે દિવસે સાંકેતિક હાયની ! એવી જણાતી હતી.
જયારે વિજય-મુહૂત ના સમય નજીક આવ્યે ત્યારે ગુરુદેવે કહ્યું કે-“ બધા સાધુએ હાજર છે ને ?” એમ કહીને નવકારવાળી ગણવા લાગ્યા. આવી રીતે નવકારવાળી ગણતાં ગણતાં પૂજ્ય ગુરુદેવે પૂર્વથી સૂચિત થયેલ ધ્યાનસ્થ અવસ્થામાં પદ્માસને એસીને પૂર્ણ સમાધિમાં સવત્ ૨૦૧૫ ના પાષ દિ ત્રીજના રાજ ખપેરે વિજય-મુહૂર્તે આ નશ્વર દેહના ત્યાગ કર્યાં. પાતાના 'ત સમય સુધી આરાધનામાં તલ્લીન રહી એ મહાત્માએ આ દુનિયાથી વિદાય લીધી. પૂજ્ય ગુરુદેવે દીર્ઘકાલીન સંયમની ઉત્કૃષ્ટ સાધનાના શુભ ફળરૂપ અોડ દાખલા પેાતાના અંતિમ કાલધમ વખતે મહાપ્રભાવક શ્રી શખેશ્વરજી મહાતીર્થમાં પ્રત્યક્ષ સિદ્ધ કરી બતાયે।.
પૂજ્ય ગુરુદેવશ્રીના સમુદાયમાં આજે વિશાળ સંખ્યામાં સાધુ-સાધ્વીજીએ વિદ્યમાન છે, જે તેઓશ્રીના પુનિત પગલે ચાલી શ્રી જિનશાસનની પ્રભાવના કરી રહ્યા છે.
આવા મહાત્મા પુરુષના ગુણ્ણાને જીવનમાં ઉતારી પામેલ જન્મ સાથક કરવા, એવી શુભ અભિલાષા સાથે તેઓશ્રીને ક્રોડા વન્તનપૂર્વક વિરમું છું. સુજ્ઞેયુ િચત્તુના ?
લી॰ ગુરુદેવચરણેાપાસક સુનિ પદ્મવિજય.

Page #23

નામ
અગાઉથી ગ્રાહક થનાર સહાયક મહાશયેનાં
મુબારક નામ
morn રકમ ૩૦૦) પરમ પૂજ્ય આચાર્યજી મહારાજ શ્રી વિજયભક્તિ
સૂરીશ્વરજી મહારાજ સાહેબના શિષ્યરત્ન પંન્યાસજી શ્રી સુબોધવિજયજી ગણના ઉપદેશથી મુંબઈ નં. ૧
મરીન ડ્રાઈવના શ્રાવક ભાઈઓ તરફથી. ૫૦) મુનિ શ્રી સુભદ્રવિજયજી મહારાજના સદુપદેશથી
એક સગ્ગહસ્થ. ૪૦) શ્રી ગુંજાલા જૈન સંઘ. ૧૧) શ્રી સણજ કાનપુરા સંઘ.

Page #24


Page #25

છે શ્રી સદ્ નમ: હૈ નમઃ | संस्कृत-धातुकोष। ગુજરાતી અર્થ સહિત.
musisimu મંા (૨૦ ૩૦ સે રાતિ-તે, સંપત્તિને) ૧ ભાગ પાડવા,
વિભાગ કરે. ૨ વહેંચવું. ૩ વિખેરવું, છૂટું પાડવું.
(૨૦ ૩૦ જેટુ ગ્રંચતિ-તે, સંસાપતિ-તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ગંદુ (૨ મા બંન્ને) જવું. [૩] ચંદ્ર (૨ ૫૦ સે અંતિ) ૧ શૈભવું, ૨ ચળકવું. ૩ બોલવું. [૧] ગંદું (૨૦ ૩૦ સે અંતિ -સે) ૧ શૈભવું. ૨ ચળકવું ૩ બોલવું. મા (૨ ૫૦ સે અતિ) ૧ વાંકી રીતે ચાલવું. ૨ વાંકે રસ્તે
ચાલવું. ૩ જવું. શશ્ન (૨ ૫૦ રે લક્ષત્તિ) ૧ વ્યાપવું, ફેલાવું. ૨ એકઠું થવું. - ૩ એકઠું કરવું. ૪પ્રવેશ કરે. ૫ ઈષ્ટ વસ્તુની પ્રાપ્તિ થવી. અક્ષ (૯ ૧૦ વે બોતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ.
(૨ ૫૦ સે ગજાતિ) ૧ વાંકી રીતે ચાલવું. ૨ વાંકે રસ્તે ચાલવું. ૩ જવું. (૨૨ ૫૦ રે મારિ) ૧ નરેગી થવું. ૨ ની રેગી કરવું.
(૨૦ ૧૦ ને શનિ) ૧ પાપ કરવું. ૨ અપરાધ કર. બz (૨૦ રે ) ૧ નિશાની કરવી. ૨ જવું. ૩ વાંકી
રીતે ચાલવું. ૪ વાંકે રસ્તે જવું. પ ગણવું. [૩]

Page #26

૨ : ગટ્ટ
संस्कृत-धातुकोष અટ્ટ (૨૦ ૩૦ સેટ અતિ-તે, બાપતિ-તે) ૧ નિશાની
કરવી. ૨ ગણવું. ૩ નિદવું. ૪ કલંક દેવું. ૫ ખેળામાં
લેવું. ૬ અક્કડ થઈને ચાલવું. મ (૨૦ ૫૦ સે ગ ત) ૧ સરકવું, ખસવું. ૨ લટકવું.
૩ હાથે-પગે ચાલવું, પેટે ચાલવું. ૪ શેકવું, અટકાવવું. ગ૬ (૬ ૧૦ સે મતિ) ૧ જવું. ૨ નજીક જવું. [૩] અ૬ (૨૦ ૩૦ સેટ કર-તે, બાપતિ ) ૧ નિશાની
કરવી. ૨ ડગલું ભરવું. ૩ જવું. ૪ ભટકવું. ૫ સ્થાપન કરવું. પરિ-(જયંતિ ,
પ તિ ) ૧ પ્રવર્તાવવું. ૨ ચેતવવું. ૩ ઉશકેરવું. વિપરિ–૧ છૂપાવવું. ૨ ઢાંકવું. સદ (૨ જાવ તે બન્ને) ૧ ખરાબ રીતે ચાલવું. ૨ ઉતા
વળા ચાલવું. ૩ ચાલવા માંડવું. ૪ જલદી કરવું. ૫ આરંભ કરે. ૬ તિરસ્કાર કરે. ૭ નિંદવું. ૮ કલંક દેવું.
૯ જુગાર વગેરે ખેલવું. [૩] ગર્ (૨ ૩૦ સે ગવતિ-તે) ૧ જવું. ૨ માગવું. ૩ સત્કાર
કરે. ૪ અસ્પષ્ટ બોલવું. [૪] અર્ (૨ ૫૦ સે ગત) ૧ જવું. ૨ દેડવું. ૩ દેડાવવું,
૪ હાંકવું. ૫ ફેંકવું. અન્ન ( ૫૦ સે અતિ) ૧ જવું. ૨ પૂજવું, પૂજા કરવી.
૩ સત્કાર કરે. [1] ગ્ન (૩૦ સે અતિ તે) ૧ જવું. ૨ નમાવવું, ઝુકાવવું. [૪] q (૨ ૩૦ ર્ બત-) ૧ જવું, ૨ નમાવવું, ઝુકાવવું. ૩ શેભિત કરવું. ૪ અસ્પષ્ટ બેલવું. ૫ માગવું, ગતિ૧ ઓળંગવું, વટાવી જવું. ૨ દૂર જવું. ૩ હટી જવું,

Page #27

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
મદ્ : ૨
ખસી જવું. ૪ ઉલ્લંઘન કરવું. ૫ અપમાન કરવું. ૬ અભિપેક કરે, સ્થાપન કરવું. મા–૧ હટી જવું. ૨ દક્ષિણ તરફ જવું. સવ-દક્ષિણ તરફ જવું. ૬-૧ ઊંચે ચડવું. ૨ ઉપાડવું. ૩ પાણી વગેરે બહાર કાઢવું. ૪ ઉત્તર તરફ જવું.
-૧ સીધું જવું. ૨ પડખેથી જવું. ૩ અવળું ચાલવું. ૪ ઊંચે ચડવું. પરિ-૧ સ્પર્શ કરે. ૨ પાસે જવું. ૩ ધૂમવું. ૪ વિભૂષિત કરવું. ક-પૂર્વ તરફ જવું. પ્રતિ-પશ્ચિમ તરફ
જવું. વિ-વ્યાપવું, ફેલાવું. સમુ-એકઠું કરવું. [] સ (૨૦ ૩૦ સેટુ અતિ -તે) ૧ સ્પષ્ટ કરવું, ઉઘાડું કરવું.
૨ ભેદ પાડે, જુદું કરવું. ૩ બાકી રાખવું. મ ( ૨૦ સે મતિ ) લાંબું કરવું. [૩]. = (૭ ૫૦ વે નાિ) ૧ તેલ વગેરે ચેપડવું. ૨ તેલ વગેરેથી માલિશ કરવું. ૩ આંખે આંજવું. ૪ સ્પષ્ટ કરવું, ખુલ્લું કરવું. ૫ સાફ કરવું. ૬ શૈભવું. ૭ ચળકવું. ૮ સુશોભિત કરવું. ૯ એકઠું કરવું. ૧૦ જવું. ૧૧ ઈચ્છવું. ગા-૧ માલિશ કરવું. ૨ ચીકણું કરવું. ૩ સત્કાર કરે. નિ-૧ છુપાઈ જવું. ૨ માલિશ કરવું. પ્રતિ-૧ વિભૂષિત કરવું. ૨ માલિશ કરવું. વિ-૧ સ્પષ્ટ કરવું, ખુલ્લું કરવું. ૨ ઉત્પન્ન કરવું. -૧ સત્કાર કર. ૨ એકઠું કરવું,
૩ વિભૂષિત કરવું. ૪ ખાવું. ૫ માલિશ કરવું. અન્ન (૨૫૦ ર્ ગતિ) ૧ શૈભવું. ૨ ચળકવું. ૩ બેલવું. Gિ] અન્ન (૨૦૩૦ સેટુ બન્નતિ-તે) ૧ શૈભવું. ૨ ચળકવું,
ચમકવું. ૩ બલવું. મ (૨૦ સે તિ) ૧ ભટકવું, ધૂમવું. ૨ જવું. -
પર્યટન કરવું, પરિભ્રમણ કરવું.

Page #28

૪ : ગટ્ટ
संस्कृत-धातुको
ગ (૨ મા લેર [ ] ) ૧ મારી નાખવું. ૨ દુઃખ
દેવું. ૩ ઉલ્લંઘન કરવું, આજ્ઞાભંગ કરે. ૪ અપમાન
કરવું. ૫ ઓળંગવું, વટાવી જવું. દ વધારે હોવું. ભટ્ટ (૨૦ ૩૦ સેટ [] ત તે) ૧ અપમાન કરવું.
૨ થે હોવું, સૂક્ષ્મ હોવું.
(૨૫૦ સે ગત) જવું. ગરુ ( ૨ ૫૦ જેટ ગતિ) ૧ ઉદ્યમ કર, પ્રયાસ કરે.
૨ જવું. ગg ( 1 સેટ ગતિ, ગતિ) ૧ વ્યાપવું, ફેલાવું.
૨ ભેગવટે કરે. આ (૨ ૫૦ સેટ [] અતિ ) ૧ જડવું, સંયુક્ત કરવું.
૨ સ્પર્શ કરે, અડકવું, ૩ સમાધાન કરવું, ૪ સામું થવું, સામને કરે. ૫ હલે કરે. ૬ ઘેરી લેવું. ૭ અરજ કરવી, વિનંતિ કરવી. ૮ ફરિયાદ કરવી. ૯ પ્રયત્ન કરે
૧૦ અદ્દભુત પ્રશ્ન પૂછ. મળ ( g૦ જેટ ગતિ) ૧ શબ્દ કર. ૨ જાણવું.
૩ સમજાવવું. ૪ જવું. ગળ (૪ મા. જે અગતે ) ૧ જીવવું, જીવતું દેવું. ૨ બલ
વાન્ હેવું. ૩ જવું. અe ( ગા. સેટ તે) જવું. [૩] અve ( ૫૦ સે કveતિ) જવું. [૩] ગત (૨ ૧૦ સેર મતતિ) ૧ સતત ગમન કરવું, નિરંતર
ચાલવું. ૨ જવું. ૩ પ્રાપ્ત કરવું, પામવું, મેળવવું, ૪ બાંધવું.

Page #29

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
મુ :
ગ (૨ ૫૦ મનિટ ગત્તિ) ૧ ખાવું. ૨ નાશ કરે. આવ
૧ ખાવું. ૨ તૃપ્ત થવું. ધરાઈ જવું. ૩ મેટું બંધ થઈ જવું. ૪ ખાવાનું છોડી દેવું. વિ-૧ સારી રીતે ખાવું. ૨ દાંતથી
કાપવું. ૩ કરડવું. અષા ( ૧ ૧૦ સેઃ મધતિ ) ૧ હરાવવું, છતવું. ૨ અપ
માન કરવું. ૩ નીચું કરવું. ૪ ઓછું કરવું. [નામપાતુ! શન (૨ ૫૦ જેટ ગતિ) ૧ જીવવું. ૨ બલવાનું હોવું.
૩ જવું. (૪ માત્ર તે તે) ૧ જીવવું, જીવતું હોવું. ૨ બલ
વાન્ હોવું. ૩ જવું. શનિ (૨ ૨૦ સેર મતતિ) ૧ બાંધવું. ૨ નાશ કરે. [૩] કન્નર ( ૫૦ ટ કન્તરથતિ) ૧ આંતરું કરવું, વ્યવધાન
કરવું. ૨ વચમાં નાખવું, વચમાં રાખવું. [નામધાતુ] ગર્ (૬ ૧૦ સેટ ગતિ) બાંધવું. [૩] બન્યો (૨૦ ૩૦ ને શ નિ -તે) ૧ હીંચકવું, મૂલવું.
૨ હીંચકાવવું. ૩ ડેલવું, કંપવું. ૪ કંપાવવું, હલાવવું.
૫ લટકવું. દ સંદિગ્ધ થવું. અન્ય ( ૨૦ ૩૦ સે પતિ-તે ) ૧ આંધળું દેવું. ૨ આંધળું
કરવું. ૩ આંખ મીચવી. શબ્દ ( ૫૦ સે અપ્રતિ) જવું. મન (૨ ૫૦ સે કર્મતિ) ૧ શબ્દ કરે. ૨ બેલવું.
૩ ભજન કરવું. ૪ સેવા કરવી. ૫ ખાવું. ૬ જવું. પ્ર-પામવું,
પ્રાપ્ત કરવું. નમ્ (૨૦ ૪૦ ટુ કામચરિ–સે) ૧ રોગી હેવું. ૨ રેગી
કરવું. ૩ દુખ દેવું.

Page #30

૬ : લખ્યું
संस्कृत-धातुको
અન્યૂ (૨ ૧૦ સે અસ્થતિ) જવું. લખ્યું (૨ મા તે અન્ય) ૧ શબ્દ કર. ૨ બેલવું
૩ જવું [૩] સ્વર (૧૬ ૫૦ સે સ્વયંતિ) ૧ ભરણ-પોષણ કરવું
૨ એકઠું કરવું. જન્મ (૨ શાહ સે કમ) શબ્દ કરે. [૩] ગ (૨ જા રે બચતે) ૧ જવું. ૨ પ્રાપ્ત કરવું. ૩ જાણવું.
ટુ-૧ ઉદય થવે, ઊગવું, ૨ ઉન્નતિ થવી, અભ્યદય થ. કરા-, -, - ( પાય, પચચરે, ઢાતે) ૧ નાસી જવું, ભાગી જવું. ૨ દેડવું. વિ–ખર્ચવું, ખર્ચ કરે, વ્યય
કર. સમ્-૧ એકઠું કરવું ૨ એકઠું થવું. બાર (૧૨ ૫૦ ગતિ) ૧ આર ઘંચવી, પણ કે
૨ આરથી છેદ કરે. ૩ યત્ન કરો. કરાય (૨ મા સે રાતે) ૧ પ્રસિદ્ધ હોવું, ગુપ્ત ન
હેવું. ૨ જાણ જવું. ૩ સમજવું. [નામધાતુ) (૨૦ ૩૦ સે બચરિ-તે ) ૧ સ્તુતિ કરવી. ૨ પ્રશંસા
કરવી, વખાણવું. ૩ તપાવવું, ગરમ કરવું. ૪ તપવું. કર્ણ (૨ ૫૦ અર્ધતિ) ૧ કિંમતી હોવું, ભારે મૂલ્યવાળું
હેવું. ૨ કિંમત કરવી. ૩ લાયક હોવું, યોગ્ય હે,
૪ સત્કાર કરે. ૫ દુઃખ દેવું. ગ (૨૦ ૩૦ અર્ધચરિ-રે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. અર્ (૧ ૩૦ સે અર્વત્તિ-તે) ૧ પૂજવું. ૨ સ્તુતિ કરવી.
3 વખાણવું. ૪ સત્કાર કરે. ૫ વિભૂષિત કરવું. ૬ સુધારવું, સંસ્કારિત કરવું. ૭ સેવા કરવી. ૮ ભવું. ૯ ચળ

Page #31

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
अर्ब : ७
કવું. અન–૧ જય-જયકાર કરે. ૨ જય-જયકાર માન.
સ-સ્થાપન કરવું, સ્થિર કરવું. મ (૨૦ ૩૦ ને અતિ -સે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. મ (૨ ૫૦ સે અતિ) ૧ કમાવું. ૨ ઉત્પન્ન કરવું. ૩ મેળ
વવું. ૪ એકઠું કરવું. ૫ તૈયાર કરવું. ૬ ઉપાડવું. ૭ ઉઠાડવું. ગતિ-જવા દેવું, મુક્ત કરવું. ૨ દૂર કરવું. જન-જવા દેવું. અન્નવ-૧ હરાવવું. ૨ પાછળથી જવા દેવું. -જોડવું, સંયુક્ત કરવું. સવ-જવા દેવું. કટુ-ચલાવવું. ( ૨૦ ૩૦ સે કર્નતિ-તે) ૧ ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ૨ ઉદ્યમ
કર. ૩ સુધારવું, સંસ્કારિત કરવું. મર્થ (૨૦ મા સે કર્થ, કાચ) ૧ માગવું, યાચના
કરવી. ૨ ચાહવું. ૩ પ્રાર્થના કરવી, વિનંતિ કરવી. ગામ૧ પ્રાર્થના કરવી. ૨ સત્કાર કર. ઝ-૧ પ્રાર્થના કરવી. ૨ માગવું. ૩ ચાહવું. ૪ શોધવું. ૫ ઘેરી લેવું. ૬ પકડવું. ઘર વિરુદ્ધ આચરવું. સાબિત કરવું, પુરવાર કરવું.
૨ પુષ્ટ કરવું. ૩ પૂર્ણ કરવું. કર્યા (૨ ૨૦ સે અર્થાપતિ) ૧ અર્થ કરે. ૨ સ્પષ્ટ
કરીને સમજાવવું. [નામધાતુ]. કર્યું (૨ ૫૦ સે રિ) ૧ માગવું, યાચના કરવી. ૨ જવું.
૩ પીડવું, દુઃખ દેવું. અત્ (૨ ૩૦ સે અતિ ) ૧ મારી નાખવું. ૨ માર માર.
૩ દુઃખ દેવું. બટું (૨૦ ૩૦ સેમચરિતે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. મ ( ૨૦ ટુર્વતિ) ૧ જવું. ૨ મારી નાખવું. ૩ દુઃખ દેવું.

Page #32

૮ : સર્વ
संस्कृत-धातुकोष
બર્ગ (૨ ૫૦ સે અર્વતિ) ૧ મારી નાખવું. ૨ દુઃખ દેવું. બ ( ૨ v૦ જેટ ગતિ) ૧ એગ્ય હેવું, લાયક હોવું.
૨ પૂજનીય હોવું. ૩ પૂજવું, પૂજા કરવી. ૪ સત્કાર કરે.
૫ ગ્રે કરવું, સંગત કરવું. ગ ( ૧૦ ૩૦ સે બચત તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. કરું (૨ ૩૦ સે અતિ-તે) ૧ વિભૂષિત કરવું, શણગારવું.
૨ સમર્થ હોવું. ૩ પૂર્ણ હોવું. ૪ પૂર્ણ કરવું. ૫ વારવું, શેકવું. મસ્ત્રી ( ના સેક્ અસાચતે ) ૧ આળસુ હેવું. ૨ આળ
સુની પેઠે આચરવું. [નામધાતુ] થવું (૨ ૫૦ હે ગવતિ) ૧ રક્ષણ કરવું. ૨ ભરણ-પોષણ
કરવું. ૩ સ્વામી હોવું. ૪ સમર્થ હોવું. પ ભવું. ૬ ચળકવું. ૭ આજ્ઞા માનવી. ૮ પ્રાર્થના કરવી, વિનંતિ કરવી. ૯ તૃપ્ત કરવું. ૧૦ તૃપ્ત થયું. ૧૧ વધવું, વૃદ્ધિ થવી. ૧૨ વ્યાપવું, ફેલાવું. ૧૩ વિભાગ કરે. ૧૪ વહેંચવું. ૧૫ તૃષ્ણા રાખવી, આશા રાખવી. ૧૬ માગવું. ૧૭ ઈચ્છવું, ચાહવું. ૧૮ પ્રીતિ કરવી. ૧૯ આલિંગન કરવું. ૨૦ જાણવું. ૨૧ સાંભળવું. ૨૨ હેવું, થવું. ૨૩ કરવું. ૨૪ બનાવવું. ૨૫ બાળવું. ૨૬ જવું. ૨૭ પહોંચવું. ૨૮ પેસવું. ર૯ પ્રાપ્ત કરવું, મેળવવું. ૩૦ પ્રાપ્ત થવું. ૩૧ લેવું, ગ્રહણ કરવું. ૩૨ પકડવું. ૩૩ મારી નાખવું. ૩૪ દુઃખ દેવું. અનુ-દિલાસે દે, આશ્વાસન આપવું. ૩-૧ ધ્યાન દેવું. ૨ રાહ જોવી. ૩ પ્રવર્તાવવું.
–રનેહ કરે. શરીર (૨૦ ૩૦ સે ઈ ગવપૂર્વ-ધીર | બાપીયતિ–તે)
૧ તિરસ્કારવું. ૨ તુચ્છ માનવું, હલકું માનવું.

Page #33

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
अस् : ९
(૧ બાળ વેર્ અનુતે) ૧ ફેલાવું, વ્યાપવું. ૨ ફેલાવવું. ૩ એકઠું થવું. ૪ એકઠું કરવું. ૫ સંગ્રહ કરવો, ૬ મેળવવું. ૭ ભોગવવું. ૮ પહોંચવું. અનુ-સમાન હોવું, સરખું હોવું. વર્-૧ પ્રાપ્ત કરવું. ૨ અધિકારી થવું. ૩ સ્વામી થવું, ધણી થવું. પરિ-સમાવું, સમાવેશ થ.
ક-૧ સમાવું, સમાવેશ થ. ૨ પૂર્ણ થવું. જ (૧ ૫૦ સે નાતિ) ૧ ખાવું. ૩ ભેગવવું. ગરાના (૨ ૫૦ સે કરાનાર) ક્ષુધાતુર હોવું, ભૂખ્યું
હોવું. [નામધાતુ]. અq (૨ ૩૦ સેટું -તે) ૧ જવું. ૧ લેવું, ગ્રહણ કરવું.
૩ શૈભવું. ૪ ચળકવું, ચમકવું. કમ્ (૨ ૩૦ સે અતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. અન્ન (૨ ૫૦ ને શસ્તિ ) ૧ હોવું, થવું. ૨ વિદ્યમાન હવું.
૩ રહેવું. અણ ( ક ૫૦ સે અસ્થતિ ) ૧ ફેંકવું. ૨ વિખેરવું.
- ૧ આરોપણ કરવું, બીજાના ગુણધર્મ બીજાને લગાડવા. ૨ બીજાને બીજા સ્વરૂપે જાણવું-માનવું. અનુ-૧ નીચે બેસવું. ૨ પાછળ ફેંકવું. અપ-૧ છોડી દેવું. ૨ દૂર કરવું. મિ-૧ અભ્યાસ કરવો, શીખવું. ૨ મનન કરવું, વિચારવું. -૧ હાંસી કરવી, મશ્કરી કરવી. ૩૫૧ ઉપાસના કરવી, ધ્યાન ધરવું. ૨ સેવા કરવી. ૩ મનન
* જ્યારે કોઈ પણ ઉપસગપછી ચોથા ગણને પણ ધાતુ આવે, ત્યારે તે પરમૈપદી અને આત્માનપદી એમ ઉભયપદી થાય છે. જેમકે-૩થતિ, વાધ્યતે ઈત્યાદિ.

Page #34

१० : अम्
संस्कृत-धातुकोष
કરવું. ૪ સમીપમાં સ્થાપવું. નિ–બલવાની શરૂઆત કરવી. નિ-૧ સ્થાપન કરવું, રાખવું. ૨ અર્પણ કરવું, આપવું. નિ–૧ કાઢી મૂકવું. ૨ દૂર કરવું. ૩ રદ કરવું, કાઢી નાખવું. ૪ વિખેરવું. ૫ ખંડન કરવું. ૬ નાશ કર. ૭ ફેંકી દેવું. પરા-૧ હરાવવું. ૨ ખંડન કરવું. ૩ દૂર કરવું. પર–૧ પલટાવું, બદલાવું, વિપરીત હોવું. ૨ પલટાવવું, બદલાવવું, વિપરીત કરવું. ૩ પડી જવું. ૪મારીને પાડી દેવું. ૫ ફેકવું. ૬ ખંડન કરવું. ૭ પ્રવૃત્તિ કરવી, પ્રવર્તવું. પર્યુટુ-ભિન્નપણે જણાવવું. પર્ણપ-૧ ઉપાસના કરવી, ધ્યાન ધરવું. ૨ સેવા કરવી. ૩ ચારે તરફથી ઘેરી લેવું. પ્ર-૧ ખંડન કરવું. ૨ સ્વીકાર ન કર, ન માનવું. ૩નાખવું. ૪ ફેંકવું. ૫ વિખેરવું. વિ-૧ વિભાગ કરે. ૨ વહેંચવું. ૩ વિશેષરૂપે જાણવા માટે દાખલ કરવું. વિનિ-અર્પણ કરવું, આપવું. વિત્તર-વિપરીતસ્વરૂપે જાણવું, ભ્રાંતિ થવી. –૧ ઊલટું કરવું, વિપરીત કરવું. ૨ ખંડન કરવું. ચા-૧ ફેલાવવું, વિસ્તૃત કરવું. ૨ ક્રમસર રાખવું. યુદ્-૧ નિવારણ કરવું. ૨ ખંડન કરવું. સમ્-૧ સંક્ષેપ કરે, ટૂંકાવવું. ૨ એકઠું થવું. ૩ એકઠું કરવું. સંનિ૧ દીક્ષા ગ્રહણ કરવી, સંન્યાસ લે. ૨ સંસારથી વિરક્ત
થવું, સાંસારિક વ્યવહારને ત્યાગ કરે. [1] બત ( ૨૨ ૫૦ સે ૩ ચરિ) ૧ બિમાર હોવું, રેગી દેવું.
૨ સંતાપ કર. ૩ દેષ દે, નિંદવું. ૪ ફેલાવું. ( ૨૨ ૩૦ સે ગલૂતિ-તે ) ૧ ઈર્ષા કરવી. ૨ બીજાના દોષ પ્રગટ કરવા. ૩ સંતાપ કરે. ૪ રેગી હોવું.

Page #35

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
ગાવું ઃ ૨૨
જૂથ (૨૦ સે કૂથતિ) ૧ બીજાના ગુણમાં દોષ દેખાડે. ૨ બીજાનું ખરાબ ઈચ્છવું. ૩ ઠેષ રાખ. ૪ ઈષ્ય
કરવી. (નામધા] અન્ન ( ૨૦ ૫૦ ને બતાતિ) ૧ અસ્ત થવું, આથમવું.
૨ કાંતિહીન થવું. ૩ અદશ્ય થવું. કર (૫ ૫૦ સે કહ્નોતિ) ૧ ફેલાવું, વ્યાપવું વિસ્તૃત થવું.
૨ ફેલાવવું, વિસ્તૃત કરવું. માથે (૬ ૫૦ સેટ કાઉતિ ) ૧ આકુલ કરવું, વ્યગ્ર
કરવું. ૨ દુઃખી કરવું. ૩ ફેલાવવું. ૪ મિશ્ર કરવું, સેળ
ભેળ કરવું. ૫ પુષ્કળ કરવું. [નામધાતુ) વાસોરાય (માત્ર તે ગાશોરાવતે) વિકસિત થવું. [નામધાતુ મા ( ૫૦ લે રાચ્છતિ) ૧ લાંબું કરવું, લંબાવવું.
૨ વિસ્તારવું. ૩ વધારવું. [૩] મોસ્ટ (૨૦ ૩૦ લિ મોઢતિ–તે) ૧ હીંચકવું, મૂલવું.
૨ હીંચકાવવું, ઝુલાવવું. ૩ ડોલવું, કંપવું. ૪ હલાવવું,
કંપાવવું. ૫ લટકવું. ૬ સંદિગ્ધ થવું, સંશય પામવે. બાપુ (૧ ૫૦ નિ ચાનોરિ) ૧ પ્રાપ્ત કરવું, પામવું, મેળ
વવું. ૨ પ્રાપ્ત થવું, મળવું. ૩ વ્યાપવું. પf–૧ તૃપ્ત કરવું. ૨ પૂર્ણ કરવું. ૩ પુષ્કળ હેવું. ૪ સમર્થ થવું. -૧ પહોંચવું. ૨ પામવું, મેળવવું. ૩ પ્રાપ્ત થવું, મળવું. વિવ્યાપવું, છાઈ રહેવું. ૨ વ્યાપ્ત કરવું. સમ-સમાપ્ત કરવું,
પૂર્ણ કરવું. [૪] બાપુ ( રૂ. તે સાપતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. [૪] બાપુ ( ૨૦ ૩૦ રે મારિ-) ઉપર પ્રમાણે અર્થ.

Page #36

१२ : आस
સંત-પાનુ ગામ (૨ મા તે માતે) ૧ બેસવું. ૨ ઉપસ્થિત હોવું,
હાજર હોવું. ૩ વિદ્યમાન હોવું. ૪ હોવું. ૫ જીવવું. ઉપ૧ નિવાસ કરે, રહેવું. ૨ બેસવું. ૩ ઉપર બેસવું. ૪ ચડવું. ૫ વસ્તુમાં ન હોય તેવા ગુણધર્મનું આપણું કરવું. ૬ અન્ય વસ્તુને બીજા સ્વરૂપે જાણવી. ૭ કષ્ટને શાંતિથી સહન કરવું. અનુ-૧ સેવા કરવી. ૨ પાછળ બેસવું. ૩ પાસે બેસવું. મિ-૧ અભ્યાસ કરે, શીખવું. ૨ મનન કરવું. ૩ સંમુખ બેસવું. ૪ પાસે બેસવું. ૩ટુ-૧ ઉપેક્ષા કરવી. ૨ ઉદાસીન રહેવું. ૩ છેડી દેવું, ત્યાગ કરે. ૪ અટકવું. ૫ હલાવવું, કંપાવવું. ૩૧-૧ ઉપાસના કરવી. ૨ સેવા કરવી. ૩ ભજવું, ભજન કરવું. ૪ મનન કરવું, ચિંતન કરવું. નિર-૧ કાઢી મૂકવું. ૨ દેશ નિકાલ કરવું. પરિ–૧ સારી રીતે સેવા કરવી. ૨ સંપૂર્ણપણે રહેવું. ૩ સારી રીતે બેસવું. વર્ષ-સેવા કરવી, ભક્તિ કરવી. સત્ર-૧ યજ્ઞને સમારંભ કરે. ૨ ક્રમસર ઘણા યજ્ઞ કરવા, સમુ-૧ સમાવેશ કરે. ૨ સમાવેશ થા, સમાવું. ૩ આધીન રાખવું, વશ રાખવું.
૪ અવલંબન કરવું. ૫ રહેવું. દ સારી રીતે બેસવું. ૭ બેસવું. ટુ (૬ ૧૦ મનિટુ ગર) જવું, ગમન કરવું. સન-૧ અનુ
સરવું. ૨ પાછળ જવું. મ્યુદ્-સમૃદ્ધિ વગેરેથી પ્રખ્યાત થવું. ૨ ઉન્નતિ થવી. -૧ ઉદય થવે, ઊગવું. ૨ ઉન્નતિ થવી. ૩ ઉપર જવું. પા-પાછું ફરવું, પાછું જવું. વા(વરાત્તિ) ૧ નાસી જવું, ભાગી જવું. ૨ દેડવું. પરિ૧ આસપાસ ફરવું. ૨ ચારે તરફ ઘુમવું. ૩ પ્રદક્ષિણા દેવી.
રિ-૧ પ્રતીતિ કરવી, ખાત્રી કરવી. ૨ વિશ્વાસ રાખવે. ૩ જાણવું રિ-૧ વ્યય કરે, ખર્ચ કરે ૨ નાશ કરે.

Page #37

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
રૂ (૨ ૧૦ મનિટ રિ) જવું, ગમન કરવું. પતિ-૧ ઉલ્લે
ઘન કરવું. ૨ ઓળંગવું. ૩ સમય વીતાવ. કે વધારે સારું હેવું. ૫ પ્રવેશ કરે. ૬ જવું. અત્યા-૧ ત્યાગ કરે. ૨ ત્યાગ કરવા . પ-૧ ડમરણ કરવું, ચિંતવવું. ૨ મનન કરવું, વિચારવું. ૩ જાણવું. ૪ ભણવું, શીખવું. ૫ મેળવવું. અનુ-૧ અનુસરવું. ૨ અનુકરણ કરવું. ૩ પાછળ જવું. કનુ રિપરંપરા મુજબ અનુસરવું, રિવાજ પ્રમાણે આચરવું અવવસતત સંબંધ રાખવો. અપ-૧ ખસવું. ૨ હટી જવું. ૩ ચાલ્યા જવું. ૪ દૂર થવું પ–પ્રાપ્ત થવું fમ-૧ સામું જવું. ૨ તરફ જવું. ૩ સર્વત્ર જવું. મિઝ-૧ ઈરછવું, ચાહવું ૨ આશા રાખવી. ખ્યા-સામું આવવું. મ્યુ૧ ઉદય થવો, ઊગવું ૨ ઉન્નતિ થવી. ૩ સમૃદ્ધિ વગેરેથી પ્રખ્યાત થવું. ગ્રુપ-૧ સ્વીકાર કરે. ૨ પ્રાપ્ત થવું. ૩ સામું જવું. આવ-જાણવું, સમજવું. બા-આવવું. ટુ૧ ઉદય થવો, ઊગવું. ૨ ઉન્નતિ થવી. ૩ ઉપર જવું. ૪ ઊંચે જવું. ૩૧-૧ પ્રાપ્ત થયું. ૨ પ્રાપ્ત કરવું. ૩ સંયુક્ત થવું, જોડાવું. ૪ સહાય કરવી. ૫ પાસે જવું. ઉના-નાકબવું, નીકળી જવું. પરા-૧ પાછું જવું. ૨ નાસી જવું. ૩ પ્રેત થવું. વરિ-૧ પર્યટન કરવું, પરિભ્રમણ કરવું. ૨ આસપાસ ઘૂમવું. ૩ પ્રદક્ષિણા દેવી. ૪ વ્યાપવું. ૫ જવું. ક-૧ જલદી ચાલવું. ૨ પરલોક જવું. રિ-૧ વિશ્વાસ રાખ. ૨ પ્રતીતિ કરવી, ખાત્રી કરવી. ૩ જાણવું, સમજવું. ૪ સ્પષ્ટ થવું. ૫ પ્રખ્યાત હોવું, પ્રસિદ્ધ હોવું. દ આશ્રય કરે. ૭ સામું જવું ૮ તરફ જવું. ત્યા–સામું

Page #38

संस्कृत धातुकोष
આવવું. વિ-૧ વ્યય કરે, ખર્ચ કરવો. ૨ નષ્ટ થવું. ૩ નાશ કરે. ૪ દૂર જવું. ૫ જવું. વિરિ-૧ વિપરીત થવું, ઊલટું થવું. ર વિપરીત પણે પ્રાપ્ત થવું. વ્યતિ–જતા રહેવું, ચાલ્યા જવું ચા–જુદું પડવું. ચવ-૧ સંગ કરે, મૈથુન સેવવું. ૨ છુપાઈ જવું. ૩ અદશ્ય થવું. ૪ ઢાંકવું. સમુ-૧ સાથે જવું. ૨ સંગત થવું, મળવું. ૩ સમાવેશ થા, સમાવું. ૪ શાંતિ રાખવી. ૫ સારી રીતે જાણવું. સમ7- એકઠું થવું. ૨ અનુસરવું. ૩ વ્યવસ્થિત હોવું. સમવ-૧ સંબંધ કરે, જોડવું. ૨ સામેલ થવું, જોડાવું. ૩ એકઠું થવું. સમા–૧ સામું આવવું. ૨ એકઠું થવું. ૩ સંયુક્ત થવું. ૪ સાથે આવવું ૫ જાણવું. દ પ્રાપ્ત કરવું. સમુપ-૧ પ્રાપ્ત થયું. ૨ પ્રાપ્ત કરવું. ૩ ઉત્પન્ન થવું.
૪ પાસે જવું. રૂx (૨ ૫૦ અનિદ્ ગળેરિ) સંભારવું, યાદ કરવું. રુઝ (૨ ના નિઃ અપીને ) અધ્યયન કરવું, ભણવું, શીખવું. રૂ૩ (૨ ૧૦ સેટ જીતી જવું ૪ (૨ ૫૦ સે ) જવું. [3] ૪ (૨ ૫૦ સેટ રૂરિ) ૧ જવું. ૨ હાલવું, કંપવું. ૩ થર
થરવું. [૩] ફરસ (૨ . ) જવું. [૩]
૮ (૨ ૫૦ લે તિ) જવું. ફન (૮ ૫૦ સે નોતિ) જવું. ટુન (૨ ૫૦ સેટ રૂરિ) બાંધવું. [૩]
૪ આ ધાતુની પૂર્વે મધ ઉપસર્ગ અવશ્ય આવે છે.

Page #39

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
રૂષ : ૨
ન્દ્ર (૫૦ સે રૂરિ) ૧ એશ્વર્યવાળું હોવું, જાહેરજલાલી
ભેગવવી. ૨ સ્વામી હોવું, ધણી હોવું. [૩] રૂષે (૭ ના સેટ રૂપે, રૂ) ૧ સળગવું. ૨ સળગાવવું.
૩ સુશોભિત હોવું. ૪ ચળકવું, ચમકવું. સમૂ-તેજસ્વી હેવું.
[છે. નિ] રૂવ ( ૫૦ સેટ રૂશ્વત) ૧ વ્યાપવું, ફેલાવું. ૨ ખુશી કરવું.
૩ ખુશ થવું. ૪ તૃપ્ત થવું, ધરાઈ જવું. ૫ જીવવું. [૩ રૂમ (૨૨ ૫૦ લેટ રુમતિ ) વ્યાપવું, ફેલાવું.
ન્મ ( ૨૦ લા. તે રૂમ ) એકઠું કરવું. રૂથ (૧૨ ૫૦ લે રૂચથતિ) ૧ વ્યાપવું, ફેલાવું. ૨ સમર્થ હોવું. રૂ (૨૨ ૩૦ ટ્રુતિ-તે) ઈર્ષા કરવી. રૂ ( ૧૬ ૧૦ સે રૂરિ ) ઈર્ષા કરવી. રૂ (૧૨ ૫૦ લે રૂક્યત) ઈર્ષ્યા કરવી.
ધુ (૨૨ ૦ ૩ રૂધ્ધતિ ) બાણ ધારણ કરવું.
સ્ (૧૨ ૫૦ લે રૂસ્થતિ) ઈર્ષ્યા કરવી, રૂ (૬ ૫૦ લે રૂરિ) ૧ સૂવું, ઊંઘવું. ૨ સ્વપ્ન આવવું.
૩ ફેંકવું. ૪ મોકલવું. ૫ જવું. રૂ (૨૦ ૩૦ સે પ્ર ત-તે) ૧ પ્રેરવું, પ્રેરણું કરવી.
૨ મેકલવું. ૩ ફેંકવું. ૪ ઉત્સાહિત કરવું. રૂા (૨૨ ૫૦ રૂાર ) ૧ વિલાસ કરવો. ૨ રમવું. સુવર (૨૫૦ ફુવચરિ) ૧ સંતાપ કરે. ૨ સેવા કરવી. રૂષ (૨ ૩૦ સે તિને) જવું. કનુ-૧ અનુસરવું. ૨ શોધવું,
ખાળવું. ૩ તપાસવું. રૂષ (૪ ૫૦ ર્ પુણ્યતિ) ૧ જવું. ૨ સરકવું, ખસવું.

Page #40

संस्कृत धातुकोष ૩ ઈચ્છવું. ૪ શેધવું, બેજવું એ તપાસવું ૬ પ્રકાશિત કરવું. અનુ-૧ શેધવું. ૨ ચાહવું, ઈચ્છવું. ૩ પ્રાર્થના કરવી. મા– શેધવું. ૨ તપાસવું. ૩ લેવું, સ્વીકારવું. જ કરવું. પરિ–૧ શેધવું. ૨ આદરપૂર્વક જમા કરવી.
પ્ર-મેકલવું. ઘર-૧ ગ્રહણ કરવું, લેવું. ૨ પરિગ્રહ કરે. રૂy (૬ ૦ રૂછત્તિ) ઈચ્છવું, ચાહવું. સન-ધવું,
ખેળવું. વ્રત-૧ ગ્રહણ કરવું, લેવું. ૨ ઉત્તર આપો,
જવાબ આપે. સંકતિ-૧ પાછું માગવું. ૨ ઈચ્છવું, ચાહવું. રૂષ (૧ ૫૦ સેટ રૂાતિ) ૧ વારંવાર કરવું. ૨ સતત કરવું.
૩ અતિશય કરવું. ૪ બરાબર કરવું. રૂપુ (૨૨ ૫૦ લે રૂપુષ્યતિ) બાણ ધારણ કરવું. સ્ (૨ ૫૦ નિ જર) જવું. (૨૫૦ ગનિ તિ) ૧ ગર્ભ ધારણ કરે, ગર્ભવતી થવું. ૨ ચાહવું, ઈચ્છવું. ૩ ખાવું. ૪ વ્યાપવું, ફેલાવું. ૫ પ્રેરણા
કરવી. ૬ ફેંકવું. ૭ મોકલવું. ૮ જવું. (૨ ભાવ ન ) યાચવું, માગવું. (૪ માશનિ દૃચ) જવું. મિત્ર–સંબંધ કરે. ટૂ૧ ઉદય થવે, ઊગવું. ૨ ઉન્નતિ થવી. ૩૫–પ્રાપ્ત થવું.
પ્રતિ–૧ પ્રતીતિ કરવી, ખાત્રી કરવી. ૨ વિશ્વાસ કરે. રૃક્ષ (૨ આ૦ સેફ્ટ ઈંક્ષ) ૧ જેવું. ૨ વિચારવું. ગ-૧ વિવે
ચન કરવું. ૨ ચિંતન કરવું, વિચારવું. અનુ-ચિંતન કરવું, વિચારવું. અનુક-ચિંતન કરવું, વિચારવું. અનુવિ-૧ એકી ટસે જેવું. ર પાછળ જેવું. ગવર-૧ અનુસંધાન કરવું. ૨ વિચારવું. મા-૧ અપેક્ષા રાખવી, આશા રાખવી. ૨ જરૂર હોવી

Page #41

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
: ૨૭
૩ ઈચ્છવું. ૪ રાહ જોવી ગમ-એકી સે જેવું. સવ-૧ તપાસવું. ૨ પછવાડેથી જેવું. છ–૧ કલ્પના કરવી. ૨ જાણવું, સમજવું. ૩ નિશ્ચય કરે. ૩–૧ ઊંચે જેવું. ૨ રાહ જેવી ૩ આશા રાખવી. ૩-૧ અનાદર કરે. ૨ તિરસ્કારવું. 3 ઉદાસીનતા રાખવી મધ્યસ્થ રહેવું. ૪ બેદરકારી રાખવી, ન સંભાળવું, ન ગણકારવું. ૫ ત્યજવું, છોડી દેવું. નિર૧ ઝીણવટથી જોવું. ૨ બારીકાઈથી તપાસવું. ૩ સ્થિર નજરે જોવું. રિ-૧ પરીક્ષા કરવી. ૨ તપાસવું. ઝ-૧ જેવું. ૨ તપાસવું. ૩ કબૂલ કરવું. ગતિ-૧ રાહ જોવી. ૨ સંભાળ લેવી. ૩ આદર-સત્કાર કરે. ૪ પૂજવું. ૫ સ્થિત થવું, સ્થિતિ કરવી. ૬ અનુસરવું. ૭ જેવું. તિ-૧ ચિંતન કરવું. ૨ મનન કરવું. પ્રત્યુત્-૧ એકી સે જોવું. ભૂપ૧ નિરીક્ષણ કરવું. ૨ તપાસવું. ૩ ઉપેક્ષા કરવી. સમૂ૧ ગુણ-દેષને વિચાર કર. ૨ મનન કરવું. ૩ ઝીણવટથી દેખવું. સંક-૧ વિચાર કરે. ૨ નિર્ણય કરે. ૩ તપાસ કરવી. ૪ જેવું. સંવિ-૧ સમભાવે જેવું, રાગાદિ
રહિત થઈને દેખવું. ટ્ટણ્ય (૨ ૫૦ સે ઈંસ્થતિ) ઈર્ષ્યા કરવી. રંવ (૨ ૧૦ સેટ તિ) જવું.
(૨ ૫૦ ફંતિ) જવું. [૩] હૂં (૫૦ સે સાતિ) જવું. ફ્રેન (૨ ૦ ફુકાતે) ૧ નિંદા કરવી. ૨ કલંક દેવું. ૩ જવું. ફ્રજ્ઞ (૨ ૩૦ સે જ્ઞાતિને) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. [૩] છું (૨ આવ રે ) ૧ સ્તુતિ કરવી, સ્તવના કરવી.
૨ વખાણવું.

Page #42

૨૮ :
संस्कृत-धातुको ૬ (૨૦ ૩૦ સેટ કરિ તે) ૧ સ્તુતિ કરવી. ૨ વખાણવું. ન (? પ૦ સે નહિ) બાંધવું, જકડવું. [૩] ર (૨૦ ૩૦ ટુ તિ તે) ૧ પ્રેરવું, પ્રેરણા કરવી. ૨ હાંકવું.
૩ ફેંકવું. ૪ જવું. ૫ કહેવું, બોલવું. ઉદ્-૧ કહેવું, બોલવું ૨ ઊંચે ફેંકવું. ૩ ઉદીરણું કરવી, ઉદયમાં ન આવેલ કર્મને પ્રયત્નવિશેષથી ઉદયમાં લાવવાં. ૪ પ્રેરણું કરવી પ્ર-૧ પ્રેરણા કરવી. ૨ પ્રવૃત્ત કરવું, કામે લગાડવું. ૩ મેક લવું. ૪ ધક્કો લગાડે. ૫ પાડી દેવું. ૬ આજ્ઞા કરવી ૭ પૂર્વપક્ષ કરે, પ્રશ્ન કરે, સામાના સિદ્ધાંતને વિરોધ કરે. સમુ-૧ સારી રીતે પ્રેરણા કરવી. ૨ સારી રીતે બેલવું. ૩ ઉતાવળા-ઉતાવળા ચાલવું. સમુ-૧ સારી રીતે કહેવું. ૨ પ્રેરવું. ૩ ઉડાડવું. ૪ ઉદીરણા કરવી, ઉદયમાં ન
આવેલાં કર્મને પ્રયત્નવિશેષથી ઉદયમાં લાવવાં. { ({ ૫૦ સે તિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ટ્ટ (૨માત્ર સેટ ફુર્તી) ૧ જવું. ૨ હાલવું, કંપવું. ૩ હલાવવું
૪ પ્રેરણા કરવી. દ્ગ ( g૦ સે લૈતિ) ૧ ઈર્ષ્યા કરવી, અદેખાઈ કરવી. ર્થ (૨ ૨૦ સે ફુર્થર) ઈર્ષ્યા કરવી. રા (૨ કાટ લે છે) ૧ ઐશ્વર્યશાલી હોવું, જાહોજલાલી
ભેગવવી. ૨ સ્વામી દેવું, ધણ હોવું. ૩ રાજ્ય ભોગવવું. ૪ અધિકારી દેવું.
(૨ ૫૦ તિ) વીણવું. { ({ માત્ર સે તે ) ૧ જવું. ૨ સરકવું, ખસવું. ૩ મારી
નાખવું. ૪ દુઃખ દેવું. ૫ જેવું. ૬ દેવું, આપવું.

Page #43

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
उज्ज् : १९
ન (૨૨ ૫૦ સે તિ) વ્યાપવું, ફેલાવું. રંદ (૨ ના લે તે) ૧ ઈચ્છવું, ચાહવું. ૨ ઉદ્યમ કરે,
પ્રયાસ કરે. ૩ ચેષ્ટા કરવી. ૩ (૨ ના નિર્વ તે) શબ્દ કરે. વંદું (૨ ૨૦ સેટુ ઉત્તિ) દુઃખ દેવું. [૩] # ( 30 સે ક્ષતિ) ૧ ભીનું કરવું, પલાળવું. ૨ છાંટવું.
૩ સ્વચ્છ કરવું. ૪ મજબૂત હોવું. ૫ મેકલવું. મિવિવિશેષે કરીને સામું છાંટવું. સવ-આડે હાથે છાંટવું. મા૧ ચારે તરફ છાંટવું. ૨ સહેજ છાંટવું. ઉદ્-ઊંચેથી છાંટવું. નિર–સંપૂર્ણ રીતે છાંટવું. વરિ-ગળ આકારે ચારે તરફ છાંટવું. -૧ ચત્તા હાથે છાંટવું. ૨ જલ સિંચનથી સંસ્કા
રવાળું કરવું. ૩ મારી નાખવું. ૩ (૨ ૫૦ સેટ જોવતિ) ૧ જવું. ૨ સૂકાવું, શુષ્ક થવું.
૩ સૂકવવું. ૪ કરમાવું, પ્લાન થવું. ૫ સમર્થ હોવું. ૬ અસ્વીકાર કરે, ગ્રહણ ન કરવું. ૭ કબૂલ ન કરવું.
૮ શણગારવું. ૯ વારવું, અટકાવવું. ૧૦ પૂર્ણ કરવું. ૩ (૨ ૫૦ સે ઉત્તિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. [૩]
ક્ર ( ૫૦ સે કરિ) જવું. [૩] કર (૪ ૫૦ હેર ઉતિ ) એકઠું થવું. ૨ એકતા કરવી,
સંપ કરો. ૩ એકઠું કરવું. ૩ (૬ ૫૦ સે તિ) ૧ ઓળંગવું, વટાવી જવું. ૨ પાર
પાડવું. ૩ સમાપ્ત કરવું. ૪ ત્યાગ કરે. ૫ કાઢી મૂકવું.
૬ બાંધવું, જકડવું. ૭ રહેવું, વસવું. -ઘસવું. ૨ લૂછવું. [9] ૩ (૬ તિ) સીધી રીતે વર્તવું, સરલતા રાખવી.

Page #44

૨૦ : લગ્ન
संस्कृत धातुकोष ઉન્ન (૬ ૫૦ સે [૩] હરિ ) ૧ ત્યજવું, છેડી દેવું.
૨ નાખી દેવું. –૧ છૂટી જવું, મુક્ત થવું. ૨ ત્યજવું, છેડી દેવું. # ( ૫૦ ઉતિ ) ૧ વીણવું. ૨ ડું-થોડું એકઠું
કરવું પ્ર-લૂછવું, સાફ કરવું. [૩] ૩ (૨ ૫૦ સેટુ બોતિ ) ૧ પછાડવું, પાડી દેવું. ૨ ફેડવું.
૩ અથડાવવું. ૪ માર મારે. ૫ ખિન્ન કરવું. ૬ જવું. 5 ( ૨ ૫૦ સે ગોર ) ૧ એકઠું થવું. ૨ એકઠું કરવું. વટ, (૨ ૫૦ ૩ યતિ) પુલકિત થવું, રોમાંચિત
થવું. [નામધાતુ] ઉરિપત્ર ( ૫૦ સે કરિશ્વતિ ) વ્યાકુલ કરવું, ગભરાવી
દેવું. [ નામધાતુ] વત્ (૨ ૫૦ સે મોતિ) ૧ અફળાવવું. ૨ પ્રહાર કરે. ૩ન્ય ( ૨ ૫૦ સે કન્યતિ) તરસ્યા થવું, તૃષા લાગવી.
[નામધાતુ]
(૬ ૫૦ લે ત્યાર) ત્યજવું, છોડી દેવું. ૩૫ (૬ ૫૦ સે ઉદ્ઘપતિ) ૧ રોમાંચિત થવું. ૨ શ્વાસ
લે-મૂકે. વઘણ (૧ ૨૦ સે ધનાતિ) ૧ વીણવું. ૨ ડું-થોડું
એકઠું કરવું. [1]. (૨૦ ૩૦ સે ઉધારત તે) ૧ ફેંકવું. ૨ ઉછાળવું.
૩ વીણવું. ૪ થોડું-એકઠું કરવું. ૩ (૭ ૫૦ ટુ વનત્તિ) ૧ ભીનું કરવું, પલાળવું. ૨ ભીનું
થવું. []

Page #45

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
: ૨૨
ઉન્ન (૬ ૧૦ રે દાતિ) ૧ સીધી રીતે આચરવું, સરલતા
રાખવી. ૨ દબાવવું, દમન કરવું. નિ-૧ ઊંધું કરવું, ઊલટું
કરવું. ૨ ઊંધું દેવું. ૩ મોટું નીચું કરવું. ૩ (૬ ૫૦ સે ઉન્મતિ ) ૧ પૂર્ણ કરવું, પૂરું કરવું. ર ભરવું.
(૬ ૫૦ સે ૩મતિ) ૧ પૂર્ણ કરવું. ૨ ભરવું. ૩ (૨૦ સે ગોરત) જવું. = (૧૦ શેત્રુત્તિ) ઊંચું કરવું. સરળ (૨૨ ૫૦ સે ઇતિ) ઉતાવળ કરવી.
(૨૨ ૧૦ ર્ ૩રસ્થતિ) ૧ બળ કરવું. ૨ બલવાન હોવું. ૩ સમર્થ હેવું. ૪ ઐશ્વર્યશાલી હેવું, જાહોજલાલી ભેગ
વવી. ૫ સ્વામી હોવું, ધણી હેવું. કર્યું છે? આ તે) ૧ માપવું. ૨ તળવું. ૩ ગણવું.
૪ રમવું. ૫ ચાખવું, સ્વાદ લે. ૬ આપવું. વર્ષ (૨૧૦ સે તિ) ૧ હણવું. ૨ પીડવું. []
(૨ ૫૦ સે મોતિ) ૧ બળવું. ૨ બાળવું. રસ્ટાણું ( ૨૫૦ સે ૩૪ઇતિ) ૧ ફેંકવું. ૨ ઉછાળવું. ૩ ઉપા
ડવું. ૪ ધકેલવું, ધકકો મારે. ૫ નિંદવું. [૩] ૩૪ (૨૦ ૩૦ કઇ યતિ-) ઉપર પ્રમાણે અર્થ.
(૨ ૫૦ સે ૩૪ તિ) ૧ માંચિત થવું. ૨ શ્વાસ લેવા-મૂકો. ઉલ્લુર (૨૦ ૩૦ સે કસ્તુરચતિ-તે) ૧ ઊછળવું. ર પ્રગટ થવું. કરા (૨ ૫૦ સે ગોરાતિ) બોલવું. ૩ (૬ ૫૦ હૈ રાતિ) બેલવું. ૩૬ (૨ ૫૦ સે ગોર ૧ ગરમ કરવું. ૨ બાળવું. ૩ બળવું.
૪ હણવું. [૩]

Page #46

૨૨ : ૩
संस्कृत-धातुकोष ૩પ (૨૦ ૧૦ સંર્ ૩થતિ ) વસવું, રહેવું. [૧નામિ]. ૩પ (૨૨ ૫૦ લેટ લપસ્થત ) વહાણું થવું, પરોઢ થવું,
સવાર પડવી. ૩ઢ (૬ ૫૦ ર બોતિ) ૧ પીડવું. ૨ નડવું, સતાવવું.
૩ હણવું. [૪] ક8 (૬ ૬૦ સેટ કતિ) ૧ પછાડવું, પાડી દેવું. ૨ ફોડવું.
૩ અથડાવવું. ૪ માર માર. ૫ ખિન્ન કરવું. ૬ જવું. કન (૨૦ ૩૦ સેટ કનતિ-તે) ૧ ઊણું કરવું, ઓછું કરવું.
૨ બાદ કરવું, કમી કરવું. ૩ ત્યજવું. ૪ માપવું. ૫ ગણવું. 1ણ (કા હૈ પત્તે ) ૧ વણવું. ૨ ગૂંથવું. ૩ સીવવું [3] કચ (૨ ના સેટ કય) ૧ વણવું. ૨ ગૂંથવું. ૩ સીવવું.
-૧ પરોવવું. ૨ સીવવું. [] કર્ક (૨ ૫૦ સેટ કર્નતિ ) ૧ બળ કરવું. ૨ બલવાન હોવું.
૩ સમર્થ હેવું. ૪ શૂરવીર હેવું. ૫ બળ મૂકવું, બળ આપવું. ૬ જીતવું. ૭ વધવું, વૃદ્ધિ થવી. ૮ પ્રખ્યાત હોવું.
૯ જીવવું. ૧૦ જીવરાવવું, જીવતું રાખવું. ૧૧ ત્યજવું. કર્ણ (૧૦ ૩૦ સે અતિ તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. છું (૨ ૩૦ સેટ કળતિ- તિ, ઝળું) ૧ ઢાંકવું, આછાદન કરવું. ૨ પાથરવું. ૩ ઓઢાડવું. ૪ ઓઢવું. ૫ સંતાડવું. મા-, વિ-આચ્છાદન દૂર કરવું, ઢાંકણ ખસેડવું,
ઉઘાડું કરવું. કg ( ૨ ૫૦ સેટ કાતિ) ૧ રેગી દેવું. ૨ દુઃખી દેવું,
પીડાવું. ૩ દુઃખી કરવું. ૪ સતાવવું, નડવું. ૫ એકઠું થવું. કા (૧૦ ૩૦ -તે) ૧ છેદવું, કાપવું. ૨ કાતરવું.

Page #47

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
ત્ર : ૨૩ ક૬ (૨ કાવે છે તે) ૧ કલ્પના કરવી, ધારવું. ર વિચારવું.
૩ પારખવું. ૪ એક વસ્તુને બીજી વસ્તુ તરીકે જાણવી. પ એકઠું થવું. ૬ એકઠું કરવું. ૭ અધ્યાહાર કરે, અર્થ સમજવા માટે ન કહેલા શબ્દાદિને ઉમેરવા. ૪ત૧ વિપરીત સ્થળે લઈ જવું યા મેકલવું. ૨ પુખ્ત વિચાર કરે. અધિ-આંજવું. મા–૧ દૂર કરવું. ૨ ખંડન કરવું. ૩ નિશ્ચય કરે. ૪ નિશ્ચયરૂપે જાણવું. ૫ વિચાર કરે.
મિ-ઢાંકવું, આચ્છાદન કરવું. કર્-૧ ઊંચે ખેંચવું. ર દૂર કરવું. ૩૫-નીચે પ્રવેશ કરાવે. નિર-૧ બહાર કાઢીને ગ્રહણ કરવું. ૨ જુદું કરવું. પરિ–ચો તરફથી ખાડે પૂર. રિલ-૧ ચારે બાજુથી સાફ કરવું. ૨ ચે તરફથી સંકેરવું. પ્ર-બીજા પ્રદેશમાં લઈ જવું. પ્રત-ઉપર સ્થાપવું.
તિવિ-સામાની તુલ્ય વ્યુહ રચના કરવી. પ્રત્યુ-ફેંકવું. કવિ-થોડા વખત સુધી રાહ જોવી. વિ-૧ બૂહ રચના કરવી. ૨ પ્રેરણા કરવી. ૩ વિપરીત પ્રેરણા કરવી. ટચપ-નિવારણ કરવું. ચુટુ-છેવટે વધારવું. સમૂ-૧ સમૂહ થવે, એકઠું થવું. ૨ એકઠું કરવું. ૩ સારી રીતે પહોંચાડવું. ઝ (૨૫૦ નિ ઋતિ) ૧ પ્રાપ્ત કરવું, મેળવવું. ૨ પહોં
ચાડવું. ૩ જવું. * (રૂ ૫૦ નિ રૂર્તિ) ૧ જવું. ૨ પ્રાપ્ત કરવું. ૩ ફેલાવવું. = (૧ ૫૦ નિ 8ળોતિ) હણવું.
* કઈ પણ ઉપગ પછી ૮ ધાતુ આવે ત્યારે તે આત્મનેપદી અને પરરપદી, એમ ઉભયપદી થાય છે. જેમકે- ભૂત, મયૂતિ વગેરે.

Page #48

૨૪ : *ક્ષ
संस्कृत-धातुकोष ( ૫૦ સેટ ઋતિ ) ૧ હણવું. ૨ પીડવું, દુખ દેવું. ૩ હણવા માટે યત્ન કર. ૪ પીડવા માટે યત્ન કરે.
૫ શાંત હોવું. ૬ શાંત કરવું. ઋક્ષિ (૧ ૫૦ ટુ ઋક્ષિળોતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. * (૬ ૫૦ સે ઋતિ) ૧ સ્તુતિ કરવી, સ્તવના કરવી.
૨ પ્રશંસા કરવી, વખાણવું. ૩ ઢાંકવું. ૪ રેકવું, કાબૂમાં રાખવું. ૫ શૈભવું. ૬ ચળકવું. * (૬ ૫૦ સેટ છતિ ) ૧ ઇન્દ્રિય ખેટી પડી જવી.
૨ ઇન્દ્રિયનું બળ ઘટી જવું. ૩ મેહ પામવે. ૪ મૂછિત થવું. ૫ ઘટ્ટ થવું. ૬ કઠણ થવું. ૭ મજબૂત થવું. ૮ જવું. (૨ મા સે તે ) ૧ કમાવું. ૨ ઉત્પન્ન કરવું. ૩ પામવું, મેળવવું. ૪ ઊભું રહેવું. ૫ સ્થિર થવું. દ સ્થિર કરવું. ૭ બલવાન હોવું. ૮ બલવાન કરવું. ૯ જીવવું. ૧૦ જવું. ન્ન (ના *તે ) ૧ ભૂજવું. ૨ શેકવું. [૩] * (૮ ૩૦ સે ઊંતિ-ગળું, ઋળોતિ-ઋતે ) જવું. [x] ** (૨ ૫૦ લે તીરે) ૧ નિંદા કરવી. ૨ કલંક દેવું. ૩ ઠેષ
કરે. ૪ હરિફાઈ કરવી. ૫ સમર્થ હોવું. ૬ દયા રાખવી. ૭ કૃપા કરવી. ૮ મુશ્કેલીથી અમલ ચલાવો. ૯ જવું.
* ત્રત્ ધાતુ થકી વર્તમાના, વિધ્યર્થ, આજ્ઞાર્થ અને હ્યસ્તની વિભક્તિ તથા વર્તમાન-કૃદંતના વિષયમાં કર્તરિ પ્રયોગમાં ફેર પ્રત્યય અવશ્ય લાગે છે; તે સિવાય ફંગ વિકલ્પે લાગે છે.
સત્ ધાતુ પરપદી છે, પરંતુ તેને જ્યારે હું પ્રત્યય લાગે ત્યારે તે આત્મને પદી થાય છે; અને તેના ત્ર ને ગુણ થતું નથી. જેમકે વર્તમાના–ચત ભવિયતી–તે વિધ્યતે. ગતિંસ્થતિ ઇત્યાદિ.

Page #49

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
gધ : ૨૧ *(૬ ૧૦ સેટ ક્ષક્કર) મારી નાખવું. 8 (૪ ૧૦ સે ઋષ્યતિ) ૧ સમૃદ્ધ થવું, પૈસાદાર થવું.
ર વધવું. ૩ વધારવું. ૪ વૃદ્ધ થવું. ૫ રીઝવું, ખુશ થવું. ૬ ખુશ કરવું. ૭ પૂર્ણ કરવું. વિ-સમૃદ્ધિને નાશ થ.
-અતિશય સમૃદ્ધ થવું, આબાદ થવું [5] *ધુ (૬ ૫૦ સે નોતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. [૪] #M (૬ ૫૦ ને *#તિ) ૧ હણવું. ૨ દુઃખ દેવું. ૩ નિદા
કરવી. ૪ કહેવું. ૫ કજિયે કરવો. ૬ યુદ્ધ કરવું. ૭ આપવું,
દાન કરવું. ૮ વખાણવું. # ( ઋતિ, ઋક્ષતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. * ( ૫૦ સે અતિ) ૧ જવું ૨ યાદ કરવું. ૩ હણવું. *રા (૫૦ લે રાતિ) ૧ જવું. ૨ સ્તુતિ કરવી. #g ( g૦ સે ગત) ૧ લેવું. ૨ વહેવું. ૩ રેકવું, અટ
કાવવું. ૪ કાબૂમાં રાખવું, 8 (૬ ૫૦ સે તિ) ૧ જવું. રહણવું. ૩ ધકેલવું. ] 8 (3 ૫૦ સે બાતિ) જવું. રજ્ઞ (૨૫૦ સે તિ) ૧ હાલવું, કંપવું. ૨ ધ્રુજવું, થર
થરવું. | * ] gણ (
તે) ૧ ભવું. ૨ ચળકવું. ૩ ધ્રુજવું. [૪] ટુ (૨ સાવ સે તે) ૧ નડવું, હરકત કરવી. ૨ શેકવું.
૩ લુચ્ચાઈ કરવી. ૪ દુખ દેવું. v (૨ જે તે ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. gટુ (૨ મા સે પહેરે ) ૧ ત્યજવું, છોડી દેવું. ૨ હટી જવું. ધુ ( બાળ સેલ્ ધો) વધવું, વૃદ્ધિ થવી.

Page #50

२६ : एला
संस्कृत-धातुकोष
હા (૧૨ ૫૦ હૈ ાત) ૧ વિલાસ કરે. ૨ રમવું. ( ? મા ) ૧ જવું. ૨ દડવું. ૩ હાથે-પગે ચાલવું. ૪ ઈચ્છવું, ચાહવું. અનુ-શેાધવું, ખજવું. ઘર
શોધવું, જવું [૪] કોણ (૬ ૧૦ સેટ ગોરવતિ) ૧ સૂકવવું. ૨ સૂકાઈ જવું.
૩ વારવું, અટકાવવું, ૪ અસ્વીકાર કરે, ગ્રહણ ન કરવું. ૫ કબૂલ ન કરવું, ૬ શક્તિમાન હવું. ૭ વિભૂષિત કરવું.
૮ પૂર્ણ કરવું. ૯ તૃપ્ત કરવું. [૪]. રોગ (૨૦ સેટ શોતિ) ૧ બળ કરવું. ૨ બલવાન હેવું.
૩ મજબૂત હોવું. ૪ જીવવું. ૫ વધવું, વૃદ્ધિ થવી.
૬ તેજસ્વી હેવું. ૭ તેજસ્વી કરવું. [૪] ગોર (૨૦ ૩૦ સે ગોરીતિ-તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ગોળ (૬ ૬૦ ટુ ગોળતિ) ૧ ખસેડવું. ૨ દૂર લઈ જવું.
૩ છૂપાવવું. [૪] કોન્ (૨ ૨૦ સે ગોરક્ષતિ ) ૧ ફેંકવું. ૨ ઉછાળવું. [૩] ગોરન્ન (૨૦ ૩૦ સે ગોઝતિ -તે) ૧ ફેંકવું. ૨ ઉછાળવું. ગોug ( ૫૦ સે ગોઢવ્વતિ) ૧ ઓળંગવું, વટાવી જવું.
૨ ઊંચે ફેંકવું. ૩ ઉછાળવું. ૪ ઉપાડવું. ૫ ધકેલવું.
૬ નિંદા કરવી. [૩] ગોળુ ( ૨૦ ૩૦ સે ગોઠUદરિ-તે ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ.
(૨ ના ટુ વસ્ત) ૧ જવું. ૨ નાશ કર. ૩ શિક્ષા
કરવી. ૪ દંડ કરે. ૫ આજ્ઞા કરવી. | ૩ | ૪૬ (૨ સાવ સે વત્તે) ૧ લોલુપતા રાખવી. ૨ ચાહવું.
૩ ચપળતા કરવી. ૪ અહંકાર કર. ૫ તરસ્યા થવું.

Page #51

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
कट : २७
( ૨ ૬૦ સેટ જીત) ૧ હસવું. ૨ મંદ હસવું, મલકાવું. વજન (૨૫૦ સે ઇવતિ ) ૧ હસવું. ૨ મંદ હસવું. મલકાવું.
(૨ ૫૦ સે વાત ) ૧ હસવું. ૨ મંદ હસવું, મલકાવું. વ ( ૬ ૧૦ તિ) ૧ હસવું. ૨ મંદ હસવું, મલકાવું. વ ( સે તિ) ૧ ખાવું પીવું બોલવું વગેરે હર
કઈ ક્યિા કરવી. ૨ ઢાંકવું. ૩ ન બોલવું, મૌન રહેવું.
૪ પરસ્પર પ્રહાર કરે. [ 9 ] ૪ (૨૦ ૩૦ સે વાયત-તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ.
( ૬ બાળ સે વસે) જવું [૩] શ ( બાળ સે વ ) જવું. [૩]
(૨ ૫૦ સે તિ ૧ શબ્દ કરે. ૨ બેલાવવું. વર (૨ માત્ર તે તે) ૧ બાંધવું. ૨ શોભવું. ૩ ચળકવું,
ચમકવું, ૪ શબ્દ કરે. વદ (૨૦ ૩૦ સે છથતિ તે, છાપતિ–તે) ૧ શિથિલ
કરવું, ઢીલું કરવું. ૨ પિચું કરવું. વણ ( ૫૦ સે વનતિ) ૧ બેભાન થવું, બેશુદ્ધ થવું.
૨ સુખી લેવું. ૩ વધવું, વૃદ્ધિ થવી. વખ્યું (૨ ભાવ સે શ્વતે) ૧ બાંધવું. ૨ શેવું. ૩ ચળ
કવું. ૪ શબ્દ કરે. [૩] વાક્ય (૨ ૫૦ સે તિ) શબ્દ કરે. રજૂ (૨૫૦ સે જ્ઞાતિ) ૧ ઉત્પન્ન થવું. ૨ ઉત્પન્ન કરવું. [૩] જ (૨ ૫૦ સેદ્ વરિ) ૧ વરસવું. ૨ ઝરવું. ૩ ઢાંકવું.
૪ દુખપૂર્વક જીવવું. ૫ કષ્ટથી કહેવું. ૬ વ્યાપવું. ૭ ઘેરવું, ઘેરી લેવું. ઝ-૧ પ્રગટ થવું. ૨ પ્રગટ કરવું. [૪]

Page #52

२८ : कट
संस्कृत-धातुकोष
વટ (૨ ૫૦ ર તિ) ૧ જવું. ૨ હાલવું, કંપવું. [૩] ર (૬ ૫૦ સે તિ) ૧ જવું. ૨ હાલવું, કંપવું. ( ૧ ૫૦ રે #તિ) દુઃખપૂર્વક જીવવું, મુશ્કેલીથી દિવસે
વીતાવવા. ૧૩ (૬ ૫૦ સે તિ) ૧ અહંકાર કરે. ૨ મદોન્મત્ત
થવું. ૩ ખુશી થવું. ૪ ખાવું. ૫ બેભાન થવું, બેશુદ્ધ થવું. ૩ (૨ ૫૦ સેટ [ ] કુતિ) ૧ કઠેર થવું, નિષ્ફર
થવું. ૨ કઠણ હોવું, સખ્ત હોવું. ળ (૨૫૦ સેટ ળત) ૧ શબ્દ કરે. ૨ કણસવું, દુઃખના
જેને લીધે ઊંહકાર કરે. ૩ રેવું. ૪ નાનું હોવું. ૫ જવું. [ (૨૦ ૩૦ સેટ વાળથતિ તે) ૧ એક આંખ મીચવી.
૨ કાણું હેવું. ૪ ( ૧૦ ૩૦ સેટ ગતિ-તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. #ve ( ૨ ૫૦ સેટ ઇતિ) જવું. 17-માંચિત થવું. [૩] વઇ (૨ ૩૦ સે રિતે) ૧ શેક કરે. ૨ સંભારવું,
યાદ કરવું. ૩ ઉત્કંઠિત થવું, ઉત્સુક થવું. ઉત્ત-ઉત્કંઠિત થવું, ઉત્સુક થવું. [૩]
(૨૦ ૩૦ સે ઇઝર-તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. 0 ( ૨ ૬૦ સે તિ) ૧ અહંકાર કરે. ૨ ખુશી થવું.
૩ રક્ષણ કરવું. ૪ તેડવું. ૫ ફેડવું. ૬ ખાંડવું. ૭ વાવલવું, ઊપણવું, ફેતરાં વગેરે અલગ કરવું. [૩]
(૨ મા તે તે) ૧ અહંકાર કરે. ૨ ખુશી
થવું. ૩ સુખમાં લીન હોવું. ૪ દુખગ્રસ્ત હેવું. [૩] #g ( ૨૦ ૩૦ સે gયતિ–તે) ૧ ખાંડવું. ૨ તેડવું.

Page #53

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
कन्दू : २९
૩ ફાડવું. ૪ ભેદવું. ૫ રક્ષણ કરવું. ૬ વાવલવું, ઊણપવું, ફાતરાં વગેરે અલગ કરવું.
૪૦૦ૢ ( ૨ ૩૦ સેટ્સૂતિને) ૧ શરીરને ખંજોળવુ, ખજવાળવું. ૨ વલૂરવું.
સ્ત્ય ( આા૦ સેટ્સ્થતે ) ૧ પ્રશંસા કરવી. ૨ સરલતા દેખાડવી. ૩ બડાઈ મારવી. ૪ ખુશામત કરવી. ૫ ધિક્કારવું. ૬ ગાળ દેવી
સ્ટ્ (૨૦ ૩૦ સેટ્સ્થતિ-તે) ૧ શિથિલ કરવું, ઢીલું કરવું. ૨ પાચુ' કરવું.
ત્ર ( ૧૦ ૩૦ ક્ષેત્ ત્રયંતિ-તે, ત્રાપતિ-તે) ૧ શિથિલ કરવું. ૨ પાચું કરવું. ૩ છેડવું, મુક્ત કરવું.
′ ( ૨ ૩૦ સેટ્ તિ-તે) ૧ કહેવું, બેલવું. ૨ વ્યાખ્યાન કરવું, વન કરવું. ૩ વખાણવું. અનુ-અનુવાદ કરીને બાલવું. ૨ પાછળ ખેલવું.
પ્ (૧૦ ૩૦ સેટ્ થત્તિ-તે ) ઉપર પ્રમાણે અ. થ (૧૦ ૩૦ સેટ્ થતિ-તે, થાપત્તિ-તે) ઉપર પ્રમાણે અ. ટ્( શ્ આા૦ સેટ્ ર્સ્તે ) ૧ કાયર થવું. ૨ ભ્રમિત થવું. ૩ ગભરાઈ જવું. ૪ રાવું. ૫ ખેલાવવું. ૬ છેદવું, કાપવું. છ નાશ કરવા. ૮ હણવું. [પ્]
ટ્ (૪ બા॰ સેક્થતે) ૧ વિળ થવું, ગભરાઈ જવું. ૨ ભ્રમિત થવું.
ન (૨૫૦ સેટ્ તિ ) ૧ શાભવું. ૨ ચળકવું. ૩ તૃપ્ત થવું. ૪ પ્રસન્ન કરવું. ૫ ચાહવું. ૬ જવું. છ પાસે જવું. [È] જ્ ( ૨ ૧૦ ક્ષેદ્ વૃત્તિ) ૧ રાવું. ૨ એલાવવું, [ ૩]

Page #54

३० : कन्द्
संस्कृत - धातुकोष
ન્ટ ( ? આા૦ સેત્ તે) ૧ કાયર થવું. ૨ ભ્રમિત થવું, ૩ ગભરાઈ જવું. ૪ હણવું. [૩]
૧ ( ( ૧૦ સેટ્ તિ ) ૧ કંપવું, હાલવું. ર ધ્રુજવું. થરથરવું. ૐ (૨૦ સેટ તે) ૧ રંગવું, રંગ દેવા. ૨ વખાણવું. ૩ વર્ણન કરવું. [ ]
મ્ (o ૦ સેટ્ ામતે) ૧ ચાહવું, ઈચ્છવું. ૨ પ્રેમ કરવા. [ ]
નમ્પ ( ૧ ૦ સેટ્ તે ) ૧ હાલવું, કપવું. ર ધ્રૂજવું, થર
થરવું અનુ−૧ દયા રાખવી, કૃપા કરવી. ૨ ઉપકાર કરવા. ૩ ભક્તિ-સેવા કરવી. આ ૧ તત્પર થવું, તૈયાર થવું. ૨ ભક્તિ-સેવા કરવી. ૩ સહેજ કંપવું. [૩]
જમ્મુ (o ૫૦ સેટ્ મ્યૂતિ) જવું. ( ૨ ૫૦ સેટ્ તિ) હસવું. o (o ૫૦ સેટ્ યંતિ) જવું. કૢ ( ૧૦ સેટ્ નૈતિ) દુઃખ દેવું.
નેં (૨૦ ૩૦ સેટ્ ળતિ-તે) ૧ વીંધવું, કાણું પાડવું, ૨ ભાંકવું. ૩ ભેદવું, છેદવુ. -સાંભળવું. ર્ત (૧૦ ૩૦ સેર્ ર્તત્તિ-તે, હોપત્તિ-તે ) ૧ શિથિલ કરવુ, ઢીલું કરવું. ૨ પાચુ' કરવું. ૩ છોડવુ, મુક્ત કરવું. ૪ કાતરવું'. ૫ કાંતવુ.
* ઋક્ ધાતુ થકી વત માના, વિધ્ય, આજ્ઞા અને ઘતની વિભક્તિ તથા વમાન-કૃદન્તના વિષયમાં રૂ પ્રત્યય અવશ્ય લાગે છે, તે સિવાય રૂ વિકલ્પે લાગે છે. રૂ પ્રત્યય લાગે ત્યારે તેનાં રૂપ દસમા ગણુ જેવાં થાય છે. જેમકે, વત માના-જામયતે, યતે, નૈમિષ્ટત ઈત્યાદિ,
ભવિષ્યન્તી-નાયિ

Page #55

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
વર્ગ (૨૦ ૩૦ સેટર્નયતિ તે, પતિ-તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ.
(૨ ૫૦ સેટ કરિ ) ૧ ખરાબ શબ્દ કરે. ૨ કાગ
ડાની જે શબદ કરે. ૩ પેટમાં ‘ગુડ ગુડ’ શબ્દ થ. ર્વ (૨ ૫૦ પાર્વતિ) જવું. વર્ષ (૨ ૫૦ જેટ ર્વતિ) ૧ અહંકાર કરે. ૨ બડાઈ મારવી.
૩ ડેળ ઘાલ. શરુ (૨ ના સેટ તે) ૧ શબ્દ કરે. ૨ ગણવું, સંખ્યા
કરવી. ૩ માપવું. સવ-જાણવું. મા-૧ બાંધવું. ૨ જાણવું. ૩ લેવું. 7-ઊકળવું. ત્યા-૧ પ્રતિબોધ પામ. ૨ જાણવું. વિ-વ્યાકુલ થવું, ગભરાઈ જવું. સમુ-૧ સારાંશ કહે.
૨ સારાંશ જાણ. ૩ તાત્પર્ય સમજવું. ૪ સંગ્રહ કરે. વા (૨૦ ૩૦ સે. શાસ્ત્રથતિ-તે) ૧ હાંકવું. ૨ ફેંકવું. ૩ મેક
લવું. ૪ પ્રેરણા કરવી. ૪ (૨૦૩૦ સેટ રિ-સે) ૧ ગણવું, સંખ્યા કરવી.
૨ માપવું. ૩ જવું. ૪ જાણવું. ૫ ઓળખવું. ૬ સંયુક્ત કરવું, જોડવું. ૭ ફેંકવું. ૮ હાંકવું. ૯ મોકલવું. ૧૦ પ્રેરણા કરવી. ૧૧ શબ્દ કરે. મા-૧ બાંધવું. ૨ જાણવું. ૩ કલ્પના કરવી, સંભાવના કરવી. ૪ સંયુક્ત કરવું, જોડવું. ૫ લેવું. ૬ પહોંચાડવું. પરિ–૧ લક્ષ્યમાં લેવું, ધ્યાનમાં લેવું. ૨ યાદ રાખવું. ચા-૧ પ્રતિબંધ પામે. ૨ જાણવું. વિ-૧ ગભરાઈ જવું, વ્યાકુળ થવું. ૨ વ્યાકુલ કરવું. થવ-જુદું કરવું. સમુ-૧ સંગ્રહ કર, એકઠું કરવું. ૨ સારાંશ જાણ. ૩ સારાંશ કહે. ૪ સરવાળે કરે. ૪ (૨ મા સે રસ્તે ) ૧ મૌન રહેવું, મૂંગું રહેવું.

Page #56

૨૨ :
संस्कृत धातुकोष
૨ શબ્દ કરવા. ૩ અસ્પષ્ટ શબ્દ કરવા, ન સમજાય એવું એલવું. ૪ બહેરું' હોવું.
૧ ( ૧ ૧૦ સેટ્ ત્તિ) શબ્દ કરવા.
ऋ
વય ( ૬ આા૦ સેટ્ વતે ) ૧ વર્ણવવું, વર્ણન કરવું. ૨ કાવ્ય કરવું, કવિતા કરવી. ૩ વખાણવું. ૪ રંગવું, રંગ દેવા. ૫ ચીતરવું, ચિત્ર કરવું. ૬ ફોટો પાડવા. [ ] રા ({ ૧૦ સેટ્ તિ ) ૧ શબ્દ કરવા. ૨ જવું. ૩ આજ્ઞા કરવી. ૪ શિક્ષા કરવી. પ હણવું. ૬ દુઃખ દેવું. છ નાશ કરવા. દરા (૨૦ સેટ્ છે) ૧ જવું. ૨ આજ્ઞા કરવી. ૩ શિક્ષા કરવી, ૪ છેલવું. ૫ દુઃખ દેવું. દ હણવું. છ નાશ કરવા. ૫ (૨ ૫૦ સેટ્ તિ) ૧ હણુવુ. ૨ દુઃખ દેવું. ૩ ક્ષીણુ કરવુ. ૪ ઘસવું. ૫ ચાળવું. ૬ નીચેાવવું. છ સેતુ-રૂપું વગેરેને પરીક્ષા માટે સેાટી વગેરે સાથે ઘસવું–કસવું. અવન્ત્યાગ કરવા. ઉદ્દ-પ્રાપ્ત થવુ. વિસાનુ–પુ' વગેરેની પરીક્ષા કરવી.
ઋષ ( ૨૦ ૩૦ સેટ્ પત્તિ-તે) ઉપર પ્રમાણે અ. સ્ (૧ ૧૦ સેટ્ સત્તિ) ૧ જવું. ૨ હાલવુ, કપવુ. નિર્ ( નિસ્ ) ૧ દૂર કરવું. ૨ હાંકી કાઢવું. વિ−૧ વિકાસ થવા, ખીલવું. ૨ પ્રકાશવું.
સ્ (૨ આા૦ સેટ્ સ્તે) ૧ જવું. ૨ આજ્ઞા કરવી. ૩ શિક્ષા કરવી. ૪ નાશ કરવા.
काङ्क्ष (१ प० सेट् काङ्क्षति )
ઈચ્છવું. ૨ આશા રાખવી.
વ-દેખવું. ૨ ઈચ્છવું. આા-૧ àાલ કરવા. ૨ આશા રાખવી. ૩ ઈચ્છવુ. [ 3 ]

Page #57

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
किण् : ३३
કાર્ ( આા૦ ક્ષેત્ ાશ્ર્વતે) ૧ ચેાભવું. ર ચળકવું. ૩ બાંધવું. [૩] ાજ ( ૧૦ ૩૦ સેટ્ જાતિ-તે ) ૧ ઉપદેશ દેવા, સમજાવવું. ૨ સમય જણાવવા, વખત જણાવવા. ૩ સમયની ગણુતરી કરવી.
જારી ( ? આ૦ સેટ્ ારાતે ) ૧ ચેાભવું. ૨ ચળકવું. અવ૧ અવકાશ મેળવવા, ફુરસદ મેળવવી. ૨ જગ્યા મેળવવી. ૩ જગ્યા આપવી. ૪ પ્રગટ કરવું. આા-ચારે તરફ સ્થિત હાવું-સ્થિતિ કરવી. નિ−૧ બહાર કાઢવું. ૨ વસ્તુને નિકાસ કરવા. નિર્-૧ કાઢી મૂકવું. ૨ દૂર કરવું, ખસેડવું. ૩ બહાર કાઢવું. ૪ છૂપાવવું, સંતાડવું. -૧ શૈભવું. ર ચળકવું. ૩ પ્રગટ હોવું. ૪ પ્રગટ કરવું. વિ-વિકાસ થવા, ખીલવું. [ ]
વ્યારા (૪ આ૦ સેટ્ ાચતે) ઉપર પ્રમાણે અ ામ્ ( ? આા૦ સેટ્સતે ) ૧ ઉધરસ ખાવી. ૨ ખાં ખાં’ કરવું. ૩ ખાંખારવું, ખાંખારો ખાવા. ૪ ક`સટાવું, કણસવું, વિશેષ પીડાને લીધે ખરાબ અવાજ કરવા. પ છીંક ખાવી. ૬ સુશોભિત હોવું. છ ચળકવું. [ ]
òિ (o ૬૦ અનિટ્ તિ) જાણવું.
ત્રિ( ૨ ૫૦ અનિદ્ વિòતિ ) જાણવું. ત્તિ-, નિ—નિશ્ચિંત જાણવું, સંશય રહિત જાણવું.
ટ્િ ( ૨૫૦ સૈક્ તિ ) ૧ ત્રાસ આપવા. ૨ ખીવરાવવું, ભય પમાડવા. ૩ બીવું, ભય પામવા. ૪ જવું.
જિન ( ૨ ૧૦ સેટ્ ક્ષેત્તિ) જવું.
ણિ (૬ ૧૦ સેટ્ તિ ) ૧ શબ્દ કરવા, ૨ જવું.
૩

Page #58

३४ : कित्
संस्कृत-धातुकोष નિ (૨ ૫૦ સે વિવિત્સત) ૧ રોગ મટાડવા માટે ઈલાજ
લે, દવા વગેરે આપવું. ૩ રેગની પરીક્ષા કરવી. ૩ વૈદું કરવું, ઑકટરી કરવી. ૪ સંશય કરે, શક લાવ. ૫ ખસેડવું, હટાવવું. ૬ શિક્ષા કરવી. ૭ નાશ કર. વિ-૧ સંશય કરે, શંકા રાખવી. ૨ વિશ્વાસ ન રાખવે. (૧ ૫૦ સેદ્ર તિ) ૧ વસવું, રહેવું, નિવાસ કરે.
૨ ચાહવું. સમુ-સંકેત કરે. જિત ( ૨૦ ૩૦ સેટુ તરિ-તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ત્તિ ( રૂ ૫૦ સેટ રિત્તિ) જાણવું. ૪િ (૬ ૦ ર જિતિ ) ૧ સફેદ હોવું, ઘેલું હોવું.
૨ સફેદ કરવું. ૩ રમવું, ખેલવું. હિરુ (૨૦ ૩૦ સેટ રિ-તે) ૧ હાંકવું. ૨ ફેંકવું. ૩ મેક
લવું. ૪ પ્રેરણા કરવી. fશ (૨૦ માત્ર તે ચિતે) હણવું. શી (૨૦ ૩૦ સે ટર-તે ) ૧ રંગ દેવ, રંગવું. ૨ બાંધવું. વીરુ (૨ ૫૦ સે તિ) ૧ બાંધવું. ૨ ખીલાથી કે ખીલીથી
સજ્જડ કરવું. ૩ સ્પર્શ કરે, અડકવું. કુ (૨ કા નિર્વ તે ) ૧ અસ્પષ્ટ શબ્દ કરે, સમજાય
નહિ એવું બોલવું. ૨ પંખીની પેઠે શબ્દ કરે. ૩ ભમ
રાની પેઠે ગુંજારવ કરે. ૪ રંગ દેવે, રંગવું. ૩ (૨૫૦ નિ #ોતિ) ૧ શબ્દ કરે, અવાજ કરે. (૫૦ શનિ ગુનોત્ત) ૧ અસ્પષ્ટ શબ્દ કરે, સમજાય નહિ એવું બેલિવું. ૨ પંખીની પેઠે શબ્દ કરે. ૩ ભમરાની પેડે ગુંજારવ કરે.

Page #59

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
कुञ्च् : ३५ ૬ (૬ કાલ શનિ કુવરે ) ૧ દુખિયાની પેઠે શબ્દ કરે. જ ૨ ચીસ પાડવી. ૩ રડવું, રેવું. શુ (૧ ૩૦ નિ ગુનાતિ, યુનીતે) શબ્દ કરે. શંગ (૨ ૫૦ સેટુ કુંત્તિ) ૧ શૈભવું. ૨ ચળકવું. ૩ બોલવું. [3] Sા (૨૦ ૩૦ સે કુંતિ -) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. શું” (૨ ૫૦ સે કુંતિ) ૧ શૈભવું. ૨ ચળકવું. ૩ બોલવું. [3]
સ્ (૨૦૩૦ સે કુંતિ -) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. શુ (૨ ૦ લે રોજ ) લેવું, ગ્રહણ કરવું. શુ ( રૂ૦ સે શોતિ) ૧ મેટ શબ્દ કરે, જેથી
અવાજ કર. ૨ રાડ પાડવી. ૩ ભેળવવું, સેળભેળ કરવું. ૪ અડકવું. ૫ રેકવું, અટકાવવું. ૬ વાંકું થવું. ૭ વાંકુ કરવું. ૮ ખેડવું. ૯ ખેતરવું. ૧૦ કેચવું, કાણું પાડવું. ૧૧ ફેડવું. ૧૨ ભેદવું. ૧૩ પ્રકાશિત કરવું, પ્રગટ કરવું. ૧૪ લખવું. ૧૫ માંજવું. ૧૬ કજિયે કરે, કંકાસ કર. સ-૧ સંકુચિત થવું. ૨ સંકુચિત કરવું. (૬ ૫૦ યુવતિ) ૧ સંકેચાવું, સંકુચિત થવું. ૨ સંકુચિત કરવું. ૩ રેકવું, અટકાવવું. ૪ ખેડવું. ૫ ખેતરવું. દ મેચવું, કાણું પાડવું. ૭ વાંકું થવું. ૮ વાંકું
કરવું. ૯ અડકવું. સ-૧ સંકુચિત થવું. ૨ સંકુચિત કરવું. જ્ઞ (૨ ૫૦ ટુ ગતિ) ચારવું, ચેરીક રવી. [૪] જ્ન્ન ( ૫૦ સે યુતિ ) ૧ કુટિલતા કરવી. ૨ વાંકું થવું.
૩ વાંકું કરવું. ૪ વાંકુંચૂકું ચાલવું. ૫ સંકેચવું, સંકડવું. ૬ અનાદર કર. ૭ સંકેચાવું, સંકુચિત થવું. ૮ નાનું દેવું. ૯ નાનું કરવું. ૧૦ ડું દેવું. ૧૧ ડું કરવું. ૧૨ જવું, ચાલવું.

Page #60

૨૬ : ?
संस्कृत-धातुकोष કુકન ( ૫૦ સેટ ) ૧ અસ્પષ્ટ શબ્દ કરે. ૨ ગુંજા- રવ કરે. [૩] કુટ ( ૫૦ ર તિ) વિસ્તારવું, ફેલાવવું. કુટ (૪ ૫૦ સેટ યુતિ ) ૧ કૂટવું, માર મારે. ૨ કરવું,
છાતી પીટવી. ૩ કચરવું. ૪ ખાંડવું. ૫ કાપવું. કુર (૬ ૧૦ સેટ કુત્તિ) ૧ કુટિલતા કરવી, આડોડાઈ કરવી.
૨ કપટ કરવું. ૩ અપ્રમાણિક થવું. ૪ ઠગવું. ૫ ફસાવવું. ૬ વાંકું હોવું. ૭ વાંકું કરવું. મા-૧ માર મારે. ૨ ઠેકવું, ટીચવું. ટ્ટ (૨૦ માત્ર સે જોય૧ તપાવવું, ઊભું કરવું. ર કાપવું. ટુ (૨૦ આ સેટ કુટુચતે ) ૧ કુટુંબ-પરિવારનું પાલનપિષણ કરવું. ૨ સંભાળ લેવી. ૩ ભરણ-પોષણ કરવું.
૪ રક્ષણ કરવું. કુ (૫૦ સે કૃતિ ) ૧ નિંદા કરવી. ૨ કલંક દેવું.
૩ ઠપકે આપ. ૪ ધિક્કારવું. ૫ માર માર. ૬ છાતી પીટવી. ૭ છેદવું, કાપવું. ૮કચરવું. ૯ તપાવવું. ૧૦ પૃરવું,
પૂર્ણ કરવું. બા-૧ છેદવું, કાપવું. ૨ હણવું. કુટ્ટ (૨૦ ૩૦ સેટ કુરિ -તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ૫ (૨ ૫૦ સે તિ) છેદવું, કાપવું. ગુરુ (૬ ૫૦ લેટ યુતિ ) ૧ બાળકની પેઠે રમવું બેલિવું વગેરે
બાલચેષ્ટા કરવી. ૨ ખાવું, ભક્ષણ કરવું. ૩ એકઠું કરવું.
૪ ઢગલે કરે. ૫ ઘટ્ટ હેવું, ગાઢ હેવું. દ ઘટ્ટ કરવું. ગુણ (૬ ૫૦ લેટ ફુorતિ) ૧ શબ્દ કરે. ૨ લાવવું.
૩ દાન વગેરેથી ઉપકાર કરે. ૪ આશ્રય આપે. ઉછે રવું. ૬ સંભાળી લેવી. ૭ દુઃખી દેવું.

Page #61

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
कुत्स् : ३७
ન (૨૦ ૩૦ જેટ ગતિ તે) ૧ આમંત્રણ આપવું. ૨ બેલાવવું. ૩ બોલવું, કહેવું. ૪ શિખામણ દેવી. ૫ ઉપદેશ આપે. ૬ મસલત કરવી, મંત્રશું કરવી. ૭ ગુપ્ત કહેવું,
છાનું કહેવું. કુve ( ૫૦ સે કુતિ ) ૧ કુંડિત હેવું. ૨ કુંઠિત કરવું.
૩ વાંકું કરવું. ૪ ખોડખાંપણવાળું કરવું. ૫ અટકાવવું. ૬ દુઃખ વગેરેથી ગ્લાનિ પામવી. ૭ કાયર થવું. ૮ વિવળ થવું, ગભરાવું. ૯ ભ્રમિત થવું. ૧૦ વિહ્વળ કરવું. [૩] (૨ ૫૦ સુપતિ) ૧ ચાલવામાં ખલના થવી, અચકાતાં ચાલવું. ૨ બૂ ડું દેવું. ૩ બૂઠું કરવું. ૪ અટકાવવું. ૫ આળસ કરવી. દ મૂકવું, છોડી દેવું. [૩] (૨૦ ૩૦ સે ઋત્તિ-તે) ૧ વીંટવું, લપેટવું, ૨ ઘેરવું. ૩ કુંઠિત કરવું. (૨ ૫૦ સે ૩veતિ) ૧ દુઃખ વગેરેથી વિહ્વળ થવું. ૨ વિહવળ કરવું. ૩ ભ્રમિત થવું. ૪ ગાંડું દેવું. ૫ રક્ષણ કરવું. ૬ સંભાળ લેવી. છ રાખવું. [૩] (૬ મા તે ૩૦eતે ) ૧ બળવું. ૨ બાળવું. ૩ પકા
વવું. [૩] કુછ ( ૨૦ ૩૦ સે કુveથતિ-તે) ૧ રક્ષણ કરવું, બચાવવું.
૨ સંભાળવું. ૩ રાખવું. (૬ ૫૦ સે શોતિ) ૧ પાથરવું. ૨ ઢાંકવું. ૩ ગૂંથવું.
૪ પ્રેમ કરે. ગુજ્જુ ( ૨૦ સે શુરતિ-તે) ૧ નિંદા કરવી. ૨ કલંક
દેવું. ૩ તિરસ્કારવું. ૪ ધિક્કારવું.

Page #62

૩૮ : વસુ
संस्कृत-धातुकोष ય (૪ ૧૦ સે કુતિ ) ૧ સડવું, કહી જવું. ૨ દુર્ગન્ધ
આવવી. ૩ દુર્ગન્ધી હેવું. કુ (૬ ૧૦ સે ગુનાતિ ) ૧ કલેશ પામ, દુખ ભેગવવું.
૨ સંકટમાં પડવું. ૩ મેળાપ કરે, મળીને રહેવું. ૪ વળ
ગવું, ભેટવું. કુટું (૨૦ ૩૦ સે ક્રોનિ-તે) જૂઠું બોલવું. કુ” (૨ ૫૦ સે ૩થતિ) ૧ હણવું. ૨ દુઃખ દેવું. ૩ દુઃખી
હેવું. ૪ સંકટગ્રસ્ત હોવું, ૫ હળી-મળીને રહેવું. ૬ ભેટવું.
૭ સંલગ્ન થવું, ચેટવું [૩] ગુજ્ (૧ ૫૦ સે ગુનાતિ) ૧ કલેશ કરે, કંકાસ કરે.
૨ દુઃખ ભેગવવું. ૩ સંકટગ્રસ્ત હેવું. ૪ સંલગ્ન થવું,
ચોંટી જવું. ૫ ભેટવું. ૬ સંપીને રહેવું. સુન્ (૨૫૦ સે જુતિ) જૂ હું બોલવું. [૩] સુન્ન (૨૦ ૩૦ સે -) જુઠું બોલવું. ગુણ (૪ ૧૦ સદ્ તિ) ક્રોધ કરે, કેપવું.
(૨૦ ૩૦ સે પતિ-તે) ૧ શોભવું. ૨ ચળકવું,
ચમકવું. ૩ બોલવું. યુમ (૨૫૦ સે મતિ) ૧ ભીનું કરવું, પલાળવું. ૨ છાંટવું. કુમાર (૨૦ ૩૦ ટુ માયરિ-રે) ૧ રમવું, ખેલવું. ૨ બાળ
કની પેઠે ચેષ્ટા કરવી. કુમાર (૨૦ ૩૦ સે મારુત્તિ-તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. કુન્ (૫૦ સે સુપતિ) ૧ ફેલાવું, વ્યાપવું. ૨ ફેલાવવું.
૩ યાદ કરવું, સંભારવું. ૪ ઢાંકવું. ૫ સંભાળ લેવી. [૨] કુ (૬૦ ૩૦ સેટુ યુતિ - તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ.

Page #63

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
પુરા : 8
ગુખ્ય (૨ ૫૦ સેટ યુતિ ) ૧ આચ્છાદન કરવું, ઢાંકવું.
૨ પાથરવું. ૩ પડદો કરે. ૪ સંતાડવું. [૩] ૩ (૨૦ ૩૦ સે કુતિ -તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. કુન્મ ( ૨ ૫૦ સેટ ૩ન્મતિ) ૧ આચ્છાદન કરવું, ઢાંકવું.
૨ પાથરવું. ૩ પડદે કર. ૪ સંતાડવું. [૩] ડુમ્ (૨૦ ૩૦ સે સુન્મયતિ–રે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ.
(૬ ૫૦ સેટ કુરિ ) ૧ શબ્દ કરે. ૨ “કુર કુર” જ એ અવાજ કરો. કુરુકુરાય (૨ મા તે કુરકુરાતે) ૧ “કુર કુર’ એવે
અવાજ કરે. ૨ બબડવું. [ નામધાતુ ] હર ( ૨૨ ૦ યુ તિ ) ફેંકવું. કુટું ( ગા. તે, તે ) ૧ રમવું, ખેલવું. ૨ કૂદવું. પૂર્વ (૨ ૫૦ સે કુતિ 1 વિપૂર્વ-વિલુતિ) ૧ દિવ્ય સામર્થ્ય
વડે ઉત્પન્ન કરવું, વિકવણી કરવી. ૨ વિકૃત કરવું, રૂપાંતર કરવું, ફેરફાર કરો. ૩ સંતાપવું, સંતાપિત કરવું. ૪ અલં
કૃત કરવું, વિભૂષિત કરવું. નિનામ] કુર (૨ ૫૦ સે શોતિ ) ૧ બંધુ કરે. ૨ સગું કરવું.
૩ કુટુંબી હેવું. ૪ કુટુંબી પેઠે વર્તવું, ભાઈચારે રાખ. ૫ સુલેહ-સંપ રાખવે. ૬ જથ્થારૂપ હોવું. ૭ સમૂહ કરે, એકઠું કરવું. ૮ બાંધવું. ૯ ગણવું, ગણતરી કરવી. શા૧ વ્યાકુળ થવું, વ્યગ્ર થવું. ૨ તત્પર થવું. સમૂ-૧ ભરચક હેવું, પરિપૂર્ણ હોવું. ૨ સંકુચિત હવું. ૩ બંધુઓમાં
એકઠા થઈને રહેવું. કુશ (૪ ૫૦ સે સુરતિ ) ૧ આલિંગન કરવું, લપેટાઈ જવું,
છાતી સરસું ચાંપવું. ૨ ભેટવું, મળવું.

Page #64

४० : कुष
संस्कृत-धातुकोष ગુરુષ (૧૧૦ સે શુbouત) ૧ ખેંચીને બહાર કાઢવું. ૨ કાઢી
મૂકવું. ૩ ખેંચવું, તાણવું. ૪ તપાસવું. ૫ કસોટી ઉપર ઘસીને પરીક્ષા કરવી. ૬ નીચવવું. ૭ શૈભવું. ૮ ચળકવું. નવ-૧ નીચે કાઢવું. ૨ સિદ્ધ કરવું, સ્થાપિત કરવું. નિદ્ (નિ ) ૧ ખેંચીને બહાર કાઢવું. ૨ કાઢી મૂકવું. પુમ (૫૦ લે રુપુત્તિ ) ફેંકવું. ડુપુઝ્મ (૨૨ ૫૦ સે પુષ્યતિ) ફેંકવું.
(ક ૫૦ ટુ ) ૧ આલિંગન કરવું, વીંટળાઈ જવું, લપેટાઈ જવું. ૨ ભેટવું, મળવું. મ્ (૨૦ ગાવે રે #ચ) ૧ આળ ચડાવવા જેવું હસવું. ૨ અયોગ્ય રીતે હસવું. ૩ મશ્કરી કરવી. ૪ મંદ હસવું,
મલકાવું. ૫ ઝીણવટથી તપાસવું. ગુરુ (૨૦ ૦ સે શુરાતે) ૧ વિસ્મિત કરવું, આશ્ચર્ય પમા- ડવું. ૨ ચમત્કાર દેખાડે. ૩ મોહિત કરવું. ૪ ઠગવું. – (૬ ગાળ સે વો) ૧ દુઃખ જણાય એ શબ્દ કરે.
૨ ચીસ પાડવી. ૩ રડવું, રેવું. ૪ મેટેથી શબ્દ કરે,
ઘાંટો પાડે. ૫ વ્યગ્ર થવું, વ્યાકુળ થવું. (૬૩૦ સેદ્ ગુનાતિ-સુનીતે, નારિ-નીતે) ઉપર પ્રમાણે
અર્થ. સૂસ ( ૨ ૫૦ સે ગતિ) ૧ પક્ષીએ શબ્દ કરે. ૨ પક્ષીની
પેઠે શબ્દ કરે. ૩ સમજાય નહિ એવું બોલવું. ટૂ (૨૦ બા રેલ્ ફૂટ) ૧ પ્રમાદ રહિત થવું, નિષ્પમાદી
થવું. ૨ આપવું, દેવું. ૩ ન આપવું, આપવાની ના પાડવી. ૪ ફૂટ કરવું, ગૂઢ કરવું, ન સમજાય એવું કરવું. ૫ કપટ

Page #65

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
: ૪૨
કરવું. ૬ જૂઠું કરાવવું, ૭ અન્યથા કરવું, ફેરવી નાખવું. ૮ ગાભરું કરવું, મુંઝવી દેવું. ૯ અપવાદ મૂ, કલંક દેવું. ૧૦ સંતાડવું. ૧૧ અપ્રસન્ન થવું, નાખુશ થવું.
૧૨ ઉત્સાહ ન ધર. ૧૩ દુઃખ દેવું. ૧૪ નાશ કર. દૂર (૨૦ ૩૦ સે લૂટયરિ-રે) ૧ બળવું. ૨ બાળવું. ૩ સં
તાપ કરે. ૪ દુઃખ દેવું. ૫ આમંત્રણ આપવું. ૬ બેલાવવું. ૭ ગૂઢ મંત્રણા કરવી, મસલત કરવી. ૮ સલાહ આપવી. ૯ શિખામણ દેવી. ૧૦ ઉપદેશ આપ. ૧૧ ઢાંકવું,
આચ્છાદાન કરવું. ૧૨ સંતાડવું. – (૬ ૫૦ સે કૂરિ) ૧ ખાવું. ૨ મજબૂત હેવું. ૩ મજ
બૂત કરવું. ૪ કઠણ હવું. ૫ ઘટ્ટ થવું, જામી જવું.
૬ પાકું થવું. ભૂળ (૨૦ ૩૦ સે ચિત-તે) ૧ સંકુચિત હવું. ૨ સંકુ
ચિત કરવું. ૩ સાંકડું હેવું. ૪ બોલવું. ૫ મંત્રણા કરવી, મસલત ચલાવવી. ૬ આમંત્રણ આપવું. ૭ કસવું. ૮ અભિ
માની હોવું. વિ–ધૃણાથી મુખ ફેરવવું, હું મરડવું. ન (૨૦ લા સે રૂચ ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ૬ (૨૦૩૦ સે પતિ-તે) ૧ દુબળ હેવું. ૨ દુર્બળ કરવું. ૪ (૨૫૦ સે વૃતિ) ૧ આચ્છાદાન કરવું, ઢાંકવું. ૨ વીંટવું,
લપેટવું. ૩ લીંપવું. ૪ ગુપ્ત રાખવું, સંતાડવું. સન-૧ અનુકૂલ હેવું. ૨ અનુકૂલ કરવું. પ્રતિ–૧ પ્રતિકૂલ હોવું, વિરુદ્ધ
હેવું. ૨ પ્રતિકૂલ કરવું. $ (૨ ૩૦ શનિ રવિ-હસ્ત, રિસે) કરવું. મા
૧ અંગીકાર કરવું, ગ્રહણ કરવું. ૨ કબૂલ કરવું. ૩ આશ્રય

Page #66

૪૨ : $.
संस्कृत-धातुकोष
લે. વિ-૧ જીતવું. ૨ અધિકાર ચલાવ. ૩ અધિકારી થવું. ૪ અધિકારી નીમ, અધિકાર આપ. ૫ સ્થિર કરવું. ૬ વધારે કરવું. ૭ આરંભ કરવો. ૮ શાંતિથી સહન કરવું. ૯ તાકવું, લાગુ પાડવું. મ7-(૦૪) અનુકરણ કરવું, નકલ કરવી. -૧ અપકાર કરો, બીજાનું અહિત કરવું. ૨ ખરાબ કરવું. બા-દૂર કરવું, ખસેડવું. ગ-૧ પૂજા કરવી. ૨ પ્રશંસા કરવી. ૩ ખુશામત કરવી. -૧ યાચના કરવી, માગવું. ૨ પ્રાર્થના કરવી, વિનંતિ કરવી. ગઢ–અલંકૃત કરવું, શણગારવું. સવ-(૦ વરતે ) તિરસ્કારવું, ધિક્કારવું. મા-૧ બેલાવડ્યું. ૨ વેશપલટ કરે, વેશ બદલ. ૩ આકૃતિ કરવી. ગરમી-પિતાને આધીન કરવું, વશ કરવું. ગાવિ–૧ પ્રગટ કરવું, ઉઘાડું કરવું, ખુલ્લું કરવું ૨ દેખાડવું, બતાવવું. ૩–૧ એકઠું કરવું. ૨ મરણતેલ માર માર. ૩ (ગા. ૩eતે) પારકાના દોષ ખુલ્લા કરવા. રર-૧ આરંભ કરવો. ૨ હાંકી જવું. ૩ કલંક દેવું. ૩૧-૧ ઉપકાર કરે, પારકાનું ભલું કરવું. ૨ (જા. ૩પશુeતે) સેવા કરવી, સેવવું. ૩૫-(કપરુ) ૧ વિભૂષિત કરવું, શણગારવું. ૨ એકઠું કરવું. ૩ સ્વચ્છ કરવું. ૪ રાંધવું, રસેઈ કરવી. ૫ રોઈને મશાલાથી સ્વાદિષ્ટ કરવી. ૬ વિકૃત કરવું, પરિવર્તન
૪ ધાતુની પૂર્વ મનુ કે ઘરા ઉપસર્ગ આવે, ત્યારે તે પરઐપદી થાય છે. જેમકે–અનુરોતિ, વરાતિ .
* ૩૧ ઉપસર્ગ થકી પર આવેલા ધાતુની આદિમાં, ‘વિભૂષિત કરવું' વગેરે અર્થમાં શું આવે છે.

Page #67

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
कृ : ४३
કરવું, ફેરફાર કરવા. ૭ ઉત્તર આપવા. ૮ વાકયના અધ્યાહાર રાખવા, અને સ્પષ્ટ સમજવા માટે વાકય ઉમેરવું. ૯ ( આ૦૩ તે) વસ્તુમાં વધારે ગુણ લાવવા યત્ન કરવા, વસ્તુને સંસ્કારિત કરવી. ઉત્તમ્ (વસં×) રાંધવું, પકાવવું. રા–આરંભ કરવા. ઘી-૧ તિરસ્કાર કરવેા. ૨ ઉપદ્રવ કરવા. ૩ ઠગવું. ચમત્-૧ ચમત્કાર કરવા. ૨ વિસ્મિત કરવું, આશ્ચર્ય પમાડવું. તિરસ્-૧ તિરસ્કાર કરવા, ધિક્કારવું. ૨ અપમાન કરવું. થુ–૧ થૂંકવું. ૨ ધૂત્કારવું, અપમાન સહિત કાઢી મૂકવું. દુર્ (દુષ્પ્ર) દુષ્કર્મ કરવું, ખરામ કામ કરવું. ન-૧ પરાભવ કરવા, હરાવવું. ૨ અપકાર કરવા. ૩ નુકસાન કરવું. ૪ પીડવું. ૫ ઈજા કરવી. નિર્ ( નિ ) શુદ્ધ કરવું. નિ−૧ નિરાકરણ કરવું, નિવેડો લાવવા, વિવાદના ફૈસલે કરવા. ૨ નિવારવુ, અટકાવવું. ૩ નિષેધ કરવા, મનાઈ કરવી. ૪ દૂર કરવું, ખસેડવું. ૫ કાઢી મૂકવું. ૬ તિરસ્કારવું. છ નષ્ટ કરવું. I−૧ નિવારવું, અટકાવવું. ૨ દૂર કરવું, ખસેડવું. ૩ નિરાકરણ કરવું, નિવેડો લાવવા. ૪ સફ્ળન રાખવું. િ (પતિ) ૧ શણગારવું, વિભૂષિત કરવું. ૨ સ્વચ્છ કરવું. પુરી—૧ સન્માન કરવું. ૨ આગળ કરવું. ૩ સ્વીકાર કરવા. –૧ આરંભ કરવા, શરૂઆત કરવી. ૨ જલદી કરવું. ૩ ભંગ કરવો. ૪ કહેવું, ખેલવું. ૫ (ગા॰ પ્રવ્રુતે ) ખેલવાની શરૂઆત કરવી. ૬ વધારે પડતું ખેલવું. છ વસ્તુને
× ૢ ધાતુની પૂવેર કે સમ્ ઉપસગ આવે, ત્યારે ધાતુની આદિમાં સ્ થાય છે. જેમકે—ોિતિ, સંòતિ.

Page #68

કક :
संस्कृत-धातुकोष ઉપયોગ કરવો, વહેંચી દેવું. ૮ સેવા કરવી. ૯ સાહસ કરવું, અવિચાર્યું આચરવું. પ્રમુળી-તૈયાર કરવું, સજ્જ કરવું. પ્રતિ–૧ પ્રતિકાર કરવો, વિરોધ કરવો, સામું થઈ જવું. ૨ ઉપાય કરવો, ઈલાજ લેવો. ૩ બદલો લેવો, વેર વાળવું. ૪ સ્વીકારવું. પ્રત્યુત્ત-ઉપકારને બદલે વાળવો, સામો ઉપકાર કરવો. જિત-પ્રેત યા પિશાચે રાડ પાડવી. 7-૧ ફૂંક મારવી. ૨ “ ” અવાજ કરવો. ૩ડકાં ખાઈખાઈને રડવું. વિ-૧ વિકૃત કરવું, રૂપાંતર કરવું, ફેરફાર કરવો. ૨ નાશ કરવો. ૩ સંતાપવું, સંતાપિત કરવું. ૪ બનાવવું. ૫ દિવ્ય સામર્થ્યથી ઉત્પન્ન કરવું. વિદુર્વણ કરવી. ૬ અલંકૃત કરવું, વિભૂષિત કરવું. ૭ શોધવું. ૮ શબ્દ કરવો. વિઝ-૧ ઉપદ્રવ કરવો. ૨ પરાભવ કરવો. દવા૧ બોલવું, કહેવું. ૨ સ્પષ્ટ કરવું, પ્રગટ કરવું. ૩ સમજાવવું. સમ્ (સં9) ૧ સંસ્કારિત કરવું, સુધારવું, ૨ શણગારવું. ૩ સ્વચ્છ કરવું. સામી-૧ સ્વીકાર કરવો, ગ્રહણ કરવું. ૨ અનુમંદન કરવું. ૩ આસક્તિ કરવી. ૪ ઉપગ
કરવો. [] % (૨૦ નિ મોરિ, કૃણુ ) ૧ હણવું. ૨ દુખ દેવું. છે (૧ ૨૦ મનિટુ ગર) ૧ હણવું. ૨ દુઃખ દેવું. જ્ઞ ( મા ) ૧ ભૂંજવું. ૨ શેકવું. [૩] ( ૬ ૧૦ સે તિ) ૧ ખાવું. ૨ ઘટ્ટ હોવું, ઘાડું હાવું. ૩ નક્કર હોવું. ૪ કઠણ હોવું. ૫ ઠાંસીને ભરવું. (૧ ૧૦ સે કૃતિ) ૧ હણવું. ૨ ઈજા કરવી. ૩ દુઃખ દેવું. ૪ દુઃખી હોવું. ૫ કરવું. ૬ જવું. [૩]

Page #69

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
कृष् : ४५
છ7 (૬ ૧૦ કૃત્તતિ ) ૧છેદવું, કાપવું. ૨ કાતરવું [3] શ્રા (૭ v૦ સે ત્તિ) ૧ વીંટવું, લપેટવું. ર ઘેરવું. [] J ( ગા. વે હલે) ૧ રચવું, બનાવવું. ૨ શક્તિમાન
હોવું. ૩ સંપત્તિશાલી હોવું. અવનનિશ્ચય કરો. શાશણગારવું. પ્રતિ–૧ સજાવટ કરવી, શણગારવું. ૨ તૈયાર કરવું. વિ-૧ વિકલ્પ કરે, તર્ક-વિતર્ક કરવો. ૨ સંશય કરો. સમૂ-૧ સંકલ્પ કરવો, મનસૂબે કરવો, ઈરાદો રાખવો. ૨ કલ્પના કરવી, સંભાવના કરવી. (૬ મા સે પત્તે ) કૃપા કરવી, મહેરબાની કરવી. (૨૦૩૦ રે વાર-તે) ૧ સેળભેળ કરવું. ૨ એકઠું કરવું. ૩ રચવું, બનાવવું. ૪ સમર્થ હોવું. ૫ કલ્પના
કરવી. ૬ રંગવું. ૭ ચીતરવું. જ (૨૦૩૦ સે પતિ-તે ) ૧ દુર્બળ હોવું. ૨ દુર્બળ કરવું. કવિ (૧ ૫૦ સે વિળોતિ) ૧ હણવું. ૨ દુઃખ દેવું. રા. (૪ ૫૦ ર્ યતિ) ૧ કૃશ હેવું, પાતળું દેવું.
૨ દુર્બળ હેવું. ૩ સૂમ હેવું, ઝીણું લેવું. ૪ પાતળું
કરવું ૫ દુર્બળ કરવું. ૬ સૂક્ષમ કરવું. = (૨૫૦ ગનિ તિ) ૧ ખેડવું. ૨ ઉખેડવું. ૩ લીટા
કરવા. ૪ રેખા કાઢવી. ૫ ખેંચવું. ૬ વશ કરવું. ૭ લાંબુ હેવું. ૮ લાંબું કરવું. ૯ ઉપાડવું. અનુ-૧ પાછું ખેંચવું. ૨ પાછળ ખેંચવું. ૩ અનુસરવું. ૪ આગળના પદ વગેરેને પછીના પદ વગેરે સાથે જોડવું. અપ-૧ ઓછું કરવું. ૨ કમી કરવું. ૩ હલકું કરવું. ૪ સ્ત્રાવ કરે, વહાવવું. ૫ ઓછું થવું, હુાસ થવે. ૬ પછાડવું. ૭ લપસવાથી પડી જવું.

Page #70

૪૬ :
1
संस्कृत-धातुकोष
કહન આપવુંજય થશે.
૮ તિરસ્કારવું. કપા-પાછું વાળવું. સવ-૧ નીચે ખેંચવું. ૨ બહાર કાઢવું. ૩ વહી જવું. ૪ ઉપાડવું. ૫ તિરસ્કારવું. ૬ કાઢી મૂકવું. ૭ નિમગ્ન થવું, લીન થવું. મા-૧ ખેંચવું. ૨ તાણવું. ઉ–૧ ઉત્કર્ષ પ્રાપ્ત થ, અમ્યુદય થે. ૨ સહાય કે સહકાર વડે ઉત્તેજન આપવું. ૩ અહંકાર કરે, બડાઈ મારવી. ૪ બહાર કાઢવું. ૫ ઉપાડવું. નિ:૧ ખસેડવું. ૨ દૂર કરવું. ૩ નિશ્ચય કર. વિઝ-૧ કમ કરવું, ઓછું કરવું. ૨ દૂર કરવું, ૩ ખસેડવું. ૪ વધારે ખરાબ કરવું. યુ-૧ પાછું ખેંચવું. ૨ પાછું ફેરવવું. ગ્નિ
ખેંચીને નજીક લાવવું. કૃણ (૬ ૩૦ નિ પતિ-તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ( (૬ ૧૦ શેઃ જિતિ) ૧ ફેંકવું. ૨ વેરવું, છુટું-છવાયું નાખવું. ૩ વિખેરવું. ૪ ફેલાવવું. પ-૧ ખરી પડવું. ૨ હળથી રેખા કરવી. ૩ છૂટું પાડવું. ૪ ફેંકવું, ઉછાળવું, ઉડાડવું. સવ-૧ નીચે ફેંકવું. ૨ દૂર ફેંકવું. ૩ વ્રતથી શ્રણ કરવું. ૪ વ્રતથી ભ્રષ્ટ થવું. ૫ વ્યાપ્ત કરવું. બા-૧ ચારે તરફ ફેંકવું. ૨ વિસ્તારવું. ૩ ભરી દેવું. -૧ એકઠું કરવું. ૨ ઢગલો કરે. ૩ ખોદવું. ૪ ખેતરવું, કેતરવું. ૫ કાપકૂપ કરીને ઠીક કરવું. ૩પ-ફેંકવું. ૩૫-(કચ્છ) ૧ લણવું. ૨ કાપવું, ૩ તેડવું. ૪ મરણ તુલ્ય ખેર-વિખેર કરી નાખવું. ૫ હણવું. ૬ ચીરી નાખવું. ૭ દુઃખ દેવું.
-૧ વ્યાપ્ત થવું. ૨ સારી રીતે ફેંકવું. ક-૧ જુદી જુદી જાતનું એકઠું થવું. ૨ ભિન્ન ભિન્ન વિષયનું મિશ્રણ થવું. ૩ સારી રીતે ફેંકવું. પ્રતિ- તિ) ૧ મરણ તુલ્ય

Page #71

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
नंस् : ४७
ખેર-વિખેર કરી નાખવું. ૨ હવું. ૩ ચીરી નાખવું. ૪ દુઃખ દેવું. વિ-૧ વિખેરવું, ટુ' પાડવું. ૨ વિખરાવું, છૂટું થયું. ૩ અહીં-તહીં ફેકવું. ૪ ખેર-વિખેર કરવું. ૫ ફેલાવવું ૬ પાથરવું. ૭ હલાવવું. સદ્-૧ સેળભેળ કરવું. ૨ એકઠું કરવું. ૩ એકઠું થવું, સમુત-૧ છેદવું, કાપવું. ૨ ફાડવું. ૩ ખાતરવું. ૪ હવું. ૫ ચીરી નાખવું. ૐ (૧ ૩૦ સેટ્ દૃળાતિ, નીતે) ૧ હણવું. ૨ દુઃખ દેવું. * ( ૧૦ આ૦ સેટ્ ાચતે) ૧ જાણવું. જણાવવું. દંત ( ૧૦ ૩૦ સેટ્ ઔર્તત્તિ-તે) ૧ પ્રશંસા કરવી, વખાણવું. ૨ પ્રસિદ્ધ કરવું, જાહેર કરવું. ૩ સંશય કરવા. શ્વેત ( ૧૦ ૩૦ સેટ્òતત્તિ-તે) ૧ સ ંકેત કરવા, ઇશા કરવા. ૨ ગુપ્ત કહેવું, છાનુ કહેવું. ૩ મસલત કરવી, મંત્રણા ચલાવવી, ગૂઢ વિચાર કરવા. ૪ સલાહ દેવી. ૫ આમંત્રણ કરવું, બેલાવવું. ૬ નિમંત્રણ કરવું, નેતરવું. ૭ ભાષણ કરવું, સંભળાવવું. સદ્-૧ સ ંકેત કરવા, ઇશારા કરવેા. ૨ મસલત ચલાવવી.
તે ) ૧ હાલવું, કપવું. ર્ થરથરવું.
પ્ (o આા૦ સેટ્ ૩ જવું. [ ]
જ઼ ( ? ૧૦ ક્ષેત્ વેત્તિ) ૧ હાલવું, કપવું. ર્ થરથરવું. ૩ જવું [ ]
વેછા (૧૧ ૩૦ સેટ્ હાયતિ–તે ) ૧ વિલાસ કરવા. ૨ રમવું, વ્ ( ૧ બા॰ સેટ્ મતે) સેવા કરવી. ૨ ભજવું, [ ]
* (
૧૦ અનિદ્ાત્તિ) શબ્દ કરવા.
નંમ્ (૧ ૧૦ સેટ્ વનંતિ) ૧ શાભવું. ૨ ચળકવું. [૩] વનસ્ (૧૦ ૧૦ ક્ષેત્ નૈસતિ) ૧ શેલવું. ૨ ચળકવું,

Page #72

૪૮ : નાય
संस्कृत धातुकोष
નાથ ( ૨ ૧૦ સેટ્ Æર્થાત ) ૧ હણવું. ૨ દુઃખ દેવુ. નથ (૬૦ ૩૦ સેર્ નથતિ-તે) ૧ હણવું. ૨ દુઃખ દેવુ. નણ ( ૨ ૫૦ સેટ્ નતિ ) ૧ ચાલવું. ૨ ચળકવું.
નમ ( ૨ ૧૦ સેટ્નતિ ) ૧ કુટિલતા કરવી, આડાડાઈ કપટ કરવું ૩ વાંકુ વળવુ. ૪ વાંકુ' હાવું.
કરવી.
૨
૫ શેાભવું. ૬ ચળકવું, ચમકવુ. [ ]
નસ ( ૧૦ ૩૦ સેટ્ નન્નત્તિને ) ૧ શાભવું. ૨ ચળકવું. વનૢ (૧ ૩૦ સેટ્ નૂનાતિ, નૂનીતે) શબ્દ કરવે.
સૂર્ય ( o ૦ સેટ્ નૂચતે) ૧ ભીનું થવુ, પલળવું. ૨ ભીનું કરવુ. ૩ દુર્ગન્ધી હાવુ. ૪ દુર્ગંન્ધ આવવી. ૫ વાજિંત્રનું વાગવું. ૬ શબ્દ કરવા. [Ì ]
યમ ( ૨ ૧૦ સેટ્ મત્તિ )
૧ કુટિલતા કરવી, આડોડાઈ કરવી. ૨ કપટ કરવું. ૩ ડગવુ, છેતરવુ. ૪ વાંકું વળવું. ૫ વાંકુ હાવું,
મંત્ર ( ૧૦ સેટ્ *રાતિ) ૧ સુશેાભિત હોવું. ૨ ચળકવુ. ૩ સુશોભિત કરવું. [ 3 ]
ચ્ ( ૨ ૧૦ સેટ્ થતિ) ૧ હણવુ'. ૨ ઇજા કરવી. ૩ દુઃખ દેવુ. ચ્ ( ૧૦ ૩૦ સેટ્ ાચત્તિ-તે) ઉપર પ્રમાણે અ. ** ( ૧૦ ૩૦ સેટ્ થતિ-તે ) ૧ હણવું. ૨ ઈજા કરવી. ૩ દુઃખ દેવું. ૪ વિનાદ કરવા, ગમ્મત કરવી.
ઋતુ ( ? આા૦ સેટ્ તે) ૧ વ્યાકુલ થવું, ગભરાઇ જવુ. ૨ ભ્રમિત થવુ. ૩ કાયર થવું. ૪ દુ:ખી થવું. અનુપાંછળ જવુ. [૫]
કન્તુ (૨ ૫૦ સેર્ વૃત્તિ) ૧ રાવુ, રડવુ. ૨ ખેલાવવું,

Page #73

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
क्रम् : ४९
૩ બૂમ પાડીને બોલાવવું. ૪ દુઃખી થવું. ૫ કાયર થવું. ૬ વ્યાકુળ થવું, ગભરાવું. મા-૧ વિલાપ કરે. ૨ રડે પાડવી. ૩ રેવું. કનુ-રડતાં-રડતાં પાછળ જવું. [૩] ર્ (૧ વાટ જો તે) ૧ વ્યાકુલ થવું, ગભરાવું. ૨ ભ્રમિત થવું. ૩ કાયર થવું. ૪ દુઃખી થવું. ૫ બૂમ પાડીને બેલાવવું, પિકારવું. [૩] ર્ (૨૦ ૫૦ લે રાપૂર્વ-માન્વિતિ) ૧ સતત રુદન કરવું, વિલાપ કરે. ૨ સતત બેલાવવું, બૂમ પાડીપાડીને બેલાવવું. ૩ બૂમ પાડવી. (૨ મા સેદ્ વત્તે ) ૧ કૃપા કરવી, મહેરબાની કરવી.
૨ જવું. મ્ (૨ ૦ ૨ મતિ, જાતિ Xad, મ્ય) ૧ જવું,
ચાલવું. ૨ સંગત થવું, યુક્ત થવું. ૩ અનુમતિ મેળવવી. ૪ તત્પરતૈયાર હેવું. (મારા મતે) ૧ લાગુ થવું, અસર કરવી. ૨ અખલિત ક્રિયાશીલ હેવું. ૩ નિર્ભયપણે જવું. ૪ રક્ષણ કરવું. ૫ વધવું, વૃદ્ધિગત થવું. ૬ વિસ્તૃત થવું,
* મ્ ધાતુને ચેથા ગણની પેઠે વિકલ્પ ૫ વિકરણ પ્રત્યય લાગે છે. પહેલા ગણને કે ચેથા ગણને ૨ વિકરણ પ્રત્યય પર રહેતાં પરમૈપદમાં મ્ ધાતુનો એ દીર્ધ થાય છે. જેમકે–મિતિ,
mતિ વગેરે. - ૪ મ્ ધાતુ પરમૈપદી છે; પરંતુ જો તે ઉપસર્ગ રહિત હોય, ત્યારે તેને વિકલ્પ આભને પદના પ્રત્યય લાગે છે. વળી વ્યાકરણના નિયમાનુસાર અમુક અર્થમાં તથા અમુક ઉપગ તેની આદિમાં આવે, ત્યારે પણ તેને આત્મપદના પ્રત્યય લાગે છે,

Page #74

૧૦ : રમ્
संस्कृत-धातुकोष
ફેલાવું. ૭ ઉત્સાહિત થવું. અતિ–૧ ઓળંગવું, વટી જવું ૨ પાર જવું. ૩ મર્યાદા રહિત થવું, હદ બહાર થવું. ૪ ઉલ્લંઘન કરવું, ન માનવું. ૫ જુદું પડવું. ૬ વ્રતનિયમનું અમુક અંશે ખંડન કરવું. ૭ ગુજરવું, વ્યતીત થવું, વીતવું. ૮ ગુજારવું, પસાર કરવું, વ્યતીત કરવું. અનુ-૧ અનુક્રમે જવું. ૨ અનુક્રમે ઓળંગવું. ૩ પાછળ જવું. ૪ પાસે જવું. ૫ ઉલ્લંઘન કરવું. ૬ કમથી કહેવું. ૭ અનુક્રમે કરવું. અનવ-૧ પાછળ જવું. ૨ પ્રવેશ કરે.
-૧ બહાર જવું. ૨ બહાર નીકળવું. ૩ પાછું હઠવું. ૪ ખસવું. ૫ નાસી જવું. ૬ હિંસા કરવી. અમિ-૧ પરાભવ કરે, હરાવવું. ૨ હલ્લો કરો. ૩ સામું જવું ૪ ગુજરવું, વ્યતીત થવું. ૫ ઉલ્લંઘન કરવું. ૬ શરૂ કરવું.
મિનિ–૧ દીક્ષા લેવી, સંન્યાસ લે. ૨ દીક્ષા લેવાની ઇરછા કરવી. સવ-૧ જવું. ૨ ખસવું. ૩ વ્યાપવું. ૪ઢાંકવું. ૫ ઉત્પન્ન થવું. દ હિંસા કરવી. મા-૧ બલાત્કારે દબાવવું. ૨ પરાભવ કરવો. ૩ જય મેળવવો. ૪ પાસે જવું. ૫ પગ મૂકો. ૬ ઓળંગવું. ૭ ઊભા થવું. ૮ ઊંચે ચડવું. ૯ ઉપર થઈને ચાલવું. ૧૦ (ર૦) સૂર્ય-ચન્દ્રાદિનું ઊગવું, ઉદય છે. ૩-૧ આજ્ઞાભંગ કરે, ઉલ્લંઘન કરવું. ૨ એળે ગવું. ૩ ઊલટી રીતે ચાલવું. ૪ ઊલટા-અવળા કમથી રાખવું ૫ ઊંચે જવું. ૬ ઉદય પામે. ૩–૧ સમીપ જવું. ૨ સ્વીકારવું. ૩ નીકળી જવું. ૪ પ્રાપ્ત કરવું. ૫ જાણવું ૬ સંસ્કારિત કરવું, સુધારવું. ૭ અનુસરણ કરવું. ૮ દીધું. કાળ સુધી ભેગવવા યોગ્ય કર્મોને પ્રયત્નવિશેષથી અન્ય

Page #75

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
રીઃ ૧૨ સમયમાં ભેગવવાં. ૯ (ગા) આરંભ કરે, શરૂઆત કરવી. ૧૦ વધવું, વૃદ્ધિગત થવું. ૧૧ ઉત્સાહિત થવું. નિ–૧ આગળ જવું. ૨ પાસે જવું. ૩ બહાર નીકળવું. ૪ દીક્ષા લેવી, સંન્યાસ લે. પરા-૧ ભમવું, ભટકવું. ૨ પરાક્રમ કરવું. ૩ બલાત્કારે દબાવવું. ૪ પરાભવ કરવો. ૫ આસેવન કરવું. ૬ પ્રવૃત્તિ કરવી. પરિ–૧ ભમવું, ફરવું. ૨ પગે ચાલવું. ૩ સમીપ જવું. ૪ પરાભવ કરે. ક-૧ નીકળી જવું. ૨ ચાલ્યા જવું. ૩ સમીપ જવું. ૪ પ્રયત્ન કરે. ૫ પ્રવૃત્તિ કરવી. ૬ (કાવ્ય) આરંભવું, શરૂ કરવું. પ્રતિ-૧ પાછું ફરવું. ૨ પાછું હઠવું, અટકવું, નિવૃત્ત થવું. વિ-૧ પરાક્રમ કરવું, શૂરાતન કરવું. ૨ ઉત્સાહ ધર. ૩ જીતવું. ૪ (ગા) પગે ચાલીને જવું. ૫ ડગલાં માપીને ચાલવું, ડગલાં માપવાં. ૬ ઉપર જવું. વ્યતિ૧ ઉલ્લંઘન કરવું, આજ્ઞાભંગ કરે. ૨ ઊલટાપણે ચાલવું. ૩ ઊલટી રીતે વર્તવું. ૪ ગુજરવું, વ્યતીત થવું. કથાઉલ્લંઘન કરવું, આજ્ઞાભંગ કરે. યુ-૧ પરિત્યાગ કરે. ૨ ઉલ્લંઘન કરવું, આજ્ઞાભંગ કર. ૩ ચ્યવન થવું, - વવું. ૪ મરવું. ૫ ઉત્પન્ન થવું. સમુ-૧ સ્થલાંતર કરવું, બીજે ઠેકાણે જવું. ૨ અન્ય સ્થળે લઈ જવું. ૩ પ્રવેશ કરે, લાગુ થવું, અંદર દાખલ થવું. સંમતિ-૧ સારી રીતે ઓળંગવું, સારી રીતે વટી જવું. ૨ ઉલ્લંઘન કરવું,
આજ્ઞાભંગ કરે. ૩ ગુજરવું, પસાર થવું, વ્યતીત થવું. [5] થી (૧ ૩૦ શનિ રીતિ, રીતે) ૧ ખરીદવું, વેચાતું
લેવું. ૨ અમુક વસ્તુ આપી બદલામાં બીજી વસ્તુ લેવી.

Page #76

५२ : क्रोड्
संस्कृत-धातुकोष ૩ જીતવું. અપ-, અવ-ધન વગેરે આપી વશ કરવું. નિ–૧ લાંચ-રુશવત આપી પિતાનું કરવું. ૨ ખંડણી આપવી. ૩ પગાર ઠરાવીને રાખવું. ૪ અમુક સમય સુધી ભાડું ઠરાવીને રાખવું. ૫ અમુક વસ્તુ આપી બદલામાં બીજી વસ્તુ લેવી. ૬ ખરીદવું. પરિ૧ અમુક સમય સુધી ભાડું ઠરાવીને રાખવું. ૨ પગાર ઠરાવીને રાખવું. વિ
વેચવું. [] શ્રી (૨ ૧૦ સે કીરિx) ૧ રમવું, ખેલવું, કડા કરવી.
૨ વિલાસ કરે. ૩ ટેળ-ટીખળ કરવું, આનંદ ખાતર
મશ્કરી કરવી. ૪ મનને ખીલવવું. [૪] શુ ( રાવ નિદ્ વિતે) જવું. કુન્ (૧ ૨૦ સે તિ) ૧ જવું, ચાલવું. ૨ વાંકું-સૂકું
ચાલવું. ૩ વાંકું હોવું. ૪ વાંકું કરવું. ૫ સંકેચવું, સંકડવું, ૬ સંકેચાવું, સંકુચિત થવું. ૭ કુટિલતા કરવી. ૮ અનાદર કરો. ૯ નાનું હોવું. ૧૦ નાનું કરવું. ૧૧ થોડું હોવું.
૧૨ થેડું કરવું. સુ ( ૫૦ જેટુ રિત્તિ) શબ્દ કરે. કુ (૬ ૧૦ સે તિ) ૧ બાળકની પેઠે રમવું બોલવું વગેરે
બાલચેષ્ટા કરવી. ૨ ખાવું. ૩ ડૂબી જવું. ૪ ઘટ્ટ હોવું ૫ મજબૂત હોવું. ૬ જાડું હોવું.
* અવ, વરિ, કે રિ ઉપસગ પછી કઈ ધાતુ આવે; તે તેને આત્મપદના પ્રત્યય લાગે છે.
* મનુ, મ, કે રિ ઉપસર્ગ પછી શરુ ધાતુ આવે; તે તેને આત્મપદના પ્રત્યય લાગે છે. જેમકે–અમુકીને, બાકી છે, રીતે.

Page #77

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
क्लद् : ५३
મૃદુ (૫૦ રુદનાતિ) હણવું. શુષ (૪ ૫૦ નિ તિ) ક્રોધ કરે, ગુસ્સે થવું. શુન્ય (3 v૦ હે નાતિ) ૧ કલેશ પામે, દુખ ભોગ
વવું. ૨ સંકટગ્રસ્ત હેવું. ૩ જોડાઈ જવું, ચોંટી જવું.
૪ સંપીને રહેવું. ૫ ભેટવું, આલિંગન કરવું. થરા (૨ ૫૦ નિ શોતિ) ૧ બોલાવવું, સાદ કરો.
૨ રેવું, રડવું. અનુ-૧ દયા લાવવી. ૨ કૃપા કરવી. ૩ પાછળ રડવું. મા-૧ આક્રોશ કરે, તિરસ્કારવું. ૨ નિષ્ફર વચન કહેવું. ૩ અપ્રિય કહેવું. ૪ આક્ષેપ કરવો. ૫ નિંદા કરવી. ૬ ગાળ દેવી. ૭ શાપ આપે. ૩-૧ ઊંચે સ્વરે બેલાવવું. ૨ રાડ પાડવી. ૩ ઊંચે સ્વરે રડવું. રપ-૧ ઠપકો આપ. ૨ કલંક દેવું, દેષ દે. ૩ ઊંચે સ્વરે બેલાવવું. ૪ ઊંચે સ્વરે રડવું. વિ-૧ શોક કરે. ૨ બૂમ પાડવી. ૩ રડવું. કથા-૧ શેક કરે. ૨ ઊંચે સ્વરે રડવું. ૩ બૂમ
પાડવી. હું (૨ ૫૦ તિ) ૧ બાળકની પેઠે રમવું બોલવું વગેરે બાલચેષ્ટા કરવી. ૨ ખાવું. ૩ ડૂબી જવું. ૪ ઘટ્ટ
હેવું. ૫ મજબૂત હોવું. ૬ જૂઠું લેવું. વુિં ( ગા. તે વતે) ૧ સેવાચાકરી કરવી. ૨ ભજન
કરવું, ભજવું. ૩ લેવું, ગ્રહણ કરવું. [8]. (૨ ૫૦ ટુ ૪થતિ) ૧ હણવું. ૨ ઈજા કરવી. ૩ દુઃખ દેવું. ૪ ઘૂમવું, ભટકવું. ૪થ (૨૦ ૩૦ સેટુ ર૪થતિ-તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. વરુદ્ર (૨ મા ) ૧ કાયર થવું. ૨ થાકી જવું.

Page #78

५४ : क्लंद्
संस्कृत - धातुको
૩ વ્યાકુલ થવું, ગભરાઇ જવું. ૪ ભ્રમિત થવું. ૫ દુઃખી થવું. [પ્]
વર્ (૪૦ સેટ્ ચ્ ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. વજન્તુ (૧ ૧૦ સેટ્ વૃત્તિ) ૧ રાવું, રડવું. ૨ એલાવવું. [૩] વહર્ ( ૧ આા૦ સેત્ વત્તે) ૧ વ્યાકુલ થવું, ગભરાવું. ૨ કાયર થવું. ૩ દુ:ખી હતું. [૩]
-વ્ ( ૧૦ ૩૦ સેટ્ વાપત્તિ-તે ) ૧ કરપણે બેલવું, કઠાર વચન કહેવું. ૨ સમજાય નહિ એવું ખેલવું.
૬૭૧ ( ૧૦ ૩૦ ક્ષેત્ હપત્તિ-તે ) અસ્પષ્ટ બેલવું. જમ્ (૪ ૧૦ સેટ્ હામ્પતિ-ાતિ ) ૧ શ્રમિત થવું, ર ગ્લાનિ પામવી, ખિન્ન થવું. ૩ નરમ થવું. ૪ કરમાવું. [૪] AS ( આ સેન્દ્વહનતે) ખિન્ન થવું. ૨ ડરવું, ભય પામવા. ૩ વ્યગ્ર થવું, વ્યાકુલ થવું.
*જીર્ (૪ ગા૦ સેટ્ વયંતે) ૧ ડરવું, ભય પામવેા. ૨ ત્રાસી જવું, f′ ( ૪ ૫૦ વેક્ નિતિ) ભીનું થવું, પલળવું. વિરુન્ત્ર ( ૧ ૩૦ સેટ્ વિજ્ઞવૃત્તિને ) ૧ શાક કરવા. ર રાવું. [૩] વિશ્વા (૪૦ સેટ્*ચિંતે ) કલેશ કરવા, કઇંકાસ કરવા. ૨ ખિન્ન થવું. ૩ દુઃખ સહન કરવું. ૪ દુ:ખી હાવું. ૫ પીડાવું, રીખાવું. ૬ દુઃખ દેવું.
fણ્ ( ૧ ૧૦ વેટ્ ∞િન્નત્તિ ) ૧ કલેશ આપવા, દુ:ખ દેવું. ૨ હરકત કરવી, નડવું. ૩ પીડવું,રીખવું. ૪ દુઃખ સહન કરવું. હીર્ ( ૬ આા૦ સેટ્ છીવત્તે) ૧ બીકણ હોવું, ડરપોક હોવું. ૨ ભડકણ હોવું, ભડકવું. ૩ પરાક્રમહીન હાવું. ૪ અશક્ત
(
* કાઇક વખતે પરમૈપદના પણ પ્રત્યય લાગે છે. જેમકે-વિકૃતિ.

Page #79

જરાતી અર્થ સહિત. હેવું, નિર્બળ હેવું. ૫ શરમાળ હેવું. દ કાયર હેવું.
૭ નપુંસક છેવું. [ *] વર્જીવું ( સ રીતે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. [૪]
(૨ ના નિ કસ્ટવલે) જવું. વજુ (૬ માશનિ જુવો ) જવું. ટેવું (૨ ગાવે રે ઢેરે ) ૧ સેવવું, સેવા કરવી. ૨ ભજવું,
ભજન કરવું. [૪] રસ્તે (૨ મા રે ઢેરાતે) ૧ કલેશ કરે, કંકાસ કરે.
૨ કલેશ આપે, દુઃખ દેવું. ૩ નડવું, હરકત કરવી. ૪ પીડવું, રીબવું. ૫ ઈજા કરવી. દ હણવું. ૭ અસ્પષ્ટ
બેલવું, ન સમજાય એવું બેલડું. વળ (૨ ૬૦ સે સ્વાતિ ) ૧ શબ્દ કરે. ૨ વીણાદિ વાજિં
ત્રનું વાગવું. રૂથ (? ૫૦ સે 4થતિ) ૧ ઉકાળવું. ૨ ક્વાથ કરે,
ઉકાળે કરે. ૩ કઢવું. [૪] કે (૨ ૫૦ સે તિ) ૧ હાલવું, કંપવું. ૨ થરથરવું.
૩ જવું. [૪] ક્ષક ( માત્ર તે ક્ષત્તેિ ) ૧ જવું. ૨ ખસવું. ૩ દાન તરીકે
આપવું. ૪ બક્ષિસ આપવું. ૫ ભેટશું કરવું. ૬ હણવું. ક્ષક્સ (૨ મા તે તે ) ૧ જવું. ૨ ખસવું. ૩ દાન
તરીકે આપવું. ૪ બક્ષિસ આપવું. ૫ ભેટશું કરવું. [૩] ક્ષક્સ (૨ ૫૦ ) ૧ દુખી જીવન ગાળવું. ૨ સંક
ટમાં આવી પડવું. ૩ દુઃખ સહન કરવું. [૩]. ક્ષક્સ (૨૦ ૩૦ સેટ ક્ષતિ -તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ.

Page #80

૧૬ : ક્ષા
संस्कृत-धातुकोष ક્ષણ (૮ ૩૦ સેર્ ક્ષતિ, ક્ષg ) ૧ ઘાયલ કરવું, ઈજા કરવી. - ૨ દુઃખ દેવું. ૩ હણવું. [3] ક્ષક્ ( ૩૦ સેદ્ ક્ષતિ તે) ૧ ઢાંકવું, આચ્છાદન કરવું.
૨ ખાવું. ૩ દળવું. ૪ પીસવું, વાટવું. ૫ ખાંડવું. ૬ માર
માર. ૭ ઈજા કરવી. ૮ હણવું. ક્ષક્ (૨ ૩૦ સે ક્ષતિ-સે) ૧ સંયમી હોવું. ૨ ક્ષમાશીલ
હેવું. ૩ સહેવું, સહન કરવું. ૪ પ્રેરણા કરવી. ૫ દૂર કરવું.
૬ મેકલવું. ક્ષા (૨૦ ૩૦ સે ક્ષતિ -તે) ૧ ફેંકવું. ૨ મેકલવું. ૩ દૂર
કરવું. ૪ પ્રેરણા કરવી. ૫ ઉલ્લંઘન કરવું. ૬ નાખવું, પ્રક્ષેપ કરે. ૭ ક્ષમા કરવી. ૮ સહેવું, સહન કરવું. ૯ ખાવું.
૧૦ નાશ કરવો. ક્ષમ્ (૨ કાટ વે ક્ષમતે) ૧ ક્ષમા કરવી, માફ કરવું. ૨ સહેવું,
સહન કરવું, ખમવું. ૪ સમર્થ હોવું. ૪ રેકવું. [૪] ક્ષમ્ (૪ ૫૦ વે શાસ્થતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. [3] ક્ષક (૨ ૨૦ સે ક્ષમ્પતિ) ૧ ક્ષમા કરવી. ૨ સહેવું, સહન
કરવું ૩ દયા કરવી. ૪ ફેંકવું. ૫ દૂર કરવું. ૬ મેકલવું.
૭ પ્રેરણા કરવી. ૮ ખાવું. ૯ શેભવું. ૧૦ ચળકવું. [૩] ક્ષક્ (૨૦ ૩૦ સે ક્ષતિ -તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ક્ષર ( ૫૦ સે ક્ષતિ) ૧ ઝરવું, ટપકવું. ૨ ચૂવું. ૩ ગળવું.
૪ વહેવું. ૫ ખરવું, પડવું. ૬ ઝરાવવું. ૭ પાડવું. ૮ હાલવું, કંપવું. ૯ હલાવવું. ૧૦ અનુપયેગી થવું. ૧૧ નષ્ટ થવું.
બા-૧ આરોપ મૂકે, કલંક દેવું. ૨ નિંદા કરવી. # ( ૨૦ પૂર્વ-શાક્ષરતે ) ૧ આરોપ મૂક,
કલંક દેવું. ૨ નિંદા કરવી.

Page #81

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
ક્ષણ (૨૫૦ જેટુ ક્ષતિ) ૧ સરકવું, ખસવું. ૨ હાલવું,
કંપવું. ૩ ધ્રુજવું, થરથરવું. ૪ એકઠું કરવું. પ ધોવું,
સ્વચ્છ કરવું. ક્ષ૪ (૨૦ ૩૦ સે ક્ષતિ -તે) ધોવું, સ્વચ્છ કરવું, પખાળવું. fa (૨ ૫૦ નિ ક્ષતિ) ૧ ક્ષય થે, નાશ થ. ૨ નાશ
કરો. ૩ ઘસાવું, કમ થવું, સૂકાવું. ૪ ઘસવું, કમ કરવું. ૫ ધણું થવું, સ્વામી થવું. ૬ સત્તાધીશ થવું. ૭ અધિ
કારી થવું. ૮ રાજવી થવું. રિસ (૧ ૫૦ ગનિદ્ ળિોતિ) ૧ હણવું. ૨ ઘાયલ કરવું,
ઈજા કરવી. ૩ દુઃખ દેવું. ફિર (૬ ૧૦ નિ ક્ષિત્તિ ) ૧ નિવાસ કરે, રહેવું. ૨ જવું.
(3ક્ષિળાતિ ) ૧ હણવુ. ૨ ઈજા કરવી. ૩ દુઃખ
દેવું. [૬] fક્ષનું (૮ ૩૦ ક્ષેળોતિ, ક્ષેy I fક્ષણોતિ, હિતે) ઉપર
પ્રમાણે અર્થ [1] ૮િ (૨ ૩૦ સે ક્ષેતિ- તે) ૧ સમજાય નહિ એવું બોલવું.
૨ કંટાવું, પીડાને લીધે કષ્ટસૂચક આહ મૂકવી. ૩ નિસાસ મૂક. ૪ શેક કરવો, અફસોસ કરે. ૫ મુક્ત કરવું, છેડી દેવું. ૬ ભીનું હોવું. ૭ ભીનું કરવું. ૮ ચીકણું હોવું.
૯ ચીકણું કરવું. ૧૦ તેલ ચોપડવું. હિન્દુ (૪ ૫૦ સે ક્ષિતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. હિન્દુ (૬ ૩૦ નિ પિતિ-તે) ૧ ફેંકવું. ૨ ધકેલવું, ઠેલવું.
૩ મોકલવું. ૪ દૂર કરવું. ૫ પ્રેરવું, પ્રેરણા કરવી. ૬ પાડવું, પાડી દેવું. ૭ રાખવું, ધરવું. ૮ અંદર નાખવું. ૯ દેષ

Page #82

५८ : क्षिप्
संस्कृत - धातुकोष
આપવા, કલંક દેવું. ૧૦ નષ્ટ કરવું. ૧૧ હવું. ઋષિ૧ તિરસ્કાર કરવા, અપમાન કરવું. ૨ આરેપ મૂકવા, દોષ દેવા. ૩ નિંદા કરવી. ૪ ફૂંકવું. ૫ છેડી દેવું. ૬ સ્થાપિત કરવું. આ−૧ આક્ષેપ કરવા, આરેાપ મૂકવા. ૨ તિરસ્કાર કરવા. ૩ આક્રોશ કરવા. ૪ વ્યાકુલ કરવું. ૫ ખે’ચવું, આકષઁણુ કરવું. ૬ તાણવું. છ ઝૂંટવી લેવું, ખૂંચવી લેવું. ૮ ગુમાવવું. ૯ ફેકવું. ૧૦ રાકવું. ૧૧ ઠઠ્ઠા-મશ્કરી કરવી. ૧૨ સ્વીકારવું. હ-૧ ઊંચે ફેકવું. ૨ ઉપાડીને ફ્રેંકવું. ૩ ઉછાળવું. ૪ ઊંચું કરવું. ૫ ઊંચે લેવું. ૬ ઉપાડવું, ઊંચકવું. છ બહાર કાઢવું. ૮ ઉખેડવું. હું છેદવું, કાપવું. ૩૫-૧ સ્થાપન કરવું. ૨ પ્રયત્ન કરવા. ૩ પ્રારંભ કરવા. નિ-૧ રાખવું, મૂકવું. ૨ છેડી દેવું. ૩ અંદર નાખવું. ૪ સ્થાપન કરવું, પેાતાને સ્થાને રાખવું. ૫ બહાર કાઢવું. ૬ નામ વગેરે ભેદો વડે વસ્તુનું નિરૂપણ કરવું. છ ફૂંકી દેવું. —૧ વીંટાળવું, લપેટવું. ૨ વ્યાપ્ત કરવું. ૩ તિરસ્કાર કરવા. ૪ ચારે તરફ ફેકવું. વાઁ-૧ ખેચીને ખાંધવું. ૨ બાંધવું, –૧ અંદર નાખવું. ૨ ફ્રેંકી દેવું. ૩ જોરથી ફૂંકવું. ૪ છોડવું, ત્યાગ કરવા. વિ-૧ વિખેરવું. ૨ ફેલાવવું. ૩ દૂર કરવું. ૪ ફેકી દેવું. ૫ પ્રેરવું, પ્રેરણા કરવી. વિત્તિ-૧ દેવું, આપવું. ર છેડવું. સ-૧ સંક્ષેપ કરવા, સ`કાચ કરવા, ટુંકું કરવું. ૨ સંકુચિત થવું. ૩ એકત્ર કરીને મૂકવું, એકઠું કરવું. ૪ આકર્ષણ કરવું. ખેચવું. ૫ ફેકી દેવું. હું નષ્ટ કરવું. સમા-૧ મેકલવું, ૨ સ્થલાંતર કરવું, સ્થાન બદલવું.

Page #83

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
મિ (૪ ૧૦ નિ ક્ષિતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ક્ષિા ( ૧૦ સે ક્ષેતિ) ૧ થુંકવું. ૨ મુખમાંથી લાળ કાઢવી.
૩ વમન કરવું, ઊલટી કરવી. ૪ વારવું, નિષેધવું. [] શિવ (૪ પ૦ સે ક્ષીરાતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. [૪] ક્ષા ( ૧ ૩૦ મન ક્ષતિ-તે) ૧ હણવું. ૨ ઘાયલ કરવું,
ઈજા કરવી. ૩ દુઃખ દેવું. શ્રી (કમા. શનિ ક્ષી ) ૧ ક્ષય થા, નાશ થ. ૨ ઘ
સાવું, સૂકાવું, કમ થવું. ક્ષી (૧ ૫૦ નિ ક્ષતિ૧ હણવું. ર ઈજા કરવી. ૩ દુઃખ
દેવું. [૧] શ્રી (૨ ૫૦ ટુ ક્ષત્તિ) ૧ અસ્પષ્ટ શબ્દ કરે. ૨ પક્ષીઓ
શદ કરે. ૩ પક્ષીની પેઠે શબ્દ કરે. ૪ શેક કરે, અફસેસ કરવો. ૫ કંટાવું, પીડાને લીધે કષ્ટ સૂચક આહ
મૂકવી. ૬ નિસાસો મૂકે. થવું (૨ મા સે ક્ષીતે ) ૧ મદ કરે, અહંકાર કરે.
૨ ઉન્માદ કરે, ઉન્મત્ત થવું. [*] શીવું (૨ ૩૦ સે ક્ષીતિ-તે) ૧ મદ કરે. ૨ ઉન્મત્ત થવું.
૩ થુંકવું. ૪ વમન કરવું. ૫ દૂર કરવું. ૬ હાંકી કાઢવું. [*] ( ૨ ૫૦ સે ક્ષૌતિ) ૧ છીંકવું, છીંક ખાવી. ૨ છીંકવા
જે અવાજ કરે. ૩ ખારવું, ખારે ખાવ. ]િ સુત્ (૨ ૧૦ મનિટ ક્ષતિ ) જવું. મુ (૭ ૩૦ નિ કુત્તિ, સુન્ત-સુન્ત) ૧ દળવું, લેટ કરે.
૨ ચૂરો કર. ૩ ખાંડવું. ૪ મસળવું. ૫ વાટવું, પીસવું. ૬ કચરવું, છંદવું. ૭ ફૂટવું મુક્કી મારવી, ઠોંસે મારવો. [૪]

Page #84

६० : क्षुध
संस्कृत-धातुकोप
સુધુ (૪ ૧૦ મનિટુ શુષ્પતિ) સુધા લાગવી, ભૂખ લાગવી. કું( ૫૦ સે ક્ષોપતિ ) ૧ ખેદ કર, ખિન્ન થવું. ૨ અહે
કાર કરે. ૩ ઉન્માદ કરે, ઉન્મત્ત થવું. ૩ નાનું હોવું,
ટૂંકું દેવું. ૫ ઓછું હોવું, થોડું હોવું. સુમ ( સાવ સે ક્ષમતે ) ૧ ગભરાવું, આકુલ-વ્યાકુલ થવું.
૨ ગભરાવી દેવું. ૩ ભ પામવે, સકેચ પામ.૪ ખળભળવું. ૫ ક્ષુબ્ધ કરવું. ૬ વિચલિત થવું. ૭ વિચલિત કરવું. ૮ ક્રોધ કરે, ગુસ્સે થવું. ૯ કલુષિત કરવું. ૧૦ વલેવાવું, ડહોળાવું. ૧૧ વવવું, મજ્જન કરવું.
૧૨ હાલવું, કંપવું. ૧૩ હલાવવું. સુમ (૪ ૫૦ મુખ્યત) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ધુમ્ (૧ ૫૦ સે સુનાતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. શુ ( ૧ ૨૦ સેદ્ હ્યુમતિ ) જવું. [૩]
(૬ ૫૦ સે શુરતિ ) ૧ છેદવું, કાપવું. ૨ વાઢવું. ૩ કાત
રવું. ૪ ખણવું. ૫ ખોદવું. ૬ રેખા કાઢવી, લીટી કરવી. શેઃ (૧૦ ૩૦ સે ક્ષેતિ તે) ખાવું. સેવ ( ૧ ૧૦ સે ક્ષેતિ ) ૧ ઉન્મત્ત હોવું. ૨ અહંકાર કરે.
૩ થુંકવું. ૪ વમન કરવું. ૫ વારવું, મનાઈ કરવી, નિષેધવું. ૬ સેવવું, સેવા કરવી. [1] (૨૫૦ નિ જ્ઞાતિ ) ૧ ક્ષય થવે, નાશ થ. ૨ ઘસાવું,
કમ થવું, હાસ છે. ૩ સ્લાન થવું, સૂકાવું. ક્ષોટ (૨૦ ૩૦ સે ક્ષોરિ -તે) ૧ ફેંકવું. ૨ મેકલવું.
૩ પ્રેરવું, પ્રેરણા કરવી.

Page #85

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
श्विद् : ६१ શુ (૨ ૧૦ સે તિ) ૧ તીક્ષણ કરવું, ધાર કાઢવી.
૨ તેજસ્વી કરવું. શુ (૨ સા જીતે) ૧ લઈ જવું. ૨ ઉપાડી જવું.
૩ ખસેડવું, દૂર કરવું. ક્ષા, (૨ મા સે સ્માતે ) ૧ ધ્રુજાવવું, કંપાવવું. ૨ હલા
વવું. ૩ થરથરવું. ૪ હાલવું. [9] શ્રી (૨ ૫૦ સે ક્ષીત) ૧ આંખ મીંચવી, મટકું મારવું,
પલકારે માર. ૨ આંખની પેઠે બંધ-ઉઘાડ કરવું. ૩ સંકુ
ચિત કરવું. ૪ સંકેચાવું. ૫ સુશોભિત હોવું. ૬ ચળકવું. દ્વિવ ( ૫૦ સે તિ) ૧ સિંહે ગર્જના કરવી. ૨ સિંહ
નાદ કરે. ૩ અસ્પષ્ટ શબ્દ કરે. [વા, નિ]. ત્તિ (
તે) ૧ તેલ વગેરે ચોપડવું. ૨ માલિશ કરવું. ૩ ભીનું કરવું, પલાળવું. ૪ ભીનું થવું. ૫ મૂકવું,
છેડી દેવું. [ભા, ]િ ઢિ (૪ ૧૦ સે ક્રિતિ ) ૧ તેલ વગેરે ચેપડવું.
૨ માલિશ કરવું. ૩ મૂકવું, છેડી દેવું [કા, બિ] ત્િ (૧ ૫૦ વે તિ) ૧ અસ્પષ્ટ બેલવું, ન સમજાય
એવું બોલવું. ૨ શબ્દ કર, અવાજ કરે. ૩ મુક્ત થવું,
છૂટું થવું. ૪ છૂટું કરવું. ૫ ભીનું થયું. [ મા, નિ] ક્રિર્ (૨ મા સે તે) ૧ તેલ વગેરે ચેપડવું. ૨ માલિશ
કરવું. ૩ ચીકણું થવું. ૪ ચીકણું કરવું. ૫ ભીનું થવું, પલળવું. ૬ ભીનું કરવું. ૭ છૂટું કરવું. [મા, નિ]
* સમ ઉપગ પછી શુ ધાતુ આવે, ત્યારે તેને આત્મપદના પ્રત્યય લાગે છે. જેમકે સંતે ઈત્યાદિ.

Page #86

६२ : दिवद्
संस्कृत धातुको प
સ્વિટ્ ( ૪૦ સેટ્ ક્ષ્યિતિ ) ઉપર પ્રમાણે અ. [ શ્રા, નિ] વેણ (૨ ૬૦ સેટ ડ્વેતિ ) ૧ હાલવું, કપવું. ૨ થરથરવું. ૩ જવું. ૪ રમવું, ખેલવું. ૫ મુક્ત કરવું, છેડવું. ૬ ચાપડવું. છ ચીકણુ હેવું. ૮ ચીકણુ' કરવું. [ ] વવત્ (૧ ૧૦ સેટ્ વત્તિ) ૧ હસવું. ૨ મલકાવું, મંદ હસવું. વન્ ( ૨ ૫૦ સેટ્ વાતિ ) જવું.
વર્ષ ( ૧ ૧૦ સેટ્ તિ) ૧ સારું' કરવું. ૨ આબાદ કરવું, સમૃદ્ધ કરવું. ૩ સ્વચ્છ કરવું. ૪ પવિત્ર કરવું, ૫ ઉઘાડું કરવું, સ્પષ્ટ કરવું. ≠ વિલખથી ઉત્પન્ન થવું. છ વિલમથી જન્મ થવા. ૮ ઉત્પન્ન કરવું. ૯ ખેંચીને માંધવું. ૧૦ જડવું, સજ્જડ બેસાડવું, જોડવું.
વર્ ( ૧ ૧૦ સેટ્ હ્રષ્નાતિ, વ્રુધ્નાતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ, વષ (૧૦ ૩૦ સેટ્ વચર્યાત-તે ) ૧ ખેંચીને બાંધવું, તાણીને ખાંધવું, જકડવું. ૨ જડવું, સજ્જડ બેસાડવું, જોડવું. વન્ ( ૧ ૧૦ સેટ્ વજ્ઞતિ) ૧ મથન કરવું, વલેાવવું. ૨ ડખાળવું. ૩ ડહાળવું.
વન્ત્ (o ૫૦ સેત્ વજ્ઞત્તિ) ૧ ખાડગતું ચાલવું, લંગડાતું ચાલવું. ૨ અટકાતું ચાલવું. ૩ મર્દ ચાલવું. ૪ ફૂલું હોવું, લંગડું હાવું. [૩]
વર્ ( ૧ ૧૦ સેટ્ વત્તિ ) ૧ ઈચ્છવું, ચાહવું. ૨ શેાધવું, તપાસ કરવી.
ઘટ્ટ ( ૧૦ ૩૦ સેટ્ કૃતિને ) ૧ ઢાંકવું. ૨ એછાડવું. ૩ ઓઢાડવું. ૪ સંતાડવું, છૂપાવવું. ૫ સંકારવું.
વર્ (૧૦ ૩૦ સેટ્ વાતિ–તે) ૧ ભેદવું, ફાડવું. ૨ ભાંગવું. ૩ ટુકડા કરવા, કકડા કરવા.

Page #87

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
खर्च : ६३
રવ (૧૫૦ સે ઇતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. [૩] રવઇ (૨૦ ૩૦ વષથતિ તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. સવ ( ૨ ૦ ૨veતે ) ૧ મંથન કરવું, વલાવવું. ૨ ડખે
ળવું. ૩ ડહોળવું. ૪ ભેદવું, ફાડવું. [૩]. રવત્ (૨ ૧૦ સે તિ) ૧ સ્થિર હોવું. ૨ વસવું, રહેવું.
૩ મજબૂત હોવું. ૪ ખાવું. ૫ હણવું. ૬ ઈજા કરવી.
૭ દુઃખ દેવું. વંદું (૨૦ ૩૦ સે વારિરિ તે) ઢાંકવું, આચ્છાદન કરવું. વન્ (૨ ૩૦ સે વનતિ-તે) ૧ ખોદવું. ૨ ખણવું, ખજ
વાળવું. ૩ ઈજા કરવી. ૪ દુઃખ દેવું. –૧ ઉખેડવું. ર પિલું કરવું. ૩ કાપવું. ૪ નાશ કરે. નિ–૧ સ્થાપવું,
મૂકવું. ૨ દાટવું. નિબહાર કાઢવું. [૪] રવિવુ ( ૫૦ સે ) જવું. હાઇટ (૨૦ ૩૦ સે ઇટરિ-તે, વાઇટાતિ –૩) ૧ ખરડવું,
લેપ કરે, લેપવું. ૨ તિરસ્કાર કરે, ધૂતકારવું. વર્ષ (૨ ૨૦ સે તિ) જવું. વ (? ૫૦ તિ) ૧ માંજવું, ઘસીને સાફ કરવું.
૨ સ્વચ્છ કરવું. ૩ ખજવાળવું. ૪ વલૂરવું. ૫ પીડાવું, દુઃખી થવું. ૬ દુઃખ દેવું. ૭ ઈજા કરવી. ૮ સત્કાર કરવો.
૯ મહેમાનગીરી કરવી, પરોણાગત કરવી. ૧૦ પૂજવું. વર્લ્ડ (૨ ૦ ૨ વરિ) ડસવું, ડંખવું, ડંખ દે. વર્ષ ( ૨ ૫૦ ને વંતિ) ૧ જવું. ૨ અહંકાર કરે. ૩ બ
ડાઈ મારવી. ૪ ડોળ ઘાલ. ૫ હઠ કરો. વર્ષ (૨ ૨૦ સે તિ) ૧ અહંકાર કરે. ૨ બડાઈ મા
રવી, ૩ ડેળ ઘાલ. ૪ હઠ કરે.

Page #88

६४ : खल
संस्कृत-धातुकोष વરુ ( ૨ ૫૦ તે વર) ૧ એકઠું કરવું. ૨ સંગ્રહ કરે.
૩ ખલના થવી, ભૂલ-થાપ ખાવી. ૪ ઠેકર ખાવી. ૫ હાલવું, કંપવું. ૬ જવું. ૪ (૨૨ ૫૦ સે તિ) ૧ વિલાસ કરે. ૨ રમવું. (તે નાત, ગુનાતિ) ૧ સારું કરવું. ૨ આબાદ કરવું, સમૃદ્ધ કરવું. ૩ સ્વચ્છ કરવું. ૪ પવિત્ર કરવું. ૫ ઉઘાડું કરવું, સ્પષ્ટ કરવું. ૬ વિલંબથી ઉત્પન્ન થવું.
૭ વિલંબથી જન્મ થ. ૮ ઉત્પન્ન કરવું. as ( ૨ ૫૦ સે પતિ ) ૧ હણવું. ૨ દુઃખ દેવું. રવાર્ (૨૫૦ સે તિ) ૧ ખાવું, ભક્ષણ કરવું. ર જમવું. [૪] વિ (૨ ૫૦ સે તિ) ૧ બીવું, ભય પામે. ૨ ભડકવું.
૩ બીવરાવવું. ૪ ભડકાવવું. ૫ દુઃખ દેવું. fuત્ (૧ ૧૦ શનિ વેતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. વિસ્ (ક માત્ર નિ વિદ્ય) ૧ ખેદ પામ, ખિન્ન થવું.
૨ નાખુશ થવું. ૩ માઠું લાગવું. ૪ ઉદ્વિગ્ન થવું, થાકી જવું. ૫ અફસેસ કરે. ૬ દીન થવું, લાચારી કરવી.
૭ દુઃખી હોવું. ૮ દુઃખ સહન કરવું. uિત્ (૭ માત્ર નિદ્ વિજો-વિન્ત) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. વિટુ (૬ ૧૦ નિ વિત્તિ) ૧ ખૂદવું, ગૂંદવું, કચરવું.
૨ ખિન્ન કરવું. ૩ દુઃખ દેવું, સતાવવું. ૪ સંતાપ કર. ૫ ખિન્ન થવું. ૬ નાખુશ થવું. ૭ માઠું લાગવું. ૮ ઉદ્વિગ્ન થવું, થાકી જવું. ૯ અફસેસ કર. ૧૦ દીન થવું,
લાચારી કરવી. ૧૧ દુઃખી હોવું. ૧૨ દુઃખ સહન કરવું. વિરુ (૬ ૫૦ ટુ વિદ્યુતિ ) વીણવું.

Page #89

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
खेला : ६५
૩ (૨ માત્ર નિદ્ સ્વરે) ૧ શબ્દ કર. ૨ જવું. વુક્સ (૫૦ સે વોન્નતિ) ચોરવું. [૪] સુ ( ૨ ૫૦ સે તિ) ૧ ભેદવું, ફાડવું. ૨ ભાંગવું. - ૩ ટુકડા કરવા. ૪ ઢાંકવું. નુ ( ૨૦ ૩૦ સે વોચરિ-તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. તુ (૬ ૫૦ સે વુતિ) ૧ છૂપાવવું, સંતાડવું. ૨ ઢાંકવું.
૩ કાઢી મૂકવું. સુઇ (૨ ના હુveતે) ૧ લૂલું હોવું, લંગડું દેવું.
૨ લંગડાતું ચાલવું. [૩] સુરુ (૨ ૫૦ સે યુતિ) ૧ ભેદવું, ફાડવું. ૨ ભાંગવું.
૩ ટુકડા કરવા. ૪ ઢાંકવું. [૩] સુve ( ૨૦ ૩૦ સે તુચતિ તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. લુન્ (૨ ૫૦ સે વોરિ) ભેદવું, ફાડવું. સુર (૬ સે પુરત) ૧ ખેતરવું. ૨ ઉખેડવું. ૩ ખેડવું.
૪ ખજવાળવું, ખણવું. ૫ ભેદવું. ચુ (૨ મા તે હૂર્વતે ) ૧ રમવું, ખેલવું. ૨ કૂદવું. વેિ (૨ ૫૦ ને તિ) ૧ બીવું, ક્ય પામવે. ૨ બીવ
રાવવું. ૩ ભડકવું. ૪ ભડકાવવું. ૫ દુઃખ દેવું. [૪] દ (૨૦ ૩૦ ને વેરાતિ સે) ખાવું, ભક્ષણ કરવું.
(૨૦ ૩૦ સે વેરથતિને) ૧ ખાવું. ૨ નિશાની કરવી. વેણુ ( ૨ ૫૦ સે વેરિ) ૧ હાલવું, કંપવું. ૨ જવું. - ૩ ખેલવું, રમવું. ૪ ખેલ કરે, તમાસો કરે. [૪] વેસ્ટ (૨૨૫૦ સે સ્થિતિ) ૧ ખેલવું, રમવું. ૨ વિલાસ કરે.
( ૨૨ ૫૦ સે વેચાયત) ૧ ખેલવું, રમવું. ૨ વિલાસ કરે.૩ ખેલ કરે, તમારો કરે.

Page #90

६६ : खे
संस्कृत-धातुकोष વેવ (? રે વતે ) ૧ સેવવું, સેવા કરવી. ૨ ભજન
કરવું. ૩ નેકરી કરવી. [૪] િ(૨ ૫૦ નિ વાયત) ૧ સ્થિર હોવું. ૨ વસવું, રહેવું.
૩ મજબૂત હેવું. ૪ ખાવું. ૫ હણવું. ૬ ઈજા કરવી.
૭ દુઃખ દેવું. ૮ ઉપદ્રવ કરે. ૯ ખેદ કરે. ૧૦ ખેદવું. વોટુ (૨ ૫૦ હૈ વોરિ) ૧ ભૂલું હોવું, લંગડું હોવું.
૨ લંગડાતું ચાલવું. [૪] વોટ ( ૩૦ ૩૦ સે વોચરિતે) ૧ ફેંકવું. ૨ ખાવું. રવો (૨ ૫૦ સે વોતિ) ૧ ભૂલું ચાલવું, લંગડાતું ચાલવું.
૨ ભૂલું હોવું. [૪] વોટ ( ૨૦ ૩૦ સે વોચરિતે ) ૧ ફેંકવું. ૨ ખાવું. વોર (૨૦ ૩૦ સે વોર-તે) ફેંકવું. aો (૨ ૦ હૈ વોરિ) ૧ લંગડાતું ચાલવું, ખેડંગતું
ચાલવું. ૨ લંગડું હોવું, લૂલું હોવું. [*] રવો (૨ ૧૦ સે વોઝતિ ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. [૪] રહ્યા (૨ ૧૦ નટુ સ્થાતિ) ૧ પ્રખ્યાત કરવું, પ્રસિદ્ધ કરવું.
૨ વખાણવું. ૩ કહેવું. ૪ વ્યાખ્યાન કરવું. ૫ પ્રસિદ્ધ થવું. ૬ શોભવું. અનુ-અનુવાદ કરે. કન્યા-કહેલાનું તાત્પર્ય સમજાવવા માટે ફરીથી સ્પષ્ટ કરીને કહેવું. મિ-૧ શૈભવું. ૨ ચળકવું. ૩ ચારે તરફ પ્રખ્યાત કરવું. ૪ સામું જોવું.
ચા-ખોટું તહોમત દેવું, જૂઠે દેષ લગાડે. સવ૧ આડું જેવું. ૨ તિરસ્કારથી જોવું. બા-૧ યશસ્વી થવું. ૨ ઉપદેશ આપે. ૩ ગ્રહણ કરવું, લેવું. ૪ કહેવું. ડાઉદાહરણ આપવું, દષ્ટાંત દેવું. કથા-ઉપાસના વગેરેની

Page #91

ગુજરાતી અર્થ સહિત,
નળ : ૬૭
વિભૂતિઓનું ફળ કહેવું. ૩પ-૧ પૂર્વનું વૃત્તાંત કહેવું. ૨ બેલવું, કહેવું. -બેઆબરૂ થવું, અપકીર્તિ થવી. ઘરચ તરફ પ્રસિદ્ધ થવું. પરિણ-૧ સારી રીતે જાણવું. ૨ ગણવું, ગણતરી કરવી. પ્ર-૧ પ્રખ્યાત થવું, પ્રસિદ્ધ થવું. ૨ કહેવું. ૩ વધારે પડતું કહેવું. પ્રત્યા–૧ ત્યાગ કર. ૨ નિવારવું, નિષેધવું, ન સ્વીકારવું. ૩ ત્યાગ કરવાનો નિયમ કરે, ત્યાગ કરવાની પ્રતિજ્ઞા કરવી. વિ-૧ વિખ્યાત થવું, પ્રખ્યાત થવું. ૨ પ્રખ્યાત કરવું. વ્યા–૧ વિવરણ કરવું, વ્યાખ્યા કરવી. ૨ ઉપદેશ આપે. સમુ-૧ સંખ્યા કરવી, ગણવું, ગણતરી કરવી. ૨ જાણવું. ૩ સારી રીતે કહેવું. સમા–૧ નામ રાખવું, નામ પાડવું, સંજ્ઞા આપવી. ૨ સારી
રીતે કહેવું. કુ-પસંદ હોવું. T૫ (૨ ૦ ૩ જાતિ) ૧ હસવું. ૨ તિરસ્કાર સૂચક હસવું.
૩ મશ્કરી કરવી. (૨ ૫૦ સે તિ) ૧ ગર્વ કરે. ૨ દારૂ વગેરે કેફી
વસ્તુ પીને છાકટા થવું, બેભાન થવું. ૩ શબ્દ કરે. જન (૨૦ ૩૦ સે નથતિ-તે) શબ્દ કરે. જાણ (૨ ૫૦ સે તિ) ૧ શબ્દ કરે. ૨ અહંકાર કરે.
૩ તિરસ્કાર કરે. ૪ પરાભવ કર. ૫ મર્દન કરવું.
૬ ઉલ્લંઘન કરવું. [૩] રૂ (૧ ૫૦ જેટું નતિ, અતિ) ૧ છાંટવું. ૨ ઝરાવવું.
૩ ઝરવું, ટપકવું. ૪ ચૂવું. નર (૨૦ ૪૦ સે જાતિ-તે ) ૧ છૂપાવવું, સંતાડવું. ૨ ઢાંકવું. જળ (૨૦ ૩૦ ર્ જાતિ તે) ૧ ગણવું, ગણતરી કરવી,

Page #92

६८ : गण
संस्कृत-धातुकोष
સંખ્યા કરવી. ૨ ગણકારવું, માનવું. ૩ આદર કરે. ૪ કલ્પના કરવી, ધારવું. ૫ મનન કરવું. ૬ વિચારવું. ૭ સમજવું. પ-૧ પ્રશંસા કરવી. ૨ ગણવું. સવ-અવગણના કરવી, અપમાન કરવું. રિ-૧ ચિંતન કરવું, વિચાર રવું. ૨ ગણવું. વિ-૧ તિરસ્કાર કરે. ૨ અપમાન કરવું.
૩ નિંદા કરવી. ૪ સારી રીતે ગણવું. જળ (૨ ૫૦ સે જાતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. Tw (? ઘ૦ સે જઇતિ) ૧ ગાલ ઉપર રેગ થવો. ૨ ગાલ
ઉપર ગંડમાલ નામને રેગ થે. [૩] ટૂ (૨ ૫૦ સે તિ) ૧ બેલવું, કહેવું. ૨ બીમાર હોવું રેગી હોવું. નિ–૧ ભણવું, અભ્યાસ કરે. ૨ સારી રીતે
કહેવું. પ્રતિ–ઉત્તર આપે, જવાબ દેવો. વિ-વિરુદ્ધ કહેવું. જર (૨૦ ૩૦ સે જતિ -તે) ૧ મેઘનું ગાજવું, મેઘને શબ્દ
થ. ૨ ગર્જના કરવી. પર (૨૨ ૫૦ સે તિ) ગળગળા સ્વરે બેલવું, રુંધાતા
કંઠે બોલવું. વધુ (૪ ૫૦ જાણ્યત) મિશ્ર થવું, ભેળસેળ થવું. જન્દુ (૨ ૫૦ અતિ) મુખમાં રેગ થવે. [૩]
(૨૦ મા સે ધિરે) ૧ પીડવું, દુઃખ દેવું. ૨ ઈજા
કરવી. ૩ માગવું. ૪ સુશોભિત કરવું. ૫ સૂચવવું. ૬ જવું. જમ્ (૨૫૦ શનિ રતિ) ૧ જવું. ૨ હાલવું, કંપવું.
૩ પહોંચવું. ૪ પ્રાપ્ત કરવું, મેળવવું. ૫ ઉલ્લંઘન કરવું. ૬ વ્યતીત થવું, પસાર થવું. ૭ ઈચ્છિત સિદ્ધ થવું. ૮ જાણવું. રિ-૧ ઓળંગવું, વટી જવું. ૨ પહોંચવું.

Page #93

ગુજરાતી અથ સહિત.
गम् : ६९
૩ પેસવું, પ્રવેશ કરવા. ૪ વ્યતીત થવું, પસાર થવું. ૫ ઉલ્લંઘન કરવું. ૬ જવું. ઋષિ-૧ જાણવું. ૨ નિય કરવા. ૩ ભણવું, શીખવું. ૪ પ્રાપ્ત કરવું, મેળવવું. ૫ પ્રાપ્ત થવું, મળવું. ૬ ત્યાગ કરવા, છેડી દેવું. અનુ૧ પાછળ જવું, પછવાડે જવું. ૨ પછીથી જવું. ૩ અનુસરવું. ૪ અનુકરણ કરવું, નકલ કરવી. ૫ પ્રાપ્ત થવું. ૬ પ્રાપ્ત કરવું. અન્તર્-૧ અન્તર્ધાન થવું, અદૃશ્ય થવું. ૨ વચ્ચે જવું. બન્યા-૧ પાછળ આવવું. ૨ સામું આવવું. ૩ અનુકરણ કરવું. પ−૧ ચાલ્યા જવું. ર હટી જવું, ખસી જવું. ૩ પાછળ જવું. ૪ પાછું જવું. ૫ નીકળી જવું. ૬ જુદુ પડવું, અલગ થવું. ૭ નષ્ટ થવું. મિ૧ સામું જવું. ૨ સત્કાર કરવા. ૩ તરફ જવું. ૪ હુમલે કરવા. ૫ પ્રાપ્ત કરવું, મિલમા–૧ સામું આવવું. ૨ સારી રીતે જાણવું. ૩ નિર્ણય કરવા. ૪ પ્રાપ્ત કરવું. બચ્ચા૧ સામું આવવું. ૨ પ્રાપ્ત કરવું. મ્યુવ–૧ સ્વીકારવું, ગ્રહણ કરવું. ૨ પ્રતિજ્ઞા કરવી. લવ–૧ જાણુવું, સમજવું. ૨ નિણૅય કરવા. બા-૧ આવવું. ૨ વચ્ચે જવું. ૩ તરફ જવું. ૪ જાણવું. ૫ પ્રાપ્ત થયું. ૬ પ્રાપ્ત કરવું. – ઊંચે જવું, ઊંચે ચડવું. ૨ ઉપર જવું. ૩ ઊઠવું, ઊભું થવું. ૪ નજીક જવું. પ ઉછળવું. ૬ ઉત્ક્રય થવા, ઉદિત થવું, ઊગવું. ૩૫–૧ નજીક જવું. ૨ કબૂલ કરવું, સ્વીકારવું. ૩ સ'મતિ આપવી. ૪ સલાહ દેવી. ૫ ઉત્પન્ન કરવું. ૬ પ્રાપ્ત કરવું. છ જાણવું. ૩વાનજીક આવવું, પાસે આવવું. ટુદુઃખથી જવું, મુશ્કેલીથી જવું. નિ−૧ જ્ઞાન મેળવવું. ૨ સંગત થવું, યુક્ત થયું. ૩ અવશ્ય પ્રાપ્ત કરવું. ૪ ચાક્કસ જવું.

Page #94

७० : गम्
संस्कृत-धातुकोष નિ–૧ જતા રહેવું, ચાલ્યા જવું. ૨ બહાર જવું. ૩ આ ગળ જવું. ૪ બહાર નીકળવું. પરા-૧ પાછું ફરવું. ૨ચો તરફ જવું. ઘર–૧ બહાર જવું. ૨ ચે તરફ જવું. ૩ ઘેરવું, ઘેરી લેવું. ૪ ઘેરે ઘાલ. ૫ વ્યાપ્ત કરવું. દ બહાર નીકળવું. પર્થ-ઉપર ઊડવું. પ્રતિ–૧ પાછું જવું. ૨ વિપરીત જવું, ઊલટું ચાલવું. પ્રત્યા–૧ પાછું આવવું. ૨ પાછું ફરવું. ૩ સામું આવવું. ૪ પાછું જવું. પ્રત્યુઃ૧ ઉદય પામ, ઉદિત થવું, ઊગવું. ૨ ઊઠવું, ઊભું થવું. ૩ ઊછળવું. ૪ સામું જવું. ૫ તરફ જવું. પ્રત્યુપ-સામું જવું. વિ-૧ જુદું પડવું, અલગ થવું. ૨ શત્રુ ઉપર ચડાઈ કરવી. ૩ નષ્ટ થવું. સમુ-૧ સાથે જવું, સંગે જવું. ૨ સમાગમ કરે, મેળાપ કરે. ૩ સંગત થવું, મેળ રાખે. ૪ સ્વીકાર કરે. ૫ સંયુક્ત થવું, જોડાવું. તમન-૧ સંબદ્ધ થવું, જોડાઈ જવું. ૨ સારી રીતે વ્યાખ્યા કરવી. ૩ પાછળ જવું. ૪ અનુસરવું. મા-૧ આવવું. ૨ સામું આવવું. ૩ સાથે આવવું. ૪ સમાગમ કરે, મળવું. ૫ સત્કાર કરે. ૬ એકઠું થવું. ૭ જાણવું. સમુ-કબૂલ કરવું, માન્ય કરવું. યુ-૧ આનંદથી જવું, ખુશીથી જવું. ૨ પાર જવું
પાર પામવું. સ્વા-૧ પધારવું. ૨ સત્કાર પામ. [૪] T (? ૫૦ નમ્પતિ) ૧ જવું. ૨ હાલવું, કંપવું. ન (સે તિ) ૧ જવું. ૨ હાલવું, કંપવું. T ({ ૫૦ જેટુ જર્નતિ ) ગર્જના કરવી, ગાજવું. જ (૨૦ ૩૦ સે જર્જરિ-તે) ગર્જના કરવી, ગાજવું. ત્ (૨૦ સે નર્વતિ) ૧ શબ્દ કરે. ૨ ગર્જના કરવી
૩ ઈચ્છવું. ૪ લોલુપતા રાખવી.

Page #95

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
गल्म : ७१
જર્સ (૨૦ ૩૦ સે જતિ-તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. જઈ ( ૨૦ ૩૦ સે નર્ધચરિ-રે) ૧ લોલુપતા રાખવી, લાલસા
રાખવી. ૨ આશા રાખવી. ૩ ઈચ્છવું. ૪ લોભ કરે. જનું (૨ ૫૦ સે નૈતિ) જવું. પાર્ગ (૨ ૫૦ ર પર્વતિ) જવું. વાર્થ (૨૦ માટે તે ચરે, જાતે) ગર્વ કરે. જ (૨ ૫૦ સે પાર્વતિ) ૧ ગર્વ કરે, અહંકાર કરે.
૨ બડાઈ મારવી. ૩ ડેળ ઘાલ. ૪ હઠ કરે. પર્વ (૨૦ ગા લે જાતે, નાતે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ભઠ્ઠ ( ૨ ૩૦ સેર્ જતિ-સે) ૧ નિંદવું, નિંદા કરવી. ૨ વખો
ડવું. ૩ ધિક્કારવું. ૪ કેઈને વિષે હલકે અભિપ્રાય બાંધવે.
૫ દેષ આપે, કલંક દેવું. ૬ દુઃખી હોવું. ન ( ૦ ૩૦ સેદ્ ર્હતિ તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ.
( ૨ ૫૦ લેમ્ રિ ) ૧ ખાવું, ભક્ષણ કરવું. ૨ ઝરવું, ટપકવું. ૩ ઝરાવવું. ૪ ખરવું. ૫ પડવું. ૬ ક્ષીણ થવું, હાસ થા. ૭ નષ્ટ થવું. ૮ સડવું, કેહી જવું, જિ-, ઉપ
એળગવું, પીગળવું. બર-૧ નીચે પડવું. ૨ ઓગળવું. જાણું (૧૦ તે સ્ટિય) ૧ ઝરાવવું. ૨ ઝરવું, ટપકવું. જસ્ટ (૨૦ બાતે રાતે ) ૧ ઝરાવવું. ૨ ઝરવું, ટપકવું.
૩ ખરવું. ૪ પડવું. ૫ ક્ષીણ થવું, ગળી જવું. ૬ નષ્ટ થવું. ૭ સડવું, કેહી જવું. સવ-૧ નીચે પડવું. ૨ ઓગળવું. પ-૧ ડૂબવું. ૨ નષ્ટ થવું. ૩ ક્ષીણ થવું, ગળી જવું.
૪ ઝરવું, ટપકવું. વિ-૧ નજીક જવું. ૨ મદદ કરવી. મામ્ (૨ ભાવ સે જમતે) ૧ હિમ્મત કરવી. ૨ ધીરજ

Page #96

७२ : गल्ह
संस्कृत-धातुकोष
ધરવી. ૩ બહાદુરી કરવી. ૪ સાહસ કરવું. ૫ ઉદ્ધતાઈ કરવી. ૬ બેશરમ થવું. ૭ બડાઈ મારવી. ૮ સમર્થ હેવું.
૯ વિશ્વાસ રાખવે. રહ્યું છે? આ છે તે) ૧ નિંદા કરવી. ૨ વખોડવું.
૩ ધિક્કારવું. ૪ કેઈને વિષે હલકે અભિપ્રાય બાંધે.
પ દોષ આપે, કલંક દેવું. વેવ ( રાવ સે જવે) ૧ શેધવું, બેજવું, તપાસ કરવી.
૨ પ્રયત્ન કરે. વેપ (૨૦ ૩૦ સે વેપથતિ તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. હું (૨૦ ૩૦ સે જતિ-તે, જાતિ-તે) ૧ દુર્ગમ હોવું,
પ્રવેશ ન થઈ શકે એવું હોવું. ૨ વસમું હોવું, વિષમ હીવું.
૩ પીડવું. ૪ હરકત કરવી, નડવું. જા ( નિ જાતે) જવું. ના ( રૂ ૫૦ નિ જ્ઞાતિ, Gિir) ૧ સ્તુતિ કરવી, સ્તવના
કરવી. ૨ પ્રશંસા કરવી. ૩ જન્મવું, જન્મ થ. માત્ર (૨૦ ૩૦ સે રાત્રથતિને) ૧ શિથિલ હોવું, ઢીલું હોવું.
૨ પિચું હોવું, નરમ હોવું. ૩ શિથિલ કરવું. ૪ પિચું કરવું. જાધુ ( ર લાગે તે જાતે ) ૧ લાલસા રાખવી, મેળવવાને
ઈચ્છવું. ૨ શેધવું, તપાસ કરવી. ૩ પ્રતિષ્ઠા થવી. ૪ ઊભા રહેવું. ૫ સ્થિત થવું, રહેવું. ૬ ગ્રન્થ રચ, પુસ્તક બના
વવું. ૭ ગૂંથવું. ૮ ગોઠવવું. [૪] જાહૂ (૨ માટે વે જાહ) ૧ પ્રવેશ કરે, પેસવું. ૨ હાલવું,
કંપવું. ૩ હલાવવું. ૪ વવવું. ૫ ફરવું. ૬ ફેરવવું. ૭ નષ્ટ કરવું. સવ-૧ નહાવું, સ્નાન કરવું. ૨ ડૂબકી મારવી. ૩ અંદર પેસવું. વિ-૧ નહાવું. ૨ હલાવવું, કંપાવવું.

Page #97

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
गुण्ठ : ७३ મુ (૨ ના નિ નવતે) ૧ શબ્દ કરવો. ૨ ન સમજાય
એવું અસ્પષ્ટ બોલવું. (૬ ૫૦ નિ ગુવતિ) ૧ દસ્ત કરે, મલ ત્યાગ કરે,
વિષ્ટાનું વિસર્જન કરવું. Tણ (૨૫૦ જોરિ ) ૧ સમજાય નહિ એવું અસ્પષ્ટ
. ૨ બબડવું. ૩ ગણગણાટ કર. ૪ ભ્રમરાદિએ ગુંજારવ કરે. ૫ સિંહાદિએ ગર્જના કરવી. ગુજ્ઞ (૬ ૫૦ સે ગુઝતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ગુજ્જુ (૨ ૫૦ રે મુન્નતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. નિ–૧ નીચું
નમવું. ૨ ગુંજારવ કરે. ૩ સમજાય નહિ એવું અસ્પષ્ટ
બોલવું. [૩] મુ (૬ ૧૦ સેદ્ ગુતિ ) ૧ રક્ષણ કરવું, બચાવવું. ૨ પાલન
પિષણ કરવું. ૩ અથડાવું. ૪ સામું મારવું. ૫ સામું થવું. ૬ અટકાવવું, શેકવું. ૭ અટકવું. ૮ લડાઈ માટે તૈયાર
કરવું. ૯ હાથીને બખ્તર વગેરેથી સજ્જ કરે. ગુણ (૧૦ ૩૦ સે મુળચરિતે) ૧ ગુણાકાર કરે, ગુણવું.
૨ ગણવું, ગણતરી કરવી. ૩ આવૃત્તિ કરવી, ફરીને યાદ કરવું. ૪ આમંત્રણ કરવું, બોલાવવું. ૫ ગુપ્ત કહેવું, છાનું કહેવું. ૬ ગૂઢ બોલવું, સહેલાઈથી ન સમજાય એવું બેલડું. ૭ મંત્રણા કરવી, મસલત ચલાવવી. ૮ સલાહ દેવી. ૯ શિખા
મણ દેવી, ઉપદેશ આપે. નવ-ઉદ્દઘાટન કરવું, ઉઘાડવું. To ( ૫૦ સે ગુઝતિ) ૧ વીંટવું, લપેટવું. ૨ ઘેરી લેવું.
૩ ઢાંકવું. ૪ ધૂળવાળું કરવું. ૫ ભૂખરા રંગનું કરવું. જવ-૧ પડદો કરે. ૨ ઢાંકવું. ૩ વીંટવું. [૩] (૨૦ ૩૦ સે ગુજરાત-તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ.

Page #98

७४ : गुण्ड्
संस्कृत-धातुकोष Tv (૨ ૫૦ સે ગુveતિ) ૧ વીંટવું. ૨ ઘેરવું. ૩ ઢાંકવું.
૪ રક્ષણ કરવું, બચાવવું. ૫ ચૂર્ણ કરવું, લોટ કરે.
ક-૧ પડદે કરે. ૨ વીંટવું. ૩ ઢાંકવું. [૩] T ( ૨૦ ૩૦ હે ગુણાતિ-તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. જુદું (૨ મા સે નોરતે) રમવું, ખેલવું. Tધુ ( રાવ સે જોધતે) રમવું, ખેલવું. Tધુ (૪ ૧૦ સે પુષ્યતિ) ૧ વીંટવું. ૨ ઘેરી લેવું. ૩ ઢાંકવું. Tધુ ( ૫૦ સે ગુદનાતિ ) ૧ ક્રોધ કરે. ૨ રીસાવું. T ( g૦ સે મુન્નતિ) જૂઠું બોલવું. [૩] મુ (૨૦ ૩૦ સે મુન્નતિ-તે) જૂઠું બોલવું. ગુરૂ (૨ ૫૦ વે રોપાયતિ) ૧ રક્ષણ કરવું, બચાવવું. ૨ પા
લન-પોષણ કરવું. ગુરૂ (૨ આવે છે ગુગુણ) ૧ નિંદવું. ૨ વડવું. ૩ ધિક્કા
રવું. ૪ ઠપકે આપે. ગુ, (૨ કાટ લે નોત્તે) ૧ સંતાડવું, છાનું રાખવું. ૨ ઠપકો
આપે. ૩ ધિક્કારવું. ગુરૂ (૪ ૫૦ રે ગુરિ) ૧ વ્યાકુળ થવું, ગભરાઈ જવું.
૨ વ્યાકુલ કરવું. ૩ વિડંબના કરવી, દુઃખ દેવું. ઘર૧ સતત પરિભ્રમણ કરવું. ૨ વ્યાકુલ થવું. (૨૦ ૩૦ સે જોપતિ તે) ૧ સંતાડવું, છાનું રાખવું.
૨ બોલવું. ૩ શૈભવું. ૪ ચળકવું, ચમકવું. ગુણ ( ૬ ૫૦ સે ગુઋતિ) ૧ ગૂંથવું, ૨ ગંઠવું. ૩ ગાંઠવું
ગાંઠ દેવી. ૪ રચવું, બનાવવું. કુ (૬ ૫૦ સે કુતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ.

Page #99

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
गूर : ७५ (૨ ૦ સે નોતિ) ૧ ઉદ્યમ કરે, પ્રયત્ન કરો.
૨ ઉગામવું. ૩ ઉછાળવું. [0] T (૪ મા તે) ૧ જવું. ૨ હણવું. ૩ ઈજા કરવી.
૪ દુઃખ દેવું. ૫ જૂનું થવું. ૬ વૃદ્ધ થવું, ઘરડું થવું.
૭ વડીલ હોવું, મુરબ્બી હોવું. [9] T (૬ મા તે મુદતે ) ૧ ઉદ્યમ કર, ઉદ્યોગ કરે.
૨ ઉગામવું. ૩ ઉછાળવું. [0] ગુર્જ (૨૦ ૩૦ સે પૂર્વતિ તે) રહેવું, નિવાસ કરે. ગુ (૧ વાટ દ્ પૂર્વતે) ૧ રમવું, ખેલવું. ૨ કૂદવું. ગુ (૨૦ ૩૦ તે પૂર્વચરિતે) ૧ નિવાસ કરે, રહેવું.
૨ પ્રથમ વસવું, પહેલું રહેવું. ૩ આમંત્રણ કરવું, બોલા
વવું. ૪ રમવું. ૫ કૂદવું. જીર્ણ (૨ ૦ છે પૂર્વતિ) ૧ ઉદ્યમ કરે, ઉદ્યોગ કરે.
૨ ઉગામવું. ૩ ઉછાળવું [9] ૬ (૨ ૩૦ વે રિ-તે) ૧ ઢાંકવું, આચ્છાદન કરવું. ૨ સંતા
ડવું, છૂપાવવું. અપ-ખસેડવું, દૂર કરવું. ૩–૧ આલિંગન કરવું, ભેટવું. ૨ ગુપ્તપણે રક્ષણ કરવું. ૩ રચવું, બનાવવું.
નિ-છૂપાવવું, સંતાડવું. | (૨ ૫૦ સેદ્ વરિ ) દસ્ત કરે, વિષ્ટાનું વિસર્જન કરવું. જૂ (૬ ૫૦ સે ગુર) દસ્ત કરે, વિષ્ટાનું વિસર્જન કરવું. જૂર્ (૪ સે ઈતે) ૧ જવું. ૨ દુખ દેવું. ૩ માર
મારે. ૪ હણવું. ૫ જૂનું હોવું, જીણું હોવું. ૬ વૃદ્ધ
હોવું, ઘરડું હોવું. ૭ વડીલ હોવું, મુરબ્બી હોવું. [] જૂર (૨૦ ગા સે પૂરતે ) ૧ ઉદ્યમ કરે, પ્રયત્ન કરે.
૨ ઉગામવું. ૩ ઉછાળવું. ૪ ખાવું, ભક્ષણ કરવું.

Page #100

૭૬ : ઝું
संस्कृत-धातुकोष
5 ( ૫૦ નિ રતિ) ૧ સિંચવું, ભીનું કરવું. ૨ છાંટવું. ગુજ્ઞ ( ૨૦ સે જર્નતિ ) ૧ ગર્જના કરવી, ગાજવું. ૨ શબ્દ
કરવા ન્ન (૨ ૫૦ સે તિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. [૩] yધુ (૪ ૫૦ સે ગૃતિ) ૧ લોલુપતા રાખવી. ૨ આશા
રાખવી. ૩ ઈચ્છવું. ૪ લેભ કરે. ૫ આસક્ત થવું,
લંપટ થવું. [૩] પૃધુ (૨૦ તે જર્ધચ) ઠગવું, છેતરવું.
(વે જાëતે ) ૧ ગ્રહણ કરવું, લેવું. ૨ પકડવું,
ઝાલવું. ૩ નિંદવું. ૪ ધિક્કારવું. ગુરુ (૨૦ ૩૦ સે રિ-તે) ૧ ગ્રહણ કરવું, લેવું. ૨ પક
ડવું, ઝાલવું. દિ (૨ ૫૦ સે તિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. [2] ( ૫૦ સે જાતિ, તિ ) ૧ ખાવું. ૨ ગળવું, ગળી જવું, ગળામાં ઉતારવું. ૩ બોલવું. અનુ-૧ ખાવું. ૨ ગળવું. સવ-(વા) ધીમેથી કહેવું. ૩૬–૧ કહેવું, બોલવું. ૨ વમન કરવું. ૩ ઓડકાર ખા. ૪ ઉપાડવું, ઊંચકવું. નિ–૧ વમન કરવું, ઊલટી કરવી. ૨ ઓડકાર ખા. ૩ ગળવું, ગળી જવું. ૪ ખાવું. સ-૧ ખાવું. ૨ ગળવું, ગળી જવું. સ વા ) ૧ પ્રતિજ્ઞા કરવી. ૨ વચન આપવું. સમુદ્-ઉપાડવું, ઊંચકવું. (૧ ૧૦ સે કૃતિ ) ૧ કહેવું, બેલવું. ૨ શબ્દ કરે. અનુ-પહેલાં જે કહ્યું હોય, તેની પુષ્ટિ માટે પછીથી બોલવું. પ્રતિ-૧ કહેવું, બોલવું. ૨ પહેલાં જે કહ્યું હોય, તેની પુષ્ટિ માટે પછીથી બલવું.

Page #101

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
કન્ય : ૭૭ (૨૦ માત્ર સે રચ) ૧ જાણવું, સમજવું. ૨ જણાવવું, સમજાવવું. ૩ શીખવું. ૪ શીખવાડવું. સમુ-૧ રાડ પાડવી,
ચીસ પાડવી. ૨ ઉપર ફેંકવું. જેસ્ (શે માત્ર તે તે) જવું. [૪] જે (૨ કા જેવ) ૧ હાલવું, કંપવું. ૨ ધ્રુજવું, થર
થરવું. ૩ જવું. [૪] જેવું (૨ સે વ ) ૧ સેવવું, સેવા કરવી. ૨ સારવાર
કરવી. ૩ નેકરી કરવી. [+[ જે (૨ ગાવે તે ) શેધવું, ખજવું, તપાસ કરવી. [૪] જૈ ( ૫૦ નિ જયતિ ) ૧ ગાવું, ગાયન કરવું. ૨ વર્ણન
વવું, વર્ણન કરવું. ૩ પ્રશંસા કરવી, વખાણવું. સવનિંદવું, નિંદા કરવી. રૂદ્–૧ ઊંચા સ્વરે ગાવું. ૨ ઊંચા
સ્વરે બોલવું. ૩ વર્ણવવું, વર્ણન કરવું. ૪ પ્રશંસા કરવી, વખાણવું. -૧ ઊંચા સ્વરે ગાવું. ૨ ઊંચા સ્વરે બોલવું.
વિ-૧ નિંદવું, નિંદા કરવી. ૨ ખાત્રીપૂર્વક બોલવું. જોધા (૨૨ ૫૦ સે નોધાવતિ ) ૧ જલદી ગ્રહણ કરવું. ૨ કુટિ- લતા કરવી, આડોડાઈ કરવી. ૩ કપટ કરવું. જોમ (૨૦ ૩૦ સે મોમરિ-તે) લીંપવું, ખરડવું. જો (૨ ભાગ છે જો ) ૧ એકઠું કરવું. ૨ ઢગલો કરે.
એકઠું થવું. ૪ ઢગલો થે. જોખું (૨ ગાવે રે જોતે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ.
(૨ મા સે પ્રથd) ૧ ગૂંથવું. ૨ ગંઠવું. ૩ ગાંઠ દેવી. ઇન્ ( ૧ ના સેટ થતે ) ૧ કુટિલતા કરવી, આડોડાઈ
કરવી. ૨ કપટ કરવું. ૩ વાંકું હોવું. ૪ વાંકુંચૂંકું ચાલવું.

Page #102

७८ : ग्रन्थ
संस्कृत-धातुकोष ૫ ગૂંથવું. દ ગંઠવું. ૭ ગાંઠવું, ગાંઠ દેવી. ૮ બાંધવું.
૯ રચવું, બનાવવું. ૧૦ નમાવવું. [૩] પ્રખ્ય (૨ ૫૦ સેદ્ પ્રથતિ ) ૧ ગૂંથવું. ૨ ગંઠવું. ૩ ગાંઠવું,
ગાંઠ દેવી. ૪ બાંધવું. પ ગોઠવવું. ૬ એકઠું કરવું. ૭ રચવું, બનાવવું. ઉદ્-૧ ખોલવું, ગાંઠ ખોલવી. ૨ છોડી
દેવું. મુક્ત કરવું. પ્રભુ (૧ ૫૦ સે પ્રનાતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. પ્રન્થ (૨૦ ૩૦ સે પ્રસ્થતિ-રે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. પ્રમ્ (૨ માત્ર તે પ્રસરે ) ૧ ખાવું. ૨ ગળવું, ગળામાં ઉતારવું.
૩ ક્ષીણ થવું, ઘસાઈ જવું. ૪ ઘેરવું, ઘેરી લેવું. [૪] પ્રસ ( ૨ ૫૦ સેટ પ્રતિ ) ૧ ગ્રહણ કરવું, લેવું. ૨ ખાવું.
૩ ગળવું, ગળામાં ઉતારવું. ૪ ક્ષીણ થવું, ઘસાઈ જવું.
૫ ઘેરવું, ઘેરી લેવું. પ્રમ્ (૨૦ ૩૦ સે પ્રાચરિ-તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. પ્રત્ (૧ ૩૦ સે વૃત્તિ , તે) ૧ ગ્રહણ કરવું, લેવું. ૨ પકડિવું. ૩ ભવું, ઝાલવું. ૪ મેળવવું. ૫ કબૂલ કરવું. ૬ જાણવું. અનુ-૧ અનુગ્રહ કરે, કૃપા કરવી, મહેરબાની કરવી. ૨ મિત્રભાવથી આવકાર દે. ૩ અનુકૂલ કરવું. જ સ્વીકાર કરે. કવિ-ઢાંકવું. મિનિ-રેકવું, અટકાવવું. જવ-૧ રેકવું, અટકાવવું, ૨ સામું થવું. ૩ નિયમ કરે. ૪ અનુમતિપૂર્વક ગ્રહણ કરવું. ૫ આશ્રય લે. ૬ જાણવું.
બા-૧ આગ્રહ કરે. ૨ સામેથી ખેંચવું. ૩૬–૧ વિશ્વાસ રાખ. ૨ અનામત મૂકવું. ૩ ઉઘરાણું કરવી, લેણાની માગણી કરવી. ૩૫–૧ અનુગ્રહ કર, કૃપા કરવી. ૨ ઉપકાર કરે. ૩ પુષ્ટિ કરવી. ૪ પૂરું પાડવું. પ ભરવું, ભરી

Page #103

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
ग्लस् : ७९
– સ્થિત . લડાઈ
મકડવું છે. અહણ ક
દેવું. ૬ ગ્રહણ કરવું. કમ્-ઉપકાર કરે. વોટુ-જાણવું. નિ–૧ શેકવું, અટકાવવું. ૨ દબાવવું. ૩ કબજે રાખવું. ૪ કેદ કરવું. ૫ નિગ્રહ કરે, શિક્ષા કરવી. ૬ લડાઈ કરવી. ૭ લઈ લેવું, ઉપાડી જવું. ૮ સ્થિત થવું, સ્થિર થવું. ૯ બેસવું. ૧૦ ગ્રહણ કરવું. પરિ–૧ ધારણ કરવું. ૨ પકડવું, પકડી લેવું. ૩ ભવું, ઝાલવું. ૪ કબૂલ કરવું, માન્ય કરવું. ૫ ગ્રહણ કરવું, સ્વીકારવું. ઝ-૧ ઉપાડવું, ઊંચકવું. ૨ કરવું. ૩ ધારણ કરવું. ૪ ગ્રહણ કરવું. પ્રતિ-૧ કબૂલ કરવું, માન્ય કરવું. ૨ અનુમતિ આપવી, સંમતિ દેવી. ૩ આલિંગન કરવું, ભેટવું. ૪ તાબે કરવું. ૫ જીતવું. ૬ કહેવું. ૭ આપેલી વસ્તુ પાછી લેવી, અથવા તેને બદલે બીજી વસ્તુ લેવી. ૮ બાનું લેવું, દાના સાટા તરીકે અગાઉથી નાણું કે વીંટી વગેરે બાનું લેવું. ૯ ગ્રહણ કરવું. વિ-૧ વિગ્રહ કર, લડાઈ કરવી. ૨ કજિયે કર. ઝઘડવું. ૩ વિરોધ કરે. ૪ સમાસ વગેરેનું સમાન અર્થવાળું વાકય બનાવવું. સ-૧ સંગ્રહ કરે, સંઘરવું.
૨ આશ્રય દે. ૩ એકઠું કરવું. ૪ સ્વીકાર કરે. પ્રદુ (૨ ૫૦ સે પ્રતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. પ્રત્ (૧૦ ૩૦ સે શાહિતિ તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ગામ (૨૦ ૩૦ સે કામચરિતે) ૧ બોલાવવું. ૨ નિમંત્રણ
કરવું, તરવું. ૩ છાનું કહેવું, ગુપ્ત કહેવું.
(૨ ૫૦ ટુ રોતિ) ૧ ચોરવું. ૨ જવું. [૪] રજી (૨ મા સેત્રસ્ટને) ૧ ખાવું. ૨ ગળવું, ગળી જવું,
ગળામાં ઉતારવું. ૩ ક્ષીણ થવું, હ્રાસ થશે. []

Page #104

८० : ग्लहू
संस्कृत - धातुकोष
ૢ ( ? આા૦ વેત્
તે) ૧ ગ્રહણ કરવું, લેવું. ૨ પાસા
વડે રમવું. ૩ જુગાર ખેલવા. ૪ હાડ મકવી, સરત મારવી. ૨૬ (૧૦ ૩૦ સેટ્ તિ–તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ.
જીર્ ( ૨ ૬૦ સેટ્ ≈ોતિ) ૧ ચેારવું. ૨ જવું. [] રજીઝ્ન ( શ્ ૧૦ સેટ્ સ્ટુૠત્તિ) ૧ ચારવું. ૨ જવું. [૪] હેલ્ ( ૧ ૦ સેટ્ રહેતે ) ૧ ીન થવું, લાચારી કરવી. ૨ ગરીબ હોવું, નિર્ધન હોવું. ૩ પરાધીન હોવું. ૪ હાલવું, કપવું. ૫ જવું. [ ]
]
હેય્ ( ૧ બા॰ સેટ્ ુયતે ) ઉપર પ્રમાણે અ. [ રહેય્ (૨ બા૦ સેટ્ વ્હેવત્તે) ૧ સેવવું, સેવા કરવી. ૨ સારવાર કરવી. ૩ નાકરી કરવી. ૪ ભજન કરવું. ૫ શેાધવું, ખાળવું. ૬ ચાકસાઈ કરવી. [ ] શેાધવું, ખેાળવું, તપાસ કરવી.
ग्लेषु ( १ आ० सेट् ग्लेषते ) ૨ ચાકસાઇ કરવી. [ ]
d (શ્૫૦ નિ જાતિ ) ૧ ક્રૂબળું હોવું, ખળહીન હોવું. ૨ ગ્લાન હોવું, ખીમાર હોવું. ૩ ક્ષીણ થવું, ઘસાઇ જવું. ૪ ગ્લાન થવું, કરમાવું. ૫ ખિન્ન થવું. ૬ ઉદાસીન થવું. છંદ્ ( ૨ ૦ સેટ્ ધંષતે ) ૧ કરવું, બનાવવું. ૨ ઘસવું. ૩ ઘસીને સાક્ કરવું. ૪ સિચવું, ભીનુ કરવું, ૫ ઝરવું. ૬ ખરવું. [૩] થંમ્ ( ૧ આા૦ સેટ્ વંસતે ) ઉપર પ્રમાણે અથ. [૩] ઘણ્ (૧ ૧૦ સેટ્ ઘત્તિ) ૧ હસવું, ૨ મશ્કરી કરવી. થર્ ( ૧૦ સેટ્ ઘત્તિ) ૧ હસવું. ૨ મશ્કરી કરવી. ઘંટ્ ( ૧ આા૦ સેટ્ ઘટતે) ૧ હોવું. ૨ સંગત હાવું, યુક્ત હેવું, મળવું. ૩ ઘડવું. ૪ કરવું, બનાવવું. ૫ પરિશ્રમ કરવા, મહેનત કરવી, ૬ ચેષ્ટા કરવી. -ઊઘડવું, ખૂલવું.

Page #105

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
૮૨
ક–પ્રારંભ કર. વિ-૧ વિયુક્ત થવું, છુટું પડવું, અલગ થવું. ૨ તૂટી જવું. સ-૧ સંગત થવું, યુક્ત થવું, મળવું.
૨ સંયુક્ત કરવું, જોડવું. ૩ એકઠું કરવું. ૪ પ્રયત્ન કરે. [૬] ઘ (૨૦ ૩૦ સે ઘાટતિ-તે) ૧ એકઠું કરવું. ૨ સંચય
કરે, સંગ્રહ કરવો. ૩ જોડી દેવું, મેળવવું. ૪ એકઠું મૂકવું. ૫ બાંધવું, જકડવું. ૬ ઘૂંટવું, લસોટવું. ૭ બોલવું. ૮ શૈભવું. ૯ ચળકવું, ચમકવું. ૧૦ હણવું. ૧૧ ઈજા
કરવી. ૧૨ માર માર. ૧૩ દુઃખ દેવું. ઘટ્ટ (૨ મા તે ઘટ્ટ) ૧ હાલવું, કંપવું. ૨ ડેલવું. ૩ જવું.
૪ ઘડવું, ઘાટ-આકાર આપે. ૫ બનાવવું. ૬ સ્પર્શ કર, અડકવું. ૭ સંઘર્ષ કરે, અથડાવું. -નષ્ટ થવું. ગરમવેગથી જવું. સવ-૧ કમ થવું, હ્રાસ થ. ૨ પાછું હઠવું. ૩ હઠાવવું. ૪ અટકાવવું. ૩-૧ ઘસવું. ૨ હલાવવું. ૩ ઉઘાડવું, ખુલ્લું કરવું. રિ-૧ અથડાવું, અફળાવું. ૨ અથડાવવું. ૩ ચેર કરે, ચૂર્ણ કરવું. ૪ મર્દન કરવું, કચરવું. ૫ ફેલાવવું. વિ-૧ વિયુક્ત કરવું, જુદું કરવું. ૨ બગાડવું ૩ વિનાશ કરે.૪ માંજવું. ૫ માંજીને સાફ કરવું. -
૧ સ્પર્શ કરે, અડકવું. ૨ અથડાવું, અફળાવું. ઘટ્ટ (૨૦ ૩૦ સે રિ-તે) ૧ ઉપરને અર્થ. ૨ હલાવવું. ઘણ (૮ ૩૦ સે ઘોતિ, ઘણુ) ૧ શૈભવું. ૨ ચળકવું. [૪] ઘP (૨ ૫૦ રે ઘeત) ૧ બોલવું, કહેવું. ૨ શબ્દ કર,
અવાજ કરે. ૩ ભવું. ૪ ચળકવું, ચમકવું. [૩] ઘટ્ટ (૨૦ ૩૦ ર્ ઘટચરિતે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ઘ (૨ ૨૦ ઇતિ ) જવું, ગમન કરવું.

Page #106

૮૨ : ઘર્ષ
संस्कृत-धातुकोष ઘઉં (૨ ૬૦ સે ઘર્ષતિ ) જવું, ગમન કરવું. ઘs (? આવ ઘરે ) ૧ ઘસવું. ૨ ઘસીને સાફ કરવું
૩ ઘસીને ચકચકિત કરવું. ઘણ (૬ ૨૦ શનિ રતિ) ખાવું, ભક્ષણ કરવું. [૪] ઘિળું (૨૦ વિઘતે ) ૧ લેવું, ગ્રહણ કરવું. ૨ ભવું.
ઝાલવું. [૩] g ( આ અનિદ્ ઘવતે ) શબ્દ કરે, અવાજ કરે.
( માત્ર તે શું ) ૧ ચકચકિત કરવું. ૨ ઉજજવળ કરવું.
૩ સ્વચ્છ કરવું, સાફ કરવું. ૪ શોભવું. ૫ ચળકવું. વિ. પુરુ (માત્ર તે ઘોરતે ) ૧ પાછું આવવું. ૨ અહીં-તહીં
ભમવું, આમતેમ રખડવું. ૩ અદલબદલ કરવું. ૪ બદલવું. ઘુર (૬ ૫૦ ટુ શુતિ) ૧ સામું મારવું. ૨ સામું થવું.
૩ અથડાવું, અફળાવું. ૪ અટકાવવું, રોકવું. ૫ અટકવું. ૬ તિરસ્કાર કરે. ૭ રક્ષણ કરવું, બચાવવું. ૮ પાલન
પોષણ કરવું. વિ-મોડવું, મરડવું. પુરુ (૬ ૨૦ શેર્ પુતિ ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. શુળ (૨ ભાગ ઘોળ) ૧ ભમવું, ભટકવું. ૨ ચક્રાકાર
ગેળ ફરવું. ૩ પાછું આવવું. gy (૬ ૧૦ સે શુતિ ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ધુળુ ( રાવ દ્ good) ૧ લેવું, ગ્રહણ કરવું. ૨ પકડવું,
પકડી લેવું. ૩ થોભવું, ઝાલવું. [૩] ગુરુ ( રાવ તે પૂર્વસે) ૧ જીર્ણ થવું, ઘસાઈ જવું. ૨ વૃદ્ધ
થવું, ઘરડું થવું. ૩ જૂનું થવું. ૪ હણવું. ૫ માર મારે. ૬ દુખ દેવું. ૭ શેધવું, ખેાળવું. [૨]

Page #107

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
ઘુર (૬ ૫૦ સેટુ શુતિ) ૧ ભયંકર હોવું. ૨ ભય કરે,
ડરાવવું. ૩ ભયંકર શબ્દ કરે. ૪ ઘૂરકવું, ગુસ્સામાં બલવું. ૫ તડૂકવું, ગુસ્સામાં ઘાંટે પાડે. ૬ ઘેરવું,
ઊંઘમાં નસકોરાંથી શબ્દ કરો. gs ( ૧૦ તે ઘોષતિ) ૧ ઊંચા અવાજે જાહેર કરવું, ઢઢેરે
પીટ. ૨ ઘાંટે પાડે. ૩ તરેહ-તરેહના શબ્દ કરવા. ૪ ઊંચા અવાજે ભણવું. ૫ ગોખવું. ૬ પ્રશંસા કરવી, વખાણવું. ૭ મનમાં વિચાર કરીને કહી સંભળાવવું. ૮ ગુપ્તપણે કામ કરવું. અપ-છૂપાવવું. ૨ એળવવું, પચાવી પાડવું, ખોટી રીતે લઈ લેવું. શા-૧ સતત રેવું, વિલાપ કર. ૨ ઊંચા અવાજે જાહેર કરવું, ઢંઢેરો પીટ. ૩ પ્રશંસા કરવી. ૪ ગર્જના કરવી. ૫ મનમાં વિચાર કરીને કહી સંભળાવવું. ૬-૧ ઉદ્દેષણ કરવી, જાહેર
કરવું, ઢંઢેરે પીટ. ૨ ઊંચા અવાજે બોલવું. [૪] gs (૨૦ ૩૦ સે ઘોષથતિ ?) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ઘુડુ (૨ ૦ ૨ ઘોતિ) ૧ ચળકતું કરવું, ચકચકિત કરવું. - ૨ સ્વચ્છ કરવું, સાફ કરવું. પૂર (૪ ભાગ છે શૂર્ય) ૧ જીર્ણ થવું, ઘસાઈ જવું. ૨ વૃદ્ધ
હેવું, ઘરડું હોવું. ૩ જૂનું હોવું. ૪ હણવું. ૫ ઈજા કરવી.
૬ માર માર. ૭ દુખ દેવું. [3] પૂર્ણ (૨ ભાગ ર્ ધૂ] ૧ ચક્રાકાર ગેળ ફરવું. ૨ ભટકવું,
રખડવું. ૩ ડોલવું. ૪ કંપવું, હાલવું. ૫ પાછું આવવું. પૂર્ણ (૬ ૫૦ સે પૂરિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ૬ ( ૧૦ શનિ ઘસ) ૧ સિંચવું, ભીંજવવું, પલાળવું.
૨ રેડવું. ૩ છાંટવું. ૪ ઢાંકવું.

Page #108

૮૪ : ઘુ
संस्कृत-धातुकोष
9 (રૂ નિ ઝઘક્તિ, કિર્તિ) ૧ ઝરવું, ટપકવું. ર શે
ભવું. ૩ ચળકવું, ચમકવું. ૪ પ્રદીપ્ત કરવું. ૫ સિંચવું,
પલાળવું. ૬ રેડવું. ૭ છાંટવું. 9 (૧૦ ૩૦ સે ઘરતિ-તે) ૧ ઝરવું, ટપકવું. ૨ ઝરાવવું
૩ ખરવું. ૪ ઢાંકવું. ૫ ભીંજવવું ૬ રેડવું. ૭ છાંટવું. પૃg (૮ ૩૦ સે ઘોતિ, ઘળું . પૃણોતિ, ધૃતે) ૧ભવું.
૨ ચળકવું, ચમકવું. [૪] 9ળુ (૨ આ વૃત્તિ) ૧ લેવું, ગ્રહણ કરવું. ૨ પકડવું,
પકડી લેવું. ૩ ભવું, ઝાલવું. [૩] પૃg ( ૩૦ સે ઘર્ષતિ તે) ૧ ઘસવું. ૨ માંજવું, ઘસીને સાફ
કરવું. ૩ પીસવું, વાટવું. ૪ ફૂટવું, કચરવું. ૫ અથડાવું.
૬ સ્પર્ધા કરવી. ૭ અદેખાઈ કરવી. ૮ હર્ષ પામવે. [3] વો (૨ ૫૦ સે ઘોતિ) ૧ ચતુરાઈથી ચાલવું. ૨ ઘેડાની
પેઠે ચાલવું. [8| ઘોસ્ટ (૨૦ ૩૦ સે ઘોતિ તે) ૧ ભેળસેળ કરવું, મિશ્રિત
કરવું. ૨ પીસવું, વાટવું. ૩ કૂટવું, કચરવું. ૪ માંજવું. ગ્રા (૨ ૫૦ નિ વિપ્રતિ) ૧ સુંઘવું, વાસ લેવી. ૨ ચુંબન
કરવું. ફુ ( રાવ શનિ કરતે) શબ્દ કરે, અવાજ કરે.
(૨ ૩૦ સે તિ–તે) ૧ સંતુષ્ટ થવું. ૨ તૃપ્ત થવું, ધરાવું. ૩ ભવું. ૪ ચળકવું, ચમકવું. ૫ અટકવું. ૬ અટકાવવું, શેકવું. ૭ હટાવવું, ખસેડવું. ૮ સામું થવું. ૯ સામે માર મારવા. ૧૦ ભયભીત થવું. ૧૧ ભડકવું.
૧૨ રખડવું, ઘૂમવું, ભટકવું. વાર્ (૨ ૨૦ સેદ્ વસ્તિ ) ૧ શૈભવું. ૨ ચળકવું [૪]

Page #109

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
चण्ड : ८५
જ (૨૦ ૩૦ ચરિતે) ૧ દુઃખ દેવું. ૨ નડવું,
હરકત કરવી. ૩ દુઃખી હોવું. વક્ષ (૨ એ વB) ૧ બેલવું, કહેવું. ૨ જેવું, દેખવું.
૩ ચૂસવું. ૪ ખાવું, ભક્ષણ કરવું. ૫ છોડવું, ત્યાગ કરે. મા-૧ કહેવું. ૨ ઉપદેશ આપે. ૩ દેખવું. ૩ર-ઉદાહરણ આપવું, દષ્ટાંત દેવું. પ્રતિ-ઉત્તર આપે, જવાબ દે. પ્રત્યા-૧ પરિત્યાગ કરવો. ૨ તિરસ્કાર કરે. ટચા-૧ સમ
જાવવું. ૨ વ્યાખ્યા કરવી, વિવરણ કરવું. ૩ કહેવું. વધુ ( ૫૦ સેદ્ ) ૧ મારી નાખવું. ૨ કતલ કરવી. વ ( ૫૦ સે કૃતિ ) ૧ ભ્રાન્તિ થવી. ૨ ભટકવું. [૩] વ૬ (૨ મા તે રક્તે ) ૧ ભાન્તિ થવી. ૨ ભટકવું.
( ૧૦ ટુ તિ ) જવું, ગમન કરવું. [૩] વન્ (૧૫૦ સેદ્ વશ્વતિ) ૧ જવું. ૨ હાલવું, કંપવું.
૩ અસ્થિર હોવું, ચંચલ હોવું. [૪] (૨ ૫૦ સે તિ) ૧ તેડવું. ૨ ભેદવું, ચીરવું. ૩ ભાંગવું, ફેડવું. ૪ વીંધવું. ૫ નાશ કર. ૬ હણવું. ૭ હરકત કરવી, નડવું. ૮ ચડવું, આરૂઢ થવું, ઉપર બેસવું. ૯ વરસવું. ૧૦ ઢાંકવું. ૧૧ વીંટવું, લપેટવું. ઉચ્ચાટન કરવું,
મંત્ર-તંત્રાદિથી ઉચાટ કરાવે. ૨ (૨૦ ૩૦ ટુ વટથતિ-તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ.
(g૦ જેટ ગતિ ) ૧ શબ્દ કરે. ૨ જવું. ૩ દેવું, આપવું. ૪ હણવું. ૫ માર મારવો. ૬ દુખ દેવું.
(૨ ૩૦ સેદ્ વતિ તે) ક્રોધ કરે, ગુસ્સે થવું. [૩] ave (૧૦ ૩૦ સેટ રિ-તે) ક્રોધ કરે, ગુસ્સે થવું.

Page #110

८६ : चत्
संस्कृत धातुकोष
વત્ ( ૬ ૩૦ સેદ્ વૃત્તિ-તે) ૧ યાચવું, માગવું. ૨ જવું. ચટ્ (૧ ૩૦ સેટ્ નતિ-તે) યાચવું, માગવું, [TM ] નમ્ ( ? ૫૦ સેટ્ નતિ) ૧ શબ્દ કરવા. ૨ શ્રદ્ધા રાખવી. ૩ વિશ્વાસ કરવા, ભરેાંસા રાખવા. ૪ માનવું. ૫ હતું. ૬ માર મારવા. ૭ દુઃખ દેવું.
ચન ( ૧૦ ૩૦ સેટ્ ચાનfત્ત–તે ) ઉપર પ્રમાણે અ. ચન્દ્ર ( ૧ ૧૦ સેટ્ અતિ ) ૧ આનંદ ઉપજાવવા, ખુશી કરવું. ૨ આનંદ પામવા, ખુશી થવું. ૩ શેલવું, ૪ ચળકવું ચમકવું. ૫ પ્રકાશવું. [ ૩ ]
વવું ( શ્ ૧૦ સેટ્ તિ) ૧ આશ્વાસન આપવું, દિલાસા દેવે ૨ સમજાવવું. ૩ શાંત પાડવું, શાંત કરવું.
૨૧ ( ૧૦ ૩૦ સેટ્ ચત્તિ-તે) ૧ કપટ કરવું. ૨ ઢાંગ કરવા ૩ ઢગવું, છેતરવું. ૪ પીસવું, વાટવું. ૫ ચૂરો કરવા, ચૂર્ણ કરવું, ૬ કચરવું.
ચમ્ (o ૫૦ સેટ્ ૨ત્તિ ) ૧ ખાવું, જમવું. ૨ ચાટવું. ૩ ચાખવું સ્વાદ લેવા. ૪ પીવું. આા-( આરાતિ ) ૧ આચમન કરવું હથેળીમાં થોડું પાણી વગેરે પ્રવાહી લઈને તેને પીવું ૨ મુખશુદ્ધિ કરવી, કાગળા કરવા. વિ−ખાવું. [ ] ચમ્ (૧ ૧૦ સેટ્ સ્નોતિ) ઉપર પ્રમાણે અ. [ ] ચમ્પ ( ૧૦ સેટ્ ચત્તિ) જવું, ગમન કરવું. [૩] ૨૦ૢ ( ૧૦ ૩૦ સેટ્ ચાંત તે) જવું, ગમન કરવું. ચર્મી ( ૧ ૧૦ સેટ્ સમ્મતિ) ૧ જવું. ૨ હાલવું, કપવું. ૨ ( ૬ આા૦ સેટ્ યતે) ૧ જવું. ૨ હાલવું, કપવું. ક્રૂર્ ( ૧૦ સેટ્ તિ ) ૧ જવું. ૨ બહાર ભમવું, ભટકવું રૂ હાલવું, કે પવું. ૪ ખાવું, જમવું, ભક્ષણ કરવું. ૫ ચરવું

Page #111

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
: ૮૭.
જમીન ઉપર ઊગેલા ઘાસ વગેરેને અશ્વાદિ પશુએ ચરવુંખાવું. ૬ આચરવું, વર્તવું. ૭ કરવું. ૮ સેવવું, સેવા કરવી. ૯ જાણવું. અતિ-૧ ઓળંગી જવું, વટી જવું. ર ઉલ્લંઘન કરવું, આજ્ઞાભંગ કરે, ન માનવું. ૩ વ્રતને દૂષિત કરવું. અત્યા–૧ ઉલ્લંઘન કરવું, આજ્ઞાભંગ કરે. ૨ અધર્મ આચરે. ૩ બલાત્કાર કરે. અનુ-૧ પાછળ-પાછળ ભમવું. ૨ પાછળથી જવું. ૩ અનુષ્ઠાન કરવું, ધાર્મિક ક્રિયા કરવી. ૪ અનુસરવું. ૫ નકલ કરવી. ૬ હાજર રહેવું. ૭ સેવા કરવી. ૮ સારવાર કરવી. ૯ નેકરી કરવી. -અપકાર કરવો, અનિષ્ટ કરવું. મિ૧ ઠગવું, છેતરવું. ૨ જાદુ કરવું, જાદુગરી કરવી. ૩ વ્યભિચાર કરે. ૪ સામું જવું. ૫ સંમુખ કરવું, સામે કરવું. ૬ ઓળંગવું, વટી જવું. ૭ ધ્યાન દેવું. મા-૧ આચરવું, આચરણ કરવું, વર્તવું. ૨ અનુષ્ઠાન કરવું, ધાર્મિક ક્રિયા કરવી. ૩ કાર્ય કરવું. ક7૧ ઊંચે ચડવું, ઉપર જવું. ૨ ઊઠવું, ઊભું થવું. ૩ ઉચ્ચારવું, બોલવું. ૪ પાર પામવું, ઉત્તીર્ણ થવું. ૫ સમર્થ થવું, પહોંચી શકવું. ૬ બહાર નીકળવું. ટૂ-(બા૩ણતે) ૧ ઓળંગી જવું, વટી જવું. ૨ ઉલ્લંઘન કરવું, આજ્ઞાભંગ કરે. ૩ કાઢી મૂકવું. ૪ ખાવું. ૩પ-૧ ઉપાસના કરવી, ધ્યાન ધરવું. ૨ સેવા-ભક્તિ કરવી. ૩ ચિકિત્સા કરવી, બીમારની સારવાર કરવી. ૪ સત્કાર કરે, સન્માન દેવું. ૫ વ્યવહાર કરે. ૬ ઉપચાર કરે, એકના ગુણધર્મ બીજામાં લગાડવા. ૭ નજીક જવું. ૮ સમીપમાં ખાવું. ૯ ઉપ દ્રવ કરો. ૩-૧ ઉપાસના કરવી, ૨ સેવવું. નિ–૧ નીક

Page #112

૮૮ : જ
संस्कृत-धातुकोष ળવું. ૨ બહાર જવું. પરિ-૧ સેવા કરવી. ૨ સારવાર કરવી. ૩ ભક્તિ કરવી. ૪ નેકરી કરવી, ચાકરી કરવી. ઝ-૧ પ્રચાર કર, ફેલા કરે. ૨ પ્રસિદ્ધ કરવું. ૩ પ્રચાર થ. ૪ આચરવું, વર્તવું. ૫ કામમાં લાગી જવું. પ્રતિ-૧ આદરસત્કાર કરે. ૨ બીમારની સારવાર કરવી. ૩ નિરીક્ષણ કરવું. ૪ પરિભ્રમણ કરવું. ૫ છોડી દેવું, ત્યાગ કરે. વિ-વિચરવું, વિહરવું, પરિભ્રમણ કરવું. મિ-૧ વ્યભિચાર કરે, પુરુષે પરસ્ત્રી સાથે યા સ્ત્રીએ પરપુરુષ સાથે સંભોગ કરે. ૨ નિયમને ભંગ કરે. ૩ પિતાના ગુણધર્મથી
ખલિત થવું. સ-૧ ચાલવું, ગમન કરવું. ૨ સારી રીતે ચાલવું. ૩ ધીરે ધીરે ચાલવું. ૪ સાથે જવું. ૫ ચડવું,
ઉપર ચડવું. સમા૧ સારું આચરણ કરવું. ૨ પ્રસિદ્ધ કરવું. ઘર (૨૦ ૩૦ સે વારિ-રે) ૧ વિચારવું, ચિંતન કરવું.
૨ શંકાથી છૂટવું, સંદેહ રહિત થવું. ૩ નિર્ણય કરે,
૪ શકિત થવું, સંશય પામવે. ક7-બોલવું. વિવિચારવું. જળ (૨૨ ૨૦ સે તિ) જવું, ચાલવું. વર્લ્ડ (૨ ૫૦ જેટુ તિ) જવું, ગમન કરવું. કર (૨ ૫૦ ૩ વર્વતિ) ૧ ઠપકે દે. ૨ તિરસ્કારવું.
૩ ગાળ દેવી. ૪ નિંદા કરવી. પે ચર્ચા કરવી. ૬ હણવું.
૭ માર માર. ૮ દુઃખ દેવું. = (૬ ૫૦ લે રતિ ) ૧ બલવું. ૨ ઠપકે દે. ૩ તિર
સ્કારવું. ૪ ગાળ દેવી. ૫ નિંદા કરવી. ૬ ચર્ચા કરવી.
૭ વિલેપન કરવું. ર (૨૦ ૩૦ સે જતિ -સે) ૧ ભણવું. ૨ ચર્ચા કરવી.
૩ વિલેપન કરવું, લેપ કરે.

Page #113

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
ર્ : ૮૬
ર (? માત્ર તે રાતે) ૧ ભણવું, અધ્યયન કરવું. - ૨ કલંક દેવું. ૩ નિંદા કરવી. ૪ ચર્ચા કરવી. ૫ બેલવું. વર્ષ (૨૦ માટે તે વર્ષ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. વર્ષ (૨ ૧૦ સે તિ) ૧ ચાવવું. ૨ ખાવું. ૩ જવું. વર્ષ (૨ ૫૦ સે વર્વતિ) ૧ ચાવવું. ૨ ખાવું. પર્વ (૨૦ ૩૦ સે વૈચરિ-તે) ૧ ચાવવું. ૨ ખાવું. ૨ (૨ ૫૦ રતિ ) ૧ હાલવું, કંપવું. ર ચાલવું, જવું.
૩ ખસવું, સરકવું. ૩–૧ ઊંચે જવું. ૨ ઓળંગી જવું, વટી જવું. ક-૧ ખલિત થવું. ૨ ચલિત થવું, અસ્થિર થવું. ૩ ચાલવું. પ્રવિ-૧ દૂર ચાલવું. ૨ એક તરફ ચાલવું. ૩ ખલિત થવું. વિ-૧ ક્ષુબ્ધ થવું, ચલાયમાન થવું.
૨ અવ્યવસ્થિત થવું. ન (૬ ૫૦ લે રતિ ) ૧ વિલાસ કરે. ૨ રમવું, ખેલવું.
(૨૦ ૩૦ સે વાર-તે) ૧ ભરણ-પોષણ કરવું. ૨ પાળવું, ઉછેરવું. ૩ મૂલ્ય કરવું, કિમત કરવી. ૪ હલાવવું, કંપાવવું. ૫ ચલિત કરવું, બ્રણ કરવું. ૬ હરણ કરવું. ક-૧ ઊંચે ફેંકવું. ૨ દૂર કરવું. –ચલાયમાન કરવું,
અસ્થિર કરવું. વ૬ (૨ ૫૦ લે રાતિ ) ૧ હણવું. ૨ દુઃખ દેવું. વણ ( ૩૦ ને રતિને) ૧ ખાવું. ૨ ચાખવું. ૩ ચૂસવું. વષર્ (૯ ૧૦ સેદ્ વદન તિ) ૧ હણવું. ૨ દુઃખ દેવું. જ (૨ ૫૦ સે રત) ૧ દંભ કરે, કપટ કરવું. ૨ ટૅગ
કરવા. ૩ ઠગવું, છેતરવું. ૪ ઉચાઈ કરવી. ૫ અહંકાર કરે. ૬ બડાઈ મારવી. ૭ પીસવું, વાટવું. ૮ કહેવું.

Page #114

૧૦ : શહ
संस्कृत-धातुकोष ૨૬ (૨૦ ૩૦ સે રફુચતિ તે ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. વાયુ (૨ ૩૦ સે વારિ-તે ) ૧ પૂજવું. ૨ આદર-સત્કાર
કરે. ૩ જાણવું, સમજવું. ૪ વિચાર કર. પ જેવું. [૪] રિ (૩૦ નિ જિનોવિ, વિનુતે) ૧ એકઠું કરવું. ૨ વીણવું.
૩ ખેંચવું. ૪ ચૂણવું, ચીણવું, પક્ષીએ ચાંચ વડે દાણા ખાવા. ૫ શોધવું, તપાસ કરવી. અપ-૧ નાશ કરે. ૨ હુસ કરે, ઓછું કરવું. મ્યુz-૧ વધારવું, વૃદ્ધિ કરવી. ૨ વધવું, વૃદ્ધિગત થવું. ૩પ-૧ પુષ્ટ કરવું. ૨ પુષ્ટ થવું. ૩ વધારવું. ૪ વધવું. ૫ એકઠું કરવું. ૬ સંધરે કરે, સંગ્રહ કરે. ૩પ-૧ પ્રાપ્ત કરવું. ૨ સંઘર કરે, સંગ્રહ કરે. ૩ એકઠું કરવું. રિ-૧ વ્યાપ્ત કરવું. ૨ વ્યાપવું. ૩ એકઠું કરવું. નિ–૧ નિશ્ચય કરે, નિર્ણય કરે. ૨ ઠરાવ કરે. ૩ કરાવવું. પરિ–૧ પરિચય કરે, ઓળખાણ કરવી. ૨ સહવાસ કરે. ૩ શીખામણ આપવી. વિ-૧ શોધવું, ખોળવું. ૨ એકઠું કરવું. ૩ ફૂલ વગેરે ચૂંટવું. ૪ વીણવું. -૧ એકઠું કરવું. ૨ સંધરે કરે, સંગ્રહ કરે. ૩ પુષ્ટ કરવું.
(૧ ૩૦ શનિ રવિ તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ત્તિ (૨૦ ૩૦ સે વયતિ તે, વારિ-તે, જાપથતિ તે) ઉપર
પ્રમાણે અર્થ. નિ (૨ ૫૦ શનિ રવિ ) પડવું, દુઃખ દેવું. ત્તિ ( ગારચ) ૧ ઘણા કરવી, તિરસ્કારવું. ૨ વેર
વાળ, બદલો લેવો. ત્તિ (રૂ ૫૦ ગનિ જિતિ) ૧ શોધવું, ખેળવું. ૨ જેવું, દેખવું.

Page #115

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
चिल्लू : ९१
નિષ્ઠ ( ૧૦ ૩૦ સેટ્ નિયંતિÀ) ૧ પીડવું, દુ:ખ દેવું. ૨ નડવું. ૩ ઈજા કરવી.
ચિમ્ (૧ ૧૦ સેટ્ ચેતિ ) ૧ સેવક થવું, તાબેદાર થવું. ૨ સેવક કરવું. ૩ સેવક પેઠે આજ્ઞા કરવી. ૪ મેકલવું. ચિમ્ (૧૦ ૩૦ સેટ્ ચેટરુત્તિ-તે ) ઉપર પ્રમાણે અથ ષિત ( ૧ ૧૦ સત્ શ્વેતતિ ) ૧ ચિંતન કરવું, વિચારવું. ર સભારવું, યાદ કરવું. ૩ ચેતન હોવું, હાલવા-ચાલવાની શક્તિ હાવી. ૪ શુદ્ધિ હોવી. ૫ શુદ્ધિ આવવી. જાગવું, જાગૃત થવું. ૭ ચેતી જવું, સાવધાન થવું. ૮ જાણવું. હું અનુભવવું, અનુભવ કરવા. [È ]
ચિત્ ( ૧૦ બા॰ સેટ્ શ્વેતચંતે ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ચિત્ર (૨૦ ૩૦ સેટ્ ત્રિયંત–તે ) ૧ ચિત્ર કાઢવું, ચિત્ર બનાબનાવવું. ૨ ચીતરવું. ૩ ક્ાટા ખેંચવા. ૪ અદ્ભુત દેખવું. ૫ આશ્ચયપૂર્વક જોવું. ૬ આશ્ચર્ય પામવું. ૭ આશ્ચર્ય પમાડવું. ૮ ચિત્ર-વિચિત્ર કરવું.
૧ ચિતવવું, સંભારવું, યાદ
ચિન્ત ( ૧ ૧૦ સેટ્ ચિન્તતિ ) કરવું. ૨ વિચારવું. [ 3 ] ચિત્ ( ૧૦ ૩૦ સેટ્ ચિન્તયંતિ–તે] ઉપર પ્રમાણે અ વિર (૧૫૦ સેટ્ વિોિત્તિ) ૧ દુઃખ દેવું. ર ઇજા કરવી. ૩ હણવું.
વિટ્ટ ( ૬ ૧૦ સેટ્ ખ્રિતિ ) ૧ વસ્ત્ર પહેરવું. ૨ ઓઢવું. ૩ પાથરવું. ૪ આચ્છાદન કરવું, ઢાંકવું. ૫ વસવું, રહેવું. નિર્જી ( ૨૫૦ સેટ્ ચિત્તિ) ૧ શિથિલ હાવું, ઢીલું હોવું. ૨ શિથિલ કરવું. ૩ અભિપ્રાય જણાવવા. ૪ કામચેષ્ટા કરવી, સ`ભાગની ઇચ્છાથી શૃંગારયુક્ત ચેષ્ટા કરવી.

Page #116

९२ : चिह्न
संस्कृत धातुकोष
વિદ્ર (૧૦ ૩૦ સેટ્ ચિતિ–તે ) ચિહ્ન કરવું, નિશાની કરવી. ચી ( ૧ ૧૦ સેટ્ ીતિ ) ૧ સહન કરવું, વેઠવું. ૨ ક્ષમા કરવી. ૩ સ્પર્શ કરવા, અડકવું. ૪ ઉતાવળું થવું. પી ( ૧૦ ૩૦ સેટ્ રીતિને ) ઉપર પ્રમાણે અ. ટ્વીટ્ ( ૧૦ ૩૦ સેટ્રીક/ત–તે) ૧ ચીડવવું, ખીજવવું. ૨ ચીડાવું, ખીજવાવું.
રીત્ર ( ( ૧૦ સેટ્ તિ ) ૧ લેવું, ગ્રહણ કરવું. ૨ ઢાંકવું. [] રીમ ( બા૦ સેટ્ ીમતે ) ૧ વખાણવું, પ્રશંસા કરવી. કપટપૂર્વક વખાણવું. [ ]
રાય ( ૧ ૩૦ સેટ્ રીતિ-તે) ૧ લેવું, ગ્રહણુ કરવું. ૨ વજ્રદિ પહેરવું. ૩ ઢાંકવું. [ ]
રમ્ ( ૧ ૩૦ સેટ્ રીતિ–તે ) ૧ વસ્ત્ર પહેરવું. ૨ આઢવુ ૩ પાથરવું. ૪ ઢાંકવું. પ લેવું, ગ્રહણ કરવું. ૬ ઝાલવું, ચેાલવું. છ પકડવું. [ ]
શ્રી‰ ( ૬ ૩૦ સેટ્ રીતિ–તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. [સૌત્ર ] સૌર્ (૧૦ ૩૦ સેટ્ વયંત્ત–તે) ૧ શેશભવું. ર્ ચળકવું, ચમકવુ. ૩ ખેલવું.
સુરૢ (૨૦ ૩૦ સેર્ વ્રુત્તિને ) ૧ દુઃખ દેવું. ૨ નડવું, હરકત કરવી. ૩ ઇજા કરવી. ૪ દુઃખી હોવું. વ્રુક્ષ (૨ ૧૦ સેટ્ વ્રુત્તિ) શુદ્ધ હોવું, સ્વચ્છ હોવું. સુર્ ( ૨ ૧૦ સેટ્ વ્રુત્તિ) ૧ સ્નાન કરવું, નહાવું. ૨ અ કાઢવા. ૩ મથન કરવું. ૪ દુ:ખ દેવું.
જીરૂ ( o ૧૦ સેર્ વ્રુત્તિ) ૧ સ્નાન કરવું, નહાવું. ૨ દારૂ અનાવવા માટે આથેા નાખવા. ૩ અર્ક કાઢવા. ૪ પ્રવાહી વસ્તુને પ્રવાહી વસ્તુ વડે સુગ ધી બનાવવી. ૫ મથન કરવું

Page #117

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
चुण्ट : ९३ દિ અવયવ શિથિલ કરવા, કચરવું. ૭ ચંપી કરાવવી, શરીર
દબાવવું. ૮ દુઃખ દેવું. [૩] યુષ્ય (૨ ૫૦ સે યુદ્ઘતિ) ૧ સ્નાન કરવું, નહાવું. ૨ અર્ક
કાઢ. ૩ દુઃખ દેવું. [૩] ૩ (૧૦ સે વોરિ ) ૧ ડું હેવું. ૨ નાનું હોવું. - ૩ કલાહીન લેવું. ૪ નિસ્તેજ હોવું. ૫ ઘટવું, ઓછું થવું.
૬ હળવું દેવું. ૭ છીછરું હોવું. ૩ (૨૦ ૩૦ સે રોત્તિ ) ૧ ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ૨ છેદવું,
કાપવું. ૩ ચૂંટવું, તેડવું. પુસ્ (૬ ૧૦ સે યુતિ) ૧ કાપવું. ૨ ચૂંટવું, તેડવું. વૃક્ (૨૦૩૦ સે ગુચતિ-સે) ૧ થોડું દેવું. ૨ નાનું હોવું.
૩ કલાહીન લેવું. ૪ નિસ્તેજ હેવું. ૫ ઘટવું, ઓછું થવું. ૬ હળવું. હવું. ૭ છીછરું દેવું. ૮ એકઠું કરવું. હું (૬ ૫૦ સે ગુર) ૧ વીંટવું, લપેટવું. ૨ ઢાંકવું. ૩ સંતાડવું, છુપાવવું. ૪ સંતાવું, છૂપાવું. ૩-ખસી જવું,
હટી જવું. ગુરૂ (૨ ૫૦ રે []] યુતિ) ૧ હાવ-ભાવ કરે,
નખરાં કરવાં. ૨ કામચેષ્ટા કરવી, સંભેગની ઈચ્છાથી શૃંગારયુક્ત ચેષ્ટા કરવી. ૩ ઈશારે કરે, ઇશારત કરવી.
૪ અભિપ્રાય જણાવો. ૫ વર્તવું, આચરવું. ગુરુ (૬ ૬૦ સે [] વુતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. [2] ૩ (૫૦ સેદ્ ગુર) ૧ છેદવું, કાપવું. ૨ ચૂંટવુ, તેડવું. પુષ્ટ્ર ( ૫૦ સેટુ યુતિ) ૧ થોડું દેવું. ૨ નાનું હોવું.
૩ કલાહીન લેવું. ૪ નિસ્તેજ હેવું. ૫ ઘટવું, ઓછું થવું.

Page #118

૨૪ : પુષ્ટ્ર
संस्कृत-धातुकोष ૬ હળવું હોવું. ૭ છીછરું હોવું. ૮ છેદવું, કાપવું. ૯ ચૂંટવું,
તેડવું. [૩] ગુe (૨૦૩૦ સેટ ગુvટરિ-તે) ૧ છેદવું, કાપવું. ૨ તેડવું.
(૧ ૧૦ શેર સુઇતિ) ૧ થેડું હોવું. ૨ નાનું હોવું. ૩ કલાહીન હોવું. ૪ નિસ્તેજ હોવું. ૫ ઘટવું, ઓછું થવું.
૬ હળવું હોવું. ૭ છીછરું હોવું. [૩] Jષ્ટ્ર (૬ g૦ સેટ ગુveતિ) ૧ ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ૨ છેદવું,
કાપવું. ૩ ચૂંટવું, તેડવું. [૩] ૩ (૨૦ ૩૦ સે ચરિતે) ૧ કાપવું. ૨ ચૂંટવું, તેડવું.
( ૧ ૧૦ સેટ વોરિ) ૧ ઝરવું, ટપકવું, ચૂવું. ૨ ગળવું.
૩ ખરવું, પડવું. ૪ ભીનું થવું. ૫ ભીનું કરવું. [ ] જુદું (૨ ૩૦ લે રોતિ તે) ૧ પ્રવૃત્ત કરવું, કામે લગાડવું.
૨ જલદી કરવું. ૩ જલદી દેવું. જુદું (૨૦ ૩૦ સે ગોરતિ- તે) ૧ પ્રેરવું, પ્રેરણા કરવી.
૨ હાંકવું. ૩ મોકલવું. ૪ આજ્ઞા કરવી, હુકમ કરે. ૫ પૂછવું, પ્રશ્ન કર. ૬ શીખવવું, શિક્ષણ દેવું. ૭ વિચા
રવું. ૮ કહેવું. ક૧ હાંકી મૂકવું, કાઢી મૂકવું. ૨ પ્રેરવું. ગુજ્જુ (૧ ૩૦ સે જુતિ તે) ૧ જેવું, દેખવું. ૨ તીક્ષણ
કરવું, ધાર કાઢવી. ૩ અણદાર કરવું, અણી કાઢવી. ૪ છેલવું.
૫ ઘસવું. [૩] ગુજ્જુ (૨ ૫૦ સે રોતિ ) ૧ ધીમે ધીમે ચાલવું. ૨ હળવે
હળવે ચાલવું, હલકે પગે ચાલવું. ગુ (૧ ૨૦ સે ગુખ્યતિ) ચુંબન કરવું. [૩] ગુન્ (૧૦ ૩૦ ટુ યુવતિ તે) ૧ હણવું. ૨ ચુંબન કરવું.

Page #119

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
चूर् : ९५
૪ ( ધ્ ૧૦ સેટ્ ચોતિ ) ૧ ચેરવું, ચારી કરવી. ૨ મળવું, સળગવું. ૩ માળવું.
ૐ ( ૪ આા૦ સેટ્ સૂર્યતે) ૧ મળવું. ૨ ખાળવું. [È] વુડ્ ( ૧૦ ૩૦ સેટ્ યોતિ–તે) ચારવું, ચારી કરવી. કુળ ( ૧ ૧૦ સેટ્ ઘુરતિ ) ૧ ચારવું, ચારી કરવી. ૨ માનવું. ૩ જાણવું, સમજવું.
પુ≈ ( ૧ ૧૦ સેટ્ ોરુતિ) ૧ વસ્ત્રાદિ પહેરવું. ૨ આઢવું. ૩ પાથરવું. ૪ ઢાંકવું. ૫ વીંટવું, લપેટવું,
સુર્ ( ૧૦ ૩૦ મેટ્રોતિ–તે) ૧ સ્નાન કરવું, નહાવું. ૨ ડૂબકી મારવી. ૩ ડૂબવું, ડૂબી જવું. ૪ ડૂબાડવું. ૫ ભીંજવવું, પલાળવું. ૬ ઉન્નત થવું, ઊંચું થવું. ૭ ઊંચું કરવું. ૮ ઊઠવું, ઊભું થવું. હું ઉપાડવું, ઊ ંચકવું. ૧૦ વધવું, વૃદ્ધિ ગત થવું. ૧૧ વધારવું.
યુજીમ્ન ( ૬ ૧૦ મેટ્ વુદ્ઘત્તિ) ૧ નષ્ટ કરવું. ૨ નાશ થવા. ૩ કાપવું. ૪ ડોલવું, કપવું. ૫ ઝૂલવું, હીંચકવું. ૬ અદૃશ્ય થવું, અંતર્ધાન થવું. છ સંતાવું, છૂપાઈ જવું. ૮ લાડ લડાવવા. ક—ઝૂલવું, હીંચકવું.
પુણૢ ( ૨ ૧૦ સેટ્ પુરુતિ ) ૧ કામચેષ્ટા કરવી, સભાગની ઇચ્છાથી શૃંગારયુક્ત ચેષ્ટા કરવી. ૨ હાવભાવ કરવા, નખરાં કરવાં. ૩ અભિપ્રાય પ્રગટ કરવા, અભિપ્રાય જણાવવા. ૪ ઇશારા કરવા, ઈશારત કરવી.
મૂળ ( ૧૦ ૩૦ સેટ્ ધૂળતિ–તે ) ૧ સંકુચિત થવું. ૨ સંકુચિત કરવું. ૩ સકેલવું. ૪ આકર્ષણ કરવું, ખેંચવું.
સૂર્ (૪ આા૦ સેટ્ સૂર્યતે ) ૧ ખળવું, સળગવું, ર ખાળવું. [Ì]

Page #120

९६ : चूर्ण
संस्कृत-धातुकोष જૂનું (૨૦ ૩૦ સે ગૂતિને) ૧ ચૂરે કરે, ભૂકે કરે.
૨ ચૂર્ણ કરવું. ૩ દળવું, લોટ કરે. ૪ પીસવું, વાટવું. ૫ દબાવવું. ૬ સંકુચિત કરવું. ૭ સંકેલવું. ૮ ખેંચવું.
૯ પ્રેરવું, પ્રેરણા કરવી. વૃ૬ ( ૧૦ સે ગૃતિ ) ૧ ચૂસવું. ૨ સત્વહીન કરવું. વૃત (૬ ૨૦ સે વૃત્તિ, વૃન્નતિ) ૧ હણવું. ૨ માર માર.
૩ દુઃખ દેવું. ૪ ગૂંથવું. ૫ એકત્ર કરીને બાંધવું. [૨] વૃત્ત (૧ ૫૦ સે વર્તતિ ) ૧ સળગવું. ૨ સળગાવવું. ૩ પ્રકાશ
વાળું કરવું. ૪ પ્રગટ કરવું. વૃત (૨૦ ૩૦ ર્ ર્તરિ તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ગૃપ ( ૧૦ સે રતિ) ૧ ચકચકિત કરવું. ૨ સળગાવવું.
૩ સળગવું. ૪ પ્રકાશવાળું કરવું. ૫ પ્રગટ કરવું. ૬ (૨૦ ૩૦ સે ચરિતે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ૨ (૨ ૫૦ સે તિ) ૧ ચરવું, ચારે કરે. ૨ ખાવું. - ૩ જવું. ૪ આચરવું, કરવું. રે (૨ ૩૦ સે રિ-તે) ૧ જાણવું, સમજવું. ૨ વિચા
રવું. ૩ દેખવું, જોવું. [ ૩, ૪] (૦ તે રેતિ) ૧ હાલવું, કંપવું. ૨ ચંચળ થવું,
અસ્થિર થવું. ૩ જવું. ૪ ગર્વ કરે. [8]. રેસ્ટ (૨ ૫૦ સે ચેતિ ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. વેણુ ( ગા. તે વે) ૧ ચેષ્ટા કરવી, ચાળા કરવા.
૨ પ્રયત્ન કર, ઉદ્યમ કરે. ૩ ઈચ્છવું. ચુ (૨ ના નિર્ રીતે) ૧ ઝરવું, ટપકવું. ૨ ખરવું.
૩ પડવું, પડી જવું. ૪ જવું. ૫ ભટકવું. ૬ જન્માંતર લે, એક જન્મમાંથી મરીને બીજા જન્મમાં જવું.

Page #121

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
છમ : ૧૭
૪ (૨૦ ૩૦ રાવરિ-તે) ૧ સહન કરવું, ખમવું,
વેઠવું. ૨ ક્ષમા કરવી. ૩ હસવું. રયુ (૨ ૫૦ સે તિ) ૧ છાંટવું, છંટકેરવું. ૨ સિંચવું,
Íજવવું. ૩ ઝરવું, ટપકવું. ૪ ગળવું. ૫ ખરવું. ૬ સરકવું, ખસવું. ૭ પડવું, પડી જવું. [૨] (૨૦ ૩૦ સે ક્યોરિ -તે ) ૧ સહન કરવું, ખમવું, વેઠવું. ૨ ક્ષમા કરવી. ૩ હસવું. ૪ હીન થવું, ઊતરતું થવું.
૫ મુક્ત કરવું, છોડી દેવું. ૬ હણવું. ૭ દુઃખ દેવું. છર (૨ ૩૦ સે છતિ-તે ) ૧ ઢાંકવું, આચ્છાદન કરવું.
૨ ઓઢાડવું. ૩ પાથરવું. ૪ ૫ાવવું, સંતાડવું. ૫ બંધ કરવું. ૬ બળ કરવું, જેર કરવું. ૭ બલવાન હોવું. ૮ બેલવાન કરવું. ૯ પુષ્ટ કરવું. ૧૦ મજબૂત કરવું. ૧૧ જીવવું, જીવતું હોવું. ૧૨ રક્ષણ કરવું, બચાવવું. મા-ઢાંકવું. ઉત્ત
ઉઘાડવું, ઉઘાડું કરવું. છર ( ૨૦ ૩૦ સે છાતિ-તે) ૧ ઢાંકવું, આચ્છાદન કરવું.
૨ ઓઢાડવું. ૩ પાથરવું. ૪ છુપાવવું, સંતાડવું. ૫ બંધ
કરવું. ૬ બચાવવું, રક્ષણ કરવું. બા–ઢાંકવું. ૩–ઉઘાડવું. છેર (૧૦ ૩૦ સે ઇતિ –તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. છત૬ (૨ ૫૦ સે ઇતિ) ૧ કપટથી જવું. ૨ કપટ કરવું. ઇન્દ્ર (૧૧૦ સે ઇતિ) ૧ ઢાંકવું, આચ્છાદન કરવું. ૨ પાથ
રવું. ૩ છૂપાવવું, સંતાડવું. ૪ લપેટવું. ૫ ઈચ્છવું, ચાહવું. ૬ સંમતિ આપવી. ૭ નિમંત્રણ દેવું. ૮ બળ કરવું.
૯ બલવાન હોવું. ૧૦ બલવાન કરવું. [૩] ઇન્ (૨૦ ૩૦ સેટુ રિ-તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. છમ્ (૧ ૨૦ સેદ્ છમતિ ) ખાવું, જમવું. [૪]

Page #122

९८ : छम्प्
संस्कृत धातु कोष
અન્ય્ (૧ ૧૦ સેટ્ ‰વૃત્તિ) ૧ જવું. ૨ સ્થલાંતર કરવું. [૩] અર્મી ( ૧૦ ૩૦ સેટ્ ઇમ્પતિ-તે ) ૧ જવું. ૨ સ્થલાંતર કરવું. ઇટ્ ( ૧૦ ૩૦ સેટ્ જીરૂંતિ–તે) ૧ વમન થવું, ઊલટી થવી. ૨ વમન કરવું. ૩ ત્યાગ કરવા, છેડી દેવું. ૪ પાડવું, પાડી દેવું.
ઇવ્ ( ? ૩૦ સેટ્ ઇતિ–તે) હણવું, મારી નાખવું. ઋક્ ( ૧૦ ૩૦ સેટ્ છાપતિતે ) હણવું, મારી નાખવું.
ચિત્ (૭ ૩૦ અનિટ્ છિન્નત્તિ, છિન્ત ) ૧ છેઢવું, કાપવું, ૨ ભાંગવું. ૩ તાડવું. ૪ છેાલવું. ૫ ખંડિત કરવું. ૬ વિચ્છેદ કરવા, નષ્ટ કરવું. લવ–ખેચીને કાપવું. વ–વિભાગ કરવા. જ્ઞા-ઝૂટવી લેવું, ખૂંચવી લેવું. ૨ બલાત્કારે ઉપાડી જવું. ૩ છેદવું, કાપવું. ૪ નષ્ટ કરવું. -૧ ઉખેડી નાખવું. ૨ છેદવું, કાપવું, ૩ નષ્ટ કરવું. ૪ હણવું. પરિ−૧ અમુક પ્રમાણમાં વિભાગ કરવા, ભાગ પાડવા. ૨ નિશ્ચય કરવા, નિર્ણય કરવા. ૩ કાપી નાખવું. વિ-૧ વિનાશ કરવા. ૨ વિભાગ કરવા. ૩ ભેદવું, કાપવું. વ્યવ−૧ દૂર કરવું, છેડી દેવું. ૨ અલગ કરવું, જીદુ' પાડવું. ક્યુ-૧ ભાંગવું, ખંડિત કરવું. ૨ તાડવું. વિનાશ કરવેા. ૪ પરિત્યાગ કરવા, છેડી દેવું. સમુન્-૧ ઉચ્છેદ પામવા, અંત પામવા, વિનાશ થવા. ૨ વિનાશ કરવા. ૩ દૂર કરવું, છેડી દેવું. ૪ ઉખેડી નાખવું. ૫ છેઢવું, કાપવું. ૬ હણવું. [T] ચિત્ (૧૦ ૩૦ સેટ્òતિ–તે) ઉપર પ્રમાણે અ. છિદ્ર ( ૧૦ ૩૦ સેટ્ છિત્તિ–તે, છિદ્રાતિ–તે ) ૧ કાણું પાડવું, છિદ્ર કરવું. ૨ ખાકું કરવું, ખારું' કરવું. ૩ અખાલ કરવી. ૪ નાક–કાન વીંધાવવા.

Page #123

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
છુઃ
છુટું ( ૬ ૫૦ સે હૃતિ) ૧ છૂટવું, બન્ધનમુક્ત થવું. ૨છેદવું,
કાપવું. ૩ ચૂંટવું, તેડવું. ૪ ઢાંકવું, આચ્છાદન કરવું. છુટુ ( ૨૦ ૩૦ ને છોટાતિ-તે) ૧ છોડવું, બંધનમુક્ત કરવું.
૨ છેદવું, કાપવું. ૩ ચૂંટવું, તેડવું. ૪ ઢાંકવું, આચ્છાદન કરવું. મા-૧ પટકવું, પછાડવું. ૨ ઝૂંટવવું, ખૂંચવી લેવું. ૩ સિંચવું, પલાળવું, ભીંજવવું. ૪ છાંટવું, છંટકેરવું. નિ-૧ બહાર કાઢી મૂકવા માટે ધમકાવવું. ૨ તિરસ્કાર
કર. ૩ છોડાવવું. છુ (૨ ૧૦ સે છોકતિ) ૧ ઢાંકવું. ૨ ઓઢાડવું. ૩ પાથરવું. છુ (૬ ૫૦ સે કુતિ) ૧ ઢાંકવું. ૨ ઓઢાડવું. ૩ પાથરવું. છુટ (૨ ૬૦ સે છુપતિ) ૧ કાપવું. ૨ ચૂંટવું, તેડવું. [૩] છુટ (૨૦ ૩૦ સે દુકુટથતિને) ૧ કાપવું. ૨ ચૂંટવું, તેડવું. છ (૬ ૫૦ નિ છુપતિ) સ્પર્શ કર, અડકવું. છુર (૨ સે છોતિ) ૧ છેદવું, કાપવું. ૨. તેડવું. ૩ વિલે
પન કરવું. ૪ લીંપવું. ૫ વ્યાપ્ત કરવું. જુર (૬૦ સે સુરરિ ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. છુ (૨ ૫૦ સે ઇતિ) ૧ સળગાવવું, પ્રજ્વલિત કરવું.
૨ સળગવું. ૩ બાળવું. ૪ બળવું. ૫ ઉત્તેજિત કરવું. ૬ દીપાવવું, શોભાવવું. ૭ શોભવું. ૮ પ્રકાશિત થવું.
૯ પ્રકાશિત કરવું. ૧૦ પ્રગટ કરવું. રુદ્ર (૨૦ ૩૦ લે છત્તિ-તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. છુ (૭ ૩૦ લે છૂળત્તિ, સૃજો) શોભવું. ૨ ચળકવું, ચમ
કવું. ૩ પ્રકાશિત થવું. ૪ પ્રગટ થવું. ૫ વમન કરવું. ૬ રમવું, ખેલવું. [૩, ૪]

Page #124

૨૦૦ : છ
संस्कृत-धातुकोष
જીપ ( ૧ ૨૦ સેટ છતિ ) ૧ માગવું, યાચવું. ૨ શબ્દ કરો.
૩ સળગાવવું, પ્રજવલિત કરવું. ૪ સળગવું. ૫ બાળવું. ૬ ઉત્તેજિત કરવું. ૭ દીપાવવું, શેભાવવું. ૮ શૈભવું.
૯ પ્રકાશિત થવું. ૧૦ પ્રકાશિત કરવું. ૧૧ પ્રગટ કરવું. ગ્રુપ (૨૦ ૩૦ સે જીવંતિ-તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. છેર ( ૧૦ ૩૦ સે છેરચતિ-તે) ૧ છેદવું, કાપવું. ૨ ટુકડા
કરવા, કકડા કરવા. ૩ તેડવું. ૪ છેલવું. ૫ ખંડિત કરવું.
૬ વિચ્છેદ કરે, નાશ કરે. છો (૪ ૫૦ નિ ૪થતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. કર્યું (૩૦ શનિ થવતિ તે) જવું, ચાલવું.
યુ (૪ માશનિટ યુને) જવું, ચાલવું. વંસ (૨ ૫૦ સે અંતિ) ૧ રક્ષણ કરવું, બચાવવું. ૨ રાખવું,
મૂકવું. ૩ મુક્ત કરવું, છોડી દેવું. [૩] i (૨૦ ૩૦ સે કંસચરિતે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. કક્ષ (૨ ૫૦ સે ક્ષિતિ) ૧ ખાવું. ૨ હસવું. કક્ષ ( મા૦ સે ગત્તે ) ૧ દેવું, આપવું. ૨ જવું.
૩ જેવું, દેખવું. [૩] (૨ ૧૦ સે જ્ઞાતિ) ૧ લડવું, યુદ્ધ કરવું. ૨ ઝૂઝવું.
૩ મારામારી કરવી. નક્સ (૬૫૦ સે નન્નતિ ) શબ્દ કર.
= (૨ ૫૦ સે ન્નતિ) ૧ લડવું, યુદ્ધ કરવું. ૨ ઝુકવું. ૩ મારામારી કરવી. [૩] (૨ ૫૦ ટુ ગતિ) ૧ એકઠું કરવું. ૨ ગૂંથવું. ૩ એકઠું થવું. ૪ જટાની પેઠે ગૂંચળાવાળું-ગૂંચવાયેલું હોવું.

Page #125

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
નર્જી ઃ ૨૦૨
૫ અવ્યવસ્થિત લાંબા વાળ હોવા. ૬ જટાધારી હાવું. ૭ વાળ ગૂંથવા.
નક્ (o ૫૦ સેટ્ નત્તિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. નમ્ (૪ આ॰ સેક્ નાચતે ) ૧ જન્મવું, જન્મ થવા. ૨ ઉત્પન્ન થવું. ૩ જન્માવવું, જન્મ આપવા. ૪ ઉત્પન્ન કરવું. [È] નમ્ (૨૧૦ ક્ષેત્ નન્નત્તિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ.
નમ્ ( ૧૦ સેટ્ નત્તિ) ૧ ખેલવું, કહેવું. ૨ જપવું, જાપ કરવા. ૩ ઇષ્ટદેવના નામનું મનમાં વારંવાર સ્મરણ કરવું. ૪ કાઈ ન સાંભળે એવું મનમાં જ ખેલવું. ૫ ધીમે સાદે ખેલવું. ૬ પુનઃ પુનઃ મન્ત્રાચ્ચાર કરવા. છ-૧ માલખેલ કરવું, અકવાદ કરવા. ૨ જાપ કરવા. નમ્ ( ૨ ૫૦ સેટ્ જ્ઞમ્મતિ ) સભાગ કરવા, મૈથુન સેવવું. નમ્ ( ૧ ૦ નમ્મતે, નમતે ) ૧ મગાસું ખાવું. ૨ આળસ મરડવી. ૩ ાિ ચહેરાવાળું હાવું. ૪ મ્લાન થવું, કરમાન્યું. [È]
નમ્ ( ૨ ૧૦ સેટ્ નત્તિ) જમવું, ખાવુ'. [ ] નમ્ ( ૧ આા૦ સેટ્ ગમ્મતે) ૧ બગાસું ખાવું. ૨ આળસ મરડવી. ૩ ફિક્કા ચહેરાવાળું હોવું. ૪ મ્લાન થવું, કરમાન્યું. [૩]
નમ્ (૧ ૧૦ સેટ્ જ્ઞત્તિ ) નાશ કરવો, નષ્ટ કરવું. [૩] નમ્ ( ૧૦ ૩૦ સેટ્ નમ્મતિને) ઉપર પ્રમાણે અથ
નવું (૬ ૧૦ ક્ષેત્ નવૃત્તિ) ૧ ઠપકો દેવો. ૨ કલંક આપવુ. ૩ નિંદવું. ૪ તિરસ્કારવું. પ ડરાવવુ. ૬ ખેલવું, કહેવું. નમ્ (૬૧૦ સેટ્ નનૃત્તિ) ઉપર પ્રમાણે અ

Page #126

१०२ : जज्
संस्कृत-धातुकोष = (૫૦ કર્નાત) ૧ ઠપકે દે. ૨ નિંદવું, નિંદા
કરવી. ૩ કલંક આપવું. ૪ તિરસ્કારવું, ધિક્કારવું. ૫ ડરા
વવું. ૬ બોલવું, કહેવું. ૭ હણવું. ૮ ઈજા કરવી. ૯ દુઃખ દેવું. કર્ણ (૬ ૫૦ સે ગતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. નસ્ (૬ ૬૦ સે કર્યંતિ) ૧ રક્ષણ કરવું, બચાવવું. ૨ રાખવું,
મૂકવું. ૩ બોલવું, કહેવું. ૪ ઠપકે દેવે. ૫ તિરસ્કારવું.
૬ નિંદવું. ૭ દુખ દેવું. ૮ હણવું. નજી ( ૬ પર સેટ કરિ ) ૧ જડ હોવું. ૨ જડપણું પામવું.
૩ તેજસ્વી હેવું. ૪ તેજસ્વી કરવું. ૫ તીક્ષણ હોવું, ધારવાળું હોવું. ૬ તીક્ષણ કરવું. ૭ ધનવંત હોવું. ૮ જીવનને
ઉપયોગી કાર્ય કરવું. = (૨૦ ૩૦ સે સારુતિ-તે) ૧ ઢાંકવું. ૨ વીંટવું, લપેટવું.
૩ આડ કરવી, આડે-વચ્ચે કાંઈક મૂકવું. ૪ વાડ કરવી.
૫ વારવું, મનાઈ કરવી. ૬ રેકવું, અટકાવવું. ન (૨૫૦ રને ગતિ ) ૧ બેલવું, કહેવું. ૨ બબડવું,
બકવાદ કર. પ્રતિ-૧ ઉત્તર આપ. ૨ સામું બેલડું. ag ( ૬ ૧૦ સે જ્ઞાતિ) ૧ હણવું. ૨ દુઃખ દેવું. કમ્ (૪ ૧૦ ગતિ ) ૧ મુક્ત કરવું, છોડવું. ૨ હણવું.
૩ માર માર. ૪ દુખ દેવું. [૪] નમ્ (૨૦ ૩૦ સે જ્ઞાતિ -રે ) ૧ હણવું. ૨ માર મારવો.
૩ દુઃખ દેવું. ૪ જવું. ૫ ઉપેક્ષા કરવી. ૬ તિરસ્કારવું.
૭ અપમાન કરવું, અનાદર કરવા. લમ્ (૬ ૧૦ વરિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. જ્ઞા (૨ ૫૦ સેટુ જ્ઞાાતિ) ૧ જાગવું, નિદ્રા ન લેવી. ૨ ઊંઘ

Page #127

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
जिष् : १०३
માંથી ઊઠવું, નિદ્રાને ત્યાગ કરે. ૩ સચેત થવું, સાવધાન થવું. કર્-૧ ઉજાગરે કરે, જાગરણ કરવું. ૨ જાગવું. પ્રતિ-૧ સંભાળવું, સંભાળ લેવી. ૨ સેવા-ભક્તિ કરવી.
૩ ગષણા કરવી, શેધવું, તપાસ કરવી. નિ (૨ ૫૦ નિ જયતિ) ૧ જીતવું, પરાભવ કરે,
હરાવવું. ૨ વશ કરવું. ૩ કાબૂમાં રાખવું. ૪ જયવંત હેવું, સર્વથી ઉત્કર્ષયુક્ત હેવું, આબાદ હેવું. નહાવા-(વા) પાલતે ) ૧ હારવું, હારી જવું, પરાજય પામવો. ૨ હરાવવું, પરાજય કરે, જીતવું. ૩ પરાક્રમ કરીને જીતવું. વિ-(સા. વિનય) ૧ વિજય પામે, ફત્તેહ મેળવવી. ૨ વશ કરવું. ૩ કાબૂમાં રાખવું. ૪ વિજ્યવંત હોવું, સર્વથી
ઉત્કર્ષયુક્ત હેવું, આબાદ હોવું. નિસ્ (૨ ૫૦ સે નિવૃતિ) ૧ આનંદ પમાડે, ખુશી કરવું.
૨ ખુશી થવું. ૩ તૃપ્ત થવું, ધરાવું. ૪ તૃપ્ત કરવું. ૫ મુક્ત
કરવું, છોડી દેવું. [૩] લિમ્ (૨ ૫૦ સેટ મતિ ) જમવું, ખાવું. [૪] ગિરિ (૧ ૫. તે નિળિોતિ) ૧ હણવું. ર ઈજા કરવી, જખમી
કરવું. ૩ માર માર. ૪ દુઃખ દેવું. ગિરિ (૧૧૦ સેટ (વિનોરિ) ૧ શેધવું, બળવું, તપાસ
કરવી. ૨ હણવું. ૩ ઈજા કરવી. ૪ માર મારવા. ૫ દુઃખ દેવું. નિષ (૨ ૫૦ સે નેવરિ) ૧ ભીંજવવું, પલાળવું. ૨ છાંટવું, છંટકરવું. ૩ સેવવું, સેવા કરવી. [૪]
* વરા અને વિ ઉપસર્ગ થકી પર કિ ધાતુ આવે, ત્યારે તેને આત્મપદને પ્રત્યય લાગે છે.

Page #128

१०४ : जीव
संस्कृत-धातुकोष નવું (૨૫૦ નીવતિ) જીવવું. અનુ-આશ્રિત હોવું, આશ્રય
લે. મા-ગુજરાન માટે રળવું, નિર્વાહ માટે કમાવું ૩-૧ કુટુંબાદિન નિર્વાહ માટે પરાધીન થવું. ર નેકરી કરવી. ૩ આશ્રય લે, આશ્રિત થવું. પ્રસુખપૂર્વક જીવન વીતાવવું, સુખી દેવું. પ્રત્યુત્-મરણાવસ્થામાંથી બચી જવું પુનર્જીવન મેળવવું. સસુખપૂર્વક જીવન વિતાવવું. (૨ સા. નટુ ગવતે ) ૧ જવું, ચાલવું. ર વેગ કરે,
ઉતાવળું ચાલવું. ૩ હાલવું, કંપવું. ૪ ઉતાવળ કરવી. ( ૧૫૦ મનિ કવતિ ) ૧ ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ૨ પાપ કરવું. g૬ (૨ ૧૦ સે નુકસ) ૧ પરિત્યાગ કરે, છોડી દેવું.
૨ કાઢી મૂકવું. ૩ બાદ કરવું, કમ કરવું. ૪ સંઘ, મહાજન, જ્ઞાતિ કે કુટુંબાદિએ બહિષ્કાર કરે. [૩] .
(૨ ૫૦ ટુ ગુતિ) ૧ બોલવું, કહેવું. ૨ સ્પષ્ટ કરવું,
પ્રકાશિત કરવું, ખુલ્લું કરવું. [૩] ગુજ્ (૨૦ ૩૦ સે ગુર્જરિતે ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ગુરુ (૬ ૫૦ સે કુતિ) ૧ બાંધવું, જકડવું. ૨ જૂડો કરે,
ઘણું વસ્તુઓને એકઠી કરી બાંધવી. ૩ જોડવું, જુદી-જુદી વસ્તુઓને ભેગી કરવી. ૪ જવું, ગમન કરવું. (૨૦ ૩૦ સે ગોરરિ-તે, કોરિ -તે) ૧ ચૂરો કરે, ભૂકે કરે. ૨ ચૂર્ણ કરવું. ૩ દળવું, લોટ કરે. ૪ પીસવું, વાટવું. ૫ દબાવવું. ૬ ખેંચવું. ૭ સંકુચિત કરવું. ૮ પ્રેરવું
પ્રેરણા કરવી. ૯ મેકલવું. ૧૦ જોડવું, સંયુક્ત કરવું. guષ્ટ્ર (૨ ૫૦ સે કુતિ ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. [૩] grટુ (૨૦ ૩૦ સેટુ ગુveતિ-તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ.

Page #129

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
जूर : १०५ ગુર(? 9 સે નોતિ) ૧ શૈભવું. ૨ ચળકવું, ચમકવું. []
( ગા) સે નોતરે) ૧ ભવું. ૨ ચળકવું. ચમકવું. [૪] ગુર (૬ ૧૦ સેટ ગુત્તિ) ૧ જવું. ૨ હાલવું, કંપવું. કુન (૬ ૪૦ સે ગુનતિ) ૧ જવું. ૨ હાલવું, કંપવું.
(૨ ૫૦ પૂર્વતિ) ૧ હણવું. ૨ ઈજા કરવી, ઘાયલ
કરવું. ૨ માર માર. ૪ દુઃખ દેવું. [૨] ગુણ (૨૦ ૩૦ સે નોઝત-તે) ૧ ચૂરે કરે, ભૂકે કર.
૨ ચૂર્ણ કરવું. ૩ દળવું, લટ કરે. ૪ પીસવું, વાટવું.
૫ દબાવવું. ૬ ખેંચવું. ૭ સંકુચિત કરવું. ગુણ (૨ ૨૦ સે કોષત્તિ) કલ્પના કરવી, સંભાવના કરવી,
અનુમાન કરવું. ૨ વિચારવું, વિચાર કર. ૩ મનન કરવું. ૪ પ્રેમ કરે. ૫ ચાહવું. ૬ ખુશી થવું. ૭ ખુશી કરવું. ૮ તૃપ્ત થવું, ધરાવું. ૯ તૃપ્ત કરવું. ૧૦ ક્ષીણ કરવું, હાસ કરે. ૧૧ નષ્ટ કરવું. ૧૨ હણવું. ૧૩ ઈજા કરવી.
૧૪ માર માર. ૧૫ દુઃખ દેવું. gs (૨૦ ૩૦ સે નોકરિ-તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. gy ( ગા. તે નુષd) ૧ સેવવું, સેવા કરવી. ૨ સારવાર
કરવી. ૩ પ્રેમ કરે. ૪ ચાહવું. ૫ ખુશી થવું. દ ખુશી
કરવું. []. – (૨ ૫૦ રવત્તિ) ૧ જવું, ચાલવું. ૨ વેગ કર, ઉતા
વળું ચાલવું. ૩ હાલવું, કંપવુ. ૩ ઉતાવળ કરવી. સ્ (ક વાવ સે ગૂર્ય) ૧ જીર્ણ થવું, ઘસાઈ જવું. ૨ વૃદ્ધ
થવું, ઘરડું થવું ૩ જૂનું થવું. ૪ ઝૂરવું, તલસવું. ૫ કલ્પાંત કરે. ૬ ગુસ્સો કરે. ૭ હણવું. ૮ દુઃખ દેવું. [૧]

Page #130

संस्कृत धातुकोष
१०६ : जं
જૂથ (૧ ૩૦ સેટ્ નૃપતિને ) ૧ ક્ષીણ કરવું, હાસ કરવા. ૨ નષ્ટ કરવું. ૩ હણુવું. ૪ માર મારવા. ૫ દુઃખ દેવું. ઙ્ગ (o ૫૦ અનિટ્ નત્તિ) ૧ નાનું હોવું, ટૂંકું હોવું. ૨ નાનું કરવું. ૩ થાડુ હોવું. ૪ ઘેાડુ કરવુ. ૫ જીતવું, પરાભવ કરવા. ૬ તિરસ્કારવું.
-
નૃમ ( ૨૦ સેટ્ નર્મતે ) ૧ બગાસું ખાવું. ૨ આળસ મરડવી. નમ્ (૧ આા૦ સેટ્ રૃમ્મતે) બગાસું ખાવું. ૨ આળસ મર
ડવી. ૩ ફિક્કા ચહેરાવાળું હોવું. ૪ મ્લાન થવું, કરમાવું. ઙર્-૧ વિકસિત થવું, વિકાસ પામવા. ૨ વિકસિત કરવું. ૩ જોરથી બગાસું ખાવું. વિ−૧ વિકસિત થવું, વિકસવું. ૨ વિકસિત કરવું. ૩ ઉત્પન્ન થવું. ૪ ઉત્પન્ન કરવું. ૫ બગાસું ખાવું. સમુદ્-૧ યત્ન કરવા. ૨ સાધવું, સિદ્ધ કરવું. ૩ વિકસવું. ૪ વિકસાવવું. ૫ અગાસ' ખાવું. [૩] મૈં (૫૦ સેટ્ નત્તિ) ૧ જીણુ થવું, ઘસાઈ જવું. ૨ વૃદ્ધ થવું, ઘરડું થવું. ૩ જૂનું થવું. નિર્ ૧ ક્ષીણુ કરવું, હાસ કરવા. ૨ ક્ષીણ થવું, હ્રાસ થવા. ૩ નષ્ટ કરવું. ૪ નાશ થવા. ૫ નિર્જરા કરવી, કર્મના પુદ્ગલાને આત્માથી
અલગ કરવા.
૪ (૪ ૫૦ સેટ્ નીત્તિ) ઉપર પ્રમાણે અ. ૬ (૧ ૧૦ સેટ્ નળત્તિ ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. (૧૦ ૩૦ સેટ્ નતિ-તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. નૅક્ (o ૦ સેટ્ નેતે) ૧ જવું. ૨ હાલવું, કંપવું. (૪) નૅક્ ( આા૦ સેટ્ નેતે ) ૧ પ્રયત્ન કરવા, પ્રયાસ કરવા. ૨ મહેનત કરવી. ૩ જવું. ૪ હાલવું, કુપવું. [ ]

Page #131

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
જ્ઞા : ૨૦૭
= (૨ ૧૦ શનિ જ્ઞાતિ ) ૧ ઘસાવું, હાસ . ૨ પ્લાન
થવું, કરમાવું. ૩ સૂકાવું. ૪પડતી દશાને પામવું. ૫ નષ્ટ થવું. જ્ઞ (૨૦ ૩૦ સે જ્ઞાતિ-તે) ૧ જણાવવું. ૨ જાણવું. ૩ સમ
જાવવું. ૪ સમજવું. ૫ શીખવવું. ૬ દેખાડવું. ૭ દેખવું, જેવું. ૮ સંતુષ્ટ કરવું, પ્રસન્ન કરવું. ૯ પ્રશંસા કરવી, વખાણવું. ૧૦ વિનતિ કરવી, પ્રાર્થના કરવી. ૧૧ તીર્ણ કરવું, ધારવાળું કરવું, ધાર કાઢવી. ૧૨ પ્રેરવું, પ્રેરણા કરવી. ૧૩ હણવું. ૧૪ માર માર. શા–૧ આજ્ઞા કરવી, ફરમાવવું. ૨ સંતુષ્ટ કરવું, પ્રસન્ન કરવું. કતીર્ણ કરવું, ધાર કાઢવી. પ્રતિ૧ કહેવું. ૨ જણાવવું. વિ-૧ વિનતિ કરવી, પ્રાર્થના કરવી. ૨ સંતુષ્ટ કરવું. ૩ વિદિત કરવું, જણાવવું ૪ કહેવું. સમ
૧ હણવું, મારી નાખવું. ૨ માર મારો. જ્ઞા (૧ ૫૦ નિ જાનાતિ) ૧ જાણવું. ૨ સમજવું. ૩ ઓળ
ખવું. સન-૧ અનુમતિ આપવી, પરવાનગી દેવી, સમ્મત થવું. ૨ કબૂલ કરવું, માન્ય કરવું. ૩ અનુમોદના કરવી, સહાનુભૂતિપૂર્વક સંતુષ્ટ થવું. ૪ આજ્ઞા કરવી, હુકમ કરે. ક-૧ ન જાણવું. ૨ ના પાડવી. -(રાજપનાની) ૧ છૂપાવવું, સંતાડવું. ૨ એળવવું, સત્ય હકીક્ત ઉડાવી દેવી. મિ-૧ ઓળખવું, પિછાણવું. ૨ સારી રીતે જાણવું. અષ્યનુ-૧ સમ્મતિ આપવી. ૨ માન્ય કરવું, કબૂલ કરવું. ૩ અનુમોદના કરવી. ૪ આજ્ઞા કરવી. જવ-૧ અપમાન કરવું. ૨ ધિક્કારવું. ૩ હલકા સ્વરૂપે જાણવું, ઊતરતી કેટિનું માનવું. ૪ અવગણના કરવી, ન ગણકારવું, ન માનવું. મા–૧ આજ્ઞા કરવી. ૨ સારી રીતે જાણવું. ૩ -

Page #132

૧૦૮ : જ્ઞા
संस्कृत-धातुकोष
૧ પહેલું જાણવું, પ્રથમ જ્ઞાન થવું. ૨ પહેલું સમજવું. નિર-૧ નિશ્ચયરૂપે જાણવું. ૨ નિરંતર જાણવું. ઘર-(વા પ્રતિજ્ઞાની ) ૧ પ્રતિજ્ઞા કરવી, નિયમ લે. ૨ અંગીકાર કરવું, સ્વીકાર કરે. કમિ-ઓળખવું, પિછાણવું, અગાઉની પરિચિત વસ્તુને ઓળખી જવી. ર સ્મરણ કરવું, યાદ કરવું. -(કાવ્ય સંજ્ઞાન) ૧ તપાસવું. ૨ દેખરેખ રાખવી. ૩ વચન આપવું. ૪ કરાર કરવો. ૫ અંગીકાર કરવું, સ્વીકારવું, લેવું. ૬ અનુમતિ આપવી. ૭ આજ્ઞા કરવી. ૮ સંજ્ઞા કરવી, નામ પાડવું. ૯ ભાનમાં આવવું, શુદ્ધિ આવવી. ૧૦ જાણવું. તેમનુ-૧ અધિકાર આપે. ૨ અનુમતિ આપવી. ૩ જાણવું. સમમિ- ૧ ઓળખવું.
૨ નિર્ણય કરે. ૩ પ્રતિજ્ઞાને નિર્વાહ કરે, પ્રતિજ્ઞા પાળવી. જ્ઞા (૨૦ ૩૦ સે જ્ઞાતિ -તે) ૧ આજ્ઞા કરવી, હુકમ કરે.
૨ ટેરવું, પ્રેરણા કરવી. ૩ મેકલવું. ૪ જણાવવું. મા
આજ્ઞા કરવી, હુકમ કરે. કથા (૧ ૧૦ શનિ નિનાતિ) ૧ જીર્ણ થવું, ઘસાઈ જવું.
૨ વૃદ્ધ થવું, ઘરડું થવું. ૩ જૂનું થવું. કયુ ( ૨ ) નિઃ કાવ) ૧ જવું. ૨ નજીક જવું.
(૨ ૩૦ સે કયોતિ તે) ૧ શૈભવું. ૨ ચળકવું. [૪] કો ( સાવ નિ ચત) ૧ ઉપદેશ આપે. ૨ શીખ
વવું. ૩ ધર્મ-વ્રતાદિ આચરવું. ૪ ઉપનયન સંસ્કાર
કરે, જઈ દેવી. ૫ આજ્ઞા કરવી. fઝ (૨ ૫૦ અનિદ્ યતિ) ૧ જીતવું. ૨ વશ કરવું. ૩ જૂન
કરવું, ઓછું કરવું. ૪ ન્યૂન થવું.

Page #133

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
झर्छ : १०९
fઝ (૨૫૦ નિ ચરિ) જીર્ણ થવું, ઘસાઈ જવું. ૨ વૃદ્ધ
થવું, ઘરડું થવું. ૩ જૂનું થવું. ૪િ (૨૦ ૩૦ સે જ્ઞાતિ-તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ઝી ( ૫૦ શનિ જ્ઞાતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ઝી (૨૦ ૩૦ સે યતિ-) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. બ્રો ( ૫૦ નિ બ્રિજાતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. વઘ (૨૫૦ સે જાતિ) ૧ તાવ આવે, તાવવાળું હોવું.
૨ માંદુ હાવું, રેગી હાવું. sa (૨ ૬૦ સે કવતિ ) ૧ સળગવું. ૨ ભડકે થે.
૩ તપવું, ધગધગવું. ૪ બળવું. પ સળગાવવું. ૬ બાળવું. ૭ પ્રકાશવાળું કરવું. ૮ પ્રકાશવાળું હોવું. ૯ ચળકવું, ચમકવું. ૧૦ ચાલવું. ૨૬-૧ ઉજજવળ કરવું, ઊજળું કરવું. ૨ દેદીપ્યમાન કરવું. ૩ ઉજજવળ હોવું. ૪ પ્રકાશવાળું હોવું. ૫ સળગવું. ૬ સળગાવવું. સમુ-૧ ક્રોધ કરે. ૨ આકાશ કર. ૩ મનમાં બળવું, મનમાં બળતરા કરવી.
૪ ઈર્ષ્યા કરવી. ઘર (૨ ૫૦ સે તિ) ૧ એકઠું કરવું. ૨ ગૂંથવું. ૩ એકઠું
થવું. ૪ જટાની પેઠે ગૂંચળાવાળું-ગૂંચવાયેલું હોવું. ૫ અવ્યવસ્થિત લાંબા વાળ હોવા. ૬ જટાધારી હોવું. ૭ વાળ
ગૂંથવા. # (૨ ૫૦ સે ક્ષતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. શમ્ (૨૫૦ મતિ) જમવું, ખાવું. [] ખર્ષ (૬ ૧૦ સે તિ) ૧ કપકે દે. ૨ નિંદવું, નિંદા
કરવી. ૩ તિરસ્કારવું. ૪ ધમકાવવું. ૫ ડરાવવું. ૬ કહેવું, બલવું. ૭ હણવું. ૮ માર માર. ૯ દુખ દેવું.

Page #134

११० : झर्छ
संस्कृत-धातुकोष (૬ ૫૦ સે યુતિ ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ઘર્ણ (૬ ૫૦ સેર છૂરિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ.
(૨૦ ૩૦ સે ક્ષતિ -તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ૬ ( ૧ ૨૦ સે સાત) ૧ હણવું. ૨ દુઃખ દેવું. #g ( ૨ ૩૦ સેટ યુતિ-તે ) ૧ લેવું, ગ્રહણ કરવું. ૨ થોભવું,
ઝાલવું. ૩ પકડવું. ૪ વસ્ત્રાદિ પહેરવું. ૫ ઢાંકવું, આચ્છા
દન કરવું. ૬ ઓઢવું. ૭ પાથરવું. સુ (૨ મા નિ વૃત્તેિ ) ૧ જવું. ૨ સ્થલાંતર કરવું. શ્ન ( ૫૦ સે સૂપતિ ) ૧ હણવું. ૨ દુઃખ દેવું. છે (૪ પ૦ સે તિ) ૧ જીર્ણ થવું, ઘસાઈ જવું. ૨ વૃદ્ધ
થવું, ઘરડું થવું. ૩ જૂનું થવું. છે (૧ ૫૦ લે છૂળતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. Bયુ ( ર મા નિ ઢચવતે) ૧ જવું. ૨ સ્થલાંતર કરવું. ટ ( ૧ ૨૦ સે ટરિ) ૧ બાંધવું, જકડવું. ૨ ગૂંથવું.
૩ સંયુક્ત કરવું, જોડવું. [૩] ટ૬ (૨૦ ૩૦ સે ટફુરિ-તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ટસ્ (૨ ૬૦ સે ટર) ૧ વ્યગ્ર થવું, ગભરાવું. ૨ કાયર
થવું, કંટાળવું. ૩ હદયના રેગવાળું હોવું. ૪ દુખી હોવું.
૫ ટળવું, આવું જવું, દૂર થવું. ૬ નષ્ટ થવું. દિઠ ( સાવ સે ટેક્ત) ૧ જવું. ૨ હાલવું, કંપવું. ૩ ટેકે
આપ, આધાર આપે. ૪ મદદ કરવી. દિ (૨ આવે તે ટેત્તે ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. [૪] દિ (૨ ૫૦ લે રે તિ) ૧ ફેંકવું. ૨ ઉછાળવું. ૩ મેકલવું.
૪ પ્રેરવું, પ્રેરણા કરવી.

Page #135

ગુજરાતી અથ સહિત.
डिप् : १११
ટિપ્ ( ૧૦ ૩૦ સેટ્ ટેત્તિ-તે) ઉપર પ્રમાણે અ. ટી ( ૧ બ્રા॰ સેક્ ટીતે ) ૧ જવું. ર હાલવું, કે પવું. ૩ ટકવું, લાંબા વખત સુધી નભવું-પાષાવું. ૪ જાણવું. ૫ ટીકા કરવી, વ્યાખ્યા કરવી, વિવરણ કરવું. ૬ વીગતવાર સમજાવવું. [ ]
ટુમ્ ( ૫૦ સેટ્ ટોત્તિ) ૧ આડંબર કરવા, ઠાઠમાઠ કરવા. ૨ ખાટા ડાળ કરવા. ૩ અહંકાર કરવા.
ટૌ (૧ આા૦ સેટ્ ટૌતે) જવું. []
વજ્ર ( ૧ ૧૦ સેન્ દ્ઘત્તિ ) ૧ વ્યાકુલ થવું, ગભરાવું. ૨ કાયર થવું, કટાળવું. ૩ હૃદયના રાગવાળુ હોવું. ૪ દુ:ખી હાવું. ૫ ટળવું, આધુ જવું, દૂર થવું. ૬ નષ્ટ થવું.
અ
હમ્ ( ૧૦ આ૦ સેટ્ હાચતે ) ૧ એકઠું કરવું. ર ઢગલા કરવા. ૩મ્પ ( ૧ ૧૦ સેટ્ ઇતિ ) ૧ એકઠું કરવું. ૨ ઢગલા કરવા. ૩ મન કરવું, મસળવું, ચેાળવું. [૩] ૩મ્પ ( ૧૦ ૩૦ સેટ્ ઇતિ–તે ) ઉપર પ્રમાણે ૩ ્ ( ૨ ૫૦ સેટ્ ઇમ્નત્તિ ) ૧ ફૈ'કવું. ૨ ઉછાળવું. આા-૧ આડખર કરવા, ઠાઠમાઠ કરવા. ૨ ખાટો ડોળ કરવા. વિવિડંબના કરવી, દુ:ખ દેવું. ૨ તિરસ્કાર કરવા. ૩ અપમાન કરવું. પ ઠગવું. ૬ નકલ કરવી. [૬ ] સ ્ (૧૦ ૩૦ સેટ્ ઇમ્યયતિતે ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. કમ્ ( ૧ ૧૦ સેટ્ કમ્મતિ ) ૧ એકઠું કરવું. ૨ ઢગલા કરવા. [૩] રમ્ (૧૦ ૩૦ સેટ્ ઇમ્મતિ–તે) ઉપર પ્રમાણે અ Øિí (૪ ૧૦ સેટ્ હિલ્થતિ) ૧ ફેકવું. ૨ ઉછાળવું. ૩ મેકલવું. ૪ પ્રેરવું, પ્રેરણા કરવી. ૫ ઉલ્લંધન કરવું, આજ્ઞાભંગ કરવા.
(

Page #136

११२ : डिप्
संस्कृत-धातुकोष હિg ( ૬ ૬૦ સેટ હિરિ ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. હિપ (૨૦ ૩૦ સે ફેવરિ-રે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. faq (૨૦ ગા. પચતે ) ૧ એકઠું કરવું. ૨ ઢગલો કરે. હિમ્ (૨ ૫૦ સે હેમતિ ) ૧ હણવું. ૨ દુઃખ દેવું. gિ ( ૨૫૦ સેટ રિકરિ ) ૧ એકઠું કરવું. ૨ ઢગલો કરે.
૩ મર્દન કરવું, મસળવું, ચાળવું. [૩] દિપુ (૨૦ ૩૦ સે હિQચરિતે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ.
(૨ ૫૦ સેફ્ટ હિતિ ) ફેકવું. [૩] દિવ્ (૨૦ ૩૦ સે દિવતિ-) ફેંકવું. હિમ ( ૨ ૧૦ સે હિમતિ ) ૧ એકઠું કરવું. ૨ ઢગલો કરો.
૩ મર્દન કરવું, મસળવું, ચાળવું. ૪ ફેંકવું, ઉછાળવું. [૩] દિ (૨૦ ૩૦ સે હિમતિ તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ફી (૨ કાવ્ય સેટ ટચ) ૧ ઊડવું, હવામાં અદ્ધર જવું, આકા
શમાં જવું. ૨ જોરથી ચાલવું, દેડવું. શા-આકાશમાંથી નીચે ઊતરવું. ર–ગોળાકાર ઊડવું. સમૂ-ટેળું વળીને ઊડવું,
ટેળાંએ ઊડવું. સમુ-અટકી અટકીને ઊડવું, ધીરે ધીરે ઊડવું. હી (૪ મા સે ચિતે ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. [ો ] તુટુ ( ૨ પ૦ હેર ટુરિ ) ૧ ટૂંઢવું, શોધવું, ખોળવું. ૨ તપા
સવું, તપાસ કરવી. [૩] ઢૌ (૨ ૦ સે ઢૌત્તે) ૧મૂકવું, રાખવું, સ્થાપવું. ૨ ઉપ
સ્થિત કરવું, હાજર કરવું. ૩ ભેટ કરવું, અર્પણ કરવું. ૪ મળવું, મેળાપ કરે. ૫ પ્રેરવું, પ્રેરણા કરવી. ૬ મેકલવું. ૭ જવું. ૮ સ્થળાંતર કરવું. ૯ હાલવું, કંપવું. ઉપ૧ આગળ મૂકવું. ૨ નજીક મૂકવું. ૩ ભેટ કરવું, અર્પણ કરવું. [૪]

Page #137

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
ત
૧૨૩
તમ્ (૧ ૫૦ તંતિ) ૧ શણગારવું, વિભૂષિત કરવું.
૨ શેભાવવું, સુશોભિત કરવું. [૩] તમ્ (૨૦ ૩૦ સે સંયતિ–તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ત(૨ ૫૦ સેટ તતિ) ૧ હસવું. ૨ મશ્કરી કરવી, હાંસી
કરવી. ૩ વિડંબના કરવી. ૪ સહન કરવું, ખમવું, વેઠવું. તમ્ (૨૫૦ તક્ષતિ) ૧ છેલવું. ૨ છાલ ઉતારવી. ૩ કાપવું.
૪ કકડા કરવા. ૫ ધારવાળું કરવું, ધાર કાઢવી. ૬ જખમી કરવું, ઘાયેલ કરવું. ૭ તિરસ્કારવું, તુચ્છકારવું. ૮ શબ્દો વડે વધવું, માર્મિક વચન કહેવાં. ૯ ઢાંકવું, આચ્છાદન કરવું. અનુ-ધાર કાઢવી. સ-૧ તિરસ્કારવું. ૨ શબ્દો વડે વીંધવું, માર્મિક વચન કહેવાં. ૩ કાપવું. ૪ ટુકડા કરવા.
૫ જખમી કરવું, ઘાયલ કરવું. તક્ષ (૬ ૫૦ વે તોતિ) ૧ છેલવું. ૨ છાલ ઉતારવી.
૩ કાપવું. ૪ કકડા કરવા. પ ધાર કાઢવી. ૬ જખમી
કરવું, ઘાયલ કરવું. ત૬ (૨ ૫૦ સે તçરિ ) ૧ દુઃખી જીવન વીતાવવું. ૨ દરિદ્ર
પણે જીવવું, નિર્ધનપણે જીદગી ગાળવી. ૩ હસવું. ૪મશ્કરી કરવી. મા-૧ બીવું, ભય પામવે. ૨ શંકિત થવું,
સંશય થે. ૩ રેગી દેવું, રેગ થે. ૪ સંતાપ પામે. [3] ત૬ (૨ કા. સ્ તફ્રને) જવું, ગમન કરવું. [૩] તક (૫૦ ર્ તતિ) ૧ જવું. ૨ હાલવું, કંપવું. ૩ થર
થરવું. ૪ લથડવું, લથડિયું ખાવું. ૫ અથડાવું. ૬ ઠેકર
વાગતાં પડી જવું. [૩] તે (૨ ૫૦ જે તતિ) જવું. બા-૧ સિંચવું, પલાળવું.
૨ છાંટવું, છટકેરવું. [૪]

Page #138

११४ : तम्च
संस्कृत-धातुकोष તન્ક (૭ v. તે તનાિ) ૧ સંકુચિત થવું, સંકેડાવું.
૨ સંકુચિત કરવું, સંકેડવું. [3] તળ્યુ (૭ ૧૦ વેર્ ત૪િ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. તજ્ઞ (૭ ૫૦ રેસ્ તત્તિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. તન્ન (૨ ૦ ૨ તરિ) જવું, ગમન કરવું. [૪] ત (૨ ૫૦ સે તતિ) ૧ ઊંચું થવું, વધવું. ૨ ઊછરવું,
પાલન-પોષણથી મોટું થવું. ૩ ઊઠવું, ઊભું થવું. ત (૧૦ ૩૦ સે તાટસ્થતિ ) તાડન કરવું, માર માર. તરુ (૨૦ ૩૦ રે તારચરિતે ) ૧ તાડન કરવું, માર માર.
૨ ઠબકારવું, અફળાવવું, આઘાત કરવો. ૩ ઝાપટવું, વસ્ત્રાદિની ઝાપટથી સાફ કરવું. ૪ પ્રેરવું, પ્રેરણા કરવી. ૫ ગુણવું, ગુણાકાર કરે. ૬ બોલવું. ૭ શૈભવું. ૮ ચળકવું,
ચમકવું. ૩-૧ વાજિંત્ર વગાડવું. ૨ માર માર. ત૬ (૨ ૫૦ સેલ્ તતિ ) ૧ તાડન કરવું. ૨ ઠબકારવું, અફ
બાવવું. આઘાત કરે. ૩ ઝાપટવું. ૪ પ્રેરવું, પ્રેરણું કરવી. તo ( ગા. તે તeતે ) તાડન કરવું, માર માર. વિ
વિતંડાવાદ કરે, બેટો બકવાદ કરે. [૩] તમ્ (૮ ૩૦ સે તોતિ, તનુજો) ૧ વિસ્તારવું, ફેલાવવું. ૨ લ.
બાવવું, લાંબું કરવું. ૩ તાણવું. ૪ વધારવું, વૃદ્ધિ કરવી.
૫ પાથરવું. ૬ કરવું. [1] તન (૨૦ ૩૦ સે તાનચરિતે) ૧ શ્રદ્ધા રહિત હોવું, શ્રદ્ધા
ન રાખવી, વિશ્વાસ ન કરે. ૨ ઈજા કરવી. ૩ દુઃખ દેવું. ૪ શ્રદ્ધા રાખવી, વિશ્વાસ કરે, ભસે રાખ. ૫ માનવું. ૬ ઉપકાર કરે, સહાય આપવી. ૭ આશ્રય આપે ૮ ઈજા રહિત લેવું. ૯ દુઃખ ન આપવું. ૧૦ શબ્દ

Page #139

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
तप् : ११५
કરે. ૧૧ વિસ્તારવું, ફેલાવવું. ૧૨ લંબાવવું, લાંબું કરવું. ૧૩ તાણવું. ૧૪ વધારવું, વૃદ્ધિ કરવી. ૧૫ પાથરવું. ૧૬ કરવું. મા-, -, વિ-૧ વિસ્તૃત થવું. ૨ લાંબું થવું.
૩ વિસ્તૃત કરવું. ૪ લાંબું કરવું. તન ( ૫૦ સે તનતિ ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. [1] તન્ત (૧૨ ૫૦ સે તન્તરિ ) ૧ દુઃખી હોવું. ૨ દુઃખ દેવું. ત (૨૦ મા સે તન્નતે ) ૧ કુટુંબ-પરિવારનું પાલન
પિષણ કરવું, સંભાળ લેવી. ૨ રક્ષણ કરવું. ૩ પિષવું, પિષણ કરવું. ૪ ફેલાવું. ૫ ફેલાવવું. ૬ મસલત કરવી.
૭ ગુપ્ત હકીકત કહેવી. ૮ વ્યવસ્થા કરવી. તર્ (૧ ૫૦ સે તન્નતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. તેન્દ્ર ( ગા. તે તતે ) ૧ તૃપ્ત થવું, ધરાવું. ૨ સંતુષ્ટ
થવું, ખુશી થવું. ૩ સુખી દેવું. [૩] ત (૨ ૩૦ સે તન્નતિ રે) ૧ બેશુદ્ધ હવું, મૂછિત હોવું.
૨ મેહિત થવું, મેહ પામવે. ૩ ખિન્ન થવું. ૪ દુઃખી
હેવું. ૫ આળસુ હેવું. દ મૂર્ખ હોવું તા ( ૧૦ સે તાતિ ) આળસુ હોવું, આળસ કરવી. ત, ( ૫૦ નિ તત) ૧ તપવું, ગરમ થવું, ઉષ્ણ થવું.
૨ તપાવવું, ગરમ કરવું. ૩ સંતાપ કરે, સંતપ્ત થવું. ૪ સંતપ્ત કરવું, સંતાપ પમાડે. ૫ ક્રોધ કરે. ૬ ગુસ્સે કરવું. ૭ તપ કર, તપસ્યા કરવી. ૮ પ્રતાપી થવું. પરાકમી થવું. ૯ પ્રભાવશાલી હાવું. કનુ–પસ્તાવું, પશ્ચાત્તાપ કરો. મિ-૧ સંતાપ આપે. ૨ ગુસ્સ કરવું. ૩ દુઃખ દેવું. રિ-૧ પસ્તાવો કરે. ૨ સંતાપ પામવે. પ્રતિ૧ ચિંતા કરવી. ૨ સંભાળ લેવી, ખબર રાખવી.

Page #140

११६ : तप्
संस्कृत-धातुकोष
ત (૪ રા. િત ) ૧ પ્રતાપી હોવું. પરાક્રમી હવું.
૨ પ્રભાવશાલી હેવું. ત, (૨૦ ૩૦ સે તાપથતિ-સે) ૧ તપાવવું, ગરમ કરવું.
૨ સંતાપ પમાડે. ૩ ગુસ્સ કરવું. ૪ તપવુ, ગરમ થવું. ૫ સંતાપ કરે. ૬ તપ કરે, તપસ્યા કરવી. મિ૧ દુઃખી કરવું. ૨ તપાવવું, ગરમ કરવું. મા–૧ આતાપના લેવી, સૂર્યના તાપમાં શરીરને તપાવવું. ૨ ગરમી
ઠંડી વગેરે સહન કરવું. ત, (૨ ભાવ સે તારે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. તપુ (૨૨ ૫૦ સે તપુતિ) ૧ દુઃખ પામવું. ૨ દુઃખ દેવું. તમ્ (૪ ૫૦ તામ્યતિ) ૧ ખિન્ન થવું, ખેદ કરે.
૨ ઉદ્વિગ્ન થવું, ઉદ્વેગ પામે. ૩ દુખી હોવું. ૪ શારી
રિક પીડા ભેગવવી. ૫ ઈચ્છવું, ચાહવું. [૪] તq (૨૨ ૫૦ સે તપથતિ) ૧ દુખ પામવું. ૨ દુઃખ દેવું. તવુ ( ૫૦ જે તત્વતિ) ૧ જવું. ૨ હાલવું, કંપવું. ત) (૨ ના સેટ તારે ) ૧ રક્ષણ કરવું, બચાવવું. ૨ સાર
સંભાળ લેવી. ૩ રાખવું, મૂકવું. ૪ જવું. તાળ (૧૨ ૫૦ લે રાતિ ) ૧ જવું. ૨ સરકવું, ખસવું ત (૨ ૫૦ રતિ ) ૧ તર્ક કરે, અનુમાન કરવું.
૨ સંભાવના કરવી, કલ્પના કરવી. ૩ વિચારવું, ચિંતન કરવું. ૪ શંકા કરવી. ૫ વાદ-વિવાદ કરે. ૬ આકાંક્ષા
રાખવી, ઇચ્છવું. વિ-૧ શંકા કરવી. ૨ ઊલટું અનુમાન કરવું. તર્જ (૨૦ ૩૦ સે તાત્તિ તે) ૧ ઉપર પ્રમાણે અર્થ.
૨ બોલવું. ૩ શૈભવું. ૪ ચળકવું, ચમકવું.

Page #141

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
વિઠ્ઠ : ૦૨૭
ત” (૨ ૧૦ સે તતિ) ૧ ધિક્કારવું, તિરસ્કાર કરે.
૨ દૂષણ દેવું. ૩ નિંદવું. ૪ ઠપકો આપ. ૫ ધમકાવવું, ધમકી આપવી. ૬ ડરાવવું, બીવરાવવું. ૭ તાડન કરવું, માર
મારે. ૮ મશ્કરી કરવી. તર્ક (૨૦ ૩૦ સે તાત્તિ-તે ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ત૬ (૨ ૫૦ હેલ્ સર્વતિ) ૧ હણવું. ૨ દુઃખ દેવું. તર્ણ (૨ ૫૦ સે તર્વતિ) જવું, ગમન કરવું.
( ૨ ) તે તરુતિ ) ૧ સ્થાપન કરવું, બેસાડવું. ૨ સ્થાપન થવું. ૩ પ્રતિષ્ઠા પામવી, યશ મેળવ. ૪ રહેવું, વસવું. ૫ જવું, ગમન કરવું. ૬ સંપૂર્ણ થવું. ૭ ભરપૂર થવું. ૮ સિદ્ધ થયું. ૯ સિદ્ધ કરવું. ૧૦ તળવું, કકડાવેલા
ઘી અથવા તેલમાં પકવવું. તરું (૨૦ ૩૦ સે તારુતિ-તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. તરૂ (૧૧૦ તિ) જવું. તણ (૪ ૧૦ સે તથતિ) ૧ ફેંકવું. ૨ ઉછાળવું. ૩ પ્રેરવું,
પ્રેરણા કરવી. ૪ મોકલવું. ૫ કરમાવું, ચીમળાવું. ૬ હીન થવું, હુાસ થ. ૭ ખેવું, ગુમાવવું. ૮ ખેવાવું, વાઈ
જવું. ૯ નાશ થ. [૪] તાણ (૨ ના લે તાત્તેિ ) ૧ પાલન કરવું, સંભાળ લેવી.
૨ રક્ષણ કરવું, બચાવવું. ૩ વિસ્તારવું, ફેલાવવું. ૪ લાંબુ
કરવું. પ રચવું. [] તિ(૨૦ તેવો) ૧ જવું. ૨ ખસી જવું, ચાલ્યા જવું. તિ ( ગા. મે તેવો ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. [૪] તિરણ (તિતિ ) ૧ હણવું. ૨ માર મારે.

Page #142

૨૨૮ : તિનું
संस्कृत-धातुको ૩ દુઃખ દેવું. ૪ મારી નાખવાનો પ્રયાસ કરે. ૫ દબા
વવું. ૬ હલ્લો કરે, ચડાઈ કરવી. ૭ યુદ્ધ કરવું. ૮ જs. તિન (૧ ૧૦ સે તિનીતિ ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. વિઘ (૫ ૫૦ જેટ દિનોતિ) ૧ હણવું. ૨ દુઃખ દેવું.
( સે તિતિક્ષતે ) ૧ સહન કરવું, ખમવું, વેઠવું
૨ ક્ષમા કરવી, માફી આપવી. તિન (૬ માં તેનો) ૧ તીક્ષણ કરવું, ધારવાળું કરવું.
૨ અણીદાર કરવું, અણુ કાઢવી. ૩ ચકચકિત કરવું
૪ ચળકવું, ચમકવું. તિજ્ઞ (૨૦ ૩૦ સેર્ તે યતિ તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. તા (૨ મા તે તેને ) ૧ ઝરવું, ટપકવું. ૨ ચૂવું. ૩ ખરવું.
૪ પલાળવું, ભીંજવવું. ૫ છાંટવું, છંટકેરવું. ૬ ચળકવું, ચમકવું. ૭ સાફસૂફ કરવું. ૮ હાલવું, કંપવું. ૯ રક્ષણ કરવું. ૧૦ દેવું, આપવું. ૧૧ અફસેસ કરે. ૧૨ રેવું.
૧૩ દુઃખી દેવું. ૧૪ દુઃખી કરવું. [૪] તિર્ (૨ ૫૦ તેમતિ) ૧ ભીનું થવું. ૨ ભીનું કરવું. નિમ્ (૪ ૧૦ સે સ્થિતિ) ૧ ભીનું થવું. ૨ ભીનું કરવું. ત્તિ ( ૨ ૫૦ સે તિરસ્થતિ ) ૧ છૂપાઈ જવું, સંતાવું.
૨ અદશ્ય થવું. ૩ અદશ્ય કરવું, ગુપ્ત કરવું. ૪ ઢાંકી દેવું. તિરું (૨ ૫૦ સે તેતિ) ૧ જવું. ૨ તેલવાળું થવું. ૩ એક
વાળું કરવું. ૪ ચોપડવું. ૫ ચીકણું થવું. ૬ ચીકણું કરવું તિરુ (૬ ૫૦ ને વિસ્તૃતિ) ૧ તેલવાળું થવું. ૨ તેલવાળુ
કરવું. ૩ ચેપડવું. ૪ ચીકણું થવું. ૫ ચીકણું કરવું. તિરું (૨૦ ૩૦ સે તેઢ-તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ.

Page #143

ગુજરાતી અથ સહિત.
तुज् : ११९
નિર્જી (૧૧૦ ક્ષેત્ ત્તિત્તિ) જવું, ગમન કરવું. તી ( ૧ આ॰ સેટ્ તીતે) જવુ, ગમન કરવુ. [ ] તીમ્ (૪ ૧૦ સેટ્ તીતિ ) ૧ ભીનું થવું. ૨ ભીનું કરવું. તીર્ (૧૦ ૩૦ સેટ્ તીāત્તિ-તે) ૧ કાર્ય પૂર્ણ કરવું, પૂરું કરવું. ૨ સમાપ્ત કરવું. ૩ પાર પાડવું. ૪ પાર પડવુ. ૫ પાર પહોંચાડવું. ૬ પાર પહેાંચવું.
તીર્ (૧૧૦ સેક્ તીતિ) ૧ જાડુ હાવું. ૨ મજબૂત હોવુ. તુ (૨૫૦ અનિટ્ સર્વત્તિ, નૈતિ ) ૧ આજીવિકા ચલાવવી,
ગુજરાન ચલાવવુ. ૨ પૂર્ણ થવુ. ૩ પૂર્ણ કરવુ. ૪ વધવુ, વૃદ્ધિ ંગત થવું. ૫ વર્તવું, આચરવું. ૬ જવું. ૭ હેંણુવું. ૮ માર મારવા. ૯ દુઃખ દેવુ.
તુચ્છ ( ૧૦ ૩૦ સેર્ તુચ્છતિ-તે, તુચ્છાપત્તિ-તે ) ઢાંકવુ.. તુન ( ૧ ૧૦ સેટ્ સોઽતિ) ૧ ણવુ. ૨ દુ:ખ દેવું. તુર્ ( ૧૦ ૩૦ સેર્ તોઽત્તિ-તે) ૧ ખલવાન હોવુ, મજબૂત હાવું. ૨ ખળ કરવું. ૩ શ્વાસ લેવા, જીવવુ, જીવતું હેવુ. ૪ રહેવું, વસવું. ૫ ઘર કરવું. ૬ ગ્રહણ કરવું. છ શાભવુ. ૮ ચળકવુ', ચમકવુ. ૯ હેવુ. ૧૦ દુઃખ દેવુ.
મુન્ત્ (o ૫૦ સેટ્ સુન્નત્તિ ) ૧ ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ૨ રક્ષણ કરવું, મચાવવુ. ૩ પાલન-પોષણ કરવું. ૪ દેવુ', આપવુ. ૫ ખેલવું. [૩]
મુખ્મ ( ૨૦ ૩૦ સેટ્ તુતિ-તે) ૧ બલવાન હોવુ, મજબૂત હાવું. ૨ મળ કરવું. ૩ શ્વાસ લેવા, જીવવું. ૪ રહેવું, વસવું. ૫ ઘર કરવું. ૬ લેવુ', ગ્રહણ કરવું. છ દેવુ, આપવુ. ૮ ખેલવું. હું શોભવું. ૧૦ ચળકવુ, ચમકવુ. ૧૧ હણુવું.

Page #144

१२० : तु
संस्कृत धातुकोष
તુ? (૬૬૦ સેટ્ તુતિ) ૧ તૂટવું, તૂટી જવું, ટુકડા થવા.
૨ અલગ થવુ, જુદું પડવું. ૩ તકરાર કરવી, ઝઘડવું'. ૪ છૂટવું, ઘટવુ, ઓછુ થવુ. ૫ દુઃખી હોવુ.. ૬ દુઃખ દેવુ, તુ (૨૦ ૩૦ સેટ્ સોટત્તિ-તે) ૧ તેાડવુ. ૨ છેદવું, કાપવું, તુટ્ટુ (૧૧૦ સપ્ તોઽત્તિ) ૧ તાડવુ. ર ફાડવુ, ચીરવું. ૩ કાવું.
૪ ભાંગવું. ૫ નાશ કરવા. ૬ અનાદર કરવા, અપમાન કરવું. છ તિરસ્કારવું. ૮ હણુવુ. ૯ ઇજા કરવી, ૧૦ માર મારવેા. ૧૧ દુઃખ દેવુ.... [ ]
તુર્ ( ૬ ૧૦ ક્ષેત્ તુતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. તુર્ (૧૦ ૩૦ સેટ્ સોઢત્તિ-તે) ઉપર પ્રમાણે અ તુજ્જુ (૧ ૧૦ સેર્ તુતિ) ઉપર પ્રમાણે અ. તુ ( ૧૦ ૩૦ સેટ્ સુધ્રુત્તિ–તે ) ઉપર પ્રમાણે અ તુ (૪ ૧૦ સેક્ તુતિ ) ૧ દગા કરવા, વિશ્વાસઘાત કરવા. ૨ આડાડાઈ કરવી. ૩ કપટ કરવું, ૪ વાંકું થવું. ૫ વાંકુ કરવુ.
તુળ (૬ ૧૦ સેટ્ તુતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. તુજ્જુ ( ૧ આા૦ સેટ્ તુષ્ટુતે ) ૧ તેાડવુ. ૨ ફાડવુ, ચારવું: ૩ કાપવું. ૪ ભાંગવું. પ નાશ કરવા. ૬ અનાદર કરવા, અપમાન કરવું. છ તિરસ્કારવુ. ૮ દુખાવવું. ૯ હવું, ૧૦ ઇજા કરવી. ૧૧ માર મારવા. ૧૨ દુઃખ દેવું. [૩] તુË ( ૧૦ ૩૦ સેટ્ દુસ્થતિ-તે) ૧ આચ્છાદન કરવું, ઢાંકવું. ૨ આડો પડદો કરવા. ૩ પાથરવું. ૪ ફેલાવવું, વિસ્તારવુ. ૫ સ્તુતિ કરવી.
સુવ્ (૬૩૦ અનિટ્ સ્તુવૃત્તિને) ૧ પીડવુ', દુઃખ દેવુ. ૨ કન

Page #145

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
तुम्ब : १२१
ડવું, પજવવું, સતાવવું. ૩ નડવું. ૪ એડવું, છેડતી કરવી.
૫ ઈજા કરવી, જખમી કરવું. તુ, (૨ ૫૦ સેટ તોતિ) ૧ હણવું. ૨ માર મારે. ૩ દુઃખ
દેવું. ૪ નડવું, આડોડાઈ કરવી, હરકત કરવી. તુ, (૬ ૧૦ સેટ સુપતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. તુપ (૨૦ ૩૦ સે તોપતિ-તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. તુમ ( ૨ ૫૦ સેટ તોતિ) ૧ હણવું. ૨ માર મારવો. ૩ દુઃખ
દેવું. ૪ નડવું, આડેડાઈ કરવી, હરકત કરવી. તુt (૬ ૦ સેટ કુતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. તુ (૨૦ ૩૦ સેટ તોતિ તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. તુમ ( માત્ર સેટ તોમરે) ૧ હણવું. ૨ માર મારે.
૩ દુઃખ દેવું. ૪ નડવું, આડોડાઇ કરવી, હરક્ત કરવી. તુમ (૪ ૧૦ સેટ તુતિ) ઉપર પ્રમાણ અર્થ. તુમ (૧૦ ફેર તુનાતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. તુ (૨ ૫૦ સેટ તુષતિ ) ૧ હણવું. ૨ માર મારે. ૩ દુઃખ
દેવું. ૪ કલેશ પામે. ૫ દુઃખી થવું. તે (૪ ૧૦ સેટ તુતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. તુષ (૬ ૫૦ Rટ તુર) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. તુષ્પ (૨૦ ૩૦ સેટ તુમ્પયરિ-તે) ઉપર પ્રમાણ અર્થ. તુઝ (૨૫૦ સેટ તુમત્તિ) ૧ હણવું. ૨ માર માર. ૩ દુખ
દેવું. ૪ કલેશ પામે. ૫ દુઃખી થવું. તુ (૬ ૧૦ સેટ તુwત) ઉપર પ્રમાણ અર્થ. તુજ (૨ ૫૦ Rટ તુતિ ) ૧ પીવું, દુઃખ દેવું. ૨ અદશ્ય
થવું. ૩ સંતાવું, છુપાઈ જવું. ૪ નષ્ટ થવું. [૩]

Page #146

१२२ : तुम्ब
संस्कृत-धातुकोष તુ (૨૦ ૩૦ સે તુજરિ રે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. તુર (૬ ૧૦ સેટ તોતિ) ૧ જલદી ચાલવું, ઉતાવળું ચાલવું.
૨ ઉતાવળ કરવી. તુર ( રૂ ૫૦ તુરોર્તિ ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. તુર (૬ ૩૦ સે તુરતિ-તે ) ૧ ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ૨ જીતવું.
૩ હણવું. ૪ દુઃખ દેવું. તુર (૨૦૩૦ સે સુરતિ તે) ૧ જલદી ચાલવું, ઉતાવળ
ચાલવું. ૨ ઉતાવળ કરવી. તુરા (૧૨ ૫૦ સે સુરતિ ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. તુર્થ (૧ ૫૦ જેટુ તૂર્વતિ) ૧ હણવું. ૨ ઈજા કરવી, જખમી
કરવું. ૩ માર મારે. ૪ દુખ દેવું. ૫ જીતવું. ૬ રક્ષણ
કરવું, બચાવવું. ૭ પાલન-પોષણ કરવું. ૮ શ્રેષ્ઠ હોવું. [૨] તુ ૨ ૧૦ સે તોતિ ) તળવું, જોખવું. તુ (૨૦ ૩૦ સે તોઝતિ-તે) ૧ તળવું, જોખવું. ૨ ઉઠા
વવું, ઊંચકવું. ૩ નિશ્ચય કરો. વ7-૧ ઊંચું કરીને જોખવું.
૨ ઊંચકવું, ઉઠાવવું. તુ (૨૦ ૦ સે તો તે) પૂર્ણ કરવું, પૂરું કરવું. તુ (કા તોરાતે) હણવું, મારી નાખવું. તુષ્ટ્ર (૪ ૧૦ શનિ તુષ્યતિ) ૧ સંતોષ પામે, ખુશી થવું,
પ્રસન્ન થવું. ૨ તૃપ્ત થવું, ધરાવું. તુમ્ (૧ ૫૦ સેટ તોતિ ) શબ્દ કર, અવાજ કરે. તુ (૨૦ તોતિ) ૧ પીડવું, દુખ દેવું. ૨ નડવું, હર
કત કરવી. ૩ પજવવું, સતાવવું. ૪ ઈજા કરવી. [૪] તૂટુ (૨ ૫૦ સે તૂતિ ) ૧ તેડવું. ૨ ફાડવું, ચીરવું. ૩ કાપવું.
૪ ભાંગવું. ૫ નાશ કરે. ૬ અનાદર કર, અપમાન

Page #147

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
तृद् : १२३
કરવું. ૭ તિરસ્કારવું. ૮ હણવું. ૯ ઈજા કરવી. ૧૦ માર
માર. ૧૧ દુઃખ દેવું. [ 5] તૂળ (૨૦ માત્ર તે સૂચ) ૧ ભરવું. ૨ પૂર્ણ કરવું. તૂળ (૨૦ ૩૦ સે તૂળતિ તે) ૧ સંકુચિત થવું, સંકેચાઈ જવું.
૨ સંકુચિત કરવું. ૩ ખેંચવું. ૪ સંકેલવું. ૫ આકર્ષણ કરવું. તૂન (૨૦ ૩૦ તે તૂળત્તિ-તે) ૧ ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ૨ આંખ
મીંચવી–બંધ કરવી, મટકું મારવું. તૂ (ક માત્ર સે સૂર્યને ) ૧ જલદી જવું, ઉતાવળું ચાલવું.
૨ ઉતાવળ કરવી. ૩ હણવું. ૪ ઈજા કરવી. ૫ માર માર.
૬ સતાવવું, પજવવું. ૭ દુઃખ દેવું. [૨] તુ (૨ ૫૦ સે દૂતિ) ૧ બહાર કાઢવું. ૨ કાઢી મૂકવું,
હાંકી કાઢવું. ૩ તળવું, જોખવું. તૂરું (૨૦ ૩૦ સે તૂતિ -તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. તૂ (૨૦ મા સેદ્ ) ૧ ભરવું. ૨ પૂર્ણ કરવું. તૂ ( g૦ સે તૂષાર) ૧ ખુશી થવું, પ્રસન્ન થવું. ૨ તૃપ્ત
થવું, ધરાવું. ૩ ખુશી કરવું. ૪ તૃપ્ત કરવું. તૂહ (૨ ૫૦ સે તૃતિ) ૧ હણવું. ૨ ઈજા કરવી. ૩ વધવું,
વૃદ્ધિગત થવું. [૩] નંદ (૬ ૫૦ વે હરિ ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. વૃક્ષ (૨ ૫૦ સે ક્ષતિ) જવું, ગમન કરવું. 7ળ (૮ ૩૦ સે તૃણોતિ, પુતે તતિ, તળુ) ૧ ઘાસ ખાવું.
૨ ચરવું, ચારે કરે. ૩ ખાવું, ભક્ષણ કરવું. ૪ ન
આપવું. [૪] J (૨ ૫૦ સે તર્વતિ) ૧ હણવું. ૨ ઈજા કરવી. ૩ માર

Page #148

१२४ : तृद्
संस्कृत-धातुकोष
મારે. ૪ દુઃખ દેવું. ૫ અપમાન કરવું. ૬ તિરસ્કારવું, ધિક્કારવું. ૭ દેવું, આપવું. ૮ ખાવું, ભક્ષણ કરવું. ર્ (૭ ૩૦ સે ઢળત્તિ, તૃન્ત તૂને) ઉપર પ્રમાણે અર્થ.
7( ૫૦ જેટુ તરિ) તૃપ્ત થવું, ધરાવું. ૨ તૃપ્ત કરવું.
૩ ખુશી થવું. ૪ ખુશી કરવું. ૫ સળગવું. ૬ સળગાવવું ૬ (૨૦ ૩૦ સે તર્પતિ તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. (૪ ૫૦ વેઃ કૃતિ ) ૧ તૃપ્ત થવું, ધરાવું. ૨ તૃપ્ત કરવું
૩ ખુશી થવું, પ્રસન્ન થવું. ૪ ખુશી કરવું. q (૧ ૫૦ સે નોરિ ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. g(૬ ૫૦ લે તૃતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. તૃy (૬ ૫૦ સે સુન્નતિ) ૧ તૃપ્ત થવું, ધરાવું. ૨ તૃપ્ત
કરવું. ૩ ખુશી થવું, પ્રસન્ન થવું. ૪ ખુશી કરવું. Z (૬ ૫૦ સે તૃષ્પતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. તૃષ્ણ (૬ ૫૦ તૃતિ ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. તૃg (૪ ૫૦ સે તૃષ્યતિ) ૧ તરસ લાગવી, તરસ્યું થવું.
૨ તૃષ્ણા રાખવી, લેભ કરે. ૩ ઝંખવું, ઝંખના કરવી. ૪ ઈચ્છવું, ચાહવું. [ બિ] (૬ ૧૦ વે ઇતિ) ૧ હણવું. ૨ ઈજા કરવી. ૩ માર
માર. ૪ પજવવું, સતાવવું. ૫ દુઃખ દેવું. ૪૬ (૭ ૫૦ એ સૃઢિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. Jદ ( ૨૦ ૩૦ સેટ તથતિને) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. $ (૨ ૫૦ સેટ તાતિ) ૧ તરવું. ૨ પાર જવું, પાર પામવું.
૩ વહાણ વગેરેની સહાયથી પાણે ઉપર જવું. ૪ ડૂબકી

Page #149

ગુજરાતી અર્થ સહિત,
तेप् : १२५
મારવી. ૫ ઓળંગવું. ૬ કૂદવું. ૭ ચડિયાતું થવું. ૮ જીતવું. ૯ સેમ-કુશલ હોવું. ૧૦ નીરોગી હેવું. ૧૧ તિરસ્કારવું.
ત્તિ-ઓળંગવું, વટાવી જવું. મિ–૧ ઉલ્લંઘન કરવું, આજ્ઞાભંગ કરો. ૨ અપમાન કરવું. જવ-૧ અવતરવું, જન્મ થવો. ૨ ઊતરવું, નીચે આવવું. મા-૧ વહાણ વગેરે સાધન વડે પાણી ઉપર જવું. ર વહાણ વગેરે સાધન ઉપર ચડવું. -૧ ઉત્તર આપે, જવાબ દે. ૨ ઊતરવું, નીચે આવવું. ૩ નદી તળાવ વગેરે ઊતરવું. ૪ પાર જવું. ૫ બહાર નીકળવું. ટુ-૧ મુશ્કેલીથી તરવું. ૨ મુશ્કેલીથી પાર પામવું. નિત-૧ નિરુત્તર કરવું, જવાબ ન આપી શકે એવું કરવું. ૨ નિત્તર થવું, જવાબ ન આપ. નિ–૧ સહીસલામત રીતે તરવું, સહેલાઈથી તરવું. ૨ પાર ઊતરવું. ૩ પાર પામવું. ૪ મુક્તિ મેળવવી. પ્ર-૧ ચડિયાતું થવું. ૨ જીતવું. વિ-૧ આપવું, અર્પણ કરવું. ૨ દાન કરવું, દેવું. ૩ જવું. સમવ-૧ સમાઈ જવું, સમાવેશ થ. ૨ સમાવેશ કરે. ૩ ઊતરવું, નીચે આવવું. ૪ અવતરવું, જન્મ થ. ૫ અંદર ઊતરવું. ૬ પ્રવેશ કરે, પિસવું.
૭ વિધ રહિત વર્તવું–આચરવું. તેન્ (૨ ૫૦ લે તેનતિ) ૧ તીક્ષ્ણ કરવું, ધારવાળું કરવું.
૨ તેજસ્વી કરવું. ૩ પાલન-પોષણ કરવું. ૪ રક્ષણ કરવું. [૪] તેવું (૨ તે તેને ) ૧ ઝરવું, ટપકવું. ૨ ચૂવું. ૩ ખરવું.
૪ સિંચવું, ભીંજવવું. ૫ છાંટવું, છંટરવું. ૬ ચળકવું, ચમકવું. ૭ સાફસૂફ કરવું. ૮ હાલવું, કંપવું. ૯ રક્ષણ કરવું. ૧૦ દેવું, આપવું. ૧૧ અફસોસ કરે. ૧૨ રેવું. ૧૩ દુઃખી હોવું. ૧૪ દુઃખ દેવું. [ ]

Page #150

१२६ : तेव
संस्कृत-धातुकोष તેવું (? આ છે તે તે) ૧ રમવું, ખેલવું. ૨ વિલાસ કરવો.
૩ શેક કરે. ૪ રડવું, રેવું. [૪] તો (૨ ૫૦ લે તોતિ ) ૧ અપમાન કરવું. ૨ તિરસ્કારવું,
ધિક્કારવું. ૩ મશ્કરી કરવી. ૪ તેડવું. ૫ ફાડવું, ચીરવું. ૬ કાપવું. ૭ ભાંગવું. ૮ નષ્ટ કરવું. [૪]
(૨ તૌસે) જવું, ગમન કરવું. [૪] તૌ ( ૨ ૦ ૨ તંતિ) ૧ અપમાન કરવું. ૨ તિરસ્કારવું,
ધિક્કારવું. ૩ મશ્કરી કરવી. [૪] ત્યમ્ (૨ ૫૦ નિ ચાતિ) ૧ ત્યાગ કરે, છેડી દેવું.
૨ દેવું, આપવું. વંસ (૨ ૫૦ સે ચંતિ) ૧ ભવું. ૨ ચળકવું, ચમકવું.
૩ બેલવું, કહેવું. [૨] વંસ (૨૦ ૩૦ ૨ ગ્રંચતિ તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ત્ર ( ૫૦ સે ત્રર્વતિ) ૧ જવું. ૨ હાલવું, કંપવું. ૩ સ્થલાં
તર કરવું, સ્થાન બદલવું. ત્રz (? શા છે ત્ર) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. [૩] ત્રા (૨ ૫૦ સેદ્ ગતિ ) ૧ જવું. ૨ હાલવું, કપવું. ૩ સ્થળાં
તર કરવું, સ્થાન બદલવું. [૩] ત્ર (૨ ૨૦ સેદ્ ગતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. [] ત્રમ્ ( ૨ ૫૦ સે ગતિ ) ૧ પ્રયત્ન કરે, પ્રયાસ કરે.
૨ મહેનત કરવી, પરિશ્રમ કરે. ૩ ઉદ્યમમાં રચ્યા-પચ્યા
રહેવું. ૪ ધંધા-રોજગાર કરે. [૩] ત્ર (? આ૦ વે ત્રણે ) ૧ શરમાવું, લજજા પામવી. ૨ શર
માવવું. ૩ ડરવું. ૪ ડરાવવું. [૧]

Page #151

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
त्रुम्प : १२७
ત્રણ ( ૬ ૫૦ ત્રારિ ) ૧ ત્રાસ પામ, ઉદ્વેગ થ. ૨ ધ્રાસકે પડે, ફાળ પડવી. ૩ બીવું, ભયભીત થવું.
ધ્રુજવું, થરથરવું. ૫ પીડા પામવી, દુઃખી થવું. દ જલદી ચાલવું. ૭ દડવું. [] ત્રણ ( ૪ ૫૦ ર્ ત્રથતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. [૪] ત્રા (૨૦ ૩૦ સે ત્રાસચરિતે) ૧ શેકવું, અટકાવવું. ૨ વારવું,
મનાઈ કરવી. ૩ લેવું, ગ્રહણ કરવું. ૪ હરણ કરવું, ઉપાડી જવું. ૫ ઝૂંટવી લેવું. ૬ ઝાલવું, થોભવું. ૭ પકડવું. ૮ ધારણ
કરવું. ૯ સામું થવું. ૧૦ બીવરાવવું, ડરાવવું. ત્રા (૨ ૪૦ નિ ત્રાતિ ) ૧ રક્ષણ કરવું, બચાવવું. ૨ પાલન
પાષણ કરવું, સંભાળ લેવી. ત્રિ (? ૧૦ ત્રિદુનિ) જવું, ચાલવું. [૩] ગુ(૬ ૧૦ સે ગુતિ, વૃતિ ) ૧ તૂટવું, તૂટી જવું. ૨ ખૂટવું,
ખલાસ થવું. ૩ તેડવું, ચૂંટવું. ૪ છેદવું, કાપવું. ૫ ભાંગવું. ૬ શંકા દૂર થવી, સંદેહ રહિત થવું. ૭ મુક્ત થવું. અતિ
૧ સર્વ બંધનથી મુક્ત થવું. ૨ અતિશય તૂટી જવું. ગુરુ ( ૨૦ માત્ર તે ત્રોડથતે ) ૧ તેડવું, ચૂંટવું. ૨ છેદવું, કાપવું.
૩ ભાંગવું. 8 શંકા દૂર કરવી, સંદેહ રહિત કરવું. ૫ મુક્ત
થવું. ૬ મુક્ત કરવું. ગુરુ ( ૨૦ મા સે ત્રોડ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ગુરુ (૬ ૫૦ રૂરિ) ૧ ડૂબવું. ૨ ડુબાડવું. ત્ર, (૨ ૫૦ ત્રોતિ) ૧ હણવું. ૨ માર માર. ૩ પજ
વવું, સતાવવું. ૪ દુઃખ દેવું. ગુE ( ૧૦ સે રોતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ગુ (૧ ૧૦ સે કુષ્પતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ.

Page #152

१२८ : त्रुम्फ
संस्कृत-धातुकोष ગુમ ( ૨ ૫૦ રે ગુતિ ) ૧ ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ચૈ (૨ સા. શનિ ત્રાચતે) ૧ રક્ષણ કરવું, બચાવવું. ૨ પાલન- પિષણ કરવું, સંભાળ લેવી. ગૌ (૨ મા તે ત્રીજો ) જવું, ચાલવું. [૪] વક્ષ ( ૫૦ વે સ્વતિ) ૧ છેલવું. ૨ છાલ ઉતારવી.
૩ કાપવું. ૪ ટુકડા કરવા. પ ધાર કાઢવી. દ જખમી કરવું, ઘાયલ કરવું. ૭ પાતળું કરવું. ૮ ઝીણું કરવું. ૯ ઢાંકવું, આચ્છાદન કરવું. ૧૦ તિરસ્કારવું, તુચ્છકારવું. ૧૧ શબ્દો
વડે વીંધવું, માર્મિક વચન કહેવાં. ત્યક્ષ (૨ ૫૦ સે સ્વક્ષતિ) ૧ ચામડું લેવું-ગ્રહણ કરવું.
૨ ચામડી પકડવી. ૩ ચામડી ઉતરડવી, ખાલ ઉતારવી.
૪ છોલવું. ૫ છાલ ગ્રહણ કરવી. ૬ ઢાંકવું, આચ્છાદન કરવું. વક (૨ ૫૦ સે તિ) ૧ હાલવું, કંપવું. ૨ ધ્રુજવું,
થરથરવું. ૩ જવું, ચાલવું. [૩] સ્વસ્ (૬ ૫૦ લે ત્વતિ) ૧ ઢાંકવું, આચ્છાદન કરવું. ૨ વીંટવું,
લપેટવું. વ ( ૧૫૦ સે સ્વāતિ ) ૧ જવું. ર હાલવું, કંપવું. [૪] વખ્યું (૭ ૫૦ સેટ વનસ્ટિં) ૧ સંકુચિત થવું. ૨ સંકુચિત
કરવું. [૪] વ૬ (૨ કા ટુ વરતે) ૧ ઉતાવળ કરવી. ૨ અધીરું થવું.
૩ ઉતાવળું ચાલવું. [ગિ, s] વિ૬ (૨૩૦ નિ વેરિતે) ૧ ચળકવું, ચમકવું. ૨ શેવું.
વ-૧ દેવું, આપવું. ર રહેવું, વસવું. ૩ નિવારવું, મનાઈ કરવી. ૪ રેકવું, અટકાવવું. ૫ હટાવવું, દૂર કરવું. ૬ ચળકવું, ચમકવું. ૭ ભવું.

Page #153

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
दंह : १२९ સ (૨ ૬૦ સે ક્ષત્તિ) ૧ કપટથી જવું. ૨ વાંકુંચૂકું
ચાલવું. ૩ વાંકું થવું. ૪ કપટ કરવું. ૫ આડેડાઈ કરવી. સર ( ૫૦ સે તાતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. થર્ડ (૨ ૫૦ થર્વતિ) જવું, ચાલવું. શુ? (૬ ૧૦ સે શુતિ) ૧ ઢાંકવું, આચ્છાદન કરવું. ૨ લપે
ટવું, વીંટવું. ૩ પાથરવું. , (૪ ૩૦ સે શુરિ -સે) ૧ સ્વચ્છ કરવું, શુદ્ધ કરવું.
૨ સ્વચ્છ હેવું, શુદ્ધ હેવું. થર્ડ (૨૫૦ સે પૂર્વતિ) ૧ હણવું. ૨ દુખ દેવું. [૨] વંશ (૨ ૫૦ શનિ રવિ ) ૧ ડસવું, ડંખ મારે. ૨ કર
ડવું. ૩ દાંતથી કાપવું. ૪ ચાવવું. ૫ દેખવું, જેવું.
૬ બખ્તર પહેરવું. વંશ (૨૦ સેદ્ વંશત્તિ) ૧ ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ૨ ભવું.
૩ ચળકવું, ચમકવું. ૪ બેલવું, કહેવું. [૩] તંત્ર (૨૦ ૩૦ સે વંચાયત-તે) ૧ શૈભવું. ૨ ચળકવું, ચમ
કવું. ૩ બોલવું, કહેવું. ૩-સંકટમાં પડવું. સમુ-પકડવું. સંત (૨૦ ર૦ હૈ તંરાયતે ) ૧ ડસવું, ડંખ માર. ૨ કરડવું.
૩ દાંતથી કાપવું. ૪ ચાવવું. ૫ દેખવું, જોવું. ૬ બખ્તર
પહેરવું. સંસ્ ( ૨૦ ગાતે હંસતે ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. રંસ (૨ ૫૦ લે રંતિ) ૧ ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ૨ ભવું. - ૩ ચળકવું, ચમકવું. ૪ બેલવું, કહેવું. [૩] હંસ (૨૦ ૩૦ લે રંચરિતે) ૧ ભવું. ૨ ચળકવું. ૩ બોલવું. કંદ (૨ ૧૦ સે તિ) ૧ બાળવું. ૨ પ્રકાશવું, ચળકવું.
૩ શૈભવું. ૪ રક્ષણ કરવું. [૩]

Page #154

संस्कृत-धातुकोष તંદું (૨૦ ૫૦ સે તિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ક્ષ (૨ મા રે રે ) ૧ ઉતાવળ કરવી. ૨ જલદી કરવું.
૩ વધવું, વૃદ્ધિગત થવું. ૪ જવું. ૫ હાલવું, કંપવું.
દ હણવું. ૭ માર માર. ૮ દુઃખ દેવું. રઘુ (૧ ૨૦ સે નોતિ ) ૧ હણવું. ૨ જખમી કરવું. ૩ માર
મારે. ૪ દુઃખ દેવું. ૫ છેલવું. ૬ રક્ષણ કરવું, બચાવવું. ૭ પાલન-પોષણ કરવું. (૨ ૫૦ લે રતિ) મુશ્કેલીથી જીવન વિતાવવું. દુઃખમાં
દિવસે વિતાવવા. [૩] વધુ ( ૫૦ લે રાતિ) ૧ પાલન કરવું, પિષવું. ૨ રક્ષણ
કરવું, બચાવવું. ૩ ત્યાગ કર, છોડી દેવું. ૪ મુક્ત કરવું. ૬િ]
( ૨ ૫૦ સે તિ) ૧ ઢાંકવું, આચ્છાદન કરવું. ૨ દાટવું. હve ( ૫૦ જેટુ તિ) ૧ સજા કરવી, શિક્ષા કરવી.
૨ ધનને દંડ કરે. ઉg (૨૦ ૩૦ સે ઇચરિતે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ર (? ) ૧ દેવું, આપવું. ૨ ત્યાગ કરે,
છોડવું. ૩ ધારણ કરવું. બા-ગ્રહણ કરવું, લેવું. સમ
૧ ગ્રહણ કરવું, સ્વીકારવું. ૨ મેળવવું. ૩ (૧ જાવ સે રક્ત) ૧ ધારણ કરવું. ૨ વસ્ત્રાદિ પહેરવું
૩ પકડવું, ઝાલવું. ૪ પાલન કરવું, પિષવું. ૫ દેવું, આપવું. (૨ ૫૦ સે રપતિ ) ૧ રક્ષણ કરવું, બચાવવું. ૨ પા.
લન કરવું, પોષવું. [૩] ર (૬ ૧૦ સેક્ર વતિ) ૧ જવું. ૨ સ્થળાંતર કરવું. [૩ હમ ( ૧૦ સે મતિ) ઠગવું, છેતરવું.

Page #155

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
fat : ૨૩૨
રામ (૨૦ ૩૦ રે રામચરિ-તે) ૧ ઠગવું, છેતરવું. ૨ ફેંકવું. - ૩ ટેરવું, પ્રેરણા કરવી. ૪ મેકલવું. ૫ આજ્ઞા કરવી. રમ ( ૨૦ ૩૦ સદ્ રમત-તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. સ૬ (૪ ૧૦ સેટ રાખ્યતિ) ૧ દમન કરવું, કાબૂમાં રાખવું.
૨ દબાવવું. ૩ જીતવું, સ્વાધીન કરવું. ૪ પલોટવું, તાલીમ આપવી, કેળવવું. ૫ શાંત કરવું. દ શિક્ષા કરવી. ૭ દુઃખ દેવું. ૮ શાંત થવું. ૯ તાબે થવું. ૧૦ સુલેહ કરવી, સંધિ
કરવી, મેળ કરે. [] રમા (૨૩૦ સેમ મારિ–તે) આડંબર કરે. [નામધા7] ” (૧ ૫૦ નોતિ) ૧ દંભ કરે, ઢેગ કરો. ૨ ઠગવું, છેતરવું. ૩ ફાડવું, ચીરવું. ૪ કટકા કરવા.
૫ તેડવું. [3] રસ (૨૦ ૩૦ લે રમતિ) ૧ ફેંકવું. ૨ મેકલવું. ૩ છે
રવું, પ્રેરણા કરવી. ૪ આજ્ઞા કરવી, હુકમ કરે. ૫ એકઠું કરવું. ૬ ગોઠવવું. ૭ રચવું. ૮ ગૂંથવું. ૯ દંભ કરવો,
ઢોંગ કરે. ૧૦ ઠગવું, છેતરવું. સન્મ ( ૨૦ મે મતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. [૩]. રર ( રાત્રે તે ) ૧ દયા કરવી. ૨ દયા હેવી. ૩ કૃપા
કરવી. ૪ પાલન કરવું, પોષવું. ૫ રક્ષણ કરવું, બચાવવું. દ રાખવું, મૂકવું. ૭ ચાહવું. ૮ દેવું, આપવું. ૯ બક્ષિસ કરવું. ૧૦ દાન કરવું. ૧૧ ગ્રહણ કરવું, લેવું. ૧૨ ઝાલવું,
ભવું. ૧૩ જવું, ચાલવું. ૧૪ હણવું. ૧૫ દુખ દેવું. વિઝા (૨ ૧૦ સેટ રિકતિ) ૧ દરિદ્ર હોવું, એદી હોવું,
આળસુ હવું. ૨ ગરીબ લેવું, નિર્ધન હોવું. ૩ દુઃખી વુિં. ૪ નિર્બલ જેવું, દબ હાવું.

Page #156

१३२ : दल
संस्कृत-धातुकोष વરુ (૨ ૫૦ સેદ્ રતિ ) ૧ વિકસિત થવું, ખીલવું. ૨ વિક
સિત કરવું, ખીલવવું. ૩ ફાટવું. ૪ ફાડવું. ૫ ફૂટવું, દ તેડવું. ૭ ચીરવું. ૮ કાપવું. ૯ ફેડવું. ૧૦ ચૂર્ણ કરવું, ચૂરે કર. ૧૧ દળવું. ૧૨ વિખરાઈ જવું. ૧૩ વિખેરી નાખવું. ૧૪ ટુકડા થવા. ૧૫ ટુકડા કરવા, ભાગ કરવા, ૧૬ સડી જવું. ૧૭ પ્લાન થવું, કરમાઈ જવું. ૧૮ ખોલવું,
ઉઘાડું કરવું. ૧૯ બતાવવું, દેખાડવું. ૨૦ સમજાવવું. સુરુ (૨૦ ૩૦ સે વાર-તે) ૧ ચીરવું. ૨ ફાડવું. ૩ કાપવું.
૪ ટુકડા કરવા, ભાગ કરવા. ૫ ફેડવું. દ તેડવું. ૭ દળવું. ૮ ચૂર્ણ કરવું. ૯ વિકસિત કરવું, ખીલવવું. ૧૦ ખેલવું,
ઉઘાડું કરવું. ૧૧ બતાવવું, દેખાડવું. ૧૨ સમજાવવું. વરી (૨ ૫૦ લે રાતિ) ૧ ડસવું, ડંખ મારે. ૨ કરડવું.
૩ દાંતથી કાપવું. ૪ ચાવવું. ૫ દેખવું, જેવું. ૬ બખ્તર
પહેરવું. હસ્ (૪ ૫૦ લે રચતિ) ૧ ખેવું, ગુમાવવું. ૨ વાવું,
ખવાઈ જવું. ૩ નષ્ટ થવું. ૪ ઓછું થવું, હાસ થે. ૫ કરમાવું, ચીમળાવું. ૬ ફેંકવું. ૭ ઉછાળવું. ૮ મેકલવું.
૯ પ્રેરવું, પ્રેરણા કરવી. [૪] રમ્ (૨૦ રાતે) ૧ જોવું, દેખવું. ૨ ડસવું, ડંખ
મારે. ૩ કરડવું. ૪ દાંતથી કાપવું. ૫ ચાવવું. રદ્દ ( ૫૦ નિર્વતિ) ૧ બાળવું, ભસ્મ કરવું. ૨ સળ
ગાવવું, પ્રજ્વલિત કરવું. ૩ આગ મૂકવી. ૪ દાઝવું. ૫ બ
ળવું. ૬ દુઃખ દેવું. ૭ નષ્ટ કરવું. હા (૨ ૫૦ નિ ચરિ ) ૧ દેવું, આપવું. ૨ સેંપવું
૩ રાખવું, મૂકવું. અનુ-૧ પાછળ આપવું, પછીથી આપવું

Page #157

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
તા ઃ ૨૩૩
૨ પાછું આપવું. ૩ બદલે આપવું. મા-૧ ગ્રહણ કરવું, સ્વીકારવું. ૨ મેળવવું. પ્રતિ-૧ પાછું આપવું. ૨ બદલે આપવું. પ્રત્યા-ફરીથી ગ્રહણ કરવું. વ્યા-૧ પસારવું, ફેલાવવું. ૨ પહોળું કરવું, ઉઘાડવું. ૩ પસરવું, ફેલાવું. ૪ પહોળું થવું. સમૂ-અદલબદલ કરવું. સના-પસંદ
કરીને લેવું. સંક-સત્કારપૂર્વક આપવું. હા (૨ ૫૦ નિદ્ તિ) ૧ લણવું. ૨ કાપવું. ૩ તેડવું. રા (રૂ ૩૦ નિ હારિ, વ) ૧ દેવું, આપવું. ૨ સેંપવું.
૩ રાખવું, મૂકવું. ગ7-૧ પાછળ આપવું, પછીથી આપવું. ૨ પાછું આપવું. ૩ બદલે આપવું. મા-(ભમરા ગાવ) ૧ ગ્રહણ કરવું, સ્વીકારવું. ૨ મેળવવું. પ્રતિ-૧ પાછું આ૫વું. ૨ બદલે આપવું. કલ્યા-ફરીથી ગ્રહણ કરવું. વ્યા૧ પસારવું, ફેલાવવું. ૨ પહોળું કરવું, ઉઘાડવું. ૩ પસરવું, ફેલાવું. ૪ પહોળું થવું. સમૂ-અદલબદલ કરવું.
સમા–પસંદ કરીને લેવું. સંક-સત્કારપૂર્વક આપવું. [૩] પાન (૨ ૩૦ સે હીરાંતિ તે) ૧ સરલ હેવું, સીધું હોવું.
૨ સરલ કરવું, સીધું કરવું. ન (૨ ૩૦ લે રાતિ-તે) ૧ ખાંડવું. ૨ કાપવું. ૩ તેડવું.
૪ ટુકડા કરવા. સાન (૨૦ ૩૦ ર્ ૩નયતિ–) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. વાય (૨ મા રે વારે) ૧દેવું, આપવું. ૨ ઈનામ આપવું.
૩ બક્ષિસ કરવું. બા-લેવું, ગ્રહણ કરવું. [૪] લવ ( ૧ ૨૦ રે તારાતિ-તે ) ૧ ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ૨ બલિ
દાન આપવું. [૪].

Page #158

१३४ : दाश
संस्कृत-धातुकोष હરા (૨૦ મા સે રાય) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. તારા (૧૫૦ સે નોતિ) ૧ હણવું. ૨ જખમી કરવું. ૩ માર
મારે. ૪ દુઃખ દેવું. ૫ બલિદાન આપવું. રાણ (૨ ૩૦ સે રાતરિ-તે) ૧ દેવું, આપવું. ૨ ઈનામ
આપવું. ૩ બક્ષિસ કરવું. ૪ સેંપવું. [૪] તાન (૬ ૫૦ સેટ કરોતિ ) ૧ હણવું. ૨ જખમી કરવું. ૩ માર
મારે. ૪ દુઃખ દેવું. ૫ દેવું. આપવું ૬ સેંપવું. વુિં (૨ ૫૦ સે વિતિ) ૧ ખુશી કરવું. ૨ ખુશી થવું. [૩] વિવુ (૨ ૩૦ સે તે) ૧ એકઠું કરવું. ૨ ઢગલે
કરે. ૩ આજ્ઞા કરવી, હુકમ કરે. [૩]. રિવુ (૨૦ ૩૦ સેમ્ રિપતિ-તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. રિઝ્મ ( ૫૦ સે મિતિ) ૧ ફેંકવું. ૨ ઉછાળવું. ૩ મક
લવું. ૪ પ્રેરવું. ૫ આજ્ઞા કરવી. ૬ એકઠું કરવું. ૭ ઢગલે
કરે. ૮ દંભ કરે, ટૅગ કરે. ૯ ઠગવું, છેતરવું. [૩] હિમ (૨૦ ૫૦ હિમ્મત) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. વિ (૪ ૧૦ સેદ્ વીતિ ) ૧ રમવું, ખેલવું, કીડા કરવી.
૨ જુગાર ખેલ, જૂગટું રમવું. ૩ હેડ બકવી, સરત મારવી. ૪ ખુશી થવું. ૫ ખુશી કરવું. ૬ ઈચ્છવું, ચાહવું. ૭ પ્રેમ કરે. ૮ પ્રશંસા કરવી. ૯ અહંકાર કરે. ૧૦ ગર્વાદિ મને વિકારથી ગાંડું થવું. ૧૧ શૈભવું. ૧૨ તેજસ્વી લેવું. ૧૩ ચળકવું, ચમકવું. ૧૪ જીતવાની ઈચ્છા કરવી. ૧૫ ચડિયાતું થવાને ઉત્કંઠિત થવું. ૧૬ આજ્ઞા કરવી, હુકમ કરે. ૧૭ લેવડ-દેવડ કરવી. ૧૮ ખરીદવેચાણ કરવું. ૧૯ સૂઈ જવું, ઊંઘવું. ૨૦ જવું. [૪]

Page #159

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
दिश् : १३५ લિ (૧ ૦ રેવતિ) ૧ શેક કરે. ૨ વિલાપ કર.
૩ દુઃખ સહન કરવું, દુઃખી હોવું. ૪ દુઃખ દેવું. ૫ નડવું, હરકત કરવી. દ મરડવું. ૭ આક્રોશ કરે. ૮ માગવું,
યાચના કરવી. ૯ જવું. [૪] વિવું (૨૦ ૩૦ ર્ રેવત-તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. વિવું (૨૦ આવે છે તે ) ૧ પક્ષીએ કિલકિલાટ શબ્દ
કરે, ટહુકવું. ૨ પક્ષીએ ચિચિયારી કરવી, ચીસ પાડવી. ૩ ગાડી વગેરેએ “કિચૂડ-કિચૂડ” અવાજ કરે. ૪ અસ્પષ્ટ શબ્દ કરે. ૫ વિલાપ કરે. ૬ રેવું, રુદન કરવું. ૭ આક્રોશ કરે. ૮ શેક કરે. ૯ દુઃખી હોવું.
૧૦ દુખ દેવું. રિ (૬ ૩૦ નિ વિરાતિ- તે) ૧ દેખાડવું, બતાવવું. ૨ સમ
જાવવું. ૩ દેવું, આપવું. ૪ આજ્ઞા આપવી, હુકમ કરે. ૫ બેલવું, કહેવું. અતિ-૧ વિષયાંતર કરવું, ચાલુ વિષયને છોડી દઈ બીજ વિષયને ઉપદેશ આપ-વ્યાખ્યાન આપવું. ૨ એક વસ્તુના ધર્મ કે નિયમનું બીજી વસ્તુમાં આપણ કરવું. કન્યા-૧ પાછળથી આજ્ઞા કરવી. ૨ ઉપદેશ આપે. મા–૧ વેશપલટો કરે, પહેરવેશ બદલ. ૨ સાચી હકીક્ત છૂપાવવી. ૩ છેતરવું. બા-૧ આજ્ઞા કરવી, ફરમાવવું, હુકમ કરે. ૨ દેખાડવું. ૩ બેલાવવું. કર્-૧ જાહેર કરવું, પ્રસિદ્ધ કરવું. ૨ દેખાડવું. ૩ વસ્તુનું નિરૂપણ કરવું. ૪ ઉપદેશ આપ. ૫ આજ્ઞા કરવી. ૬ સંકલ્પ કરે. ૭ લક્ષ્ય કરવું, ધ્યાન ઉપર લેવું, તાકવું. ૮ દેખવું, તપાસવું. ૯ સમ્મતિ લેવી. ૧૦ સ્વીકારવું. ૧૧ સમાપ્ત કરવું,

Page #160

१३६ : दिह्
संस्कृत - धातुकोष
૩૬–૧ ઉપદેશ આપવા, શીખામણ દેવી. ૨ સમજાવવું. ૩ શીખવવું. ન-આજ્ઞા કરવી. નિર્-૧ દેખાડવું, બતાવવું. ૨ વીગતવાર સમજાવવું. ૩ નિણૅય જાહેર કરવા. ૪ કહેવું. ૫ ઊંચા સાદે ખેલવું. ત્ર-૧ મુકરર કરવું, નિયત કરવું. ૨ આપવું. ૩ દેખાડવું, બતાવવું. પ્રતિસ–“પાછું આપવું. પ્રત્યા−૧ રાકવું, અટકાવવું. ૨ વારવું, મનાઈ કરવી. ૩ ખડન કરવું. ૪ તિરસ્કારવું. ૫ ઠપકો દેવા. વિનિ-સ્પષ્ટ કહી દેવું. વ્યવ–૧ મહાનું કાઢવું, ખાટુ' કારણ બતાવવું. ૨ વ્યવહાર કરવા, પરસ્પર કામકાજ કરવું. ૩ વીગતવાર કહેવું. સમૂ૧ સદેશે! કહેવા. ૨ સમાચાર જણાવવા. ૩ આજ્ઞા કરવી. ૪ સમ્મતિ આપવી. ૫ દાન માટે સ`કલ્પ કરવા. ૬ ખુલ્લું કરવું, દેખાડવું. સમા-૧ આજ્ઞા કરવી. ૨ માન્ય કરવું. ૩ સારી રીતે કહેવું. સમુદ્-૧ પાને સ્થિર અને પાક કરવા માટે ઉપદેશ આપવા. ૨ અભ્યાસ પાકા કરવાની આજ્ઞા કરવી. ૩ વ્યાખ્યા કરવી, વર્ણન કરવું. ૪ પ્રતિજ્ઞા કરવી. ૫ આશ્રય લેવા. ૬ અધિકાર કરવા. સમુપ-દૂર રહેલી વસ્તુને આંગળી વગેરેથી બતાવવી.
વિદ્યુ (૨૩૦ અનિટ્ àષિ, વિષે ) ૧ લીંપવું, લીંપણ કરવું. ૨ લેપ કરવા. ૩ ચેાપડવું. ૪ ધેાળવું, ધેાળ કરવા. ૫ વધારવું, વૃદ્ધિ કરવી. ૬ એકઠું કરવું. છ વધવું, વૃદ્ધિંગત થવું. જીવ-વધવું, વૃદ્ધિ ંગત થયું. સમ્-સ ંદેહ પામવા, સંશય થવા. ટી ( ૪ બા॰ અનિદ્ રીતે) ૧ હ્રાસ થવા, ઓછું થવું, કમ થવું. ૨ નષ્ટ થવું, વિનાશ થવા. [ ો]
ટીન્ન ( ૧ ૦ સેટ્ રીતે ) ૧ દીક્ષા આપવી, સન્યાસ દેવા. ૨ મૂંડન કરવું, મૂડવું, હજામત કરવી. ૩ ધર્મના ઉપદેશ

Page #161

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
दुल् : १३७
આપવે. ૪ ધર્મ શીખવવા, ધાર્મિક જ્ઞાન આપવું. ૫ વ્રતનિયમ કરવાની આજ્ઞા કરવી. ૬ વ્રત-નિયમ કરવા. ૭ ઇન્દ્રિચાને કાબૂમાં રાખવી. ૮ યજ્ઞ કરવા. ૯ જનાઈ દેવી. ટીપી (૨૦ સેલ્ ફીષીતે) ૧ ચળકવું, ચમકવું. ૨ શાલવું, સુશોભિત હાવું. ૩ રમવું, ખેલવું.
ટીપ્ (૪ આા૦ સેટ્ રીવ્યતે) ૧ દીપવું, શોભવું. ૨ પ્રકાશવું, ચળકવું. ૩ તેજસ્વી હોવું. ૪ ઉત્તેજિત થવું. ૫ સળગવું. ૬ સળગાવવું. [Ì ]
ૐ ( ૫૦ નિર્ŕત ) જવું, ચાલવું.
ૐ ( ૧ ૧૦ અનિટ્ટુનોતિ ) ૧ સંતાપ પામવા. ૨ ખેદ કરવા. ૩ દુ:ખી હોવું. ૪ સંતાપ પમાડવા. ૫ સતાવવું, પજવવું. [૩] કુલ ( ૧૦ ૩૦ સેટ્ દુઃદ્ધતિ તે, ટુચાપતિને ) ૧ દુઃખ
દેવું. ૨ દુઃખી કરવું. ૩ ભવવું. ૪ ભાવું. ૫ દુઃખી હોવું. ટુકલ ( ૧૬ ૫૦ સેટ્ દુ:ત્તિ ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. તુ (૬૫૦ સેટ્ વ્રુત્તિ) ૧ ડૂબવું. ૨ ડૂબાડવું. ૩ ડૂબકી ખાવી. ૪ નહાવું, સ્નાન કરવું.
ટુરન્ (૧૨ ૧૦ સેટ્ રુત્તિ ) ૧ રોગ મટાડવા માટે ઇલાજ લેવા, દવા લેવી અને પરેજી પાળવી. ૨ રાગની પરીક્ષા કરવી, વ્યાધિનું નિદાન કરવું. ૩ વૈદું કરવું,
દુર્મનાથ ( ૧ ૦ સેટ્ દુર્મનાયતે) ૧ ઉદ્વિગ્ન થવું, ઉદાસ થવું. ૨ દુષ્ટ ચિત્તવાળું હાવું. [નામધાતુ]
ટુર્ત (૧ ૧૦ સેટ્ પૂર્વતિ) ૧ હણવું. ૨ દુઃખ દેવું. [Ì ] દુર્ (૧ ૧૦ સેક્ ટ્રોત્તિ ) ૧ ડાલવું, ક ́પવું. ૨ ડોલાવવું, કપાવવું. ૩ હીંચકવું, અલવું. ૪ હીંચકાવવું. ૫ ઉછાળવું, ઉડાડવું. ૬ ફેકવું, ૭ સદિગ્ધ થવું, સંશય પામવા,

Page #162

શરૂ૮ : ટુરૂ
संस्कृत-धातुकोष ટુ (૨૦ ૩૦ લે રોસ્ટર-તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. દુવ (૨૨ ૫૦ સે ટુવતિ ) ૧ સેવા-ભક્તિ કરવી. ૨.
તાપ પામે. ૩ દુઃખી હોવું. ૪ દુખ દેવું. ૫ સળગાવવું,
પ્રજવલિત કરવું. ટુ (ક ૫૦ નિ દુષ્યતિ) ૧ દૂષિત હોવું, દષવાળું દેવું.
૨ દ્રષિત કરવું. ૩ દેષ દે, કલંક આપવું. ૪ અશુદ્ધ હોવું, અપવિત્ર હોવું. ૫ દુષ્ટ આચરણ કરવું. ૬ વિકૃત
થવું, વિકાર પામે, બગડવું. સુત્ (૨ ૫૦ ટુ તિ ) ૧ પીડવું, દુઃખ દેવું. ૨ નડવું,
આડોડાઈ કરવી. ૩ ઈજા કરવી. ૪ હણવું. [૪] સુત્ (૨ ૩૦ નિ હોધિ, દુ) ૧ દેહવું. ૨ સાર ખેંચ. ટૂ (૪ સાવ સે ટૂચ ) ૧ ભાવું, ખેદ પામવે. ૨ દુઃખી
હાવું. ૩ દુખ દેવું. [ો] ટૂ (૧ ૫૦ ટૂનોરિ ) ૧ દુઃખ દેવું. ૨ હણવું. ટૂq (૪ ૧૦ સે દૂષ્યતિ ) ૧ દૂષિત હોવું, દષવાળું હોવું.
૨ દૂષિત કરવું. ૩ દેષ દે, કલંક આપવું. ૪ અશુદ્ધ હોવું, અપવિત્ર હોવું. ૫ દુષ્ટ આચરણ કરવું. ૬ વિકૃત
થવું, વિકાર પામવે, બગડવું. દ (૨ ૫૦ શનિ રતિ) ૧ ડરવું. ૨ ભડકવું. દ (૫ ૫૦ શનિ દળોતિ) ૧ હણવું. ૨ ઈજા કરવી. ૩ માર
મારે. ૪ દુઃખ દેવું. ૨
નિ ) ૧ સત્કાર કરે, માન આપવું. ૨ માનવું, કબૂલ કરવું. મા-૧ આદરવું, આરંભવું. ૨ સત્કાર કર. ૩ માનવું, કબૂલ કરવું.

Page #163

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
શઃ ૨૩૨
દ (૨૦ ૧૦ સે રાજસ્થતિ) ડરવું, બીવું. દંદ (૨ ૫૦ સે તિ) વધવું, વૃદ્ધિગત થવું. [૩]
(૨ ૫૦ સેટ યુતિ) ૧ સળગાવવું. ૨ અજવાળું કરવું. દ (૪ ૧૦ વે રત) ૧ ખુશી થવું, આનંદ પામે. - ૨ ગર્વ ધરે, અભિમાન કરવું. ૩ મહિત થવું. [, (૬ ૫૦ સે દાતિ ) ૧ દુઃખ દેવું. ૨ નડવું, હરકત
કરવી. ૩ બાધવું, બાઝવું, લડવું. ૪ કંકાસ કર. v (૨૦ ૩૦ વર્ષથતિ તે) ૧ સળગાવવું, પ્રજ્વલિત કરવું.
૨ અજવાળું કરવું. દ (૬ ૧૦ સે દwત) ૧ દુખ દેવું. ૨ નવું, હરક્ત
કરવી. ૩ બાધવું, બાઝવું, લડવું. ૪ કંકાસ કરે. દમ (૨ ૧૦ ટર્મતિ) ૧ ડરવું, બીવું. ૨ ગૂંથવું. ૩ જોડવું,
સંયુક્ત કરવું. [૨] દમ (૬ ૧૦ સે દમતિ) ૧ ગૂંથવું, ગંઠવું. ૨ ગાંડ દેવી.
૩ જોડવું, સંયુક્ત કરવું. ૪ દુઃખ દેવું. [૨] દમ (૨૦ ૩૦ સે દુર્મતિ-સે) ૧ ડરવું, બીવું. ૨ ડરાવવું.
૩ ગૂંથવું, ગંઠવું. ૪ ગાંઠ દેવી. પ જેવું, સંયુક્ત કરવું. દન્તુ (૬ ૧૦ સે દુષ્પતિ) ૧ દુખ દેવું. ૨ નડવું. ૩ બાધવું,
બાઝવું, લડવું. ૪ કંકાસ કરવો.
(૨૦ મા સે રાતે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. દy (૬ ૫૦ સે દરિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. દર (૨ ૫૦ નિ પતિ ) ૧ જેવું, દેખવું. ૨ દર્શન કરવું.
૩ તપાસવું. ૪ જાણવું. -૧ સમાનરૂપે દેખવું. ૨ સારી રીતે જેવું. –૧ પર્યાલચન કરવું, વિચારવું. ૨ વિવેચન કરવું. ૩ ચોગ્ય રીતે જોવું. ૪ પાછળથી જેવું, પછીથી જવું.

Page #164

૨૪૦ : દઉં
સંસ્કૃત-ઘોષ
અમિ-૧ સંમુખ જેવું, સામે જેવું. ૨ ચારે તરફ જોવું. જવ-૧ નીચે જેવું. ૨ હલકી દષ્ટિથી જોવું. મા-૧ સંમુખ જેવું, સામે જોયું. ૨ ચારે તરફ જોવું. -૧ ઊંચે જેવું. ૨ ઉપર દેખવું. ૩ ભાવીને વિચાર કરવો. ૪ સંશય કરે, શંકા કરવી. ઈન-૧ દષ્ટાંત સ્વરૂપે જોવું. ૨ વિવેચન કરવું. ૩ સંમુખ જેવું, સામે જેવું. ૪ રીતે જોવું. ૫ પાછનથી જેવું, પછીથી જોવું. પરા-વિપરીત સ્વરૂપે જોવું. વ્રતતુલ્યરૂપે જેવું. સ—૧ ઝીણવટથી તપાસવું. ૨ વિચાર
કર. ૩ સારી રીતે જવું. [૨] દ ( ૫૦ સે તિ) વધવું, વૃદ્ધિગત થવું. ટ્ટ (૨૫૦ તિ) ૧ ડરવું, બીવું. ૨ ભડકવું. દ (ક માત્ર તે રીતે) ૧ ડરવું, બીવું. ૨ ભડકવું. ૨ ( ૪ ૩૦ ર ીતિ-તે) ૧ ફાડવું. ૨ ચીરવું. ૩ ટુકડા કરવા. દ (તે રળોતિ) ૧ હણવું. ૨ જખમી કરવું. ૩ માર ( મારવો. ૪ દુઃખ દેવું. દ (૧ ૫૦ સે દળાતિ) ૧ ફાડવું. ૨ ચીરવું. ૩ ટુકડા કરવા.
૪ બીવું, ડરવું. ૫ ભડકવું. દ (૨૦ ૩૦ સેટુ વારિ -તે) ૧ ફાડવું. ૨ ચીરવું. ૩ ટુકડા
કરવા. કે (૨ સાવ નિ ચ ) ૧ પાલન કરવું, પિષવું. ૨ રક્ષણ
કરવું, બચાવવું. ૩ દયા કરવી. (૨ ભાગ લે તે ) ૧ રમવું, ખેલવું. ૨ વિલાસ કરે. ૩ ખેદ કરે. ૪ શેક કરે. ૫ વિલાપ કર. મા૧ જુગાર ખેલ. ૨ રમવું, ક્રીડા કરવી. ઘર-૧ ખેદ કર. ૨ શેક કરવો. ૩ વિલાપ કરે. [૪].

Page #165

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
द्राख : १४१
હૈ (૨ ૫૦ નિ હારિ) ૧ સ્વચ્છ કરવું, સાફ કરવું.
૨ સ્વચ્છ હોવું. ૩ શુદ્ધ કરવું, પવિત્ર કરવું. ૪ શુદ્ધ હોવું.
૫ શોધવું, તપાસ કરવી. તો (૪ ૫૦ નિ રિ) ૧ છેદવું, કાપવું. વાઢવું. શુ (૨ ૫૦ નિઃ શૌતિ) ૧ સામું જવું. ૨ નજીક જવું.
૩ આગળ જવું. ૪ અગાડી ચાલવું. ૫ સંમુખ થવું. ૬ સામું થવું, સામનો કરવો. ૭ હલ્લો કરે, હુમલો
કરે. ૮ ચડાઈ કરવી. યુર (૨ સાતે શો) ૧ શૈભવું. ૨ ચળકવું, ચમકવું. છે (૨ નિ શાતિ ) ૧ તિરસ્કાર કરે, ધિક્કારવું.
૨ અંગને ખરાબ કરવું, શરીર બગાડવું. ટ્રમ્ (૫૦ મતિ) જવું, ચાલવું.
વ7 (૨૨ ૫૦ સે ટ્રસ્થતિ) ઉપભેગ કરો, ભેગવવું. ટ્રમ્ (૨૨ ૫૦ ટુ વરસ) ૧ સેવા-ભક્તિ કરવી. ૨ સાર
વાર કરવી. ૩ સંતાપ કરે. ૪ દુઃખી લેવું. ૫ દુઃખ
દેવું. ૬ સળગાવવું. ૭ ઉપભેગ કરે, ભેગવવું. ટા (૨ ૫૦ નિ દ્રાતિ ) ૧ પલાયન કરવું, નાસી જવું.
૨ ઊડવું. ૩ સૂવું, ઊંઘવું. ૪ લજ્જિત થવું, શરમાવું. ૫ નિંદવું. ૬ દેષ દે. -મરવું, મરણ પામવું. ઉન્ન૧ જાગૃત થવું, જાગવું. ૨ વિકસિત થવું. નિ–૧ નિદ્રા લેવી, ઊંઘવું. ૨ સંકુચિત થવું, સંકોચાવું. પ્ર-પલાયન કરવું, નાસી જવું. વિ-ખરાબ થવું. વિનિ–૧ વિકસિત થવું,
પ્રફુલ્લિત થવું. ૨ જાગૃત થવું, જાગવું. ટ્રા (૨૦ સેટુ ટ્રાતિ) ૧ સૂકવવું. ૨ સૂકાવું, શુષ્ક થવું.
૩ વારવું, મનાઈ કરવી. ૪ અટકાવવું, રોકવું. ૫ ગ્રહણ

Page #166

૪૨ ત્રા
संस्कृत-धातुकोष ન કરવું. ૬ કબૂલ ન કરવું. ૭ સમર્થ લેવું. ૮ શોભિત
કરવું, શણગારવું. ૮ પૂર્ણ કરવું. ૧૦ તૃપ્ત કરવું. [૪] ઢાણ ( સાવ લેટ ટ્રાવતે ) ૧ સમર્થ હોવું, શક્તિશાળી હોવું.
૨ લાંબું થવું. ૩ લાંબું કરવું. ૪ તાણવું. ૫ પ્રયાસ કરે. ૬ પરિશ્રમ કરે, મહેનત કરવી. ૭ થાકી જવું.૮ ભ્રાંતિ
થવી, ખોટું જ્ઞાન થવું. ૯ સંશય થે. ૧૦ દુઃખ દેવું. [૪] ત્રાસ (૨ ૬૦ સે તિ) ૧ ચાહવું, ઈચ્છવું. ૨ ભયંકર
શબ્દ કરે. ૩ કાગડાની પેઠે “ક કે” શબ્દ કર. [૩] ટ્રા (૨૦ સે ટ્રાતિ) ૧ સમર્થ હોવું, શક્તિશાળી લેવું.
૨ લાંબું થવું. ૩ લાંબું કરવું. ૪ તાણવું. ૫ પ્રયાસ કરવો. ૬ પરિશ્રમ કરે, મહેનત કરવી. ૭ થાકી જવું. ૮ બ્રાંતિ
થવી, ખોટું જ્ઞાન થવું. ૯ સંશય થ. ૧૦ દુખ દેવું 3] દ્રા ( ૧ ના સે ટ્રાકતે ) ૧ સડવું, કેહી જવું. ૨ સળવું,
અંદરથી ખવાઈ જવું. ૩ વિખરાવું. ૪ ફાડવું. ૫ ચીરવું.
૬ તેડવું. [૪]. ટ્રાક્ (૨ કાટ લે ત્રાસે) ૧ જાગવું, જાગૃત હોવું. ૨ નાખવું.
૩ રાખવું, મૂકવું. ૪ સંઘરવું. ૫ ગીરે રાખવું. [8] (૫૦ નિ દ્રવતિ) ૧ ઝરવું, ટપકવું. ૨ ગળવું, ચૂવું. ૩ ભીંજાવું. ૪ ઓગળવું, પીગળવું. ૫ અનુસરવું. ૬ જવું. ૭ છોડી દેવું. ૮ ચાલ્યા જવું. ૯ નાસી જવું. ૧૦ દોડવું. ૧૧ દયા થવું, દયાથી કૂણા મનવાળું થવું. અનુ-૧ અનુસરવું. ૨ પાછળ જવું. મિ-૧ તરવું. ૨ હુમલો કરે. ૩ સામું થવું, સામને કરે. ૪ દેડવું. મા-પલાયન કરવું, નાસી જવું. ૩-૧ ઉપદ્રવ કરે, સતાવવું, ત્રાસ આપે.

Page #167

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
હૈ : ૧૪૩
૨ તેફાન મચાવવું. ૩ દુઃખ દેવું. ૪ નાશ કરે. ક૧ નાસી જવું. ર ચાલ્યા જવું. ૩ વિમુખ થવું, વિરુદ્ધ થવું. વિ-૧ મારી નાખવું. ૨ બરવું, ખરી પડવું. ૩ નાસી જવું. ૪ દેડવું. સમમિ-૧ હેશન કરવું, સતાવવું. ૨. હાવવું, પરાભવ કરવો. સમા–એકઠા થઈને નાસી જવું. સમg૧ ભેટવું, મળવું. ૨ ભાગી જવું, નાસી જવું. ( ૫૦ નિ કુળોતિ) ૧ હણવું. ૨ જખમી કરવું. ૩ માર ને માર. ૪ દુઃખ દેવું. ૫ પશ્ચાત્તાપ કરવો. દ્રા (૧૫૦ સે ટ્રોતિ) ડૂબવું, ડૂબી જવું. દૂ (૬ ૧૦ સેદ્ર તિ) ડૂબવું, ડૂબી જવું. ળ (૬ ૫૦ સેટ કૃતિ) ૧ જવું. ૨ નજીક જવું. ૩ વાંકુ ચાલવું. ૪ વાંકું હોવું. ૫ વાંકું કરવું. ૬ હણવું. ૭ દુઃખ દેવું.
( ૫૦ જેટુ ફુમતિ) જવું, ચાલવું. – (૪ ૫૦ વે ટુહ્યત) ૧ દ્રોહ કરે, બીજાનું અનિષ્ટ ચિંત
વવું. ૨ દગો દે, દગલબાજ થવું. ૩ વિશ્વાસઘાત કરે.
૪ શ્રેષ કરવો. ૫ ઈજા કરવાને ચિંતવવું. ૬ હણવાને ઇચ્છવું. ટૂ (૧ ૩૦ સે કૂળતિ, દૂતે) ૧ જવું. ૨ લાંતર કરવું.
૩ હણવું. ૪ ઈજા કરવી, જખમી કરવું. ૫ દુઃખ દેવું. ટૂ ( ૩૦ સે ટ્રાતિ, સૂતે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. રે (૨ મા સે જો ) ૧ ઊંચે સાદે બેલવું. ૨ ઉદ્ધતાઈ
ભરેલું બોલવું. ૩ પિતાની મેટાઈ પ્રગટ કરવી, બડાઈ હાંકવી. ૪ ગર્વ કરો. ૫ ખુશાલી પ્રગટ કરવી. ૬ ઉત્સાહ ધર, ઉત્સાહિત થવું. ૬ વધવું, વૃદ્ધિગત થવું. [૪] (૨ ૫૦ નિ જ્ઞાતિ) ઊંઘવું, સૂવું, નિદ્રા લેવી. નિનિદ્રા લેવી, ઊંઘવું.

Page #168

१४४ : द्विष्
संस्कृत-धातुकोष દિ (૨૦ નિ તિ) ૧ ઠેષ કરે,વૈર રાખવું. ૨ અદે.
ખાઈ કરવી. ૩ નિંદવું. ૪ તિરસ્કારવું, ધિક્કારવું. દિણ (૨ ૩૦ નિ ષ્ટિ, gિe) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ટુ (૨૦ નિ રતિ) ૧ ઢાંકવું, આચ્છાદિત કરવું. ૨ પાથ
રવું. ૩ ગ્રહણ કરવું, લેવું. ૪ કબૂલ કરવું, માન્ય કરવું. ૫ વારવું, મનાઈ કરવી. ૬ રેકવું, અટકાવવું. ૭ અપમાન
કરવું, અનાદર કરો. ધવ (૨૦ ૩૦ સે ધારિ-તે) ૧ નાશ થવે. ૨ નષ્ટ કરવું. ધણ (૨૦ રે વળત્તિ) શબ્દ કરે, અવાજ કરે. ધર્ (૨૫૦ સે ધનરિ) શબ્દ કરે, અવાજ કરે. ઇન્ ( રૂ ૧૦ સે વધતિ) ૧ ઉત્પન્ન કરવું. ૨ ઉત્પન્ન થવું.
૩ ફળવું, ફળ આવવાં. ૪ આંબા આંબલી વગેરેને મોર આવે, મંજરી આવવી, કળી આવવી. ૫ ધાન્ય ઉત્પન્ન
કરવું, અનાજ નીપજાવવું. ધન્યુ ( ૪૦ સે ધન્વતિ) ૧ જવું. ૨ લાંતર કરવું. [3] ધમ્ (૧ ૨૦ સે ધમતિ) ૧ ધમવું, ધમણ વગેરેથી ધમીને
અગ્નિ પ્રદીપ્ત કરે. ૨ ભૂંગળી વગેરેથી ફેંકીને અગ્નિ પ્રદીપ્ત કરે. ૩ મુખથી ફૂંકીને વાંસળી શંખ વગેરે વગાડવું. ૪ શબ્દ કરે, અવાજ કરે. વર્જોરથી ધમવું જોરથી ધમણ ચલાવવી. વિ-૧ બૂઝવવું, ઓલવી નાખવું.
૨ બૂઝાઈ જવું, ઓલવાઈ જવું. ધન (૨ ૦ ૩ ઘતિ ) ૧ ધસવું, જેથી આગળ જવું. - ૨ ખસી પડવું. ૩ નીચે જવું. ૪ પેસવું, પ્રવેશ કરવો. ધા (૩૩૦ શનિ ધારિ, ઘરે) ૧ ધારણ કરવું, પાસે રાખવું.
૨ વદિ પહેરવું. ૩ મૂકવું, રાખવું. ૪ ઝાલવું, શૈભવું.

Page #169

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
છા : ૧૪૩
૫ પાલન કરવું, પિષવું. ૬ રક્ષણ કરવું, બચાવવું. ૭ દેવું, આપવું. તિસ-૧ છેતરવું. ૨ કપટ કરવું. ૩ જોરથી ઈજા કરવી. ૪ મુશ્કેલીથી સાંધવું–જેડવું. અત્યા-અનિષ્ટ આચરણ કરવું. કનુરિ-૧ પિતાના સમાનરૂપે સ્થાપવું, પ્રતિનિધિ સ્થાપ. ૨ પછીથી કરવું. કનુસ-૧ અનુસંધાન કરવું, જોડી દેવું. ૨ આગળ-પાછળને મેળ કરે, પૂર્વાપરને મેળાપ કરે. ૩ વિચાર કરે. ૪ શેધવું, બેજવું, તપાસ કરવી. અન–૧ અંતર્ધાન થવું, અદશ્ય થવું. ૨ છુપાઈ જવું, સંતાવું. ૩ ઢાંકવું. પ-૧ ઢાંકવું. ૨ બંધ કરવું.
મ-૧ બેલવું, કહેવું. ૨ બેલાવવું. ૩ નામ દેવું, નામ પાડવું. ૪ પ્રસિદ્ધ કરવું, જાહેર કરવું. ૫ મૂકવું, રાખવું. ૬ કરવું. મિસ-૧ જીતવું. ૨ ઈચ્છવું. મા-૧ સાવધાન રહેવું. ૨ ધ્યાન દેવું, ધ્યાન રાખવું. ૩ ધ્યાન ધરવું. બા૧ નિયુક્ત કરવું, નિજવું, નીમવું. ૨ મૂકવું, રાખવું. ૩ સ્વીકારવું. ૪ ચડવું. ૫ ગીરે મૂકવું, ગીરવી મૂકવું. ૬ કરવું. ગાવિ-૧ ખુલ્લું થવું, ઉઘાડું થવું. ૨ પ્રગટ થવું. ૩ પ્રગટ કરવું. ૩પ-૧ મદદ કરવી. ૨ આશરે આપો . ૩ જાણવું. ૪ સમજવું. ૫ નજીક મૂકવું. ૩-૧ ધર્મનું ચિંતન કરવું. ૨ મદદ કરવી. તિર-૧ અંતર્ધાન થવું,
અદશ્ય થવું. ૨ છુપાવું, સંતાઈ જવું. નિ–૧ મૂકવું, રાખવું. ૨ સ્થાપન કરવું. ૩ ઉપર મૂકવું. ૪ વચ્ચે મૂકવું. પ રાખી મૂકવું. ૬ ધારણ કરવું, પાસે રાખવું. ૭ ઊંચકવું, ઉપડવું. ૮ ઊંચું કરવું. ૯ ઉત્પન્ન થવું. નિરા-૧ નિરાકરણ કરવું, સમાધાન કરવું. ૨ દૂર કરવું, હટાવવું, ખસેડવું.

Page #170

१४६ : धा
संस्कृत-धातुकोष પરિ-૧ વસ્ત્રાદિ પહેરવું. ૨ વીંટવું, લપેટવું. ૩ ઢાંકવું. વિ-૧ ઢાંકવું. ૨ બંધ કરવું. નિ૧ બાંધવું. ૨ વાદિ પહેરવું. ૩ પહેરાવવું. ૪ ઢાંકવું. ૫ બંધ કરવું. પુર૧ આગળ મૂકવું. ૨ આગળ થવું. ૩ ગેર સ્થાપે, પુરેહિત કરે. -૧ પ્રધાન થવું, મુખ્ય થવું. ૨ મોકલવું. ૩ પ્રેરવું, પ્રેરણા કરવી. ૪ સારી રીતે ધારણ કરવું. કળિ૧ એકાગ્ર ચિત્ત ચિંતન કરવું. ૨ ધ્યાન ધરવું. ૩ નિયમમાં રાખવું. વ્યવસ્થિત કરવું. ૪ ઊંચી પાયરીએ ચડવું. ૫કબૂલ કરવું. માન્ય કરવું. ૬ ગુપ્ત રહેવું, છુપાઈને રહેવું. ૭ અપેક્ષા રાખવી. ૮ અભિલાષા કરવી, ઈચ્છવું. ૮ પ્રયત્ન કરે. પ્રયાસ કરે. ૧૦ ધારણ કરવું. રિ-૧ ફેંકવું, નાખવું. ૨ પ્રતિનિધિ સ્થાપ, બદલે કામ કરવાને નિયુક્ત કરવું. પ્રતિષિ-૧ અટકાવવું, રેકવું. ૨ નિવારવું. મનાઈ કરવી. ૩ ઉપાય લે, ઈલાજ કરે. ૪ વિરુદ્ધ આચરવું. પ્રતિસ-૧ મેળાપ કરે. ૨ સાંધવું. ૩ સંયુક્ત કરવું. ૪ આદર કરે, સત્કાર કરે. ૫ સ્વીકારવું. ૬ ચર્ચા-વિચારણા કરવી. ૭ વાદ-વિવાદ કર. ત્યમિ–૧ ઉત્તર આપે. ૨ સામું બોલવું. વિ-૧ કરવું. ૨ બનાવવું. ઉત્પન્ન કરવું. ૩ ધાર્મિક કાર્ય કરવું. ૪ ધર્મ સંબંધી પુસ્તકમાં વિધિવિધાન કરવું, ધાર્મિક આચારના નિયમ બાંધવા. ૫ પસંદ કરવું. ૬ આજ્ઞા કરવી. ફરમાવવું. ૭ પૂરું કરવું, પૂર્ણ કરવું. ૮ ભવું, ઝાલવું. ૯ મૂકવું, રાખવું. ૧૦ કહેવું, બેલિવું. ૧૧ દેવું, આપવું. ૧૨ અમલ કર, હુકમ બજાવ. ૧૩ વચન આપવું. વિનિ-૧ વ્યવસ્થા કરવી. ૨ મૂકવું, રાખવું.

Page #171

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
ધિ ઃ ૧૪૭
૩ સ્થાપન કરવું. વિપરિ-૧ ચારે બાજુથી ઢાંકવું. ૨ વીંટવું, લપેટવું. કથા-૧ વ્યવધાન કરવું, આંતરે કરે, બેની વચ્ચે કાંઈક રાખવું–હેવું. ૨ છુપાવવું, સંતાડવું. ૩ ઢાંકવું. અ-૧ શ્રદ્ધા રાખવી, વિશ્વાસ આણ. ૨ સત્કાર કરે. સમ્-૧ સંયુક્ત કરવું, જોડવું. ૨ સાંધવું, સાંધે મેળવ. ૩ ચૂંટાડવું. ૪ એકઠું કરવું. ૫ યોજના કરવી. ૬ અનુસંધાન કરવું, પૂર્વાપરને વિચાર કરે. ૭ શોધ કરવી. ૮ દષ્ટિ સાંધવી, તાકવું. ૯ નિશાનને લક્ષ્યમાં લેવું. ૧૦ લક્ષ્યભેદ કરે, નિશાન ભેદવું. ૧૧ ધ્યાનમાં રાખવું. ૧૨ સમાધાન કરવું, નિવેડો આણો. ૧૩ સંધિ કરવી, સુલેહ કરવી. ૧૪ પ્રતિજ્ઞા કરવી. ૧૫ ઇચ્છવું, ચાહવું. ૧૬ વૃદ્ધિ કરવી, વધારવું. ૧૭ મૂકવું, રાખવું. ૧૮ સ્થાપન કરવું. ૧૯ સારી રીતે કરવું. સમવ-૧ સાવધાન રહેવું. ૨ ધ્યાન દેવું, ધ્યાન રાખવું ૩ ધ્યાન ધરવું. સમા-૧ સમાધાન કરવું. ૨ સામાએ આપેલા દેષનું નિરાકરણ કરવું. ૩ શીખવવું. ૪ શિખામણ આપવી. સંનિ-૧ સમીપમાં મૂકવું, નજીક મૂકવું. ૨ સારી રીતે મૂકવું. ૩ નજીક જવું. સંક-૧ ચર્ચા-વિચારણા કરવી.
૨ વાદ-વિવાદ કરે. [૩] ધારૂ (૧ ૩૦ સેટુ ધારિ-તે) ૧ દોડવું. ૨ પલાયન કરવું,
નાસી જવું. ૩ દેવું, સ્વચ્છ કરવું. ૪ સ્વચ્છ હોવું. અનુ૧ પાછળ-પાછળ દોડવું. ૨ જાણવું, સમજવું. ચા-નીચે ઊતરવું. રિ-વેગથી દેડવું. વિ-૧ ભીંજવવું, પલાળવું.
૨ છાંટવું. સમુપ–ભેટવા માટે દેડવું. [૪] ધિ (૧ ૧૦ શનિ પિનોતિ) ૧ તૃપ્ત થવું, ધરાવું. ૨ તૃપ્ત
કરવું. ૩ ખુશી થવું. ૪ ખુશી કરવું. ૫ જવું.

Page #172

૪૮: છે
संस्कृत-धातुकोष ધિ (૬ ૫૦ નિ થિતિ) ૧ ધારણ કરવું, પાસે રાખવું.
૨ વસ્ત્રાદિ પહેરવું. ૩ યુક્ત હોવું, ગ્ય હોવું. ૪ ઝાલવું, થોભવું. નમુ-૧ સલાહ કરવી, સંધિ કરવી. ૨ સમાધાન
કરવું. ૩ સાંધવું. ધિક્ષ ( મા સે ધિક્ષ) ૧ સળગવું. ૨ સળગાવવું. ૩ ધગ
ધગવું, ઊકળવું. ૪ ઉત્તેજિત કરવું. ૫ જીવવું, જીવિત હોવું.
૬ દુઃખ દેવું. ૭ નડવું. ૮ સંતાપ પામો. ૯ થાકી જવું. ધિર્ (go સેક્ ધિનત) ૧ જવું. ૨ તૃપ્ત થવું, ઘરાવું,
૩ તૃપ્ત કરવું. ૪ ખુશી થવું. ૫ ખુશી કરવું. [૩] ધિક્ (રૂ ૫૦ સે દિષ્ટિ) શબ્દ કરે, અવાજ કરે. ધી (૪ માશનિ વીતે) ૧ અપમાન કરવું. ૨ તિરસ્કારવું.
૩ ઉપેક્ષા કરવી, બેદરકાર રહેવું, ધ્યાન ન આપવું. ૪ - ધારભૂત થવું, ધરી રાખવું. ૫ આધાર કર, આશરે કરે. ૬ આરાધના કરવી, ભજવું. ૭ સેવા-ભક્તિ કરવી.
તા-૧ અંતર્ધાન થવું, અદશ્ય થવું. ૨ છુપાઈ જવું. [ રો] ધીક્ષ (૨ સા. તે પીત્તે) દીક્ષા આપવી, સંન્યાસ દે. ધુ ( ૩૦ નિ યુનોતિ, ધુનુ) ૧ ઘૂજવું, થરથરવું. ૨ ધ્રુજા
વવું. ૨ હાલવું, કંપવું. ૪ હલાવવું. ૫ ફેંકવું, ઉછાળવું. ૬ હટાવવું, દૂર કરવું. ૭ ક્ષુબ્ધ કરવું, વ્યગ્ર કરવું. નિર
વિનાશ કર. વુક્ષ (૨ ભાગ ધુત્તે) ૧ સળગવું. ૨ સળગાવવું. ૩ ધગ
ધગવું, ઊકળવું. ૪ ઉત્તેજિત કરવું. ૫ જીવવું, જીવિત હવું. ૬ દુખ દેવું. ૭ નડવું. ૮ સંતાપ પામે. ૯ થાકી જવું.

Page #173

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
धूर्तय : १४९ ધુ (૨ સેદ્ પૂર્વતિ) ૧ હણવું. ૨ દુઃખ દેવું. [૨] ધૂ (૨ ૩૦ વે ઇવતિ તે) ૧ ધ્રુજવું, થરથરવું. ૨ ધ્રુજાવવું.
૩ હાલવું, કંપવું. ૪ હલાવવું. ૫ ધૂણવું. ૬ ધુણાવવું. ૭ ફેંકવું, ઉછાળવું. ૮ હટાવવું, દૂર કરવું. ૯ વ્યગ્ર થવું. ૧૦ વ્યગ્ર કરવું. ૧૧ ત્યાગ કરે. ૧૨ નાશ કરો. બર૧ અવજ્ઞા કરવી, અપમાન કરવું. ૨ ત્યાગ કરે. ૩ દેખવું, જેવું. ૩૬-૧ ચામર વગેરેથી વીંઝવું. ૨ પંખે વગેરેથી પવન નાખ. ૩ હલાવવું, કંપાવવું. નિ–૧ વિનાશ કરે. ૨ દૂર કરવું, હટાવવું. ૩ જવું. વિ-૧ અલગ કરવું, જુદું કરવું. ૨ દૂર કરવું, હટાવવું. ૩ ત્યાગ કરે. ૪ વ્યગ્ર કરવું. ૫ હલાવવું, કંપાવવું. સંવિ-૧ અપમાન કરવું.
૨ તિરસ્કારવું. ૩ પરિત્યાગ કરે. ૪ દૂર કરવું, હટાવવું. ધૂ (૧ ૩૦ વેર્ ધૂનોતિ, ધૂન) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ધૂ (૬ ૫૦ સે યુવતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ધૂ (૧ ૩૦ વેલ્ ધુનાતિ, પુનીતે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ધૂ (૨૦ ૩૦ સે પૂનચરિતે વાવતિને) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ધૂ (૨ ૫૦ સેલ્ ધૂવાર) ૧ તપવું, ગરમ થવું, ઊનું થવું. - ૨ તપાવવું, ગરમ કરવું. ૩ સંતપ્ત થવું, સંતાપ પામવે.
૪ સંતાપ પમાડે. ૫ ગુસ્સ કરવું. ધૂપ (૨૦ ૩૦ સે ધૂપતિ તે) ૧ ભવું. ૨ ચળકવું, ચમ
કવું. ૩ બોલવું, કહેવું. દૂ (૪ મા સે ધૂર્ય ) ૧ જવું. ૨ નજીક જવું. ૩ અગાડી
જવું, આગળ જવું. ૪ હણવું. ૫ દુઃખ દેવું. [૨] ધૂચ (૨ ૫૦ સેદ્ પૂર્વતિ) ઠગવું. [વામg)

Page #174

१५० : धूलय्
संस्कृत धातुकोष
પૂર્ ( ૨
૫૦ સેટ્ ધૃત્તિ) ધૂળવાળુ કરવું. ૩–૧ વ્યાપ્ત કરવું. ૨ મૂળના રંગ જેવું કરવું. ૩ ધૂળવાળુ કરવું. [નામધાતુ] ખૂશ ( ૧૦ ૩૦ સેટ્ ધૃત્તિ-તે ) ૧ સુશોભિત કરવું, શણગારવું. ૨ સુશોભિત હોવું. ૩ તેજસ્વી કરવું. ૪ તેજસ્વી હાવું. ધૂ ( ૧૦ ૩૦ સેટ્ ધ્રૂત્તિ–તે ) ઉપર પ્રમાણે અ. ધૂમ્ (૧૦ ૩૦ સેટ્ ધૂસતિ–તે) ઉપર પ્રમાણે અ ટ્ટ (oા॰નિટ્ ધત્તે) ૧ ધરી લેવું, થાલી લેવું. ૨ થાલી રાખવું, ઝાલી રાખવું. ૩ પડવું, પડી જવું.
ટ્ટ (૨ ૩૦ અનિટ્ ધતિ–તે) ૧ ધારણ કરવું, પાસે રાખવું. ૨ વસ્ત્રાદિ પહેરવું. ૩ ધીરવું, ઉછીનું કે વ્યાજે આપવું. ૪ સ્થિર થવું, રહેવું. ૫ સંયુક્ત થવું, જોડાવું. ૬ સંયુક્ત કરવું. ૭ ભીંજવવું, પલાળવું. ૮ છાંટવું. હું થેાલવું, ઝાલવું. ૧૦ પકડવું. વ્–૧ ઉદ્ધાર કરવા, આબાદ કરવું. ૨ સંસારરૂપ સમુદ્રમાંથી તારવું. ૩ ખેંચી કાઢવું. વિ−૧ ઊંચકવું, ઊંચકી રાખવું. ૨ આધાર આપવા, મદદ કરવી. ૩ અપેક્ષા રાખવી. ૪ ધારણ કરવું, પાસે રાખવું. ૫ થેાલવું. ૬ પકડવું. ટ્ટ (૬૦ અનિટ્ પ્રિયન્તે) ૧ સ્થિર થવું, રહેવું. ર ધારણ કરવું, પાસે રાખવું. ૩ વસ્રાદિ પહેરવું. ૪ થાભવું. પ પકડવું. ટ્ટ (૧૦ ૩૦ સેટ્ ધાત્તિ-તે) ૧ ધારણ કરવું, પાસે રાખવું.
૨ વસ્ત્રાદિ પહેરવું. ૩ ધીરવું, ઉછીતું કે વ્યાજે આપવું. ૪ ઉધારે આપવું. ૫ ઉધારે લેવું. ૬ કરજદાર હોવું, દેવાદાર હોવું. અવ−, નિર્−૧ નિશ્ચય કરવા, નિર્ણય કરવા. ૨ ચેાકસાઇથી જાણવું. ૩ સાચી હકીકત જણાવવી. ૬–૧ ચિંતન કરવું, વિચારવું, ૨ નિશ્ચય કરવા. વિ-૧ વારવું, મનાઇ કરવી.

Page #175

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
धोर् : १५१
૨ રાકવું, અટકાવવું. ૩ અપેક્ષા રાખવી. તંત્ર-૧ નિશ્ચય કરવા, નિર્ણય કરવા. ૨ ચિંતન કરવું, વિચારવું. ઈંગ્ ( ૧૦ સેટ્ ધઽતિ ) ૧ જવું. ૨ સ્થલાંતર કરવું. ધૃTM ( ૧૦ સેટ્ વૃદ્ઘત્તિ) ૧ જવું. ૨ સ્થલાંતર કરવું. [૬] વૃક્ (૧ ૧૦ સત્ શ્રૃતિ) ૧ હિમ્મત કરવી, હામ ભીડવી.
૨ સાહસ કરવું. ૩ સમથ હાવું, શક્તિશાલી હાવું. ૪ હેાશિયાર હોવું. ૫ હોડ મકવી, સરત મારવી. ૬ ગર્વ કરવા, અભિમાન કરવું. છ અડાઇ હાંકવી, ડાળ કરવા. ૮ ઉદ્ધતાઇ કરવી. ૯ બેશરમ થવું. [મ, ત્રિ. }
ધૃણ્ ( ૨ ૬૦ સેક્ધવૃત્તિ) ૧ પરાભવ કરવા, હરાવવું. ૨ તિરસ્કારવું. ૩ ઈર્ષ્યા કરવી. ૪ એકઠું કરવું. ૫ એકઠું થવું. ૬ સંયુક્ત થવું, જોડાવું. છ ગભરાઇ જવું. ૮ દુઃખી હોવું. ૯ દુઃખ દેવું. ૧૦ હણવું. ૩–૧ માર મારવા. ૨ આક્રોશ કરવા. ૩ ઠપકા દેવા. ૪ તિરસ્કારવું. ૫ ગાળ દેવી. ધૃક્ (૧૦ ૩૦ સેટ્ ધર્મતિ–તે) ઉપર પ્રમાણે અ. ધૃક્ (૧૦૦ સેક્ધર્ષયતે) ૧ સામર્થ્યહીન કરવું, શક્તિહીન કરવું. ૨ સામર્થ્યહીન હોવું.
ધૃ (૧ ૧૦ સેટ્ ધૃત્તિ ) ૧ વૃદ્ધ થવું, ઘરડું થવું. ૨ જૂનું થવું. ૩ જીર્ણ થવું. ૪ હ્રાસ થવા, ઓછું થવું.
છે( ? ૫૦ અનિટ્ ધત્તિ ) ૧ ધાવવું, સ્તનપાન કરવું. ૨ પીવું. [] ઘે ( ૧૦ ૩૦ સેટ્ ક્ષેત્ત–તે) ૧ જોવું, દેખવું. ૨ નિહાળવું, ધારી–ધારીને જોવું.
પોર્ (૧ ૧૦ સેટ્ ધોતિ) ૧ ચતુરાઈથી ચાલવું. ૨ સારી ગતિ કરવી, સારી રીતે ચાલવું. []

Page #176

૨૧૨ :
संस्कृत-धातुकोष દHI ( ૫૦ નિ ધમત) ૧ ભૂંગળી વગેરેથી ફૂંકીને અગ્નિ
પ્રદીપ્ત કરે. ૨ વમવું, ધમણ વગેરેથી ધમીને અગ્નિ પ્રદીપ્ત કરે. ૩ મુખથી કૂકીને વાંસળી શંખ વગેરે વાજિંત્ર વગાડવું. કટુ-જોરથી ધમવું, જોરથી ધમણ ચલાવવી. વિ
બુઝાઈ જવું, ઓલવાઈ જવું. હ્મ (૨ ૨૦ સે હ્માકુક્ષતિ) ૧ ચાહવું, ઈચ્છવું. ૨ ભયં.
કેર શબ્દ કરે. ૩ કાગડાએ શબ્દ કરે. ૪ કાગડાની પિઠે કે કે” એવો શબ્દ કરે. [૩] ચૈ (૨ ૫૦ નિર્ ધ્યાતિ) ૧ ધ્યાન ધરવું. ૨ મનન કરવું.
૩ સ્મરણ કરવું, યાદ કરવું. ૪ વિચારવું. અપ-૧ ખરાબ ચિંતવવું. ૨ દુધ્ધન કરવું. રિ-૧ દેખવું, જેવું. ૨ શેધવું,
ખેળવું. વિબુઝાવું, ઓલવાઈ જવું. પ્રજ્ઞ (૨ ૫૦ સે પ્રતિ) ૧ જવું. ૨ સ્થલાંતર કરવું. પ્રજ્ઞ ( ૫૦ સે શ્રેષતિ) ૧ જવું. ૨ સ્થલાંતર કરવું. [૩] પ્રમ્ (૨ ૫૦ સે પ્રગતિ) ૧ શબ્દ કરે. ૨ વાજિંત્ર વગાડવું. પ્રમ્ (૧ ૫૦ સે ઘરનાતિ) ૧ વીણવું, કણ-કણ વીણ, દાણે
દાણે લે. ૨ થેડું–થવું એકઠું કરવું. [૪] ઘર ( ૨૦ ૩૦ સે ઘાસચરિતે) ૧ ફેંકવું. ૨ ઉછાળવું, ઉડા
ડવું. ૩ વીણવું. ૪ થોડું-થોડું એકઠું કરવું. છા ( ૧૦ શનિ છાતિ) ૧ ધરાવું, તૃપ્ત થવું. ૨ જવું. પ્રાર્ (૧ ૫૦ સેર્ પ્રાવતિ) ૧ સૂકાવું, શુષ્ક થવું. ૨ સૂક
વવું. ૩ વારવું, મનાઈ કરવી. ૪ શેકવું, અટકાવવું. ૫ ગ્રહણ ન કરવું. ૬ કબૂલ ન કરવું. ૭ સમર્થ હોવું. ૮ સુભિત હોવું. ૯ સુશોભિત કરવું, શણગારવું. ૧૦ પૂર્ણ કરવું. ૧૧ તૃપ્ત કરવું. [૪]

Page #177

ગુજરાતી અર્થ સહિત,
ध्वंस् : १५३ ધાધુ ( રાવ તે બ્રાધતે) ૧ સમર્થ હોવું. ૨ પરાક્રમી હોવું.
૩ યોગ્ય હોવું, લાયક હેવું. [*] બ્રાહ્ન ( ૧૦ સે પ્રતિ) ૧ ચાહવું, ઈચ્છવું. ૨ ભયંકર
શબ્દ કરે. ૩ કાગડાએ શબ્દ કરે. ૪ કાગડાની પેઠે
કે કે” એવો શબ્દ કરે. [૩] ધ્રા ( ગા. જે બાતે) ૧ ફાડવું. ૨ ચીરવું. ૩ તેડવું.
૪ નાશ કરે. ૫ પ્રેરવું, પ્રેરણા કરવી. ૬ સડવું, કહી
જવું. ૭ સળવું, અંદરથી ખવાઈ જવું. [૪] પ્રિન્ (૨ ૫૦ ઘેતિ) ૧ જવું. ૨ રથલાંતર કરવું. g ( G૦ નિ પ્રવતિ) ૧ સ્થિર હોવું, નિશ્ચલ હેવું. ૨ જવું. - ૩ સરકવું, ખસવું. છું (૫૦ શનિ ધ્રુવતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. બુ (૬ ૧૦ સે યુવતિ) ૧ સ્થિર હોવું, નિશ્ચલ હવું.
૨ થંભી જવું. ૩ ઊભું રહેવું. ૪ જવું. ૫ ખસવું. v (૬ ૧૦ સે યુવતિ ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ઘે (કાટ લે છેલ્લે ) ૧ ઊંચે સાદે બોલવું. ૨ ઉદ્ધતાઈ
ભરેલું બેલવું. ૩ ઉદ્ધતાઈ કરવી, ઉડ્ડખલ થવું. ૪ પિતાની મેટાઈ પ્રગટ કરવી, બડાઈ હાંકવી. ૫ ગર્વ કરે. ૬ હસવું. ૭ ખુશી થવું. ૮ ઉત્સાહિત થવું, ઉત્સાહ ધરે.
૯ વધવું, વૃદ્ધિગત થવું. ૧૦ ઘણું હોવું, પુષ્કળ હોવું. [૪] છે (૨ ૫૦ નિ બાવતિ) ૧ ધરાવું, તૃપ્ત થવું. ૨ સંતોષ
પામો, ખુશી થવું. (૨ મા તે áતે) ૨ નષ્ટ થવું. ૨ નષ્ટ કરવું. ૩ ભાંગી જવું. ૪ ભાંગી નાખવું. ૫ ચૂરે થ. ચૂર કરે. ૭ નીચે પડવું. ૮ જવું. [૪]

Page #178

૧૪ : a૬
संस्कृत-धातुकोष
દત્તન ( ૫૦ સે ઇતિ ) ૧ જવું. ૨ સ્થલાંતર કરવું. ધ્વજ્ઞ ( ૧૦ સે દગન્નતિ) ૧ જવું. ૨ સ્થળાંતર કરવું. ] વ્રણ (૧ ૧૦ સેટુ દવળત્તિ) શબ્દ કરે. વત્ (૨ ૫૦ વનતિ ) શબ્દ કરો. ધ્યસ્ (૨૦ ૩૦ તે ધ્યાનથતિ તે) શબ્દ કરે. કવન (૧૦ ૩૦ સે વ્રજતિ-સે) શબ્દ કર. દયાહ્ન ( ૫૦ ટુ ધ્યાક્ષિત્તિ) ૧ કાગડાએ શબ્દ કરે.
૨ કાગડાની પેઠે “કે કે” એ શબ્દ કરે. ૩ ભયંકર
શબ્દ કર. ૪ ચાહવું, ઈચ્છવું. [૩] ઙ્ગ (૨ ૫૦ નિ દaરતિ) ૧ કુટિલતા કરવી, આડોડાઈ
કરવી. ૨ વાંકું હેવું. ૩ વાંકું કરવું, નમાવવું. ૩ વર્ણવવું,
વર્ણન કરવું. ૫ હણવું. નવ ( ૨૦ ૩૦ સે નથતિ-તે) નષ્ટ કરવું. ( ) નહ્ન (૨ ૫૦ સે નક્ષત) ૧ જવું. ૨ પહોંચવું. ૩ પ્રકાશવું.
૪ ચળકવું, ચમકવું. ૫ શોભવું. ( શ્ન) ન ( ૫૦ સે નવતિ ) ૧ જવું. ૨ સરકવું, ખસવું.
૩ સ્થલાંતર કરવું. (ા , નમ્)
નારિ ધાતુઓ બે પ્રકારના છે, જે પહેરા અને નોવેરા. જે ધાતુ વ્યાકરણના ધાતુ પાઠમાં નવરાત્રિ હોય, પરંતુ વ્યાકરણના નિયમથી એના “” ને “ર' થયો હોય તે ગોરા કહેવાય. અને જે ધાતુ ધાતુ પાઠમાં પહેલેથી જ નારિ હેય, તે નોવેશ કહેવાય.
ક, પરા, વરિ કે નિસ્ ઉપસર્ગ પછી; અથવા અન્તર્ અવ્યય પછી વશ ધાતુ આવે, તો તેના “” નો “” થાય છે. ઉદાહરણ–નસ્ ધાતુ નોવેરા છે, જેથી તેનું કનૈક્ષતિ==ળક્ષતિ એવું રૂપ

Page #179

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
नट् : १५५
ન (૨૫૦ સેન્ન તિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. (૬) [૩] નર (૬ મા તે નાતે) લજ્જિત થવું, શરમાવું. (નમ્) | [, મો] નગ્ન (૨મા સે તેિ) લજિત થવું, શરમાવું. (નક્સ) [8] ન (૨ ૫૦ સે નતિ) ૧ નાચવું, નૃત્ય કરવું. ૨ નાટક
કરવું, વેશ ભજવ. ૩ અભિનય કરવો, શારીરિક અવ
થાય. પરંતુ જે નોરા ધાતુ આવે, તો તેના “” ને “બ” થતો નથી. ઉદાહરણ—ન ધાતુ નોદ્દેશ છે, જેથી તેનું ક+નથતિ= ઘનયતિ એવું રૂપ થાય. જે ધાતુ નોરા અને નોવેશ એમ બન્ને પ્રકારનો હોય, તે તેના “ર” ને “” થાય છે અને નથી પણ થતો. એટલે એવા ધાતુના “ર” ને “” વિકલ્પ થાય છે. ઉદાહરણ– નવું ધાતુ બોદ્દેશ અને નોવેશ એમ બન્ને પ્રકારનો છે, જેથી તેનાં પ્ર+નતિ=ગણત, પ્રતિ એમ બન્ને રૂ૫ થાય,
ધાતુ ખોદ્દેશ છે કે નોરા છેએ જાણવા માટે દરેક ધાતુનો ગુજરાતી અર્થ પૂર્ણ થયા બાદ દરેક ધાતુને અહીં () આવા કૌસમાં નારારિ કે નારા દર્શાવેલ છે. જે ધાતુ ગોરા છે, તેને અહીં કૌંસમાં નારદ્ધિ દર્શાવેલ છે. જેમકે ન ધાતુ ગોપા છે, જેથી તેને કૌંસમાં (નસ્) એ પ્રમાણે દર્શાવ્યો છે. જે ધાતુ નોવેશ છે, તેને અહીં કૌંસમાં રાઢિ દર્શાવેલ છે. જેમકે-ન ધાતુ નોવા છે, જેથી તેને કૌંસમાં (નવ) એ પ્રમાણે દર્શાવ્યો છે. જે ધાતુ નોવેરા અને નવા એમ બન્ને પ્રકારનો છે, તેને અહીં કૌંસમાં નારાદ્રિ અને નવરાત્રિ એ પ્રમાણે બન્ને પ્રકારે દર્શાવેલ છે. જેમકેનર ધાતુ ખોદ્દેશ અને નોરા એમ બન્ને પ્રકાર છે, જેથી તેને અહીં કૌંસમાં (ાણ, ન ) એ પ્રમાણે બન્ને પ્રકારે દર્શાવ્યો છે. આવી રીતે નાદિ ધાતુઓમાં બધે ઠેકાણે સમજવું.

Page #180

१५६ : नट
संस्कृत-धातुकोष ના હલન-ચલન વડે ભાવ બતાવ. ૪ નમવું, નમી જવું. ૫ હળવું, વાંકું થવું. ૬ પડી જવું. ૭ ધીરે ધીરે ખસવું, સરકવું. ૮ હાલવું, કંપવું. ૯ ઝરવું, પ્રવાહરૂપે વહેવું. ૧૦ દુઃખ દેવું. ૧૧ કનડવું, સતાવવું. ૧૨ જખમી
કરવું. ૧૩ હણવું. (ા, ન ) ન (૨૦ ૩૦ સે નાગરિ-તે ) ૧ ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ૨ ભ્રષ્ટ
થવું. ૩ પછડાવું. ૪ શૈભવું. ૫ ચળકવું, ચમકવું. ૬ બે
લવું, કહેવું. (ન), ન (૨ ૫૦ સે નતિ ) ૧ ભ્રષ્ટ થવું. ૨૫ડવું. ૩ પછડાવું.
૪ એકઠું થવું. ૫ એકઠું કરવું. () ન (૨૦ ૩૦ સે ના રિસે) ૧ ભ્રષ્ટ થવું. ૨ પડવું.
૩ પછડાવું. (૧) નર (૨૦ ૩૦ સે નરતિ તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. (નવું) નટુ (૨ ૫૦ સેન્નતિ ) ૧ શબ્દ કરે. ૨ સિંહાદિએ ગ
જેના કરવી. ૩ મેઘ યા સમુદ્રાદિનું ગાજવું. ૪ બેલવું, કહેવું. ૫ ન સમજાય એવું બોલવું. ૬ શોભવું. ૭ ચળકવું, ચમકવું. ૩-૧ ઊંચે સ્વરે શબ્દ કરે, પિકારવું. ૨ બે
લાવવું. (, નર્) નટુ (૨૦ ૩૦ સે નાદિતિ-સે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. (૧૬, ૧૬) નન્દુ (૨ ૫૦ સે નતિ) ૧ આનંદ પામ, ખુશી થવું.
૨ સુખી હોવું. ૩ સમૃદ્ધ હોવું, આબાદ છેવું. ૪ વધવું, વૃદ્ધિગત થવું. ૫ ચાહવું, ઈચ્છવું. ૬ સ્વીકારવું. મિ૧ અભિનંદન આપવું, ધન્યવાદ આપ. ૨ પ્રશંસા કરવી. ૩ આશીર્વાદ આપે. ૪ વધાવવું. ૫ ચાહવું, ઇચ્છવું.

Page #181

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
નવુ શ૧૭
દ પ્રેમ કરે. ૭ ખુશાલી દેખાડવી. ૮ બહુમાન કરવું. ૯ અનુમતિ આપવી. ૧૦ કબૂલ કરવું. જવ-૧ ધન્યવાદ આપે. ૨ પ્રશંસા કરવી. ૩ ખુશાલી દેખાડવી. - ૧ આનંદ પામવે, ખુશી થવું. ૨ સુખી હોવું. પરિ–પ્રશંસા કરવી, વખાણવું. –૧ ઉપકાર માન. ૨ ધન્યવાદ
આપ. (બન્દુ, નર્) [૩, ટુ | ન” (૨ ભાવ સે નમતે) ૧ હણવું. ૨ માર માર. ૩ દુઃખ
દેવું. ૪ નડવું, હરત કરવી. ૫ નષ્ટ થવું. ૬ અભાવ હે,
ન હેવું. ૭ નહિ જેવું હોવું. (ામુ, નમ્) નમ (૪ ૫૦ સે નસ્થતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. (ામ) નમ (૧ ૨૦ સેદ્ નગ્નાતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. () નમ્ (૨ ૫૦ નિર્ નમતિ) ૧ નમન કરવું, પ્રણામ કરે,
વંદન કરવું. ૨ નમવું, નમી જવું. ૩ ઢળવું, વળી જવું. ૪ તાબે થવું, શરણે થવું. ૫ શબ્દ કર. જવ-૧ નીચું થવું. ૨ ઢળવું, નમી જવું. ૩નમસ્કાર કર. ઉદ્-૧ ઊંચું થવું. ૨ ઊઠવું, ઊભું થવું. ૩ ઊછળવું. ૪ ઊંચું કરવું. ૫ ઉપાડવું. ૩–૧ ઉપસ્થિત થવું, પ્રાપ્ત થવું, હાજર થવું. ૨ ઉપસ્થિત કરવું. રિ-૧ પરિણમવું, સ્વરૂપ બદલી રૂપાંતર થવું. ૨ પ્રાપ્ત કરવું. ૩ પૂર્ણ કરવું, પૂરું કરવું.
ત્તિ-અવળી રીતે નમવું. વિપરિ-૧ વિપરીત થવું, ઊલટું થવું. ૨ સ્વરૂપ બદલી રૂપાંતર થવું. વિઝ-૧ તત્પર થવું. ૨ નમસ્કાર કરે. જમવ-૧ નીચું થવું. ૨ ઢળવું, નમી
જવું, વળી જવું. ૩ સારી રીતે નમસ્કાર કરે (H) નવૂ (૨ ૨૦ સે તિ) ૧ જવું. ૨ સ્થળાંતર કરવું. (નવુ)

Page #182

१५८ : नम्भ
संस्कृत-धातुकोष નમ્ (૨ સાતે જન્મતે ) ૧ હણવું. ૨ ઈજા કરવી. ૩ માર
મારે. ૪ દુઃખ દેવું. (જન્મ) [૩] ન(૨ સાસેક્ નાતે) ૧ જવું. ૨ હાલવું, કંપવું. (નવું) ન(૬ તે નચત્ત) ૧ રક્ષણ કરવું, બચાવવું. ૨ સાર
સંભાળ લેવી. ૩ રાખવું, મૂકવું. ૪ જવું. ૫ હાલવું, કંપવું.
૬ પહોંચવું. (૭) ન, (૪ જાવ તે નરે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. (ળ) નર્લ્ડ (૨ ૫૦ સે તિ) ૧ શબ્દ કરે. ૨ સિંહાદિએ ગર્જના
કરવી, ગર્જવું. ૩ મેઘ, સમુદ્ર વગેરેનું ગાજવું. (બ, નકું) નવું (૨ ૫૦ ટુ નર્વતિ) જવું (નવું) ન (૨ ૫૦ સે નત્તિ, નિતિ) ૧ નડવું, હરકત કરવી. ૨ ઈજા
કરવી. ૩ દુખ દેવું. ૪ બાંધવું. ૫ રેકવું, અટકાવવું.
૬ સુંઘવું, વાસ લેવી. ૭ વાસ આવવી. (ા) ન (૨૦ ૩૦ સે નાસ્ટથતિ-તે) ૧ શૈભવું. ૨ ચળકવું, ચમકવું.
૩ બેલવું. ૪ બાંધવું. ૫ રેકવું, અટકાવવું. (ા, નર્) ના (૪ ૫૦ વે નરરિ) ૧ નષ્ટ થવું, વિનાશ થ. ૨ નાસી
જવું, ભાગી જવું. ૩ જતા રહેવું, ચાલ્યું જવું. ૪ ખેવાવું,
ખેવાઈ જવું. ૫ અદશ્ય થવું. (ન). ન (૨ ૫૦ સે નરિ) વ્યાપવું, ફેલાઈ જવું. ( ) નમ્ (૨ સાતે નસ) ૧ વાંકું થવું. ૨ વાંકું કરવું, નમા
વવું. ૩ કુટિલતા કરવી, આડેડાઈ કરવી. (બસ્ ) નટ્ટુ (૪ ૩૦ શનિ નWરિ તે) ૧ બાંધવું. ૨ સજ્જ થવું,
તૈયાર થવું. અવિન, ઉપ-૧ ઢાંકવું. ૨ બાંધવું. ૩ ધારણ કરવું. ૪ બખ્તર વગેરે પહેરવું. ૫ પહેરાવવું. ૬ શસ્ત્રાદિથી

Page #183

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
નિર્ઃ ૨૧૨
સજજ થવું. સમૂ-૧ સારી રીતે બાંધવું, જકડવું. ૨ બખ્તર વગેરે પહેરવું. ૩ શસ્ત્રાદિથી સજ્જ થવું. ૪ તૈયાર થવું, તત્પર થવું, કમ્મર કસવી પ તૈયાર કરવું, ૬ હથિયારબંધ
કરવું. (૬). નાથુ (૨ મા તે નાથતે) આશીર્વાદ આપે. (નાથ) [૪] નાથ (૨ ૫૦ નાથસિ ) ૧ સ્વામી હોવું, ઘણું હોવું.
૨ એશ્વર્યશાલી હોવું, સમૃદ્ધ હોવું. ૩ યાચવું, માગવું. ૪ સંતાપ પમાડે, દુખી કરવું. ૫ નડવું, ૬ સંતાપ
પામે. ૭ રેગી દેવું. ૮ નષ્ટ કરવું. (નાથ) [8] ના, ( ૧ ના રે નાતે) ૧ ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ૨ આશી
ર્વાદ આપે. (ગા, નાઈ) [8] તાણ (૨ ભાવ સે નારે ) ૧ ઊંઘમાં નસકેરાં બોલવાં.
૨ ઘેરવું, ઊંઘમાં નસકોરામાંથી “ઘર-ઘરર” એ
અવાજ કરે. (ગા) [] નિસ્ (૨ મા સે નિસ્તે) ચુંબન કરવું. (જળસ, નિં) [8] નિક્સ (૨ ૫૦ સે નિક્ષતિ) ચુંબન કરવું. (બિશ્ન, નિજ઼ ) નિઝુ ( રૂ ૩૦ નિ નેત્તિ, નૈનિત્તે ) ૧ શુદ્ધ કરવું, સ્વચ્છ
કરવું. ૨ ધોવું. ૩ પાલન-પોષણ કરવું. (fબ ) [ ] નિસ્ (૨ ભાગ છે (નિત્તે ) ૧ શુદ્ધ કરવું, સ્વચ્છ કરવું.
૨ ધોવું. (ગિન્ન ) [૩] નિદ્ (૨ ૩૦ સે ને રિ-તે) ૧ પાસે જવું, નજીક જવું.
૨ પાસે હોવું. ૩ પહોંચવું. ૪ નિદવું. ૫ તિરસ્કારવું.
૬ દેષ દે. ( ૬) [+] નિસ્ (૨ ૫૦ જેટુ નિતિ) નિંદવું, નિંદા કરવી.
(ગિજું, નિર્) [].

Page #184

१६० : निन्व्
संस्कृत - धातुकोष
નિí ( ૨ ૫૦ સેક્ નિવ્રુત્તિ ) ૧ ભીંજવવું, પલાળવુ. ર છાંટવુ, ૩ સેવવુ, સેવા કરવી. ૪ સારવાર કરવી. (નિર્, નિન્ત્ર) [૩] નિજ઼ (૬૧૦ સેટ્ નિરુત્તિ) ૧ ન સમજી શકાય એવું હાવુ. ૨ મુશ્કેલીથી જાણવું. ૩ ખેાટી રીતે જાણવું, કાંઇને બદલે કાંઇ જાણવું, ભ્રમ થવા. ૪ ગાઢ હોવું, દુમ હોવુ, ૫ ઘટ્ટ હોવું, ઘાટું હોવું. ૬ મજબૂત હોવું. ૭ દુઃખ દેવું, પીડવુ'. ૮ વવું. ( fog )
નિવાસ ( ૧૦ ૩૦ સેટ્ નિવાસતિ–તે) ૧ આચ્છાદન કરવું, ઢાંકવું. ૨ વીંટવુ, લપેટવું. ૩ પાથરવું. ( નિવાસ ) નિર્ ( ૧ ૧૦ સેટ્ નેત્તિ ) ૧ સમાધિમાં હાવું, સમાધિ લગાવવી. ૨ ધ્યાન ધરવું. ૩ ચિત્તને એકાગ્ર કરવું. ૪ ચિત્તને રુંધવું. ૫ શાંતિથી વિચારવું. ૬ મનન કરવું. ( નિí ) નિર્ (૧૫૦ સેટ્ નેત્તિ) ૧ ભીંજવવું, પલાળવું. ર છાંટવું,
છંટકારવું. ૩ સેવવું, સેવા કરવી. ૪ સારવાર કરવી. (નિ) નિર્ (૧૪૦ સેટ્ નેત્તિ ) ૧ ભીંજવવું, પલાળવું. ૨ છાંટવુ, છંટકારવું. ( નિપ્ ) [ ]
નિષ્ઠુ ( ૧૦ આ॰ સેત્ નિયતે ) ૧ તેાળવુ, જોખવું. ૨ ગણવુ, ગણતરી કરવી. ૩ માપવુ. ( નિ )
ની (૧ ૩૦ અનિટ્ નત્તિ–તે) ૧ લઇ જવુ, ૨ દેરવું. ૩ પહાંચાડવું. ૪ પ્રાપ્ત કરવું, મેળવવુ. ૫ જણાવવું. ૬ ખતાવવું. છ મહાર કાઢવું. ૮ જાણવું. હું પહોંચવુ. ૧૦ પ્રાપ્ત થવુ, મળવુ. અતિ-૧ ઓળંગીને લઈ જવુ, વટાવીને લઈ જવું. ૨ ઉલ્લ་ધન કરીને લઇ જવુ, આજ્ઞાભંગ કરીને લઇ જવું. ૩ દૂર લઈ જવું. ૪ ફેંકી દેવુ. ૫ લાવવુ. અનુ

Page #185

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
ની : ૨૬૨
૧ યાચના કરવી, માગવું. ૨ વીનવવું, વિનતિ કરવી. ૩ મનાવવું, મનામણું કરવું. ૪ સમજાવવું. ૫ દિલાસે આપે, આશ્વાસન આપવું. ૬ નમ્રતા કરવી, વિનય કરે. ૭ અનુસરવું. ૮ નકલ કરવી. ૯ કૃપા કરવી. બા-૧ ઉપાડી જવું, લઈ જવું. ૨ હરણ કરવું. ૩ ખસેડવું, હટાવવું. ૪ દૂર કરવું. ૫ ખેંચવું. મિ-૧ અભિનય કર, શારીરિક અવયના હલન-ચલન વડે ભાવ બતાવ. ૨ વેશ ભજવ, નાટક ભજવવું. ૩ કૃપાળુ હોવું, કૃપા કરવી. નવ-નીચે લઈ જવું. --આણવું, લાવવું, લઈ આવવું. ઉદ્-કહેવું. ૩૬-( ૦ કન્નચરે) ૧ ઊંચું કરવું. ૨ ઉપાડવું. ૩ ઊંચે લઈ જવું. –(ભાવે ) ૧ ઉછાળવું, ઉલાળવું. ૨ ઊંચું કરવું. ૩ ઉપાડવું. ૪ ઊંચે લઈ જવું. ૩૫-૧ પાસે જવું. ૨ પાસે લઈ જવું. ૩ ઉપસ્થિત કરવું, હાજર કરવું. ૪ અર્પણ કરવું, આપવું. ૫ એકઠું કરવું. ૩૫-(માત્ર ૩૫નાતે) ૧ જઈ દેવી, ઉપનયન સંસ્કાર કરે. ૨ ઊંચું કરવું. ૩ ઉપાડવું. ૪ ઊંચે લઈ જવું. ૫ મજુરી આપવા નજીકમાં લઈ જવું. કપાતિ-વખત વ્યતીત કરે, સમય વીતાવ. ટુ-૧ ખરાબ રીતે વર્તવું. ૨ અનીતિ કરવી. નિત્યાગ કરે, છેડી દેવું. નિ–૧ નિર્ણય કરે, નિશ્ચય કરે. ૨ કરાવવું. ૩ પ્રાપ્ત થવું, મળવું. પર-૧ પરણવું, લગ્ન કરવું. ૨ શેધવું, ખળવું. ૩ ચે તરફથી લઈ જવું. --અશ્વાદિને સજજ કરવું. ઝ-૧ પ્રેમ કરે, સ્નેહ કરે. ૨ રચવું, બનાવવું, ૩ શિક્ષા કરવી. વિ-૧ વિનય કરે, નમ્રતા કરવી. ૨ શીખવવું, કેળવવું.

Page #186

१६२ : नीच
संस्कृत-धातुकोष ૩ લઈ જવું. ૪ દૂર કરવું. ૫ હટાવવું, ખસેડવું. ૬ ફેંકી દેવું. ૭ પ્રવેશ કરે. વિ-નિચ) ૧ કરજ ચૂકવવું, દેણું આપવું. ૨ ધર્મ વગેરે માટે ખર્ચવું. વિનિન્યાય યુક્ત નિર્ણય કરે. ચા-૧ દૂર કરવું. ૨ હટાવવું, ખસેડવું. ૩ વિખેરી નાખવું. ૪ વિખરાઈ જવું. સમુ૧ એકઠું કરવું. ૨ સંયુક્ત કરવું, જોડવું. ૩ ત્યજી દેવું, ત્યાગ કરવા. સમનું-૧ પ્રાર્થના કરવી, વિનતિ કરવી. ૨ મનાવવું, મનામણું કરવું. ૩ માગવું, યાચના કરવી.
માં-૧ સન્માન કરવું. ૨ લઈ આવવું, લાવવું. ૩ એકઠું કરવું. (બી) નીર્ (૧૨ ૫૦ સે નીતિ) ગુલામી કરવી, દાસપણું કરવું.
(નવું). ની (૨૫૦ નીતિ) ૧ લીલા રંગવાળું કરવું. ૨ લીલા
રંગવાળું હોવું. ૩ કાળા રંગવાળું કરવું. ૪ કાળા રંગવાળું
હોવું. પ રંગવું. ૬ રંગાવું, રંગવાળું થવું. (ખીરું, નવું) નીવું ( તે નીતિ) ૧ જાડું હોવું, પુષ્ટ હોવું. ૨ બલ
વાન હોવું. (, નવું) ( નિ ) જવું. (). નુ (૨ ૫૦ સે નૌતિ) ૧ સ્તુતિ કરવી, સ્તવના કરવી. ૨ પ્ર
શંસા કરવી, વખાણવું. મા-(માત્મકાજુ) ૧ દુઃખથી
રડવું. ૨ ઉત્કંઠાપૂર્વક શબ્દ કરો. (g) નુ (૬ ૫૦ સેત્તુ તિ) ૧ મારી નાખવું. ૨ પીડવું. (7) નુત્ (૬ ૩૦ નસ્ કુતિસે) ૧ પ્રેરવું, પ્રેરણા કરવી. ૨
હાંકવું. ૩ મેકલવું. ૪ ફેંકવું. ૫ જવું. અપ-૧ દૂર કરવું. ૨ હટાવવું, ખસેડવું. નિ–૧ બહાર ફેંકવું. ૨ કાઢી નાખવું,

Page #187

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
પશ્ન : ૨૬૩
ત્યજી દેવું. ૩ કબૂલ કરવું, માન્ય કરવું. પરા-૧ દૂર કરવું. ૨ હટાવવું, ખસેડવું. ઝ-૧ હાંકવું. ૨ પ્રેરવું. ૩ ફેંકવું. ૪ નષ્ટ કરવું. વિ-૧ વિનોદ કરે, મોજ માણવી. ૨ ખુશી થવું. ૩ ખુશી કરવું. ૪ વિશેષ પ્રેરણા કરવી. -
હાંકવું. (ગુર્) – (૬ ૫૦ જેટુ નુસ) ૧ સ્તુતિ કરવી, સ્તવના કરવી.
૨ પ્રશંસા કરવી, વખાણવું. (m) → ( ૫૦ નિ નાતિ) ૧ લઈ જવું. ૨ દરવું. ૩ ચલા
વવું. ૪ પ્રાપ્ત કરવું, મેળવવું. (7) R (૪ ૫૦ સે નૃત્યતિ) નાચવું, નૃત્ય કરવું. (ર) [૨] ( ૨ ૫૦ સે નરતિ ) ૧ લઈ જવું. ૨ દરવું. ૩ ચલાવવું.
૪ પ્રાપ્ત કરવું, મેળવવું. () (3 v૦ સે કૃતિ ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. () ને (૨ ૩૦ સે નેતિ તે) ૧ પાસે જવું, નજીક જવું.
૨ પાસે હોવું. ૩ પહોંચવું. ૪ નિંદવું, નિંદા કરવી.
૫ તિરસ્કારવું. ૬ દોષ દે. (જે) [૪] ને (૨ કાટ લેટુ નેત્તે ) ૧ જવું. ૨ નજીક જવું, પાસે જવું.
૩ હાલવું, કંપવું. ( ) [૪] વંસ (૨ ૫૦ સે વંતિ) ૧ નષ્ટ કરવું, વિનાશ કરે. ૨ બર
બાદ કરવું, ખેદાનમેદાન કરવું. [૩] વંસ (૨૦ ૩૦ વંતિ -તે ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ.
( સેટુ પક્ષતિ) ૧ સ્વીકારવું, કબૂલ કરવું. ૨ લેવું, ગ્રહણ કરવું. ૩ એક પક્ષનું સમર્થન કરવું. ૪ એક પક્ષ તરફ થવું. ૫ પડખે રહેવું, મદદગાર થવું.

Page #188

१६४ : पक्ष
संस्कृत-धातुकोष પન્ન (૨૦ ૩૦ સેદ્ પક્ષતિ-તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ૫ (૨ ૩૦ શનિ પતિ-તે) ૧ રાંધવું, રસેઈ કરવી. ૨૫
કાવવું. ૩ પચવું, હજમ થવું. ૪ પાચન કરવું, હજમ
કરવું. ૫ પકવવું, પકવ કરવું, પાકું કરવું. [૩, ૬] પર્ (? સાવ નિ પ્રો) ૧ સ્પષ્ટ કરવું, ખુલ્લું કરવું.
૨ વીગતવાર કહેવું. ૩ ફેલાવવું. પણ્ ૨ કતે પો) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. [૩] પડ્યું (૨ ૬૦ સે તિ) ૧ વિસ્તારવું, ફેલાવવું. ૨ ફૂલા
વવું. ૩ વિસ્તારથી કહેવું. [૩] Tળ્યું (૨૦ ૩૦ સે પતિ તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. પન્ન (૨ ૫૦ સે પતિ) ૧ રેકવું, અટકાવવું. ૨ રુંધવું,
ગોંધી રાખવું. ૩ ગૂંગળાવવું. ૪ ઢાંકવું. [૩] પન્ન (૨ ૫૦ સે પતિ ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ૫ (૨ ૫૦ સે પતિ ) ૧ જવું. ૨ સ્થળાંતર કરવું. ટુ (૨૦ ૩૦ સે દિતિ-તે) ૧ શોભવું. ૨ ચળકવું, ચમકવું. ૩ બલવું. -૧ મૂળમાંથી ઉખેડી નાખવું. ૨ સમૂલ
નષ્ટ કરવું. વિ-૧ ફાડવું. ૨ ચીરવું. ૩નાસી જવું, ભાગી જવું પદ (૨૦ ૩૦ સે પતિ -તે) ૧ વીંટવું, લપેટવું. ૨ ગૂંથવું.
૩ વિભાગ કરે, ભાગ પાડે. v (૨ ૫૦ સે પતિ) ૧ અભ્યાસ કરે, ભણવું, શીખવું.
૨ વાંચવું. ૩ બોલવું, કહેવું.
(૨૦ ૩૦ ર્ પતિ -સે) ગ્રન્થ રચવે. પ૪ (૨૦ ૩૦ સે પતિ તે) ૧ વટવું, લપેટવું. ૨ ગૂંથવું

Page #189

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
પત : ૨૬૬
પણ (રાતની-પચીત્ત, આપાિદ)
૧ સ્તુતિ કરવી, સ્તવના કરવી. ૨ પ્રશંસા કરવી, વખાણવું. ૩ ધ રેજગાર કરે, ખરીદ-વેચાણ કરવું. ૪ લેવડદેવડ કરવી. પ વેચવા-ખરીદવાનું સાટું કરવું, કરાર કરે.
૬ હેડ બકવી, સરત મારવી. ૭ સટ્ટો કરે. ૮ જુગાર રમ. પળ (૨ સે ) ૧ ધંધા-રોજગાર કર, ખરીદ
વેચાણ કરવું. ૨ લેવડ-દેવડ કરવી. ૩ વેચવા-ખરીદવાનું સાટું કરવું, કરાર કરે. ૪ હેડ બકવી, સરત મારવી.
૫ સટ્ટો કર. ૬ જુગાર રમ. વળ (૨૦ ૩૦ સે પતિ -તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ૫૦ (૨ ભાવ સેલ્ પveતે ) ૧ જવું. ૨ સ્થલાંતર કરવું. ૩ જા
ણવું. ૪ જ્ઞાની હોવું. ૫ પ્રાપ્ત કરવું, પામવું. [૩] પણ્ (૨ ૫૦ પરિ) ૧ એકઠું કરવું. ૨ ઢગલો કરે.
૩ નષ્ટ કરવું, નાશ કરે. [૩] goણું (૨૦૩૦ સે પveતિ-સે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. પત્ત ( ૫૦ સે પતિ ) ૧ પડવું. ૨ ખલિત થવું, ઠેકર
ખાવી. ૩ જવું. ૪ પતન પામવું, ભ્રષ્ટ થવું. ૫ સ્વામી હોવું, ધણું હોવું. ૬ ઐશ્વર્યશાલી હોવું, સમૃદ્ધ હવું. અતિ૧ જીતવું. ૨ પરાક્રમી લેવું. ૩ પ્રવેશ કરે. ૪ સંયુક્ત કરવું, જોડવું. ૫ ઉલ્લંઘન કરવું, આજ્ઞાભંગ કર. ૬ પડી જવું. ૭ મરણ પામવું. ઘ-૧ આવી પડવું, ઉપસ્થિત થવું, હાજર થવું. ૨ ક્ષીણ થવું. અનુ-અભિન્ન દેવું. મિ-૧ નીચે
* વન્ ધાતુ આત્મપદી છે, પરંતુ વ્યાકરણના નિયમાનુસાર જ્યારે તેને માર પ્રત્યય આવે ત્યારે પરપદના પ્રત્યય લાગે છે.

Page #190

१६६ : पत्
संस्कृत - धातुकोष
ઊતરવું. ૨ કાઇ વસ્તુ તરફ કૂદીને જવું. ૩ સામે આવવું અવ-નીચે પડવુ. ૨ ઊતરવું. ૩ આવી પડવું, હાજર થવું. આ૧ આવી પડવું, હાજર થવું. ૨ પહોંચવું. ૩ અનવું, થવું. ત્ ૧ કૂદવું. ૨ ઊડવું. ૩ ઊંચે જવું. ૪ ઉપર ચડવું. નિ—૧ સમાવું. સમાવેશ થવા, અતભૂત થવું. ૨ બનવું, થવું. ૩ ઘટિત હોવું, યેાગ્ય હોવું. ૪ પ્રાપ્ત થવું, મળવું. પ કૂદી પડવું. નિર્ ૧ નાસી જવું, ભાગી જવું. ૨ સંતાઈ જવું, છુપાવું. નં-૧ તીરજી પડવું, આડું પડવું, વાંકું પડવું. ૨ જલદી જવું. ૩ કિંમતી હાવું. કળિ-નમસ્કાર કરવા, વંદન કરવું. વૃત્તિ-ઊછળીને પડવું. ચા-પાછું આવવું. વિનિ-૧ પડતી આવવી, અવનતિ થવી. પાછું ફરવું. સમ્—૧ આવી પડવું, હાજર થવું. ૨ પ્રાપ્ત થવું, મળવું. ૩ સાથે જવું. સમમિ-આક્રમણ કરવું, દુખાવવું. સમા-૧ સંમુખ પડવું. ૨ સમૃદ્ધ કરવું, જોડવું. ૩ સ્વચ્છ કરવું. સમુ−૧ નાસી જવું. ૨ ઊડી જવું. ૩ કૂદવું. ૪ ઊછળવું, સંનિ−૧ આગળ જવું. ૨ મહાર જવું. [æ ]
વત્ (૪ આા૦ સેટ્ વચતે) ૧ સ્વામી હાવું, ધણી હાવું. ૨ એશ્વર્યાંશાલી હાવું. ૩ સમર્થ હોવું.
ત્ (૧ ૧૦ સેટ્ પત્તિ ) ૧ નીચે પડવું. ૨ નીચે ઊતરવું, ૩ જવું. ૪ ઐશ્વર્યશાલી હાવું. ૫ પરાક્રમી હોવું. પણ્ ( ૧૦ ૩૦ સેટ્ વાતતિ-તે ) ઉપર પ્રમાણે અ. પત્ત ( ૧૦ ૩૦ સેટ્ તત્તિ-તે ) ઉપર પ્રમાણે અ. ત્તિ (૨ ૧૦ સેટ્ વયંત્તિ ) પડવું. [ સૌત્ર ]
પણ્ (
૧૦ સેટ્ થતિ) ૧ જવું. ૨ મામાં ચાલવું. [૬]

Page #191

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
पद् : १६७
પણ્ (૧૦ ૩૦ સેટ્ પાથતિ–તે) ૧ ફેંકવું, ૨ ઉછાળવું. ૩ છેડી દેવું. પર્ (o ૬૦ સેટ્ પત્તિ) ૧ સ્થિર થવું, નિશ્ચલ થવું. ૨ ઊભુ રહેવું. ૩ સ્વસ્થ થવું.
પણ્ (૪ આા૦ અનિટ્ વર્તે) ૧ જવું. ૨ ખસવું. ૩ જાણવું. ૪ વિચારવું. ૫ મનન કરવું. યુવ–આસક્ત થવું, આસક્તિ કરવી. અનુ–અનુસરવું. મિ-૧ જોવું. ૨ જાણવું, સમજવું. ૩ શાંત પાડવું. આ—૧ અનવું, થવું. ૨ ઉત્પન્ન કરવું. ૩ પ્રાપ્ત થવું, મળવું. ૪ પ્રાપ્ત કરવું. ૫ આવવું. ૬ ગુણાકાર કરવા. છ દુઃખી હોવું. ૮ પત્તિ આવવી, આક્ત આવવી. ઉત્ ઉત્પન્ન થવું. ૩૧–૧ ચુક્તિયુક્ત હોવું, સંગત હોવું. ૨ ચાગ્ય હાવું. ૩ ઉત્પન્ન થવું. ૪ પ્રાપ્ત થવું, મળવું. પ સમીપ રહેવું, પાસે રહેવું. ઉપસમૂ−૧ દેવને ઉપહાર આપવા, અલિદાન કરવું. ૨ સ્વીકાર કરવા. ૩ પ્રાપ્ત કરવું. ૪ સમીપ જવું, પાસે જવું. નિ-સૂવું, સૂઈ જવું. નિર્-૧ ઉત્પન્ન થવું, નીપજવું. ૨ સિદ્ધ થવું. વર્યાં ૧ રૂપાંતર થવું, સ્વરૂપ અદ લવું. ૨ સેવા કરવી, સેવવું. ૩ દુઃખી હોવું. −૧ કબૂલ કરવું, માનવું. ર ગ્રહણ કરવું, લેવું. ૩ શરણે આવવું. ૪ પ્રાપ્ત કરવું, મેળવવું. પ ઉત્પન્ન કરવું. ૬ પ્રારંભ કરવેા. કૃત્તિ-૧ પ્રાપ્ત કરવું, મેળવવું. ૨ અનુમતિ આપવી. ૩ સ્વીકારવુ, ગ્રહણ કરવું. ૪ આચરવું', કરવુ'. ૫ જાણવું, સમજવું. પ્રત્યુત્—જલદી ઉત્પન્ન થવું, તાત્કાલિક થવું. પ્રતિસ્થાપવુ, સ્થાપન કરવું. વિ−૧ વિપત્તિગ્રસ્ત હવુ, આફ્ત આવવી. ૨ મરવું, મરણ પામવુ, વિત્તિ-૧ સંશય પામવા, શકિત થવું. ૨ વિરાધ કરવા, વિરુદ્ધ થવું. જ્યા−૧ મરવુ, મરણુ

Page #192

૬૮ :
संस्कृत-धातुकोष પામવું. ૨ મારી નાખવું. ૩ દુખ દેવું. યુ-૧ શબ્દના અવયવે અને તેને અર્થ જાણ. ૨ મૂળ તત્ત્વનું મનન કરવું. સમ્-૧ બનવું, થવું, સિદ્ધ થવું. ૨ કરવું, બનાવવું. ૩ સાંપડવું, પ્રાપ્ત થવું, મળવું. ૪ વધવું, વૃદ્ધિગત થવું. ૫ મનન કરવું, શોધન કરવું. સમા-૧ આવી પહોંચવું, હાજર થવું. ૨ દાખલ થવું, પ્રવેશ કરે. ૩ સંપૂર્ણ લેવું.
૪ સંપૂર્ણ કરવું, સમાપ્ત કરવું. ઘર (૨૦ માત્ર સે પતે) ૧ જવું. ૨ જાણવું. पन् (१ आ० सेट् *पनायति । अद्यतनी-अपनायीत् , अपनिष्ट)
૧ સ્તુતિ કરવી, સ્તવના કરવી. ૨ પ્રશંસા કરવી, વખાણવું. વત્ (૧ જા. પત્તે ) ૧ ધંધા-રોજગાર કરે, ખરીદ
વેચાણ કરવું. ૨ લેવડ–દેવડ કરવી. ૩ વેચવા-ખરીદવાનું સાટું કરવું, કરાર કર. ૪ હેડ બકવી, સરત મારવી.
૫ સટ્ટો કરે. ૬ જુગાર રમ. ૭ ખુશી થવું, પ્રસન્ન થવું. ન્યૂ (૨૫૦ સે સ્થિતિ) ૧ જવું. ૨ ભટકવું. રિ–શત્રુ
હોવું. [૩] ન્યૂ (૨૦ ૩૦ સે રિતે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. પૂરું (૨૦ ૩૦ સે વપૂરિસે) ૧ લણવું. ૨ કાપવું.
૩ વાવલવું, ઊપણુવું. ૪ શુદ્ધ કરવું, સાફ કરવું. ૫ ૫
વિત્ર કરવું. qq (૨૨ ૬૦ સેદ્ ઉપસ્થતિ ) ૧ દુઃખ દેવું. ૨ દુઃખી હોવું
૩ કૃશ હોવું, દુર્બલ હેવું.
* ઇન ધાતુ આત્મપદી છે, પરંતુ વ્યાકરણના નિયમાનુસાર જ્યારે તેને માય પ્રત્યય આવે ત્યારે પરમપદના પ્રત્યય લાગે છે.

Page #193

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
पल्ल् : १६९
પષ્ય (૨ ૫૦ સેટુ પુર) જવું. , (૨ ગાવ છે તે) ૧ જવું. ૨ પ્રવાહરૂપે વહેવું.
(૨૨ ૬૦ સે પચચરિ) ૧ ખેબે ભરે, ચાંગળું
ભરવું. ૨ વિસ્તારવું, ફેલાવવું. ૩ વિસ્તૃત થવું, પ્રસરવું. q ( ૨૦ ૩૦ સે પતિ-તે) ૧ લીલા રંગે રંગવું. ૨ લીલા
રંગવાળું દેવું. ૩ પિપટિયા રંગે રંગવું. ૪ પોપટિયા
રંગવાળું દેવું. જ (૨૦ ૩૦ સેટુ રિ-તે) ૧ ફેંકવું. ૨ ખસેડવું. ૩ દૂર
કરવું. ૪ મોકલવું. ૫ નાખવું, મૂકવું. છું (૨૦ સેદ્ વ ) વાછુટ કરવી, અપાનવાયુ છે. વર્ષ (૨ ૫૦ સેટ ) જવું વર્ષ (૨ vo સે તિ) જવું. વર્ષ (૨ ૫૦ સેદ્ પર્વતિ) ૧ પૂરવું, ભરવું. ૨ પૂર્ણ કરવું,
સમાપ્ત કરવું. v (૨ સા. તે પર્વત) સ્નેહ કરે, પ્રીતિ કરવી. પણુ ( ૫૦ સે પતિ) ૧ જવું. ૨ નાસી જવું, ભાગવું. પ (૨૦ ૩૦ સે પારિ -સે) ૧ પાલન-પોષણ કરવું.
૨ રક્ષણ કરવું, બચાવવું. પપુર (૨૦ ૩૦ સે પપુરિ -તે) ૧ લણવું. ૨ કાપવું.
૩ વાવલવું, ઊપણવું. ૪ શુદ્ધ કરવું, સાફ કરવું. ૫ પવિત્ર કરવું. પરંપૂઢ (૨૦ ૩૦ સે પરંપૂણ્યતિ–૩) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. પરચુરુ (૨૦ ૩૦ સેટું પડ્યુરિ -તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. પડ્યૂઝ (૨૦ ૩૦ સેર્ પવૂતિ તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ,
(૨ ૫૦ ટુ પતિ ) જવું.

Page #194

૨૭૦ : ૩
संस्कृत-धातुकोष પવું (૨ સા. તે પાતે) ૧ જવું. ૨ કૂદવું. પ (૩૦ સે પરાતિ સે) ૧ બાંધવું. ૨ ફસે લગાડે
૩ ફાંસલામાં નાખવું. ૪ કેદ કરવું. ૫ નડવું, હરકત કરવું ૬ ગૂંથવું. ૭ ગંઠવું. ૮ ગાંઠ દેવી. ૯ સ્પર્શ કરે, અ
કવું. ૧૦ જવું. પ (૨૦ ૩૦ સે પરાતિ-તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. પરા (૨૦ ૩૦ સે પરાતિસે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ૫૬ (૨ ૩૦ સે પતિને) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. પ (૨૦ ૩૦ સે પતિ તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. પs (૨૦ ૩૦ સે પતિ તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. પર્ ( ૨ ૩૦ સે પતિને) ૧ સ્પર્શ કર, અડકવું
૨ રહેવું, વસવું. ૩ જવું. ૪ શેકવું, અટકાવવું. ૫ નડવું હરકત કરવી. ૬ દુઃખ દેવું. ૭ બાંધવું. ૮ ફાંસલામ
નાખવું. ૯ ફસે લગાડે. ૧૦ હણવું. વર્ (૨૦ ૩૦ સે વાતચરિતે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. vસ (૨૦ ૩૦ સે પતિ તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. પા ( ૫૦ મનિટુ પિતિ) પીવું.
(૨ ૫૦ નિ પરિ) ૧ રક્ષણ કરવું, બચાવવું. ૨ પાલન
પિષણ કરવું. પર (૧૦ ૩૦ સે વારિ -રે) ૧ પૂરું કરવું, પાર પાડવું
૨ પાર પામવું, ઓળંગી જવું. પાર્થ (૨૦ ૩૦ સે ઈતિ-તે ) ૧ ફેંકવું. ૨ ખસેડવું
૩ મોકલવું. ૪ દૂર કરવું. પારું (૨૦૩૦ સે પતિ -તે) ૧ પાલન-પોષણ કરવું

Page #195

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
ન્િ ઃ ૨૭૨ ૨ રક્ષણ કરવું, બચાવવું. ૩ વચન, આજ્ઞા કે વ્રત–નિયમાદિ
પાળવું ભંગ ન કરવો. જે (૬ ૫૦ નિ પિત) ૧ જવું. ૨ સ્થલાંતર કરવું. fપ (૨૦ સે વિંતિ) ૧ શૈભવું. ૨ ચળકવું, ચમકવું.
૩ બોલવું, કહેવું. ૪ હણવું. ૫ નાશ કરે. [૩] fi (૨૦ ૩૦ સે પિંસતિ-તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. દિ (૨ ૫૦ સે દિવસ) ૧ કૂટવું, ટીચવું, ટીપવું. ૨ ફોડવું.
૩ કાપવું. ૪ ચીરવું. વિવું (૨૦ ૩૦ સેટુ વિશ્વતિ-તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. વિઠ્ઠ (૬ ૨૦ સેદ્ પિચ્છતિ) ૧ નડવું, કનડવું. ૨ બાઝવું,
બાધવું, લડવું. ૩ કંકાસ કરે. ૪ દુઃખ દેવું. ૫ રેકવું. fપટ્ટ (૨૦ ૩૦ સેટુ વિચતિ-તે) ૧ ટીચવું, ફૂટવું, ટીપવું.
૨ ફોડવું. ૩ કાપવું. ૪ ચીરવું. જિન (૨૦ ૩૦ સે પેન -તે) વસવું, રહેવું. પિન્ન (૨ મા સે પિત્તે) ૧ રંગવું, રંગ દે. ૨ પિંજરા
માંજરા રંગે રંગવું. ૩ પીળા રંગે રંગવું. ૪ ચકચકિત કરવું. ૫ “રૂમમ” “છનછન ઈત્યાદિ અસ્પષ્ટ શબ્દ કરે. ૬ સ્પર્શ કર, અડકવું. ૭ સેવવું, સેવા કરવી. ૮ સારવાર કરવી. ૮ પૂજવું. ૧૦ મિશ્ર કરવું, ભેળ-સેળ કરવું. ૧૧
વિભાગ કરવા, જુદું પાડવું. [૩] પિન્ન (૨ ૫૦ સે વિશ્વતિ) ૧ બલવાન હેવું, સમર્થ હેવું.
૨ બળ કરવું. ૩ શૈભવું. ૪ શણગારવું, સુશોભિત કરવું. ૫ ચળકવું, ચમકવું. ૬ બેલવું. ૭ વસવું, રહેવું. ૮ દેવું, આપવું. ૯ ગ્રહણ કરવું, લેવું. ૧૦ ઝાલવું, ભવું. ૧૧ રૂ વગેરે પીંજવું. ૧૨ દુઃખ દેવું. ૧૩ હણવું. [૩]

Page #196

१७२ : पिज्ञ
संस्कृत-धातुकोष વિજ્ઞ (૨૦ ૩૦ સે વિશ્વતિ તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. વિ (૨ ૫૦ સે તિ) ૧ એકઠું કરવું. ૨ ઢગલો કરે.
૩ શબ્દ કરો. પિટ્ટ (૨૦ ૩૦ સે પિયરિ–તે) ૧ ટીપવું, ટીચવું, કૂટવું.
૨ ટીપીને નીચે બેસાડવું. ૩ માર માર. પિ (૨ ૫૦ સે પેરિ) ૧ દુખી દેવું. ૨ દુઃખ દેવું.
૩ નડવું, કનડવું. ૪ હણવું. વિ ( ૫૦ ટુ તિ) ૧ એકઠું કરવું. ૨ ઢગલે કરે.
૩ શબ્દ કરવો. વિષ્ણુ ( ૩૦ સે બ્લિતિ-તે) ૧ એકઠું કરવું. ૨ ઢગલે
કરે. ૩ પિંડ કર. ૪ પિંડે કરવો. [૩] પિv (૨૦ ૩૦ સે -તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. વિવુ (૨ ૫૦ હે પિન્વતિ) ૧ ભજવવું, પલાળવું. ૨ છાંટવું.
૩ સેવવું, સેવા કરવી. ૪ સારવાર કરવી. [૩] વિલ્સ (૨ ૫૦ સેટ પેરિ) ૧ ફેંકવું. ૨ ખસેડવું, હટાવવું.
૩ હાંકવું. ૪ પ્રેરવું, પ્રેરણા કરવી. ૫ મોકલવું. વિલ્સ (૨૦ ૩૦ સે પેઢયતિ-તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. વિવું (૨ ભારે વ) ૧ ભીંજવવું, પલાળવું. ૨ છાંટવું. વિરા (૬ ૫૦ સે નિંરાત્તિ) ૧ પીસવું, લસોટવું. ૨ ચીપવું,
દબાવવું. ૩ કકડા કરવા. ૪ પ્રકાશવું, ભવું. ૫ વ્યવસ્થા
કરવી. વિવુ (૨ ૧૦ શનિ તિ) જવું. [] વુિં (૭ ૧૦ શનિ જિનgિ) ૧ પીસવું, લસોટવું, વાટવું.
૨ ચીપવું, દબાવવું. ૩ દળવું, લોટ કરે. ૪ ચૂરો કર, ચૂર્ણ કરવું. ૫ દુઃખ દેવું. ૬ હણવું. [૨]

Page #197

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
पीव् : १७३ ત્તિ (૭૦ ૩૦ જેટ પેશ્વરિ) ૧ દુખ દેવ:. ર રહેવું, વસવું.
૩ જવું. ૪ જાડું હોવું. ૫ બલવાન હોવું. ૬ બળ કરવું.
૭ દેવું, આપવું. પિ (૨૦૩૦ સે વિકૃતિ-તે ) ૧ પીસવું, લસોટવું. દળવું,
લોટ કરે. ૩ ચૂરે કરે, ચૂર્ણ કરવું. વિમ્ (૩૦ લે રેત-તે) ૧ જવું. ૨ દેવું, આપવું. ૩ રહેવું,
વસવું. ૪ જાડું હોવું. ૫ બલવાન હોવું. ૬ બળ કરવું.
૭ દુઃખ દેવું. ૪ હણવું. [૪] પણ (૧૦ ૩૦ વેરરિસે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. if (૪ ના નિ ચિત્તે) પીવું. વીરુ (૨૦ ૩૦ સે વીહરિ-તે વીરુતિ-સે) ૧ પીડવું, દુઃખ
દેવું. ૨ નડવું, હરત કરવી. ૩ દમવું, કાબૂમાં રાખવું. ૪ પીલવું. ૫ નીચવવું. ૬ દાબવું, મસળવું. ૭ ચેતવવું, સાવધાન કરવું. મા-૧ ભાવવું, સુશોભિત કરવું. ૨ પીડવું. ૩ દબાવવું. ઉ7-૧ કસીને બાંધવું, જકડવું. ૨ દબાવવું. નિ-(નિથી તિ) નીચવવું.
(૨ vo સે તિ) યાચવું, માગવું. પી( ૫૦ સેટુ વયતિ) ૧ પ્રેમ ઉપજાવ. ૨ ખુશી કરવું.
૩ તૃપ્ત કરવું, ધરવી દેવું. ૪ પીવું. પ ( T૦ સે વીડિ) ૧ રુંધવું, ગોંધવું. ૨ રેકવું, અટ
કાવવું. ૩ થંભાવવું. ૪ રેપવું. ૫ મૂખ હોવું. ૬ મૂર્ખ બનવું. વ (૨૦ ૩૦ સે વીસ્કતિ તે) ૧ પીલવું. ૨ પીડવું. ૩ મસ
ળવું, દબાવવું, ચેળવું. ૪. ખાંડવું. વીણ ( ૫૦ લે રીતિ) ૧ જાડું દેવું. ૨ બલવાન હોવું.

Page #198

१७४ : पुंस्
संस्कृत-धातुकोष j (૨૦ ૩૦ સે પુંસચરિતે) ૧ મર્દન કરવું, કચરવું. ૨ શિક્ષા
કરવી. ૩ દુઃખ દેવું. ૪ વધારવું, વૃદ્ધિ કરવી. ૫ વધવું,
વૃદ્ધિગત થવું. ૬ અભ્યદય થ. પુછું ( ૫૦ લે પુછતિ) ૧ ચુકવું, ભૂલ કરવી. પુર્ (૬ ૧૦ સે પુતિ) ૧ આલિંગન કરવું, ભેટવું. ૨ સંબદ્ધ
કરવું, જોડવું. પુત્ (૨૦ ૩૦ સે વોટથતિ-તે) ૧ ચૂર્ણ કરવું, ચૂરો કરે.
૨ ભવું. ૩ ચળવું, ચમકવું. ૪ બોલવું, કહેવું. પુર (૨૦ ૩૦ પુરિ-તે ) ૧ સંયુક્ત કરવું, જેવું, ૨ બાં
ધવું. ૩ સાંધવું. ૪ ગૂંથવું. ૫ ગંઠવું. ૬ ગાંઠ દેવી. ૭ નાખવું,
મૂકવું. ૮ સ્પર્શ કરે, અડકવું. પુ (૨૦ ૩૦ સેર્ પુદથતિને) ૧ ડું હોવું, ઓછું હોવું.
૨ ઘટવું, હાસ . ૩ હળવું હોવું. ૪ છીછરું દેવું.
૫ નાનું દેવું. ૬ અપમાન કરવું. પુ (૬ ૫૦ સે પુતિ) ૧ ત્યાગ કરે, છેડી દેવું. ૨ મુક્ત
કરવું. ૩ મૂકવું, રાખવું. ૪ ઢાંકવું. પુણ (૬ ૫૦ સે પુતિ) ૧ શુભ કાર્ય કરવું. ૨ ધર્માચરણ
કરવું. ૩ પવિત્ર હોવું. ૪ સ્વચ્છ હોવું. પુન (૨૦ ૩૦ સે પુત્તિ તે) ૧ વધારવું, વૃદ્ધિ કરવી.
૨ વધવું, વૃદ્ધિગત થવું. પુv (૨ ૫૦ ટુ પુરિ ) ૧ ભવું. ૨ ચળકવું, ચમકવું. - ૩ બોલવું, કહેવું. [૩] પુ ( ૨૦ ૩૦ સે ટરિ-તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. પુo ( ૨ ૫૦ સે પુveતિ) ૧ મર્દન કરવું, કચરવું. ૨ ચૂરે
કરે, ચૂર્ણ કરવું. ૩ ખાંડવું. ૪ પીસવું, લટવું. [૩]

Page #199

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
पुष् : १७५
પુર (૨ ૫૦ સે પોતતિ) જવું. પુર (૨ ૫૦ સે પુત્તતિ) જવું. પુથુ (૪ ૧૦ સે પુષ્યતિ) ૧ હણવું. ૨ દુઃખ દેવું. પુણ (૨૦ ૩૦ સે પોથરિ-તે) ૧ ભવું. ૨ ચળકવું, ચમ
કવું. ૩ બોલવું, કહેવું. પુન્જ (૨ ૫૦ સે પુસ્થતિ) ૧ હણવું. ૨ દુઃખ દેવું. ૩ નડવું,
આડોડાઈ કરવી. ૪ સતાવવું, પજવવું. ૫ દુઃખી હોવું.
૬ સંકટગ્રસ્ત હોવું. [૩] પુર (૬ ૫૦ સે પુરત) ૧ આગળ ચાલવું. ૨ મે ખરે જવું.
૩ મુખ્ય હોવું, અગ્રેસર હેવું. પુરણ (૧૨ ૫૦ સે પુષ્યતિ) જવું. પુર્વ (૨૦ સે પૂર્વતિ) ૧ રહેવું, વસવું. ૨ બેલાવવું, આમ
ત્રણ કરવું. પુર્વ (૨૦ ૩૦ સે પૂર્વત્તિ ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. પુરૂં (૨ ૫૦ સે પૂર્વતિ) ૧ પૂરવું, ભરવું. ૨ પૂર્ણ કરવું,
પૂરું કરવું, સમાપ્ત કરવું. પુર્વ (૨૦ ૩૦ સે પૂર્વતિ-તે) ૧ રહેવું, વસવું. ૨ બેલા
વવું, આમંત્રણ કરવું. પુરું (૨૫૦ સે પોતિ) ૧ મોટું હોવું, વિશાળ હોવું. ૨ ઊંચું
હોવું. ૩ વધવું, વૃદ્ધિગત થવું. ૪ ઢગલે થ. ૫ મોટાઈ - પ્રાપ્ત કરવી. પુરું (૬ ૪૦ સે પુતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ.
(૨૦ ૩૦ સેમ્પોસ્ટથતિ તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ પુ૬ (૨ ૫૦ સે પોષત્તિ) ૧ પોષવું, પિષણ કરવું, પાલન
કરવું. ૨ પુષ્ટ કરવું. ૩ પુષ્ટ થવું.

Page #200

૨૬ : પુરૂ
संस्कृत-धातुकोष પુત્ (૫૦ સે પુurrતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. પુરૂ (૪ ૫૦ શનિ પુષ્યતિ) ૧ ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ૨ વિભાગ
કરે, ભાગ પાડે. પુ, (૨૦ ૩૦ સે પોપતિ-તે) ૧ ધારણ કરવું, પહેરવું.
૨ પાલન-પોષણ કરવું. ૩ પુષ્ટ કરવું. પુષ્પ (૪ ૫૦ સે પુણ્યતિ) ૧ પુષ્પયુક્ત થવું, ફૂલવાળું થવું.
૨ વિકસવું, ખીલવું. ૩ પ્રફુલ્લ થવું, આનંદમગ્ન થવું. પુણ (૪ ૫૦ સે પુતિ) ૧ વિભાગ કરે, જુદું કરવું.
૨ જુદું થવું. ૩ મર્દન કરવું, મસળવું. ૪ કચરવું.
૫ ભૂંસવું, ભૂંસાડવું. પુણ (૨૦ ૩૦ સે પોત-7) ૧ મર્દન કરવું, મસળવું.
૨ કચરવું. ૩ નુકસાન કરવું. પુસ્ (૨૦ ૩૦ સેટ પુસ્તથતિને) ૧ સત્કાર કર. ૨ વંદન
કરવું. ૩ વિલેપન કરવું. ૪ બાંધવું. ૫ અનાદર કરે,
અપમાન કરવું. ૬ તિરસ્કારવું. પૂ ( ના સેમ્પ) ૧પવિત્ર કરવું. ૨ સ્વચ્છ કરવું, શુદ્ધ
કરવું.૩ઝાપટવું, વસ્ત્રાદિની ઝાપટથી સાફ કરવું. ૪ ઝાટકવું.
૫ ઊપણવું, ફેતરાં વગેરે કાઢી ધાન્યાદિને સાફ કરવું. પૂ (૧ ૩૦ જેટુ પુનાતિ, પુનીતે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. પૂ (૪ વાટ રે પૂરે) ૧ પવિત્ર હોવું. ૨ સ્વચ્છ થવું,
શુદ્ધ થવું. પૂર્ (૨૦૩૦ સે પૂનતિ ) ૧ પૂજવું, પૂજા કરવી. ૨ આદર
સત્કાર કરે, સન્માન કરવું. પૂણ (૨૦ ૩૦ સે વૃતિ તે) ૧ એકઠું કરવું. ૧ઢગલે કરે.

Page #201

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
पृ: १७७
ય (૨ સે પૂરત) ૧ દુર્ગધ આવવી, ખરાબ વાસ
આવવી. ૨ દુધી હેવું. ૩ સડી જવું. ૪ સળવું, અંદરથી બગડી જવું. ૫ વિખરાઈ જવું. ૬ તેડવું. ૭ ભેદવું.
૮ ફેડવું. [9]. પૂ (૨ ૫૦ સે પૂરતિ ) ૧ તૃપ્ત થવું, ધરાઈ જવું. ૨ તૃપ્ત
કરવું. ૩ ખુશી થવું. ૪ ખુશી કરવું. ૫ પૂરવું, ભરવું.
૬ પૂર્ણ કરવું. ૭ પૂર્ણ થવું. ૮ વ્યાપ્ત કરવું. [9] દૂર (ક માત્ર સે દૂચ ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. [ ] પૂ ( ૨૦ ૩૦ સેટુ પૂરિ-તે] ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ૧ (૨૦ ૩૦ સે પૂતિ -) ૧ પૂર્ણ કરવું, પૂરું કરવું.
૨ એકઠું કરવું. ૩ ઢગલો કરો. પૂર્વ (? v૦ સે પૂર્વતિ) ૧ પૂરવું, ભરવું. ૨ પૂર્ણ કરવું,
સમાપ્ત કરવું. પૂર્વ (૨૦ ૩૦ કે પૂર્વતિ-તે) ૧ રહેવું, વસવું. ર લાવવું,
આમંત્રણ કરવું. ૩ આશ્ચર્ય પમાડવું. પૂ ( ૨ ૫૦ ટુ પૂતિ ) ૧ એકઠું કરવું. ૨ ઢગલે કરે.
૩ સંગ્રહ કરે. પૂરું (૨૦ ૩૦ સે દૂર-તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. q૬ (૨ ૪૦ સે પૂતિ) ૧ વધવું, વૃદ્ધિગત થવું. ૨ વધારવું.
૩ પિષણ કરવું, પાલન કરવું. 9 ( 1૦ નિ તિ) ૧ પૂરવું, ભરવું. ૨ પૂર્ણ કરવું. (રૂ ૫૦ નિ વિર્સિ) ૧ પાલન-પોષણ કરવું. ૨ રક્ષણ
કરવું, બચાવવું. ૩ પૂરવું, ભરવું. ૪ પૂર્ણ કરવું. ( ૫૦ શનિ છુળોતિ) ૧ પ્રસન્ન થવું. ૨ પ્રસન્ન કરવું,
૧૨

Page #202

૨૭૮ પૃ
संस्कृत धातुकोष
ખુશી કરવું. ૩ તૃપ્ત થવું, ધરાવું. ૪ તૃપ્ત કરવું. ૫ ગેમ
કરે. g ( સાવ નિ કિરતે, કાયિતે) ૧ ઉદ્યમ કર, કામે
લાગવું. ૨ ધંધે-રાજગાર કરે, વ્યાપાર કર. p (૨૦ ૩૦ સે જારચરિતે) ૧ પૂરવું, ભરવું. ૨ પૂર્ણ કરવું.
(? ૫૦ જેટ વરિ) ૧ મિશ્ર કરવું, ભેળસેળ કરવું. ૨ મિશ્ર થવું, ભળી જવું. ૩ સમાગમ કરે, મળવું. ૪ સંયુક્ત કરવું, જોડવું. ૫ સંયુક્ત થવું. ૬ સ્પર્શ કરે. ૭ રેકવું, અટકાવવું. ૮ નિયમમાં રાખવું, કાબૂમાં રાખવું. ૯ દબાવવું. ૧૦ ઘસવું. સ-૧ સમાગમ કરે, મળવું
૨ સંબંધમાં આવવું. પૃ૬ (૨૦ ૩૦ સે પતિને) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. gવું (૨ લાતે વૃત્તે ) ૧ મિશ્ર કરવું. ૨ મિશ્ર થવું, ભળી
જવું. ૩ સંયુક્ત કરવું, જોડવું. ૪ સંયુક્ત થવું. ૫ સમા ગમ કરે, મળવું. ૬ સંબંધમાં આવવું. ૭ સ્પર્શ કરે.
સમૂ–૧ સમાગમ કરે, મળવું. ૨ સંબંધમાં આવવું. [0] પૃ૨ ( ૭ ૫૦ સે વૃત્તિ ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. [૨] gણ (૨ જા. તે વૃત્તે ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. [૪] પુત્ર (૨ માટે તે પુત્તે ) ૧ મિશ્ર કરવું, ભેળસેળ કરવું,
૨ સ્પર્શ કર, અડકવું. ૩ ઘસવું, સંઘર્ષણ કરવું. ૪ અવથવ કરવા, વિભાગ કરવા. પ રંગવું, રંગ દેવે. ૬ ન સમજાય એવું બેલવું, અસ્પષ્ટ શબ્દ કરે. [૩]
* છઠ્ઠા ગણને 9 ધાતુ મોટે ભાગે થાપૂર્વ, એટલે વિ અને આ ઉપરાગપૂર્વક વપરાય છે.

Page #203

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
पेष : १७९
א טס שם
g૬ (૬ ૧૦ સે પ્રતિ) ૧ સુખી લેવું. ૨ સુખી કરવું.
૩ આનંદ કર. ૪ પ્રસન્ન થવું. ૫ પ્રસન્ન કરવું. 9ણ (૬ ૫૦ સેટુ કૃતિ) ૧ ખુશી થવું. ૨ ખુશી કરવું.
૩ તૃપ્ત થવું, ધરાવું. ૪ તૃપ્ત કરવું. પૃથુ (૨૦ ૩૦ સે પર્થથરિતે) ૧ ફેંકવું. ૨ ઉછાળવું. ૩ ખસે
ડવું. ૪ દૂર કરવું. ૫ મોકલવું. ૬ પ્રેરવું, પ્રેરણા કરવી. g(૨ ૫૦ સે તિ) ૧ ભીંજવવું, પલાળવું. ૨ છાંટવું.
૩ દેવું, આપવું. ૪ થાકવું, થાકી જવું. ૫ દુઃખ દેવું. ૬ નડવું, સતાવવું. ૭ હણવું. [૪] ( ૫૦ સે પતિ ) ૧ પૂરવું, ભરવું. ૨ પૂર્ણ કરવું. ( રૂ ૫૦ સે વિપત્તિ) ૧ પાલન-પોષણ કરવું. ૨ રક્ષણ કરવું.
બચાવવું. ૩ પૂરવું, ભરવું. ૪ પૂર્ણ કરવું. (3 v૦ લે girતિ ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. (૧૦ ૩૦ સે વાઘતિ તે) ૧ પૂર્ણ કરવું. ૨ પૂરવું, ભરવું.
૩ પાલન-પોષણ કરવું. ૪ રક્ષણ કરવું. ૫ પાર પામવું. વેળુ (૨ ૫૦ સે વેળતિ) ૧ જવું. ૨ આલિંગન કરવું, ભેટવું.
૩ ચીપવું. ૪ પીસવું. [8] પેસ્ (૨ ૫૦ સે પેઢતિ ) ૧ જવું. ૨ હાલવું, કંપવું. [૪] વે ( ૩૦ ૩૦ સે પેઢચરિતે) ૧જવું. ૨ હાલવું, કંપવું. [૪] વે ( સાવ રે ) ૧ સેવા-ભક્તિ કરવી. ૨ સારવાર
કરવી. ૩ નેકરી કરવી. [૪] વે ( સાવ રે વેત્તે) ૧ ઠરાવવું, નક્કી કરવું. ૨ નિશ્ચય
કરે. ૩ સેવવું, ભક્તિ કરવી. ૪ સારવાર કરવી. ૫ નેકરી કરવી. ૬ પ્રયાસ કરે. [૪]

Page #204

૨૮૦ : સ્
संस्कृत-धातुकोष વેસ્ (૨ ૫૦ રેસતિ ) જવું. [૪] ૧ (૨ નિ વાય) ૧ સુકાવું, શુષ્ક થવું. ૨ કરમાવું. - ૩ સૂકવવું, શુષ્ક કરવું. ઉ[ (૨ ૫૦ સે પૈસ) ૧ જવું. ૨ હાલવું, કંપવું. ૩ પ્રેરણા
કરવી. ૪ આજ્ઞા કરવી. ૫ મેકલવું. ૬ સમાગમ કરે, મળવું. ૭ આલિંગન કરવું, ભેટવું. ૮ પીસવું. સંયુક્ત કરવું, જોડવું. ૧૦ સંયુક્ત થવું, જોડાવું. ૧૧ સ્પર્શ કરે. [૪] (૨ ૦ ૩ ઘાચતે) ૧ વધવું, વૃદ્ધિગત થવું. ૨ મેટું
થવું. ૩ જાડું થવું. ૪ ફૂલવું. ૫ મજબૂત હેવું. [૩, સો] શુq (૨૫૦ રે ઘોષતિ) ૧ કડવું, ત્યાગ કર. ૨ મુક્ત કરવું. બુન્દુ (૨૦ ૩૦ સે ગોપતિ-તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. શુv (૪ ૧૦ સે શુષ્યતિ) ૧ જુદું થવું. ૨ જુદું કરવું,
વિભાગ કરવો. ૩ બળવું. ૪ બાળવું. શુ (૪ ૧૦ સે જુસ્થતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. થે (૨ મા ન થાય તે) ૧ વધવું, વૃદ્ધિગત થવું. ૨ મોટું
થવું. ૪ જાડું થવું. ૪ ફૂલવું. ૫ મજબૂત હોવું છું (૬ ૫૦ અનિદ્ કૃતિ ) પૂછવું, પ્રશ્ન કરો. - (ગામ બાપુજી) નીકળતી વેળાએ રજા લેવી, વિદાય માગવી. પ્રતિ–૧ પૂછવું. ૨ ફરીથી પૂછવું. ૩ જવાબ દે,
ઉત્તર આપ. પ્રમ્ (૨ સાવ સે કથતે) ૧ પ્રખ્યાત હોવું. ૨ પ્રસિદ્ધ હોવું,
જાહેર હેવું. [૬] પ્રમ્ (૨૦ ૩૦ સે પ્રાથતિ તે) ૧ પ્રખ્યાત કરવું. ૨ પ્રખ્યાત
હોવું. ૩ પ્રસિદ્ધ કરવું, જાહેર કરવું. ૪ પ્રસિદ્ધ હવું. ૫ ફેંકવું. ૬ ઉછાળવું. ૭ ફેલાવવું.

Page #205

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
प्रेज़ोल : १८१ કથ (૨૦ ૩૦ સે પ્રથરિ-તે) ૧ ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ૨ ગાવું,
ગાયન કરવું. ૩ સ્તુતિ કરવી, સ્તવના કરવી. કમ્ (૨ સાસેકસ) ૧ પ્રસવ કરે, જન્મ આપે.
૨ વિસ્તારવું, ફેલાવવું. [૬] કા (૨ ૫૦ નિ કાતિ) ૧ પૂરવું, ભરવું. ૨ પૂર્ણ કરવું. શી (૨ ૩૦ સે પ્રતિ–તે) ૧ પ્રીતિ કરવી, પ્રેમ કરે.
૨ ચાહવું, ઈચ્છવું. ૩ પ્રસન્ન થવું, ખુશી થવું. ૪ પ્રસન્ન
કરવું. ૫ તૃપ્ત થવું, ધરાવું. ૬ તૃપ્ત કરવું. શી (ક માત્ર નિદ્ બ્રૌતે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. બી (૧ ૩૦ મનિટુ બીજાતિ, રીતે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. શ્રી (૨૦ ૩૦ લે ઘનચરિતો પ્રાયતિ તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. 5 ( ગાઅનિદ્ કવરે) ૧ જવું. ૨ સરકવું, ખસવું.
૩ હાલવું, કંપવું. કુ (૨ ૫૦ ગોર) ૧ મર્દન કરવું, ચેળવું. ૨ ઘસવું.
૩ મરડવું. કુટું (૨ ૫૦ સે કોરિ) ૧ ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ગુજ્જુ ( ૫૦ તે કોષતિ) ૧ બાળવું. ૨ બળવું. ૩ ભેજવું. - ૪ ગરમ કરવું. [૪] 9 (૫૦ સે પુષ્પતિ) ૧ પ્રેમ કરે. ૨ પ્રેમાળ હેવું.
૩ સૌમ્ય હેવું, સુંદર હોવું. ૪ કેમળ હેવું. ૫ ચીકણું હેવું. ૬ ર્ભજવવું, પલાળવું. ૭ છાંટવું. ૮ પૂરવું, ભરવું. ૯ પૂર્ણ કરવું. ૧૦ છેડી દેવું, ત્યાગ કરવો. ૧૧ મુક્ત
કરવું. ૧૨ સેવવું, સેવા કરવી. બેઝ (૨૦ ૨૦ લે છેલ્લોઝથતિ તે) ૧ હીંચકવું, ખૂલવું.

Page #206

૮૨ : प्रेण्
૨ હીંચકાવવુ. ૩ ડાલવુ', કપવું'. ૪ ડોલાવવું. ૫ સંશય પામવો, સ ંદિગ્ધ થવું.
ત્રે ( ૧ ૧૦ સેટ ગ્રેનતિ) ૧ જવું. ૨ પ્રેરવું, પ્રેરણા કરવી. ૩ આલિ’ગન કરવું, ભેટવું. []
પ્રેષ (o ૫૦ સેટ્ તિ) ૧ જવું. ૨ મેકલવું. [] પ્રોફ્ (૧ ૩૦ સેટ્ પ્રોતિ-તે ) ૧ સમર્થ હોવું. ર યાગ્ય હોવું, લાયક હોવું. ૩ પૂર્ણ થવું. ૪ પૂર્ણ કરવું. ૫ નષ્ટ કરવું. [] ક્ષ ( ૧ ૩૦ સેર્ વ્રુત્તિ-તે) ખાવું, ભક્ષણ કરવું. ઋગૢ ( ૧ આા૦ સેટ્ ∞વતે) ૧ ફૂંદવું. ર તરવું. જિદ્દ (૧ આા૦ સેર્ વ્હેતે) જવું.
હી (૧ ૧૦ અનિદ્ સ્રીનાતિ, વ્ઝિનાતિ) ૧ જવું. ૨ આલિંગન કરવું, ભેટવું.
संस्कृत धातु कोष
-
જી (૧૭૦ અનિર્જીવતે) ૧ જવું. ૨ કૂદવું. ૩ ફરકવું. ૪ ઊડવું. પ તરવું. જી-૧ ઊડવું. ૨ ઊછળવું. ૩ કૂદવું. -૧ તરવું. ૨ ડૂબકી મારવી. વિ-૧ ડૂબી જવું. ૨ જલમય થવું, પાણીનું પુષ્કળ પૂર આવવું. ૩ ઉપદ્રવ થવા, આફત આવવી. ૪ મળવો થવો, હુલૢડ થવું.
જીવ્ ( ૨ ૫૦ સેટ્ સ્રોત્તિ) ૧ ખાળવું. ૨ મળવું. ૩ ભૂજવું. ૪ ગરમ કરવું, [TM ]
જીર્ (૪ ૧૦ સેર્ વ્રુતિ ) ઉપર પ્રમાણે અં. [ TM ] જીર્ (૧ ૧૦ સેટ્ બ્રુઘ્નત્તિ ) ૧ પ્રેમ કરવા. ૨ પ્રેમાળ હોવું.
૩ સૌમ્ય હાવું, સુંદર હોવું. ૪ કેમળ હોવું. ૫ ચીકણું હાવું. ૬ ચીકણુ' કરવું. ૭ ભીંજવવું, પલાળવું. ૮ છાંટવું. ૯ પૂરવું, ભરવું. ૧૦ પૂર્ણ કરવું. ૧૧ છેાડી દેવું, ત્યાગ

Page #207

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
a : ૨૮રૂ
કરે. ૧૨ મુક્ત કરવું. ૧૩ ચાહવું, ઈચ્છવું. ૧૪ દયા
કરવી. ૧૫ સેવવું, સેવા કરવી. ષ્ટ્રમ્ (૪ ૫૦ ને હુતિ) ૧ બળવું. ૨ બાળવું. ૩ ભેજવું.
૪ ગરમ કરવું. ૫ વિભાગ કરે, વહેંચવું. [૪] જેવું (માત્ર તે જેતે) ૧ સેવા કરવી, ભક્તિ કરવી. ૨ સાર
વાર કરવી. ૩ નેકરી કરવી. [૪] શા (૨ ૧૦ શનિ સાતિ) ૧ ખાવું, ભક્ષણ કરવું. ૨ રક્ષણ
કરવું, બચાવવું. ૩ રાખવું, મૂકવું. જ (૨ ૫૦ સે ક્ષતિ) ૧ ધીમે-ધીમે ચાલવું. ર ઘૂંટણિયે
ચાલવું, હાથે-પગે ચાલવું. ૩ નીચે જવું. ૪ અયોગ્ય રીતે વર્તવું. ૫ દુરાચાર સેવ. (૨ ૫૦ તિ) ૧ જવું. ૨ અનાયાસે ઉત્પન્ન થવું. ૩ સહેલાઈથી ઉત્પન્ન કરવું. ૪ તેજહીન કરવું. ૫ ઉષ્ણતા
ઓછી કરવી. | (૨૦ ૩૦ -તે) ૧ ચળકવું, ચમકવું. ૨ સુશેભિત હેવું. ૩ તેજહીન કરવું. ૪ ઉષ્ણતા ઓછી કરવી.
(૨ ૫૦ સે તિ) ૧ જવું. ૨ પૂર્ણ કરવું, પૂરું કરવું, - ૩ ભરવું, પૂરવું. # (૨ ૫૦ સે ક્ષત્તિ) ૧ ફળવું, ફળવાળું દેવું. ૨ ફળ
કૂપ હેવું, રસાળ હોવું, ઘણે પાક અને ઘણાં ફળ આવે એવું હોવું. ૩ ફળદ્રુપ કરવું. ૪ સફળ થવું, ઈચ્છા મુજબ કાર્ય થવું. ૫ સફળ કરવું. ૬ ઉત્પન્ન થવું. ૭ ઉત્પન્ન કરવું.
૮ જવું, ગમન કરવું. # (૨ ૫૦ સે તિ) ૧ વિકસિત થવું, ખીલવું. ૨ વિખ
રાવું. ૩ ફાટવું. ૪ ફાડવું. ૫ ચીરવું. ૬ તેવું. [વા, નિ]

Page #208

૧૮૪ : ઉત્ત્વ
संस्कृत धातुकोष ક (૨ ૫૦ સે કુતિ) ૧ ફૂલવાળું થવું, પુષ્પયુક્ત થવું.
૨ વિકસવું, ખીલવું. ૩ ફૂલી જવું, ઊપસવું. ૪ પ્રફુલ્લિત
થવું, આનંદમગ્ન થવું. ૫ ફુલાઈ જવું, બડાઈ મારવી. ૪ (૨૫૦ સે તિ) ૧ જવું. ૨ હાલવું, કંપવું. ૩ સ્થલા
તર કરવું. [૪] વરુ ( ૨ ૫૦ સે વંતિ) ૧ જીવવું, જીવિત હોવું. ૨ હયાત
હોવું, વિદ્યમાન હોવું. વંદું ( આ૦ સે વંતે) વધવું, વૃદ્ધિગત થવું. [૩] વંદું (૬ ૫૦ સે વંતિ ) ૧ શૈભવું. ૨ ચળકવું, ચમકવું
૩ બોલવું, કહેવું. [૩] વંદું ( ૨૦ ૩૦ સે વંતિ -સે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ઘટૂ (૨ મા સેદ્ વજૂતે ) ૧ વાંકું હોવું. ૨ વાંકું કરવું.
૩ વાંકુંચૂકું ચાલવું. [૩] વડુ (૨ ૫૦ વઢતિ) ૧ પરાક્રમી હોવું. ૨ સમર્થ હોવું.
૩ જાડું હોવું. ૪ મેટું હોવું. ૫ વધવું, વૃદ્ધિગત થવું. થ (૨ ૫૦ વારિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. વળ (૨ ૫૦ સે વળતિ) શબ્દ કરે. ૧૬ (૨ ૫૦ સે તિ) ૧ સ્થિર હોવું, નિશ્ચલ હોવું. ૨ ઊભા
રહેવું. ૩ સ્વસ્થ થવું. ૪ નિશ્ચય કરે. વત્ (૨ ૩૦ સે વરિ–તે) બલવું, કહેવું. વત્ (૨૦ ૩૦ સે રાતિ –તે) બોલવું, કહેવું. વધુ (૨ મા સે વિમસ) ૧ ધૃણા કરવી, સૂગ આવવી.
૨ ધિક્કારવું. ૩ નિંદવું. ૪ ઠેષ કરો. જ (૨ મા તે વધતે ) ૧ બાંધવું. ૨ કેદ કરવું. ૩ પકડવું.
૪ સંયમન કરવું, કાબૂમાં રાખવું. ૫ વધ કરે, હણવું.

Page #209

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
ઘઃ ૧૮૧ પ (૨૦ ૩૦ વાર-તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. વન (૮ બાળ સે વરે) યાચવું, માગવું. વ (૫૦ નટુ વદરાતિ) ૧ બાંધવું. ૨ ચટાડવું. ૩ જડવું.
૪ કેદ કરવું. ૫ પકડવું. ૬ સંયમન કરવું, કાબૂમાં રાખવું. ૭ કર્મોને જીવપ્રદેશ સાથે સંયુક્ત કરવા, કષાયાદિ કરવાથી કર્મ બાંધવાં. અનુ-૧ સંયુક્ત કરવું, જોડવું. ૨ એકત્ર કરવું. ૩ અનુસરવું. ૪ સમાગમમાં આવવું, સંગ કર. મા-૧ મજબૂત બાંધવું. ૨ છૂટું કરવું, મુક્ત કરવું. કર્૧ વીંટવું, લપેટવું. ૨ ઊંચું કરીને બાંધવું. ૩ ઊંચે બાંધવું. ૪ ફાંસીએ લટકાવવું. નિ–૧ કરવું, બનાવવું, રચવું. ૨ છૂટું કરવું, મુક્ત કરવું. ૩ બાંધવું. નિ–આગ્રહ કરે. પ્ર-૧ પ્રબંધરૂપે કહેવું, કથારૂપે કહેવું. ૨ વિસ્તારથી કહેવું. ૩ ક૫નાથી બેલવું, અટકળે કહેવું. પ્રતિ–૧ રેકવું, અટકાવવું. ૨ વટવું. સ-૧ સંબંધ બાંધ, મેળ કરે. ૨ સંયુક્ત
કરવું, જેવું. ૩ સારી રીતે બાંધવું. વળ્યું (૨૦૩૦ સે વધતિ-તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. વન્દ્ર ( ૫૦ જેટુ બ્રિતિ ) ૧ જવું. ૨ લાંતર કરવું.
(૨ ૫૦ લે રન્નતિ) ૧ જવું. ૨ સ્થલાંતર કરવું. વર્ષ (૫૦ સે વરિ) ૧ જવું. ૨ સ્થલાંતર કરવું. વ ( ગા. તે વતે) ૧ શ્રેષ્ઠ હોવું. ૨ મુખ્ય હોવું. ૩ દેવું,
આપવું. ૪ યાદ કરવું. ૫ બોલવું, કહેવું. ૬ ઠપકે આપ.
૭ ફેલાવવું, વિસ્તારવું. ૮ ઢાંકવું. ૯ હણવું. ૧૦ દુઃખ દેવું. Tહું (૨૦ ૩૦ સે પતિ -તે) ૧ બોલવું, કહેવું. ૨ સુશોભિત
હેવું. ૩ ચળકવું, ચમકવું. ૪ હણવું. ૫ દુઃખ દેવું.

Page #210

१८६ : बल्
संस्कृत-धातुकोष વ ( ૨ ૫૦ સે વતિ) ૧ જીવવું, જીવિત હોવું. ૨ ધાન્યને
સંગ્રહ કરે. ૩ ધાન્યથી કેઠારિયું કે કેઠી ભરવી. ૪ જેવું.
પ તપાસવું. દ વિગતવાર કહેવું. ૭ સ્પષ્ટ કરવું, ખુલ્લું કરવું. વ (? માત્ર સેદ્ વરુતે ) ૧ દેવું, આપવું. ૨ બેલવું, કહેવું.
. ૪ ઠપકે દેવો. ૫ દુઃખ દેવું. ૬ હણવું. વરુ (૨૦ ૩૦ સે વારુતિ તે) બાળકની પેઠે પાલન-પોષણ
કરવું. વરુ (૨૦ ગાય સે વાઢતે) ૧ વીગતવાર કહેવું. ૨ સ્પષ્ટ
કરવું, ખુલ્લું કરવું. ૩ તપાસવું. ૪ જેવું, દેખવું. વઢ (૨૦ ૩૦ ૨ વેસ્ટર-સે) ૧ જીવવું, જીવિત હોવું.
૨ ધાન્યને સંગ્રહ કરે. ૩ ધાન્યથી કેઠારિયું કે કેઠી ભરવી. ૪ જેવું, દેખવું. ૫ તપાસવું. ૬ વિગતવાર કહેવું.
૭ સ્પષ્ટ કરવું, ખુલ્લું કરવું. વર ( રાવ સે વરતે ) ૧ શ્રેષ્ઠ દેવું. ૨ મુખ્ય હોવું.
૩ દેવું, આપવું. ૪ યાદ કરવું. ૫ બેલવું, કહેવું. ૬ ઠપકો આપે. ૭ ફેલાવવું, વિસ્તારવું. ૮ ઢાંકવું. ૯ હણવું.
૧૦ દુઃખ દેવું. વ ( ૨૦ ૨૦ તે વહુતિને) ૧ બેલવું, કહેવું. ૨ ભવું.
૩ ચળકવું, ચમકવું. વેત્ (૨૦ ના સેટ વરતાતે) ૧ યાચવું, માગવું. ૨ જવું.
૩ દુઃખ દેવું. ૪ હણવું. વઠ્ઠ ( બાળ લે તે) વધવું, વૃદ્ધિગત થવું. ઘટ્ટ ( ૧ ના. એ વતે) ૧ શ્રેષ્ઠ હોવું. ૨ મુખ્ય હેવું. ૩ દેવું,
આપવું. ૪ યાદ કરવું. ૫ બેલવું, કહેવું. ૬ ઠપકે આપ. ૭ ફેલાવવું, વિસ્તારવું. ૮ ઢાંકવું. ૯ હણવું. ૧૦ દુઃખ દેવું.

Page #211

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
बिस् : १८७
ઘટ્ટ (૨૦ ૩૦ સેદ્ વરિ -તે) ૧ ભવું, ૨ ચળકવું,
ચમકવું. ૩ બોલવું, કહેવું વાં (૨ જાવ વાતે) ૧ નહાવું. ૨ ડૂબકી મારવી. ૩ ડૂબી
જવું. ૪ પલાળવું, ભીંજવવું. [૪] વા(૨ ભાવ રે વારે) ૧ નડવું, અડચણ કરવી. ૨ વિદન
કરવું. ૩ વિરોધ કરે. ૪ બાધવું, બાઝવું, કરે. ૫ રેકવું, અટકાવવું. ૬ પીડવું, દુઃખ દેવું. સમૂ–૧ મર્દન
કરવું. ૨ પગચંપી કરવી. ૩ દુઃખ દેવું. [૪] વા ( ગા. તે વાતે) પ્રયત્ન કર. [૪] રે (૨ ૫૦ લે રે તિ) ૧ આક્રોશ કરે. ૨ શાપ દે.
૩ ગાળ દેવી. ૪ નિંદવું. વે (૨ ૫૦ સે વિતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. [૩] રેન્દ્ર (૨ ૫૦ સે વિત) ૧ અવયવ કરવા, વિભાગ કરવા.
૨ અવયવ હોવા, વિભાગ હવા. [૩] વિવુ ( ૨ ૫૦ મે વિશ્વતિ) ૧ સુશોભિત દેવું. ૨ ચળકવું. વિ (૬ ૫૦ સે વિતિ ) ૧ બીલ કરવું. ઊંદર વગેરેએ દર
કરવું. ૨ બખલ કરવી. ૩ ગુફા કરવી. ૪ છિદ્ર કરવું,
બાંકું પાડવું. ૫ કાણું પાડવું. ૬ ભેદવું, ફાડવું. વિરુ (૨ ૦ ૨ વેતિ ) ૧ ફેંકવું. ૨ ઉછાળવું, ઉડાડવું.
૩ બીલ કરવું, ઊંદર વગેરેએ દર કરવું. ૪ બખોલ કરવી. ૫ ગુફા કરવી. ૬ છિદ્ર કરવું, બાંકું પાડવું. ૭ કાણું પાડવું.
૮ ભેદવું, ફાડવું. વિરુ (૨૦ ૩૦ સેરેરિતે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. fમ્ (૪ ૧૦ સેટુ વિસ્થતિ) ૧ ફેંકવું. ૨ ઉછાળવું, ઉડાડવું.

Page #212

१८८ : बुक्क्
संस्कृत धातुकोष
યુ ( ૨ ૫૦ સેટ્ યુતિ ) ૧ કૂતરાનું ભસવું. ૨ સિંહાદિનુ ગજ વું. ૩ ગધેડાનું ભૂ ́કવું. ૪ કૂતરાની પેઠે બકબકાટ કરવે ૫ વઢવું. ૬ તિરસ્કારવું. છ ભાષણ કરવું. ૮ બેલવું, કહેવું. વુ (૨૦ ૩૦ સે યુતિ-તે ) ૧ ઉપર પ્રમાણે અથ ૨ બેાલાવવું. ૩ પીડવું, દુઃખ દેવું.
યુર્ (૧ ૧૦ સેટ્ યોત્તિ) હણુવું.
પુટ્ ( ૧૦ ૩૦ સેટ્ કોટત્તિ-તે) હણુવું.
વુડ્ ( ૬ ૧૦ સેર્ વ્રુત્તિ) ૧ છેડવું, ત્યાગ કરવા. ૨ વજ્રાદિથી ઢાંકવું.
કરવુ.
વુડ્ (૧ ૧૦ સેર્વ્રુત્તિ ) ૧ હણવું. ૨ જખમી ૩ માર મારવા. ૪ દુઃખ દેવું. [૩]
યુર્ ( ૧૦ ૬૦ સેર્ વ્રુત્તિ-તે) ઉપર પ્રમાણે અ. પુર્ ( શ્ उ० सेट् बोदति - ते ) ૧ ઝીણવટથી જોવું. ૨ સારાસારના વિચાર કરવા. ૩ વિવેચન કરવું. વ્રુધ્( ૧૦ સેટ્ યોતિ ) ૧ જણાવવું, જ્ઞાન કરાવવું. ૨ બેધ આપવા, પ્રતિખાધ કરવા.
યુમ્ (૧ ૩૦ સેટ્ યોતિ–તે) ૧ જાણવું, સમજવું. ૨ જાગવુ, જાગી જવું. ૩ જાગૃત રહેવું, જાગતા રહેવું. મિનિનિશ્ચિતરૂપે જાણવું. ૬–૧ જાગવું, જાગી જવું. ૨ જાગૃત રહેવુ, જાગતા રહેવું. કૃત્તિ-૧ શિખામણુ આપવી, સમજાવવું. ૨ ઉપદેશ આપવા. ૩ રાહ જોવી, વાટ જોવી. પ્રતિત્તિ૧ જાગવું, જાગી જવું. ૨ જાગૃત રહેવું, જાગતા રહેવું. મંત્ર-સત્યજ્ઞાનને પ્રાપ્ત કરવું. [ૠ]
વુક્ (૪ બા॰ અનિટ્ દુષ્યતે) ઉપર પ્રમાણે અ

Page #213

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
बेह : १८९ યુર્ (૨ ૩૦ સે યુરિ-તે) ૧ વિચારવું. ૨ જાણવું,
સમજવું. ૩ દેખવું, જેવું. [૪, ૪] યુ, (૨ ૩૦ સે કુતિ -તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ [૩, ૪] ગુન્હ (૨ ૫૦ સે યુવતિ) ૧ હણવું. ૨ પીડવું. ૩ બાંધવું. [૩] ઘુ ( ૨૦ ૩૦ સે ડુપતિ-તે) ૧ હણવું. ૨ પીડવું. ૩ બાંધવું. વઝ (૨ ૪૦ સેટ વોઝરિ ) ૧ ડૂબવું. ૨ ડૂબકી મારવી.
૩ બેળવું, પ્રવાહી વસ્તુમાં બળવું-ઝાળવું. ગુરુ (૨૦ ૩૦ સે વોરિ -તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ગુરૂ (8 v૦ સે યુતિ ) છોડવું, ત્યાગ કરે. વૃત્ત (૧૦ ૩૦ યુરતથતિ તે) ૧ આદર-સત્કાર કરે.
૨ વંદન કરવું. ૩ અપમાન કરવું. ૪ તિરસ્કારવું. વૃંદુ ( રૂ૦ સે વૃતિ) ૧ વધવું, વૃદ્ધિગત થવું. ૨ હાથીએ
ગર્જના કરવી. ૩ ઊંચે સાદે શબ્દ કરે. ૪ સુશોભિત
હોવું. પ ચળકવું, ચમકવું. ૬ બલવું. [૩] ઘૂંફ (૨૦૩૦ સે વૃંદારિ-તે) ૧ શોભવું. ૨ ચળકવું. ૩ બલવું.
( ૫૦ સે તિ) ૧ વધવું, વૃદ્ધિગત થવું. ૨ ઊંચે
સાદે શબ્દ કરે. [] ૬ (૬ ૫૦ વેઃ વૃત્તિ) ૧ ઉદ્યમ કરે, પ્રયાસ કરે.
૨ ઉઠાવવું, ઊંચું કરવું. ૩ ઉપાડવું. ૪ ઉદ્ધાર કરે, ઉદ્ધરવું, સારી સ્થિતિ કરવી. (૧ ૩૦ ૨ ધૃતિ, વૃત્તિ) ૧ પાલન-પોષણ કરવું. ૨ રક્ષણ કરવું, બચાવવું. ૩ ધારણ કરવું. ૪ સ્વીકારવું,
ગ્રહણ કરવું. ૫ પસંદ કરવું. ૬ માગવું, યાચવું. ૭ વીણવું. ૨૬ (૨ આ૦ લે રે ) પ્રયત્ન કરે. [૪]

Page #214

૨૧૦ : ચેવું
संस्कृत धातुकोष સુવ (૨૦ ૩૦ સેટુ ચોપતિ-તે) છોડવું, ત્યાગ કરે. શુષ (૪ ૫૦ સે સુગ્રતિ ) ૧ બળવું. ૨ બાળવું. ૩ ભૂજવું - ૪ વિભાગ કરે. ૫ ટુકડા કરવા. યુન (ક , સે ચુસ્થતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ત્રમ્ (૨ ૫૦ સે ત્રાતિ) શબ્દ કરે. (૨ ૩૦ નિ ત્રવતિ, મૂતે બાદ) ૧ બેલવું, કહેવું અનુ-૧ અનુવાદ કરે, ભાષાંતર કરવું. ૨ પછીથી બેલવું પ્રતિ–૧ ઉત્તર આપ. ૨ વિરુદ્ધ બેલવું. વિ-૧ વિરુદ્ધ
બલવું. ૨ વિવાદ કર. ઝૂમ્ (૨૦ ૩૦ સે કૂતિ -તે) ૧ હણવું. ૨ દુઃખ દેવું. ટી (૧ ૧૦ નિ રિસ્ટનારિ, ઝનાતિ) ૧ સ્વીકારવું, ગ્રહણ
કરવું. ૨ પસંદ કરવું. ૩ ઢાંકવું, આચ્છાદન કરવું. ૪ ઓઢા
ડવું. ૫ જવું. ૬ સરકવું, ખસવું. ૭ વીણવું. સ્કેવી (૨ ૫૦ સે તિ) જેવું, દેખવું. સ્ટેક્સ (૨૦ ૩૦ સે સ્ટ્રેચરિતે ) જેવું, દેખવું. મક્ષ (૨૩૦ એમક્ષતિ-તે) ખાવું, ભક્ષણ કરવું. મક્ષ (૨૦ ૩૦ સે મક્ષતિ-તે) ખાવું, ભક્ષણ કરવું. મ7 ( ૩૦ નિ મજતિ-) ૧ ભજવું, ભજન કરવું.
૨ સેવા કરવી. ૩ ભેગવવું, ઉપભોગ કરે. ૪ આશરે લેવો. ૫ ગ્રહણ કરવું, લેવું. ૬ વહેંચવું. ૭ વિભાગ કરે, જુદું કરવું. ૮ અપેક્ષાએ થવું કે ન થવું, કરવું કે ન કરવું; ઈત્યાદિ અપેક્ષાશ્રિત વિધિનિષેધરૂપ ભજના કરવી. વિ૧ વિભાગ કરે, જુદું કરવું. ૨ વહેંચવું. ૩ અપેક્ષાશ્રિત વિધિ-નિષેધરૂપ ભજના કરવી. સ–ભાગ આપે. સંવિ૧ ભાગ આપે. ૨ બક્ષિસ આપવું.

Page #215

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
भन् : १९१
મજ્ઞ (૧૦ ૩૦ સેટ્ માનત્તિ-તે ) ૧ પકાવવું, રાંધવું. ૨ દેવું, આપવું. ૩ જુદું કરવું, અલગ કરવું.
મમ્મૂ (૭૦ અનિટ્ મહ્રિ) ૧ ભાંગવું. ૨ ટુકડા કરવા. ૩ તાડવું. ૪ ફ્રાડવું. પ નષ્ટ કરવું. ૬ ભગાડવું, નસાડવું. ૭ પરાજય કરવા, હરાવવું. [ જો ]
મન્ગ (૧૦ ૩૦ ક્ષેત્ મક્ષત્તિ તે) ૧ સુોભિત હોવું. ૨ ચળકવું,
ચમકવું. ૩ બેલવું, કહેવું. પ્રવિ–વિવાદ કરવા. વિ-માપવું. મન્ત્ (૧૦ સેટ્ મન્નતિ ) ઉપર પ્રમાણે અ. [ ૩ ] મમ્ ( o ૬૦ ક્ષેત્ મતિ ) ૧ ભાડે રાખવું. ૨ ભાડે આપવું, ૩ નાકરી કરવી. ૪ નાકર રાખવા. ૫ મજુરી કરવી. ૬ મજુરી લેવી. છ પગાર લેવા. ૯ પાલન-પાષણ કરવું. ૯ ધરવું, ધારણ કરવું. ૧૦ ભરવું, પૂરવું. ૧૧ ભડવું, ઠપકા આપવા. ૧૨ બકવાદ કરવા. ૧૩ વિવાદ કરવા, ૧૪ ખેલવું. મળુ ( ૧ ૧૦ સેટ્ મત્તિ) બેલવું, કહેવું. પ્રતિ-ઉત્તર આપવા, જવાબ દેવા.
મમ્ ( ૨ ૧૦ સેટ્ મત્તિ) ૧ ઠગવું. ૨ ક્સાવવું. [૩] મમ્ ( ૧૦ ૩૦ સેટ્ મટતિ-તે) ૧ ઠગવું. ૨ સાવવું. મળ્યું ( ૨ આ॰ સેટ્ મતે) ૧ ભાંડવું, ગાળ દેવી. ૨ કલ`ક આપવું. ૩ નિંદા કરવી. ૪ ઠપકા દેવા. ૫ ખેલવું, કહેવું. ૬ મશ્કરી કરવી. ૭ રમવું. [૩]
મળ્યું ( ૨ ૫૦ સેર્ મળ્યુત્તિ) ૧ કલ્યાણકારી બેલવું. ૨ કલ્યાણકારી હોવું, માંગલિક હાવું. ૩ શુભ કાર્ય કરવું. [૩] મર્ (૧૦ ૩૦ સેત્ મતિ-તે) ઉપર પ્રમાણે અ. મન્ (o ૬૦ સેર્ મનત્તિ) પૂજવું, પૂજા કરવી.

Page #216

१९२ : भन्द्
संस्कृत-धातुकोष મ (૨૩૦ સે મતિ તે) ૧ સુખી લેવું. ૨ સુખી કરવું.
૩ કલ્યાણકારી બલવું. ૪ કલ્યાણકારી લેવું, માંગલિક હોવું. ૫ શુભ કાર્ય કરવું. દ પ્રેમ કરે, પ્રીતિ કરવી.
૭ ચળકવું, ચમકવું. [૩] મદ્ (૨૦ ૩૦ સે મન્દતિ-તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. મરા (૨૨૫૦ મતિ ) ૧ ભરણ-પોષણ કરવું. ૨ ધરવું,
ધારણ કરવું. ૩ જવું. મર્સ (૨૦ ૩૦ સે મારિ–તે) ૧ તિરસ્કારવું, ધિક્કારવું.
૨ ઠપકે આપે. ૩ ધમકાવવું, ધમકી આપવી. ૪ બીવ
રાવવું. ૫ દૂષણ દેવું. ૬ નિંદવું. મર્મ ( ૨ ૧૦ ૨૮ મતિ) ૧ હણવું. ૨ દુઃખ દેવું. મર્વ ( ૨ ૫૦ સેર મરિ ) ૧ હણવું. ૨ દુઃખ દેવું. ૩ ભેજના
કરવું, ભક્ષણ કરવું, ખાવું. મરુ (૨ માત્ર ને મઢ) ૧ વ્યાખ્યાન આપવું, ભાષણ કરવું.
૨ બોલવું, કહેવું. ૩ ઠપકે દેવ. ૪ જણાવવું, સમજાવવું. ૫ દેવું, આપવું. ૬ દુખ દેવું. ૭ હણવું. સ-૧ સાંભ
ળવું. ૨ સંભાળવું, સંભાળ રાખવી. ૩ સાવધાન રહેવું. મરું (૨૦૩૦ મોઢચરિતે) ૧ જેવું, દેખવું. ૨ તપાસવું.
૩ વીગતવાર કહેવું. ૪ વિવાદ કર. રિ-જેવું, દેખવું.
સમુ-૧ સંભાળ રાખવી. ૨ સાવધાન રહેવું. ૩ સાંભળવું. મઢ (૨૦ માત્ર ને માતે) ૧ વાદ-વિવાદ કરે. ૨ ઉપર
મ
(? માત્ર મત્તે ) ૧ વ્યાખ્યાન આપવું, ભાષણ કરવું. ૨ બેલવું, કહેવું. ૩ ઠપકે દે. ૪ જણાવવું, સમજાવવું. ૫ દેવું, આપવું. ૬ દુઃખ દેવું. ૭ હણવું.

Page #217

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
भास् : १९३ મy (9 v૦ સે મતિ) ૧ કૂતરાએ ભસવું. કૂતરાની પેઠે
બકવાદ કરે. ૩ નિંદા કરવી. મણ ( ૨ ૦ ૩ મતિ ) ખાવું, ભક્ષણ કરવું. મ(૩ ૫૦ વમસ્તિ) ૧ સુશોભિત હોવું. ૨ ચળકવું,
ચમકવું. ૩ ઠપકો આપ. ૪ ધમકી આપવી. ૫ ડરાવવું.
૬ ધિક્કારવું. ૭ દૂષણ દેવું. ૮ નિંદવું. મા (૨ ૫૦ નિર્માતિ) ૧ સુશોભિત હોવું. ૨ ચળકવું,
ચમકવું. ૩ પ્રકાશવું. ૪ આનંદી હોવું. પ ભાસવું, લાગવું, જણાવું. ૬ હોવું, વિદ્યમાન હોવું. ૭ ફેંકવું. ૮ ધમવું.
૯ ગુસ્સે થવું. માગ ( ૧૦ ૩૦ સે માનતિ રે) ૧ વિભાગ કરે, જુદું
કરવું. ૨ વહેંચવું. ૩ ભાંગવું. ૪ ભાગાકાર કર. સંવિ
૧ ભાગ આપે. ૨ બક્ષિસ આપવું. ૩ ભેટ આપવું. મામ્ (૧ જામાતે ) ક્રોધ કરે, ગુસ્સે થવું. મામ ( ૨૦ ૩૦ સે મામચરિતે) ક્રોધ કરે, ગુસ્સે થવું. મા (૨ મા તે મા તે) બાલવું, કહેવું. અનુ-૧ અનુવાદ કરે, ભાષાંતર કરવું. ૨ ચિંતન કરવું. ૩ પાછળ બોલવું.
વ-વ્યાચના કરવી, માગવું. મા-૧ ભાષણ કરવું. ૨ બેલવું, કહેવું. રિ-૧ વીગતવાર કહેવું. ૨ નિંદાયુક્ત બેલવું. રિ-૧ સારી રીતે કહેવું, સ્પષ્ટ કહેવું. ૨ વ્યાખ્યા કરવી.
૩ વિકલ્પથી વિધાન કરવું. ૪ વિરુદ્ધ બેલવું. માણ (૨ આવે તે મારતે ) ૧ સુશોભિત હોવું. ૨ ચકચકિત
હોવું, ચમકવું. ૩ ભાસવું, લાગવું, જણાવું. ૪ પસંદ હોવું. ૫ દેખાવું, દષ્ટિગોચર થવું.

Page #218

१९४ : भिक्ष
संस्कृत धातुकोष મિક્ષ (૨ ના ટુ મિક્ષતે ) ૧ ભાગવું, ભીખ માગવી. ૨ લેભ
કરે. ૩ પ્રાપ્ત કરવું, મેળવવું. ૪ પ્રાપ્ત ન કરવું, ન
મેળવવું. ૫ કલેશ પામવે. ૬ ગ્લાનિ પામવી, થાકી જવું. fમદ્ (૭ ૩૦ નિ મિત્તિ, મિત્તે-મિત્તે) ૧ ભેદવું, ફાડવું,
ચીરવું. ૨ ટુકડા કરવા. ૩ વિભાગ કરે, ભાગ પાડે. ૪ ભિન્ન કરવું, બીજું કરવું, અન્ય કરવું. કટુ-૧ ઊંચું કરવું, ઊભું કરવું. ૨ વિકસિત કરવું, પ્રફુલ્લિત કરવું. ૩ અંકુરિત કરવું. ૪ ભેદવું, ફાડવું. પરિ–૧ જાણવું. ૨ બોલવું, કહેવું.
૩ ભેદવું, ફાડવું. [૪] મિત્ (૨૦ ૩૦ સે મેરિ -તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. fમર્ (૨ ૫૦ મિતિ) ૧ ભેદવું, ફાડવું, ચીરવું. ૨ ટુકડા
કરવા. ૩ વિભાગ કરે, ભાગ પાડો. [૩] મિલ્સ (૨૦ ૩૦ સેમેસ્ટથતિ) ૧ વિભાગ કરે, અલગ
કરવું. ૨ ભેદવું, ફાડવું. ૩ બીલ કરવું, ઊંદર વગેરેએ દર કરવું. ૪ બખોલ કરવી. ૫ ગુફા કરવી. ૬ છિદ્ર કરવું,
બાંકું પાડવું. ૭ કાણું પાડવું. મિg (૨ ૫૦ સેમેવરિ) ૧ રેગ મટાડવા માટે ઈલાજ લે,
ઔષધ વગેરે આપવું. ૨ રેગની પરીક્ષા કરવી. ૩ વૈદું કરવું.
૪ માંદાની સારવાર કરવી. ૫ ભય પામવે, બીવું, ડરવું. fમપન્ન (૨૨ ૫૦ સે મિપતિ) ૧ રોગ મટાડવા માટે ઈલાજ
લે, દવા વગેરે આપવું. ૨ રેગની પરીક્ષા કરવી. ૩ વૈદું
કરવું, ડૉકટરી કરવી, ૪ માંદાની સારવાર કરવી. મિર્ (૨૨ ૬૦ સે મિMતિ) ૧ સારવાર કરવી. ૨ સેવવું,
સેવા કરવી. ૩ નોકરી કરવી.

Page #219

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
भू: १९५ મિથુF (૨૨ ૫૦ મિશુતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. મી (૨ ૫૦ નિર્મચરિ) બીવું, ભય પામો. મી (રૂ ૫૦ નિ વિર) બીવું, ભય પામે. [૪] મી (3 v૦ નિ મિનાતિ, મીનાર) ૧ બીવું, ભય પામવે. - ૨ ભરણ-પોષણ કરવું. મી (૨૦ ૩૦ સે માચર તે) બીવું, ભય પામવે. મુર (૬ ૫૦ શનિદ્ મુન્નર) ૧ વાંકું હોવું. ૨ વાંકું કરવું.
૩ મરડવું. ૪ કુટિલતા કરવી, આડોડાઈ કરવી. [ો] મુક (૭ ૫૦ નિ મુન૪િ) ૧ પાલન-પોષણ કરવું. ૨ રક્ષણ
કરવું, બચાવવું. મુર (૭ વાનિદ્ મુક્ત) ૧ ખાવું, ભક્ષણ કરવું. ૨ ભેગ
વવું, ઉપલેગ કરે. ૩ સેવવું, સેવન કરવું. ૪ સહેવું,
સહન કરવું. સસલેગ કરે, મૈથુન સેવવું. મુ ( ગાતે મુતે) ૧ સ્વીકારવું, ગ્રહણ કરવું. ૨ આ
શ્રય આપે. ૩ પાલન કરવું. ૪ ઉદ્ધત થવું. [૩] મુરણ (૨ ૦ ૨ મુરજરે) પ્રાપ્ત કરવું, મેળવવું. મુળ (૧૨ ૫૦ ને મુરત) ૧ પાલન-પોષણ કરવું. - ૨ ધરવું, ધારણ કરવું. ૩ યુદ્ધ કરવું. મુ (૨ ૫૦ સે મૂર્વતિ) ખાવું, ભક્ષણ કરવું. મૂ (૨ ૫૦ સે મતિ) ૧ હોવું, વિદ્યમાન હોવું. ૨ થવું,
ઊપજવું, ઉત્પન્ન થવું. ૩ જન્મવું. ૪ રહેવું, વસવું. ૫ પ્રાપ્ત થવું, મળવું. ૬ પ્રાપ્ત કરવું, પામવું, મેળવવું. ધિ૧ અધિક હોવું, વધારે હોવું. ૨ સ્વામી દેવું, ઘણી હેવું. ૩ સત્તાધીશ હેવું, હકુમત કરવી. અનુ-૧ અનુભવવું, અનુભવ કરે. ૨ જાણવું, સમજવું. ૩ ભેગવવું, ઉપ

Page #220

१९६ : भू
संस्कृत धातुकोष ભેગ કર. ૪ સહેવું, સહન કરવું. ૫ શેધવું, ખેજ કરવી. ૬ પાછળ જન્મવું. અનન-અંતર્ધાન થવું, અદશ્ય થવું. મિ-૧ અપમાન કરવું. ૨ તિરસ્કારવું. ૩ હરાવવું. ૪ દુઃખ દેવું. ૫ દુઃખી હોવું. –ભાગ મળે. ભાવિ ૧ પ્રગટ થવું. ૨ ખુલ્લું થવું. ૩ દેખાવું. ૪ ઉત્પન્ન થવું. ઉદ્-૧ ઉત્પન્ન થવું, ઊપજવું, નીપજવું. ૨ જન્મવું. ઉત્તર૧ અંતર્ધાન થવું, અદશ્ય થવું. ૨ વાંકુ થવું. ૩ આડું હવું, વચ્ચે હોવું. પૂજા-૧ પરાભવ કરે, હરાવવું. ૨ તિ સ્કારવું. ૩ અપમાન કરવું. પરિ–૧ હરાવવું. ૨ તિરસ્કારવું. ૩ અપમાન કરવું. ૪ ઘેરવું, ઘેરી લેવું. ઝ-૧ સમર્થ હોવું, શક્તિમાન હવું. ૨ સ્વામી દેવું, ધણી હેવું. ૩ સત્તાધીશ હેવું, હકુમત ચલાવવી. ૪ પહોંચી વળવું, સ્પર્ધામાં બરાબરી કરવી. ૫ અધિક થવું, વધવું. ૬ ઉત્પન્ન થવું. ૭ દેખાવું, દષ્ટિગોચર થવું. ૮ જવું, ગમન કરવું. પ્રતિ૧ જામીન થવું, બાંયધરી વહોરવી. ૨ બદલામાં આપવું. ૩ તુલ્યરૂપ દેવું. ઝાડુ-૧ પ્રગટ થવું. ૨ ખુલ્લું થવું. વિ-વ્યાપક હેવું, વ્યાપીને રહેવું. ૨ સ્વામી દેવું, ધણી હેવું. ૩ સમર્થ હેવું. ૪ સત્તાધીશ હવું, હકુમત કરવી. ૫ આશ્રય દે. ૬ પાલન કરવું. ૭ સ્થાપવું, સ્થાપન કરવું. ૮ જેવું, દેખવું. વ્યતિ–પરસ્પર મિત્ર થવું. સમૂ૧ સંભાવના કરવી, “આમ અથવા આટલું હોવું જોઈએ” એ પ્રમાણે અટકળ કરવી. ૨ યેાગ્ય હોવું, લાયક હેવું. ૩ સમાવેશ થે. ૪ ઉત્પન્ન થવું. ૫ સમર્થ હોવું. ૬ પરાકમી લેવું. ૭ જીતવું. ૮એકત્ર કરવું, મેળાપ કરે.

Page #221

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
भृणीय : १९७ મૂ (૨ જાવ તેમ તે) ૧ પ્રાપ્ત કરવું, મેળવવું. ૨ પ્રાપ્ત
થવું, મળવું. ૩ હોવું, વિદ્યમાન હોવું. ૪ થવું, ઊપજવું, ઉત્પન્ન થવું. ૫ જન્મવું. ૬ રહેવું, વસવું. મૂ(૨૦ વાવ સે માવા) ૧ પ્રાપ્ત કરવું, મેળવવું. ૨ પ્રાપ્ત
થવું. મળવું. મૂ(૨૦ ૩૦ સે માવતિ તે) ૧ કરવવું, સહેજ પ્રવાહી
પદાર્થ સાથે ભેળવીને મસળવું. ૨ એકત્ર કરવું, ભેળવવું, મેળવવું. ૩ સંસ્કારિત કરવું. ૪ ચિંતન કરવું, વિચારવું. ૫ મનન કરવું. ૬ શુદ્ધ થવું, પવિત્ર થવું. ૭ શુદ્ધ કરવું,
પવિત્ર કરવું. ૮ સ્વચ્છ થવું. ૯ સ્વચ્છ કરવું. મૂહ (૨ - તે ભૂપતિ) ૧ શણગારવું, સુશોભિત કરવું.
૨ આભૂષણ પહેરાવવું. મૂવ (૨૦ ૩૦ સે મૂરિ -તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ૫ (૨ ૩૦ અનિદ્ મતિ-તે) ૧ પાલન-પોષણ કરવું. ૨ આ
શ્રય દે. ૩ ધરવું, ધારણ કરવું. ૪ ભરવું, પૂરવું. ૫ ભરી દેવું, પૂરું કરવું. સ-સંક્ષેપ કરે, સંકેચ કરે.
૨ પાલન-પોષણ કરવું. ૩ ધરવું, ધારણ કરવું. ચું (રૂ ૩૦ શનિ નિમર્સિ, વિમૃતે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. [૮, હું ગ્રંક્સ (૨ ૩૦ સેટુ ચૂંરાતિ-તે) ૧ ભવું. ૨ ચળકવું, ચમકવું.
૩ બોલવું, કહેવું. [૩]. ઍરા (૨૦ ૩૦ સે ઍરાતિ-તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ચું ( મતે ) ૧ ભંજવું. ૨ શેકવું. ૩ તળવું. [] મૃત્યુ (૬ ૫૦ સે યુતિ) ૧ નહાવું. ૨ ડૂબકી મારવી. મુળી ( ગા. તે મૂળીય) ક્રોધ કરે, ગુસ્સે થવું.

Page #222

૨૬૮ : મૃ
संस्कृत-धातुकोष મૃરી (૪ ૫૦ સે મુરતિ) ૧ નીચે પડવું. ૨ ભ્રષ્ટ થવું,
પતિત થવું. [૪] { ({ ૫૦ ટુ મુળાતિ) ૧ ભેજવું. ૨ શેકવું. ૩ તળવું.
૪ ભરણ-પોષણ કરવું. પ રક્ષણ કરવું. ૬ ધરવું, ધારણ કરવું. ૭ ઝાલવું, ભવું. ૮ પકડવું. ૯ વઢવું. ૧૦ ઠપકે
દે. ૧૧ તિરસ્કારવું. મેવું (૨ ૩૦ સે મેતિ-તે) ૧ બીવું, ડરવું. ૨ જવું. [*] સ્થ (? સાવ સે તે) બીવું, ભય પામવે. રા ( ગા. જે અંરા) ૧ નીચે પડવું. ૨ પડી જવું.
૩ ખલિત થવું. ૪ ચૂકવું, ભૂલ કરવી. ૫ ભ્રષ્ટ થવું, પતિત થવું. ૬ પલાયન કરવું, નાસી જવું. ૭ રહિત હોવું, વિના હેવું, સિવાય હેવું. ૮ તૂટવું. ૯ ફૂટવું. ૧૦ ખંડિત થવું. ૧૧ ભાંગી જવું. ૧૨ ભાંગવું, ભાંગી નાખવું. ૧૩ નષ્ટ થવું.
૧૪ નષ્ટ કરવું. [૪] ઐરા (૪ ૫૦ લે રતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. [] અંમ્ ( રાવ ક્ષેત્રે ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. [] પ્રશ્ન (૩૦ સે ઐક્ષતિસે) ખાવું, ભક્ષણ કરવું.
(૨ ૫૦ સે ઝળતિ) શબ્દ કરે. પ્રમ્ ( g૦ સે ઝમતિ, અસ્થતિ) ૧ ચક્રાકાર ઘૂમવું, ભમવું,
ફરવું. ૨ ભટકવું, રખડવું. ૩ પર્યટન કરવું, ભ્રમણ કરવું. ૪ બ્રમણ થવી, ભ્રાંતિ થવી. ૫ ભૂલ કરવી. વિ-૧ વિલાસ કરે. ૨ કીડા કરવી, રમવું. સ૧ ભયભીત થવું, ગભરાવું. ૨ ભ્રાંતિ થવી. ૩ સન્માન કરવું, સત્કાર કરે. ૪ અતિશય ભ્રમણ કરવું. []

Page #223

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
भ्रेज् : १९९ પ્રમ્ (ક ૫૦ શેર્ આસ્થતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. [] ઝર (૪ ૫૦ સે અરસ) ૧ નીચે પડવું. ૨ પડી જવું.
૩ ખલિત થવું. ૪ ચૂકવું, ભૂલ કરવી. ૫ ભ્રષ્ટ થવું, પતિત થવું. ૬ પલાયન કરવું, નાસી જવું. ૭ રહિત હોવું, વિના હેવું, સિવાય હવું. ૮ તૂટવું. ૯ ફૂટવું. ૧૦ ખંડિત થવું.
૧૧ ભાંગી જવું. ૧૨ નષ્ટ થવું. ૧૩ નષ્ટ કરવું. [] પ્રજ્ઞ (૩૦ નિ ઍન્નતિ-તે) ૧ ભૂજવું. ૨ શેકવું. ૩ તળવું.
૪ પકાવવું, રાંધવું. પ્રાર્ (8ા તે બ્રાનો) ૧ શૈભવું, સુમિત હેવું. ૨ ચળ
કવું, ચકચકિત હોવું ઝા (? માત્ર ને માતે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. [ટુ] આર (જે સાવ રે સ્વાતિ, પ્રારતે ) ૧ ભવું, સુશોભિત
હેવું. ૨ ચળકવું, ચમકવું. [૪, ૮] પ્રાણ (૨ મા તે માતે, સાચ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ [] %િ(૧૫૦ નિ ઝીળાતિ, બ્રિગતિ) ૧ ભરણ-પોષણ કરવું.
૨ આશ્રય દે. ૩ ધરવું, ધારણ કરવું. ૪ ઝાલવું, ભવું. ૫ પકડવું. ૬ ભરવું, પૂરવું. ૭ ભરી દેવું, પૂરું કરવું. ૮ બીવું, ભય પામવે. ટુ (૬ ૫૦ સે મુંતિ) ૧ એકઠું કરવું. ૨ સંગ્રહ કરે.
૩ એકઠું થવું. ૪ ઢાંકવું. ૫ પાથરવું. ખૂળ (૨૦ માત્ર તે ખૂળ તે) ૧ આશા રાખવી. ૨ ઈચ્છવું.
૩ વિશ્વાસ રાખવે. ૪ શક્તિ થવું, સંશય કર. ૫ બીવું. એ(? માત્ર સે ) ૧ભવું, સુશોભિત હેવું. ૨ ચળ
કવું, ચમકવું. [૪]

Page #224

૨૦૦ : એવું
संस्कृत धातुकोष છે (૨ ૩૦ સે પતિ-તે) ૧ નીતિભ્રષ્ટ થવું, પતિત થવું.
૨ બીવું, ભય પામવે. ૩ હાલવું, કંપવું. ૪ જવું, ચાલવું. [5] શ્ન (૨ ૩૦ સે સ્ટક્ષતિ-સે) ખાવું, ભક્ષણ કરવું. સ્ટાર (૨ મા સે સ્કારાતે, મરતે ) ૧ શોભવું, સુશોભિત
હેવું. ૨ ચળકવું, ચમકવું. [૪, ૩] મઝા ( ૧ ના સે માતે, સ્વાસ્થતે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ.
[ *, ૩] મસ્તે (૨ ૩૦ સેટુ રહેવરિ-તે) ૧ નીતિભ્રષ્ટ થવું, પતિત થવું.
૨ બીવું, ભય પામે. ૩ હાલવું, કંપવું. ૪ જવું, ચાલવું. [૪] મંદૂ (૨ ભાગ સેન્ મંતે) વધવું, વૃદ્ધિગત થવું. [૩] મંઢ (૨ ૫૦ મંતિ) ૧ સુશોભિત હોવું. ૨ ચળકવું, ચમ
કવું. ૩ બેલવું, કહેવું. [૩] મંદુ (૨૦ ૩૦ મંતિ -સે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. મધ્ર ( ૧ ના સેક્ મારે ) ૧ જવું. ૨ સ્થલાંતર કરવું. મક (૨ મા સે મરવાજે) ૧ જવું. ૨ સ્થલાંતર કરવું. મહ્ન ( ૫૦ સે મક્ષતિ) ૧ એકઠું કરવું. ૨ એકઠું થવું. - ૩ મિશ્રિત કરવું, ભેળવવું. ૪ મિશ્રિત થવું, ભળી જવું.
૫ ભરવું, પૂરવું. ૬ શેકવું, અટકાવવું. ૭ ક્રોધ કરવો. મ ( સે મવતિ ) ૧ જવું. ૨ લાંતર કરવું.
૩ સરકવું, ખસવું. ૪ હાલવું, કાપવું. મ (૨ ૫૦ સે મતિ) ૧ જવું. ૨ સ્થલાંતર કરવું. મધ ( ૨૨ ૧૦ સે માધ્યતિ) ૧ વીંટવું, લપેટવું. ૨ નીચની
નેકરી કરવી. ૩ યાચવું, માગવું. ૪ પૂછવું. મZ (૨ મા તે મને ) ૧ શણગારવું, સુશોભિત કરવું.
૨ જવું. ૩ સ્થળાંતર કરવું. ૪ સરકવું, ખસવું. [૩]

Page #225

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
मञ्च् : २०१ મg ( ૫૦ સે મતિ) ૧ જવું. ૨ સરકવું, ખસવું. ૩ હાલવું,
કંપવું. [૨] મકુ (૬૫૦ સે મતિ) ૧ જવું. ૨ સરકવું, ખસવું. ૩ હા
લવું, કંપવું. ૪ જાણવું. ૫ સાધવું. [૩] મરૂ (૨૫૦ સે મતિ) શણગારવું, સુભિત કરવું. [૩] માઁ (૨ મા તે મહત્ત) ૧ ઉતાવળા ચાલવું. ૨ ખરાબ
રીતે ચાલવું. ૩ ચાલવા માંડવું, ચાલવાની શરૂઆત કરવી. ૪ જવું, ચાલવું. ૫ ઠગવું, છેતરવું. ૬ જુગાર રમ. ૭ આરંભ કર, શરૂઆત કરવી. ૮ જલદી કરવું. ૯ ઉતા
વળ કરવી. ૧૦ તિરસ્કારવું. ૧૧ દેષ દે. ૧૨ નિંદવું. [૩] મજ (૨ મા તે મા ) ૧ કપટ કરવું. ૨ ટૅગ કરે.
૩ બહાનું કાઢવું. ૪ લુચ્ચાઈ કરવી. ૫ ઠગવું, છેતરવું. ૬ ફસાવવું. ૭ દુરાચારી લેવું. ૮ ગર્વ કરે. ૯ વખાણ કરવા, પ્રશંસા કરવી. ૧૦ ખુશામત કરવી. ૧૧ બેલવું,
કહેવું. ૧૨ પીસવું, વાટવું. ૧૩ ટીપવું, કૂટવું. ૧૪ ઉકાળવું. મ (૨ ૫૦ સેમતિ) ૧ ગર્વ કરવો. ૨ ઉન્માદ કરે,
'ઉન્મત્ત થવું. ૩ કામાતુર થવું. ૪ શબ્દ કર. મળ્યું (૨ ૫૦ સેટુ áતિ ) જવું. [] મન્યુ (૨ ભાગ લે મāતે) ૧ ધરવું, ધારણ કરવું. ૨ ઊંચું
હેવું. ૩ ઊંચું કરવું. ૪ પૂજવું, પૂજા કરવી. ૫ ધ્યાન ધરવું. ૬ સુશોભિત હોવું. ૭ ચળકવું, ચમકવું. ૮ કપટ કરવું. ૯ ઢોંગ કરે. ૧૦ બહાનું કાઢવું. ૧૧ લુચ્ચાઈ કરવી. ૧૨ દુરાચારી દેવું. ૧૩ ગર્વ કરે. ૧૪ પ્રશંસા કરવી. ૧૫ કહેવું, બોલવું. ૧૬ પીસવું, વાટવું. ૧૭ ટીપવું, ફૂટવું. ૧૮ ઉકાળવું. [૩]

Page #226

२०२ : मञ्ज
संस्कृत-धातुकोष મગર્ (૨૫૦ મતિ) ૧ સુશમિત હોવું, શેવું.
૨ સુભિત કરવું, શણગારવું. ૩ શબ્દ કર. મળ્યુ (૨ ૫૦ સે મતિ) ૧ માંજવું, સાફ કરવું. ૨ શબ્દ
કર. [૩] મર્ (૨૦૩૦ મતિ તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. મ (૨ ૫૦ સે મતિ) ૧ નાશ કરે. ૨ ખિન્ન કરવું.
૩ ખિન્ન થવું. ૪ નાનું હોવું. ૫ ડું હોવું, ઓછું તેવું મઠું (૨ ૫૦ સે મતિ) ૧ નિવાસ કરે, રહેવું. ૨ ઉન્મત્ત
થવું. ૩ ગાંડું દેવું. ૪ ગાંડું કરવું. ૫ જાડું હોવું. ૬ જાડું
કરવું. ૭ મર્દન કરવું. ૮ ગભરાવું. ૯ મઢવું. મy (૨ ૦ ૩ મતિ) ન સમજાય એવું બોલવું. ૨ શબ્દ
કરો . મv (૨ મા તે માતે) ૧ સંભારવું, યાદ કરવું. ૨ વિચાર
રવું. ૩ ચિંતા કરવી. ૪ શેક કરે. ૫ ઉત્કંઠિત થવું,
ઉત્સુક થવું, આતુર થવું. [૩] મv (૨ ૫૦ સે મત્કૃતિ) ૧ શણગારવું, સુશોભિત કરવું. - ૨ ખુશી કરવું. ૩ ખુશી થવું. [૩] મv (૨૦ ૩૦ સે કoથતિ તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. મા ( ગા મuતે) ૧ વીંટવું, લપેટવું. ૨ ઘેરવું, ઘેરી
લેવું. ૩ વિભાગ કર, અલગ કરવું. ૪ ટુકડા કરવા.
૫ ચામડી ઉતરડવી, ખાલ ઉતારવી. [૩] મથુ (૨ ૫૦ ટુ મથતિ) ૧ મંથન કરવું, વલોવવું. ૨ ડહે.
ળવું, ડાળવું. ૩ હલાવવું, કંપાવવું. ૪ કલેશ પમાડવો. ૫ હેરાન કરવું, સતાવવું. ૬ નાશ કરવો. ૭ વિચાર કર, ચિંતન કરવું. ૮ મનન કરવું. [૪]

Page #227

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
मन् : २०३
મદ્ (૨ ૫૦ મે મતિ) ૧ આનંદ પામે, ખુશી થવું.
૨ ઉન્માદ કર, ઉન્મત્ત થવું. ૩ ગર્વ કરે. ૪ દીનતા
કરવી, ગ્લાન થવું. ૫ ગ્લાન કરવું. ૬ ગરીબ હોવું [9] મદ્ (૪ ૫૦ માથરિ) ૧ મદ કરે, અહંકાર કરે.
૨ ઉન્માદ કરે, ઉન્મત્ત થવું. ૩ ગાંડા થવું. ૪ ભૂલ કરવી. ૫ હર્ષ પામવો, ખુશી થવું. ૩-૧ ઉન્માદ કરે, ઉન્મત્ત થવું. ૨ ગાંડા થવું. ક-૧ પ્રમાદ કરે, આળસ
કરવી. ૨ ભૂલ કરવી. ૩ ખુશી થવું. [0] મદ્ ( ૨૦ માત્ર સે માતે) ૧ સંતુષ્ટ કરવું. ૨ સમાધાન
કરવું. ૩ તૃપ્ત થવું, ધરાવું. ૪ તૃપ્ત કરવું. મન્ (૫૦ મતિ) ૧ માન આપવું, સત્કાર કર.
૨ પૂજવું, ભજવું. ૩ ગર્વ કરે. ૪ માનવું. મન (૨૦ ૩૦ સે માનતિ-તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. મન્ (૪ માત્ર નિદ્ મન્યતે) ૧ જાણવું, સમજવું. ૨ માનવું,
માન્ય કરવું, કબૂલ કરવું. ૩ વિચારવું, ચિંતન કરવું. અનુ૧ માન્ય કરવું, કબૂલ કરવું. ૨ અનુમતિ આપવી. સમ્મત થવું. અપ-અપમાન કરવું. મિ-૧ અભિમાન કરવું. ૨ સમ્મત થવું, અનુમતિ આપવી. ૩ ચાહવું, ઈચ્છવું. શા-અપમાન કરવું. પરિ–માન આપવું, સત્કાર કરે.
સમસમ્મત થવું, અનુમતિ આપવી. મન્ (૮ માત્ર તેમનુd ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. [૩] મન્ (૨૦ મા તે માન) ૧ ગર્વ કરે. ૨ થંભી જવું,
અટકી જવું. ૩ થંભાવવું, અટકાવવું, શેકવું. ૪ પ્રતિકૂલ થવું, વિરુદ્ધ થવું.

Page #228

२०४ : मन
संस्कृत-धातुकोष મન (૨૦ ૩૦ જેટુ મનચરિતે) ધરવું, ધારણ કરવું. મલ્લુ (૨૨ ૩૦ સે મજૂતિ-તે) ૧ અપરાધ કર, ગુને
કરે. ૨ રોષ કરે, ક્રોધ કરે. મન્સ (૨૦ ૦ સે મન્નય) ૧ ગુપ્ત કહેવું, છાની વાત
કરવી. ૨ ખાનગી મસલત કરવી. ૩ સલાહ લેવી. ૪ વિચારવું. ૫ આમંત્રણ કરવું, બેલાવવું. મિ-મંત્રિત કરવું, મંત્રથી સંસ્કારિત કરવું. બા-૧ આમંત્રણ કરવું, બેલાવવું. ૨ સત્કાર કરે, સન્માન કરવું. નિ–૧ નિમંત્રણ કરવું, નેતરવું, નેતરું આપવું. ૨ આમંત્રણ કરવું, બેલાવવું.
કતિ–ઉત્તર આપે, જવાબ દે. મન્ચ (૨ ૫૦ સેદ્ મન્નતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. મળ્યું (૨ ૫૦ સેમથતિ) ૧ હણવું. ૨ દુખ દેવું. ૩ કલેશ
પમાડે. ૪ કંકાસ કરે. ૫ દુઃખી દેવું. ૬ સંકટગ્રસ્ત
હોવું. ૭ શેક કરે. [૩] મળ્યું (૨ ૫૦ સે મતિ) ૧ ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ૨ મંથન
કરવું, વવવું. ૩ ડહોળવું, ડાળવું. ૪ હલાવવું, કંપાવવું. ૫ ઘસવું. ૬ મર્દન કરવું. ૭ વિચાર કરે,
ચિંતન કરવું. ૮ મનન કરવું. મન્ચ (૧ ૫૦ સે મથનાર) ૧ મંથન કરવું, વવવું. ૨ ડહો
ળવું, ડળવું. ૩ હલાવવું, કંપાવવું. ૪ ઘસવું. ૫ મર્દન કરવું. ૬ કલેશ પમાડે. ૭ સતાવવું, હેરાન કરવું. ૮નાશ
કરે. ૯ વિચાર કરે, ચિંતન કરવું. ૧૦ મનન કરવું. મર્ (મા સે મતે) ૧ મંદ હાવું, આળસુ હોવું.
૨ મૂર્ખ હોવું. ૩ ઢીલ કરવી. ૪ થાકી જવું. ૫ સૂવું,

Page #229

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
मव्य : २०५
ઊંઘવું. ૬ માંદું હોવું. ૭ ઉન્મત્ત થવું, ઉન્માદ કરે. ૮ ગર્વ કરો. ૯ ખુશી થવું. ૧૦ આનંદ કરે. ૧૧ ચાહવું, ઈચ્છવું. ૧૨ સ્તુતિ કરવી, સ્તવના કરવી. ૧૩ વખાણવું, પ્રશંસા કરવી. ૧૪ સુશોભિત હોવું. ૧૫ ચળકવું, ચમકવું.
૧૬ જવું, ગમન કરવું. [૩] મ (? 10 સે મતિ) ૧ થાકી જવું, થાક લાગવે.
૨ માંદુ હેવું. ૩ હર્ષ પામે, ખુશી થવું. [૩] મન્ (૨૦ ૩૦ સે મ ત-તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. મઝ (૨૫૦ રે મન્નતિ) ૧ જવું. ૨ સ્થલાંતર કરવું. મય (૨ મા સે મરતે) ૧ જવું. ૨ લાંતર કરવું. મ (૨ ૫૦ સે મતિ ) ૧ જવું. ૨ પૂછવું. મર્જ (૨૦ ૩૦ સે મતિ -તે) ૧ શબ્દ કરવો, અવાજ કરવો.
૨ ગ્રહણ કરવું, લેવું. ૩ જવું. મર્સ (૨૦ ૩૦ સે મતિ તે) શબ્દ કરવો, અવાજ કરવો. મર્થ ( ૨ ૫૦ સે મતિ ) જવું. મવું ( ૫૦ સે મતિ ) ૧ પૂરવું, ભરવું. ૨ પૂર્ણ કરવું,
સમાપ્ત કરવું. ૩ જવું, ચાલવું. મg ( ગા. ૨ મતે ) ૧ ધરવું, ધારણ કરવું. ૨ ભવું,
ઝાલવું. ૩ પકડવું. ૪ વસ્ત્રાદિ પહેરવું. ૫ લગાડવું, લટકા
વવું. ૬ ચટાડવું. મઠ ( ૨૦ ૩૦ સે મતિ -તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. મર્ (૨ જા રે મટ્ટ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. મવું ( ૨ ૬૦ સે મતિ ) ૧ બાંધવું. ૨ શેકવું, અટકાવવું. મક (૨ ૫૦ સે મતિ ) ૧ બાંધવું. ૨ રેકવું, અટકાવવું,

Page #230

२०६ : मश्
संस्कृत धातुकोष
મસ (૨ ૫૦ સે મરાતિ) ૧ ચિત્તને સ્થિર કરવું. ૨ ધ્યાન
ધરવું. ૩ ક્રોધ કરવો. ૪ રીસાવું. ૫ શબ્દ કરવો. મç (૨ ૫૦ સે મતિ) ૧ હણવું. ૨ દુખ દેવું. ૩ ક્રોધ
કરવો, ગુસ્સે થવું. ૪ રીસાવું. ૫ શબ્દ કરવો. મF (૪ ૫૦ સેમસ્થતિ) ૧ સ્વરૂપ બદલવું, રૂપાંતર થવું.
૨ રૂપાંતર કરવું. ૩ માપવું. ૪ તળવું. [3] મ (૨ તે મત્તે ) ૧ જવું. ૨ જાણવું. મર્ (૬ ૧૦ નિ મતિ) ૧ નહાવું, સ્નાન કરવું.
૨ ડૂબકી મારવી. ૩ ડૂબી જવું. ૪ ધોવું, સ્વચ્છ કરવું. બન–૧ વિચાર કરવો. ૨ મનન કરવું. કુટું-પાણી વગેરે પ્રવાહીમાંથી બહાર નીકળવું. નિ–૧ ડૂબી જવું. ૨ અદશ્ય
થવું. ૩ લીન થવું. ૪ નહાવું. [ો, ટુ]. મહું (૨ vમતિ) ૧ પૂજવું, પૂજા કરવી. ૨ સત્કાર
કરવો, સન્માન કરવું. ૩ પૂજાવું, પૂજનીય હોવું. મ ( ૨૦ ૩૦ સે મતિ -તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. મહી (૨૨ મા સે મહીને) ૧ પૂજનીય હોવું, પૂજાવું.
૨ પૂજવું, પૂજા કરવી. ૩ સત્કાર પામવો, માનનીય હોવું. ૪ સત્કાર કરવો, સન્માન કરવું. પ વધવું, વૃદ્ધિગત થવું.
૬ વધારવું, વૃદ્ધિ કરવી. મા (૨ ૫૦ નિર્માતિ૧ માવું, સમાવું, સમાવેશ થવો.
૨ માપવું, માપ કરવું. ૩ તળવું. ૪ જાણવું. ૫ નિશ્ચય કરવો. અન–અનુમાન કરવું, અટકળથી જાણવું. ૩પ-ઉપમા આપવી, તુલના કરવી, સમાનતા કરવી. નિ–સ્થાપવું, સ્થાપન કરવું. નિર-નિર્માણ કરવું, બનાવવું, રચવું. પરિ–૧ માપવું.
જ
પ્રમાણ
૪, ૫

Page #231

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
मार्ग : २०७
૨ તાળવું. ૩ ગણતરી કરવી. –સત્યાસત્ય જાણવું. વૃત્તિમાપવુ. ૨ તાળવુ. ૩ ગણતરી કરવી. સન્માવું, સમાવુ, સમાવેશ થવો.
માઁ (
અનિર્માયતે ) ઉપર પ્રમાણે અ.
મા (રૂા॰ અનિદ્ નિમીતે ) ૧ ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ૨ શબ્દ કરવા.
માશ્ત્ર (૨૪૦ ક્ષેત્ મતિ ) ચાહવું, ઇચ્છવું. [૩] માર્ (o ૩૦ સેર્ માતિ-તે) ૧ માપવું. ૨ ગણવું. [] માર્ (૧૩૦ સેર્ માતત્તિ-તે) ૧ માપવું. ૨ ગણવું. [] માર્ (o ૦ સેટ્ મીમાંસતે ) ૧ વિચારવું, ચિંતન કરવું. ૨ મનન કરવું. ૩ જ્ઞાનપ્રાપ્તિ માટે ઈચ્છા કરવી, જાણવાની સ્પૃહા રાખવી.
માર્ (o ૫૦ સેર્ માતિ) ૧ માન આપવું, સત્કાર કરવા. ૨ પૂજવું, પૂજા કરવી. ૩ માનતા માનવી, આખડી રાખવી, બાધા રાખવી. ૪ માનવું, માન્ય કરવું. ૫-૧ અપમાન કરવું. ૨ તિરસ્કારવું. અવ–૧ અપમાન કરવુ. ૨ તિરસ્કારવું. માર્ (૧૦ ૩૦ સેર્ માનતિ-તે) ઉપર પ્રમાણે અ. માન્ય્ ( ૨ ૫૦ સેટ્ માન્થતિ ) ૧ હણવું. ૨ દુઃખ દેવું. ૩ ક્લેશ પમાડવેા. ૪ કંકાસ કરવા. ૫ દુઃખી હોવું. ૬ સંકટગ્રસ્ત હોવું. છ શાક કરવા.
માથું ( ૧ ૧૦ સેટ્ મńતિ ) ૧ શેાધવું, ખાજ કરવી. ૨ માગવું, યાચવું. ૩ સુધારવું, સંસ્કારિત કરવું. ૪ સ્વચ્છ કરવું, શુદ્ધ કરવું. ૫ તૈયાર કરવું. ૬ જવું. ૭ માર્ગમાં ચાલવું. ૮ ધનુષ્યની દારી સાથે ખાણુ લગાડવું, પણછ સાથે ખાણ જોડવું. વિ-૧ વિચાર કરવા. ૨ ઇચ્છવું. ૩ શોધવું. ૪ માગવું,

Page #232

२०८ : मार्ग
संस्कृत-धातुकोष મા (૨૦ ૩૦ સે મારિ -તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ મા (૨૦ ૩૦ સે માચરિતે) ૧ માંજવું. ૨ સાફસૂફ કરવું.
૩ શુદ્ધ કરવું, સ્વચ્છ કરવું. ૪ શબ્દ કરે. -૧ સજવારી કાઢવી, ઝાડુ-સાવરણ વગેરેથી ધૂળ વગેરે દૂર કરવું.
૨ વસ્ત્રાદિથી ઝાપટવું–સાફસૂફ કરવું. મા (૨ ૩૦ સે માર-તે) ૧ માવું, સમાવું, સમાવેશ
થ. ૨ માપવું. ૩ તળવું. ૪ ગણવું, ગણતરી કરવી. (૪) મિ (૧ ૩૦ નિ મનોરિ, મિનરે) ૧ ફેંકવું. ૨ ઉછાળવું.
૩ વિખેરવું. ૪ ફેલાવવું. અન–અનુમાન કરવું, અટકળથી
જાણવું. પ્રતિ-યથાર્થ જાણવું. [ડું] નિર્જી (૬ ૫૦ સે નિછતિ) ૧ દુઃખ દેવું. ૨ નડવું. ૩ઝ
ઘડે કરવો, બાઝવું. ૪ રેકવું, અટકાવવું. ૫ નિવારવું,
મનાઈ કરવી. મિઝ (૨૫૦ સે મિતિ) ૧ સુમિત હોવું. ૨ ચળકવું,
ચમકવું. ૩ બેલવું, કહેવું. [૩] ભિન્ન (૨૦ ૩૦ સે મિતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. મિ (૨ ૫૦ સે મિveતિ) ૧ પ્રેમ કરે. ૨ સ્નિગ્ધ હોવું,
ચીકણું હોવું. ૩ સ્નિગ્ધ કરવું. ૪ ચેપડવું. ૫ કરવવું,
મેણ દેવું, મેવું. ૬ પીગળાવવું. ૭ પીગળવું. [૩] મિષ્ટ્ર (૨૦૩૦ સે મિveતિ-તે ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. મિથુ (૨ ૩૦ સેમેથતિ તે) ૧ બુદ્ધિશાળી હોવું. ૨ જાણવું,
સમજવું. ૩ સંયુક્ત કરવું, જેડવું. ૪ સંયુક્ત થવું. ૫ એકઠું કરવું. ૬ એકઠું થવું. ૭ હણવું. ૮દુઃખ દેવું. [૪] (૨ ૩૦ સેમેતિ-તે) ૧ બુદ્ધિશાળી હોવું. ૨ જાણવું, સમજવું, ૩ નમ્ર હોવું. ૪ વિનય કરે. ૫ અભિમાની લેવું,

Page #233

ગુજરાતી અર્થ સહિત,
मिल् : २०९ ગર્વ કરો. ૬ નુકસાન કરવું. ૭ દુઃખ દેવું. ૮ માર
માર. ૯ હણવું. [૪] મિત્ (માત્ર તે તે) ૧ સ્નિગ્ધ હોવું, ચીકણું હોવું.
૨ સ્નિગ્ધ કરવું. ૩ ચોપડવું. ૪ ચળવું. ૫ લીંપવું. ૬ - જવું. ૭ કરવવું, મણ દેવું, મેવું. ૮ પિગળાવવું. ૯ પીગળવું. ૧૦ ભીજવવું, પલાળવું. ૧૧ સુંવાળું હોવું. ૧૨ કેમળ હોવું. ૧૩ નેહ મેળવ. ૧૪ નેહ કર,
પ્રેમ કરે. [રા, ]િ . મિ (૪ ૧૦ સે મેઘતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. [વા, નિ] મિ (૧૦ ૩૦ સેમેરાતિ-તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. મિણ (૨ ૩૦ સે રિ-તે ) ૧ બુદ્ધિશાલી હોવું. ૨ જાણવું,
સમજવું. ૩ સંયુક્ત કરવું, જોડવું. ૪ સંયુક્ત થવું. ૫ એ
કઠું કરવું. ૬ એકઠું થવું. ૭ હણવું. ૮ દુઃખ દેવું. [૪] મિત્ (૨ ૫૦ સે મિતિ) ૧ સ્નિગ્ધ હોવું, ચીકણું હોવું.
૨ સિનગ્ધ કરવું. ૩ ચેપડવું. ૪ ચળવું. ૫ લીંપવું. ૬ - જવું. ૭ કરવવું, મેવું, મણ દેવું. ૮ પિંગળાવવું. ૯ પીગળવું. ૧૦ ભીંજવવું, પલાળવું. ૧૧ સુંવાળું હોવું.
૧૨ કેમળ હોવું. ૧૩ સ્નેહ મેળવ. ૧૪ સ્નેહ કરે. [૧] મિ (૨૦ ૩૦ સે મિતિ -સે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. મિન્યુ (૨૫૦ સે મિતિ) ૧ ભજવવું, પલાળવું. ૨ છંટકારવું,
છાંટવું. ૩ સેવવું, સેવા કરવી. ૪ સારવાર કરવી. [૩] મિ (૬ ૩૦ સે મિતિને) ૧મળવું, મેળાપ કરે. ૨ સં
યુક્ત થવું, જોડાવું. ૩ ભેટવું. ૪ એકઠું થવું. ૫ ભળી
જવું, ભેળસેળ થવું. ૬ ચૂંટવું, ચેટી જવું. ૧૪

Page #234

२१० : मिश्
संस्कृत-धातुकोष મિ (૨ ૦ ૨ શનિ) ૧ ક્રોધ કરે. ૨ શદ કરે.
૩ ધ્યાન ધરવું. ૪ ચિત્તને સ્થિર કરવું. મિશ્ર (૨૦ ૩૦ સે મિશ્ર તિ, મિશ્રાપથતિ-સે) ૧ ભેળસેળ
કરવું. ૨ ભેળસેળ થવું. ૩ એકઠું કરવું. ૪ એકઠું થવું. નિષ (૨ ૫૦ ટુ મેઘતિ) ૧ ભીંજવવું, પલાળવું. ૨ છાંટવું.
૩ સેવવું, સેવા કરવી. ૪ સારવાર કરવી. [૪] . મિષ (૨ ૫૦ સે મેઘતિ) ૧ ક્રોધ કરે. ૨ શબ્દ કરે. મિg (૬ ૫૦ મિતિ) ૧ સ્પર્ધા કરવી, હરીફાઈ કરવી.
૨ કુસ્તી કરવી. ૩ ઝઘડવું, કલહ કરે. ૩-૧ વિકસિત થવું, ખીલવું. ૨ આંખ ઉઘાડવી. નિ–આંખ મીંચવી, આંખ
બંધ કરવી. મિત્ર (૨૦ ૩૦ સે મિસ્ત્રવિ-તે, મિત્રાચરિતે) ૧ ભેળસેળ
કરવું. ૨ ભેળસેળ થવું. ૩ એકઠું કરવું. ૪ એકઠું થવું. ઉમટ્ટ (૨ ૫૦ નિ મેતિ) ૧ ભીંજવવું, પલાળવું. ૨ છાંટવું,
છંટકેરવું. ૩ પેસાબ કરે. મી (૫૦ સે મસિ) ૧ જાણવું, સમજવું. ૨ વિચારવું.
૩ મનન કરવું. ૪ જવું. મી (૨૦ ૩૦ સે માવતિ-તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. મી (૪ વાટ નિર્મીતે) ૧ મરવું, મરણ પામવું. ૨ હણવું, | મારી નાખવું. ૩ દુઃખ દેવું. [ો] મી (૧ ૩૦ શનિ મીનાતિ, મીનીd) ૧ હણવું. ૨ દુઃખ દેવું. મી(૨ ૫૦ સેમ્મીમતિ) ૧ જવું. ૨ શબ્દ કરે. [૪] મીરું (૨ ૫૦ સેટુ મીતિ) ૧ સંકુચિત થવું, સંકેડાવું.
૨ સંકુચિત કરવું. ૩ આંખ મીંચવી. બર-અંધ થવું.

Page #235

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
मुञ्च : २११
-૧ વિકસિત થવું, ખીલવું. ૨ ખૂલવું, ખુલ્લું થવું. ૩ ઊઘડવું. ૪ ફેલાવું. ૫ જાગવું, જાગૃત થવું. દ જગાડવું. નીવ ( ૫૦ સે મવતિ) જાડું હોવું, પુષ્ટ હોવું. મુક્ત ( g૦ સેટ મુક્ષતિ) ૧ એકઠું થવું. ૨ એકઠું કરવું.
૩ ઢગલે થો. ૪ ઢગલો કરો. મુ (૨ મા સે નોરતે) ૧ કપટ કરવું. ૨ ટૅગ કરે.
૩ બહાનું કાઢવું. ૪ લુચ્ચાઈ કરવી. ૫ છેતરવું. ૬ ફસાવવું. ૭ દુરાચારી હોવું. ૮ ગર્વ કરે. ૯ પ્રશંસા કરવી. ૧૦ ખુશામત કરવી. ૧૧ બેલવું, કહેવું. ૧૨ પીસવું,
વાટવું. ૧૩ ઉકાળવું. મુસ્ (૬ ૩૦ શનિ મુર-તે) ૧ છોડવું, મુક્ત કરવું. ૨ ત્યાગ
કરો, ત્યજવું. સવ-પહેરવું. શા-૧ ઉતારવું. ૨ ત્યાગ કરે.
૩ પહેરવું. [૪] મુ (૨૦ ૩૦ સે મોરચત્તિ તે) ૧ છોડવું, મુક્ત કરવું.
૨ ત્યાગ કરે, ત્યજવું. ૩ દેવું, આપવું. ૪ સંયુક્ત કરવું,
જેડવું. ૫ ખુશી થવું. દ ખુશી કરવું. મુજ્ઞ (૨ ૫૦ સે મોતિ) ૧ શબ્દ કરે, અવાજ કરે.
૨ માંજવું, વાસણ વગેરેને ઘસીને સાફ કરવું. મુસ્ (૨૦ ૩૦ સે મોગરાતિ-તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. મુ ( ૫૦ સે મુતિ ) ૧ જવું. ૨ મુક્ત થવું, છૂટું થવું.
૩ મુક્ત કરવું. -અતિ દાન કરવું, ઘણું આપવું. વિ૧ મુક્ત કરવું, છોડી દેવું. ૨ સમર્પણ કરવું, આપવું.
૩ સેંપવું. ૪ હરાવવું. [૪] મુન્ગ (૨ મા તે મુ ) ૧ કપટ કરવું. ૨ ટૅગ કરે.
૩ બહાનું કાઢવું. ૪ લુચ્ચાઈ કરવી. પ ઠગવું, છેતરવું.

Page #236

२१२ : मुञ्ज
संस्कृत-धातुकोप ૬ ફસાવવું. ૭ દુરાચારી હોવું. ૮ ગર્વ કર. ૯ વખાણ કરવાં. ૧૦ ખુશામત કરવી. ૧૧ બોલવું, કહેવું. ૧૨ પી
સવું. વાટવું. ૧૩ ઉકાળવું. [૩] મુ ( ૫૦ સે મુક્ષતિ) ૧ શબ્દ કરે, અવાજ કરે.
૨ માંજવું, વાસણ વગેરેને ઘસીને સાફ કરવું. [૩] મુક્સ (૨૦ ૩૦ સે મુન્નતિ તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. મુ (૨ ૫૦ સે મોતિ) ૧ મેડવું, તેડી નાખવું. ૨ મરડવું,
મચડવું, વાંકું વાળવું. ૩ દાબવું. ૪ મસળવું, માલિશ કરવું. ૫ ચૂર્ણ કરવું, ચૂરે કર. ૬ દળવું. ૭ રેકવું,
અટકાવવું. ૮ બાંધવું. ૯ – થવું. મુ ( ૨૦ ૩૦ સે નોટથતિ તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ મુ (૬ ૫૦ સે મુતિ) ૧ ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ૨ દેષ દે.
૩ ઠપકો આપ. ૪ વઢવું. ૫ નિંદા કરવી. મુળુ (૬૦ સે મુર) ૧ કરાર કરે, વચન આપવું.
૨ પ્રતિજ્ઞા કરવી. ૩ જેમાં સાધ્યને સિદ્ધ કરવાનું હોય તે
પિતાને પક્ષ કહે. ૪ જાણવું, સમજવું. મુ (૨ ૫૦ સે મુveતિ) ૧ મરડવું, મચડવું. ૨ મેડવું,
તેડવું. ૩ દાબવું. ૪ વાંકું વાળવું. ૫ સંકુચિત કરવું, સંકેડવું. ૬ મસળવું. ૭ ચૂર્ણ કરવું. ચૂરે કરવો. ૮ દળવું. ૯ રેકવું. ૧૦ બાંધવું. ૧૧ ગૂંથવું. ૧૨ દેવ દેવો. ૧૩ ઠપકે આપવો. ૧૪ વઢવું. ૧૫ નિંદવું. ૧૬ દુઃખ
દેવું. [૩] મુ ( સે મુ ) ૧ નાસી જવું, પલાયન કરવું.
૨ ઊડવું, ઊડી જવું. ૩ પાલન-પોષણ કરવું. ૪ રક્ષણ કરવું, બચાવવું. [૩]

Page #237

ગુજરાતી અથ સહિત,
मुष् : २१३
મુદ્ (૧ ૧૦ સેદ્ મુત્તિ) ૧ મૂંડન કરવું, હજામત કરવી. ૨ મરડવું, મચડવું. ૩ મેડવું, તાડવું. ૪ ખાંડવું. ૫ ચૂર કરવો, ચૂર્ણ કરવું. ૬ કાપવું. [૩]
મુખ્યુ ( ૧ આા૦ સેપ્ટ્ મુત્તુતે ) ૧ માંજવું, ઘસીને સ્વચ્છ કરવું. ૨ સ્વચ્છ હાવું. ૩ તિરસ્કારવું. ૪ નહાવું. ૫ ડૂબકી મારવી. ૬ ચિંતાગ્રસ્ત હોવું. [૩]
મુદ્ ( ૧ ૦ સેલ્ મોત્તે) ૧ હર્ષ પામવો, ખુશી થવું. નુ૧ અનુમતિ આપવી, સ'મતિ આપવી. ૨ અનુમેદના કરવી, પ્રશંસા કરવી.
મુદ્ ( ૧૦ ૩૦ સેટ્ મોતિ–તે) ૧ ભેળવવું, ભેળસેળ કરવુ. ૨ કરમેાવવું, મેણુ દેવું, મેવું.
મુન્ત્ર ( ૧ ૧૦ સેટ્ મુન્થતિ ) ૧ હણવું. ૨ દુઃખ દેવું. ૩ દુઃખી હાવું. ૪ જવું. [૩]
મુર્ (૬૧૦ સેર્ મુતિ) ૧ વીંટવું, લપેટવું. ૨ ઘેરી લેવુ. મુર્છા ( ? ૧૦ સેટ્ મૂર્ચ્છતિ ) ૧ મૂચ્છિત થવું, મૂર્છા આવવી,
બેભાન થવું. ર માહિત થવું, મેાહ પામવો. ૩ આસક્ત થવું. ૪ વધવું, વૃદ્ધિ ંગત થયું. સમ્-બેઇન્દ્રિય વગેરે સ’મૂચ્છિમ જીવોનું નરમાદાના સભાગ વગર ઉત્પન્ન થવું. [ગા] મુક્યું (o ૫૦ સેટ્ મૂતિ) ૧ ખાંધવું. ૨ રાકવું, [È] મુ ( o ૫૦ સેટ્ મોતિ ) ૧ વાવવું. ૨ રેાપવુ. ૩ ઊગવું, ખીજમાંથી ફૂટવું.
મુજ઼ ( ૧૦ ૩૦ સેર્ મોરુતિ-લે ) ઉપર પ્રમાણે અ. મુક્ ( ૨ ૬૦ સેર્ મોતિ) ૧ હણવું. ૨ દુઃખ દેવું. ૩ ચેરવું. ૪ લૂંટવું, મલાત્કારે ઝૂંટવી લેવું.

Page #238

२१४ : मुष्
संस्कृत-धातुकोष
મુન્ (ક ૫૦ પુષ્યતિ) ૧ ખાંડવું. ૨ ટુકડા કરવા. ૩ કા
પવું. ૪ ખંડન કરવું, દલીલ કે વાદને તેડી પાડે. - ૫ ચેરવું. ૬ લૂંટવું. મુળુ (૧ ૫૦ સે મુbuir) ૧ ચોરવું. ૨ લૂંટી લેવું. મુસ્ (૪ ૧૦ સેદ્ મુસ્થતિ) ૧ખાંડવું. ૨ ટુકડા કરવા. ૩ કા
પવું. ૪ ખંડન કરવું, દલીલ કે વાદને તેડી પાડે. મુત્ત (૨૦ ૩૦ મુતતિ તે) ૧ એકઠું કરવું. ૨ ઢગલો કરે. મુ (ક ૫૦ વેદ્ મુહૂતિ) ૧ મૂંઝાવું, બેચેન થવું. ૨ ગભ
રાવું, વ્યાકુલ થવું. ૩ મૂરછ આવવી, બેભાન થવું. ૪ ગાંડું હેવું. ૫ મૂર્ખ હેવું. ૬ મેહિત થવું, મેહ પામે.
૭ આસક્ત થવું. મૂ ( ગા. સેર મતે) બાંધવું, જકડવું. મૂત્ર (૧૫૦ સે મૂતિ) પેસાબ કરે, મૂતરવું. મૂત્ર (૨૦ ૩૦ સે મૂત્રથતિ તે) પેસાબ કરે, મૂતરવું. મૂ૭ (૨ ૫૦ સે મૂતિ) ૧ ઊભા રહેવું. ૨ દઢ હોવું, મજ
બૂત હોવું. ૩ સ્થિર વસવું. ૪ સ્થિર થવું. ૫ પકડી રાખવું. ૬ આધારરૂપ થવું. ૭ પ્રતિષ્ઠિત થવું, વિધિપૂર્વક સ્થાપિત
થવું. ૮ આબરૂદાર હોવું, પ્રતિષ્ઠાવાળું દેવું. મૂજી (૨૦ ૪૦ સે મૂરિ -તે) ૧ ઊગવું, બીજમાંથી ફૂટવું.
૨ વાવવું. ૩ રેપવું, ઉદ્-૧ જડમૂળથી ઉખેડી નાખવું
૨ જડમૂળથી કાપી નાખવું. ૩ ખેર-વિખેર કરી નાખવું. મૂy (૬ ૫૦ સે ભૂપતિ) ૧ ચોરવું. ૨ લૂંટી લેવું. ૫ (૨ ૫૦ નિ મતિ) મરવું, મરણ પામવું. શત્રુ-૧ પાછળ
મરવું. ૨ કમથી મરવું.

Page #239

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
मृञ्ज : २१५
5 (૬ ૨૦ શનિ ત્રિવતે ) મરવું, મરણ પામવું. અનુ-૧ પાછળ
મરવું. ૨ ક્રમથી મરવું. વૃક્ષ (૨ ૫૦ સેટ કૃતિ) ૧ ભેળસેળ કરવું. ૨ એકઠું કરવું.
૩ ઢગલે કરે. શ્ન (૨૦ ૩૦ મૃક્ષયતિ તે) ૧ ભેળસેળ કરવું. ૨ એકઠું કરવું. ૩ ઢગલો કર. ૪ અપશબ્દ બોલવા, ભૂંડું બેલડું.
૫ ગાળ દેવી. મૃત્ (૪ ૧૦ સે મૃત) ૧ શેધવું, ખોજવું, તપાસવું. ૨ માર્ગ
શે . ૩ યાચવું, માગવું. ૪ શિકાર કરો. મૃr (૨૦ મા તે મૃાતે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. મૃર (૨૦ સે મુક્ત) મિશ્ર કરવું, ભેળસેળ કરવું. (ત્ર) [] મુસ્ (૨ ૫૦ વેર્ માર્જિ) ૧ ધોવું, નિર્મળ કરવું. ૨ શુદ્ધ
કરવું, સ્વચ્છ કરવું. ૩ શુદ્ધ થવું. ૪ માંજવું, વાસણ વગેરેને ઘસીને સાફ કરવું. ૫ સાફસૂફ કરવું, કચરો વગેરે
દૂર કરવું. ૬ ઝાપટવું. ૭ લોહવું, લૂંછવું. ૮ શબ્દ કરે. મૃ૬ ( ૧૫૦ વમાનંતિ) ૧ ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ૨ શણ
ગારવું, સુભિત કરવું. મૃ= (૨૦૩૦ સેમાનંતિ તે) ૧૦ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ૨ શણ
ગારવું, સુશોભિત કરવું. મૃત્ત (૨ ૫૦ સે કૃતિ ) ૧ શબ્દ કર. ૨ માંજવું, વાસણ વગેરેને ઘસીને સાફ કરવું. [૩]
* આ 5 ધાતુ પરમૈપદી છે; પરંતુ તેને વર્તમાના, વિયથી, આજ્ઞાર્થ, ઘસ્તની, અદ્યતની, આશીર્વાદ અને વર્તમાન-કૃદન્તના આત્મપદના પ્રત્યય લાગે છે,

Page #240

२१६ : मृड्
संस्कृत-धातुकोष
મૃત્ (૧ ૫૦ સે મૂળાતિ) ૧ સુખી લેવું. ૨ સુખી કરવું.
૩ પ્રસન્ન થવું. ૪ પ્રસન્ન કરવું. ૫ સૂરે કરો. ૬ કચરવું.
૭ પીસવું, વાટવું. મૃત્ (૬ ૫૦ સે મૃતિ) ૧ ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ૨ ડૂબવું. મૃ[ (૬ ૫૦ સે મૃત્તિ) ૧ હણવું. ૨ દુખ દેવું. મૃત્ ( ૫૦ સે મૃત્નાતિ) ૧ મર્દન કરવું, મસળવું. ૨ મા
લિશ કરવું, ચોળવું. ૩ ચૂરે કર. ૪ ખાંડવું. ૫ દળવું. ૬ પીસવું, વાટવું, લઢવું. ૭ ખેદવું. પરિ-૧ ઘસવું. ૨ મસળવું, કચરવું. –૧ વિનાશ કર. ૨ હાસ કર, ઓછું કરવું.
૩ રૂની પૂણ બનાવવી. ૪ મસળવું, કચરવું. પ ચૂરે કરે. ઍ (૨ ૩૦ સે મર્ધતિ તે) ૧ ભીનું કરવું, પલાળવું. ૨ ભીનું
થવું. ૩ છાંટવું. ૪ હણવું. ૫ દુઃખ દેવું. [1] મૃર (૬ ૨૦ નિ પૂરાતિ) ૧ સ્પર્શ કરે, અડકવું. ૨ વિચા
રવું. ૩ જેવું, દેખવું. પરા-૧ વિચારવું. ૨ ધ્યાનમાં લેવું. ૩ મનન કરવું. ૪ નિહાળવું, ધારી-ધારીને જેવું. ૫ વિવેચન કરવું. ૬ સલાહ દેવી. ૭ સ્પર્શ કરે, અડકવું. ૮ દૂષિત કરવું, બગાડવું. ૯ આચ્છાદિત કરવું, ઢાંકવું. ૧૦ અટકાવવું. વિ-૧ વિચારવું, વિચાર કરે. ૨ મનન કરવું. ૩ ધ્યાનમાં લેવું. ૪ નિહાળવું. ૫ સ્પર્શ કરે, અડકવું. દ પારખવું, પરીક્ષા કરવી. વિપરા-૧ હિંસક પ્રવૃત્તિ
કરવી. ૨ દુઃખ દેવું. ૩ ઉત્પન્ન થવું, ઊપજવું. મૃg (૨ ૫૦ સે મતિ) ૧ ભજવવું, પલાળવું. ૨ છાંટવું.
૩ સહન કરવું. ૪ ક્ષમા કરવી. [] ગૃg (૨ ૩૦ સે મતિ તે) ૧ સહન કરવું, ખમવું, વેઠવું.

Page #241

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
मेध् : २१७ ૨ ક્ષમા કરવી, માફી આપવી. મા-કોધ કરવો, ગુસ્સે થવું.
વિ-૧ વિચારવું. ૨ વિપત્તિમાં પડવું. મૃણ (૪ ૩૦ સે મૃતિ -તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. મૃ૬ (૨૦ ૩૦ સે મતિ તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. મુ (૨૬૦ સે મૃત) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ગ્રુપ (૨૦ ૩૦ સે મૃપતિ-તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ.
(૧૫૦ રે કૃતિ ) ૧ હણવું. ૨ દુઃખ દેવું. મે ( માત્ર નિર્માતે) ૧ બદલે આપવું. ૨ પાછું આપવું.
૩ અદલબદલ કરવું. મા–૧ અપમાનિત થવું, અપમાન
પામવું. ૨ અપમાન કરવું. નિ- વિનિ–અદલબદલ કરવું. કે (૨ ૧૦ ટુ મેતિ) ૧ ઉન્માદ કરવો, ઉન્મત્ત થવું.
૨ ગાંડું હોવું. [૪] મે (૨ ૫૦ સે મેદત્તિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. [૪] મે (૨ ૩૦ સે મેથરિ-તે) ૧ બુદ્ધિશાળી હોવું. ૨ જાણવું,
સમજવું. ૩ મેળાપ કરવો, મળવું. ૪ સંગઠન કરવું. ૫ સંયુક્ત કરવું, જેડવું. દ સંયુક્ત થવું. ૭ એકઠું કરવું. ૮ એકઠું થવું. ૯ હણવું. ૧૦ દુઃખ દેવું.
૧૧ કંકાસ કરવો. [૪] મે (૨ ૩૦ સેમેતિ-તે) ૧ બુદ્ધિશાળી લેવું. ૨ જાણવું,
સમજવું. ૩ હણવું. ૪ દુઃખ દેવું. ૫ કંકાસ કરવો. [] Pણ (૨ ૩૦ સે મેઘતિ તે) ૧ ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ૨ મેળાપ
કરે, મળવું. ૩ સંગત કરવી. ૪ સંગઠન કરવું. ૫ સંયુક્ત કરવું, જોડવું. ૬ સંયુક્ત થવું. ૭ એકઠું કરવું. ૮ એકઠું થવું. [8].

Page #242

२१८ : मेधा
संस्कृत-धातुकोष મેષ (૨૨ ૫૦ સેમેરાથતિ) ૧ જલદી જાણી જવું, તરત
સમજવું. ૨ બુદ્ધિશાલી હેવું. મેy (? માત્ર મેરે) ૧ જવું. ૨ સેવા કરવી. ૩ સાર
વાર કરવી. ૪ પૂજવું. ૫ આરાધવું. [૪] મેવું (૨ મા મેરે) ૧ સેવા કરવી. ૨ સારવાર કરવી.
૩ પૂજવું. ૪ આરાધવું. [૪] મેવું (૨ કાટ લે મેરે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. [૪] મોલ્સ (૨ ૪૦ સે મોક્ષતિ) ૧ મુક્ત કરવું. ૨ મુક્ત થવું.
મોક્ષ (૨૦ ૪૦ સે મોક્ષતિ-તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ના (૨ ૫૦ નિ મતિ) ૧ મનન કરવું. ૨ વિચારવું, ચિંતન કરવું. ૩ ગેખીને યાદ કરવું. ૪ ભણવું, અભ્યાસ કરવો. મા–પરંપરા મુજબ વર્તવું–આચવું. સમા-૧ પરંપરા મુજબ વર્તવું–આચરવું. ૨ પ્રાચીન શાસ્ત્રોને આધારે બલવું. ૩ પરંપરાથી ચાલતા રિવાજ મુજબ માનવું. આ પરંપરાથી ચાલતી રીત પ્રમાણે પાન કરવું–અભ્યાસ કરવો. ૫ નિયમ કરવો. ૬ અમલ કરવો,
હુકમ મુજબ વર્તવું. ત્રશ્ન (૨૫૦ સે ઝક્ષત્તિ) ૧ ચેપડવું. ૨ વિલેપન કરવું.
૩ માલિશ કરવું. ૪ સંયુક્ત કરવું, જેડવું. ૫ એકઠું કરવું. ૬ એકઠું થવું. ૭ ઢગલે કર. ૮ ભેળસેળ કરવું.
૯ ફેષ કર, ક્રોધ કરે. બ્રમ્ (૨૦૩૦ ટુ ઝક્ષતિ-તે) ૧ ન સમજાય એવું બોલવું.
૨ અશુદ્ધ બોલવું. ૩ અસંબદ્ધ બોલવું. ૪ ભેળસેળ કરવું. ૫ એકઠું કરવું. ૬ સંયુક્ત કરવું, જોડવું. ૭ ચેપડવું.

Page #243

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
હું : ૨૨૨
ત્ર (૨ ૫૦ સેદ્ ગ્રાતિ) જવું. શ્રદ્ ૨ ના ટુ વ્રત) ૧ કચરવું. ૨ ચળવું. ૩ ઘસવું. - ૪ ચૂંથવું. ૫ પીસવું, વાટવું. ૬ ચૂરે કરે. ૭ દળવું. [૬] ગુર્ (૨ ૫૦ સે બ્રોતિ) ૧ જવું. ૨ સ્થળાંતર કરવું. [] મુન્ (૨૫૦ સે યુદ્ઘતિ) ૧ જવું. ૨ સ્થળાંતર કરવું. [3] છે (૨ ૫૦ તિ) ૧ ઉન્માદ કરે, ઉન્મત્ત થવું.
૨ ગાંડું હોવું. [૪]
(૨ ૫૦ સે તિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. [] મર્ચહ્ન (૨૦ ૩૦ સે મરુક્ષતિ–તે) ૧ન સમજાય એવું બોલવું.
૨ અશુદ્ધ બોલવું. ૩ અસંબદ્ધ બોલવું. ૪ ભેળસેળ કરવું.
૫ એકઠું કરવું. ૬ સંયુક્ત કરવું, જોડવું. ૭ ચોપડવું. જુસ્ (૨ ૫૦ સે સ્ટોતિ) ૧ જવું. ૨ સ્થલાંતર કરવું.
મિનિ-૧ નીચે જવું. ૨ અસ્ત થવું. []. મહુન્ન (૨૫૦ સે હુતિ) ૧ જવું. ૨ સ્થલાંતર કરવું. [૪]
છું (૨ ૫૦ સે અચ્છેદછતિ) ૧ ન સમજાય એવું બોલવું. ૨ અશુદ્ધ બોલવું. ૩ અસંબદ્ધ બોલવું. ૪ અપશબ્દ
બલવા, ભૂંડું બોલવું. ૫ જંગલી ભાષા બોલવી. મહેર (૨૦ ૩૦ સેટ જીંછતિ તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. જે (૨ ૫૦ સે જેતિ) ૧ ઉન્માદ કરે, ઉન્મત્ત થવું.
૨ ગાંડું હોવું. [૪]. મજે (૨ ૫૦ ટુ સ્કેતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. [૪] જેવું ( સાવ સે જેતે) ૧ સેવવું, સેવા કરવી. ૨ સાર
વાર કરવી. ૩ પૂજવું. ૪ આરાધવું. [૪] (૨ શનિ જાતિ) ૧ કરમાઈ જવું, મૂરઝાવું.

Page #244

२२० : यक्ष
संस्कृत-धातुकोष
૨ ચીમળાઈ જવું. ૩ સુકાઈ જવું. ૪ નિસ્તેજ થવું, કાંતિ
રહિત થવું. ૫ નિરુત્સાહી થવું. ૬ કંટાળવું. ૭ થાકી જવું. ચહ્ન (૨૦ ૩૦ સેટુ ચક્ષતિ-તે) ૧ પૂજવું, પૂજા કરવી. ૨ -
રાધવું. ૩ સત્કાર કર, સન્માન કરવું. ચર્ (૨ ૩૦ નિ ચગતિ તે) ૧ ઇષ્ટદેવની પૂજા કરવી. ૨ યજ્ઞ
કરે, હવન કરે. ૩ દેવું, દાન કરવું, આપવું. ૪ સંગત કરવી, સંગ કર. ૫ મેળાપ કરે, મળવું. ૬ સંયુક્ત
કરવું, જોડવું. ચ7 (૨ ૦ સે ચત) ૧ પ્રયત્ન કરે, ઉદ્યમ કરે.
૨ મહેનત કરવી, પરિશ્રમ કરે. ૩ ઠરાવવું, નક્કી કરવું. ૪ ખ્યાલમાં લેવું, ધ્યાનમાં લેવું. ચા-૧ સ્વાધીન કરવું. ૨ પ્રયત્ન કરે. સમૂ-૧ ઘણો પરિશ્રમ કરે. ૨ અતિ
શય પ્રવૃત્તિ કરવી. ૩ સારી રીતે પ્રવૃત્તિ કરાવવી. [૨] ચહ્ન (૨૦ ૩૦ લે રાતત્તિ-તે) ૧ ખેદ પમાડે, ખિન્ન
કરવું. ૨ તિરસ્કારવું, ધિક્કારવું. ૩ દુઃખ દેવું. ૪ માર માર. ૫ સુધારવું, સંસ્કારિત કરવું. ૬ સ્વચ્છ કરવું, સાફ કરવું. ૭ કરજ ચૂકવવું. ૮ પાછું આપવું. ૯ બદલે આપવું. ૧૦ ઠરાવવું, નક્કી કરવું. ૧૧ ઢાંકવું. ૧૨ એકઠું કરવું. ૧૩ મહેનત કરવી. ૧૪ આજ્ઞા કરવી, હુકમ કરે. ૧૫ રોકવું, અટકાવવું. ૧૬ વારવું, મનાઈ કરવી. નિ૧ વેરને બદલો વાળ. ૨ કરજ ચૂકવવું, દેવું વાળવું. ૩ પાછું આપવું. ૪ બદલે આપવું. ૫ દાન દેવું, આપવું.
પ્રતિ–પ્રતિબિંબ પાડવું, પડછાયો પાડે. વિ-નિર્લજ્જ હોવું. ર (૨ ૫૦ ટુ ચન્નતિ) ૧ સંકેચવું, સંકુચિત કરવું.

Page #245

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
यम् : २२१
૨ બાંધવું, જકડવું. ૩ દાબમાં રાખવું. ૪ સ્વાધીન રાખવું, તાબામાં રાખવું. નિ–૧ પૂરવું, પૂરી દેવું. ૨ તાબામાં
રાખવું. ૩ બાંધવું. [૩] થર્ (૨૦ ૩૦ સે ચન્નતિ-તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ચમ (૨ ૬૦ નિ ચમતિ) મૈથુન સેવવું, સ્ત્રીસંગ કરે. ચમ્ (૨ ૬૦ નિ ચરિ ) ૧ નિવૃત્ત થવું, આરંભ-સમરંભવાળાં કામકાજથી મુક્ત થવું. ૨ નિવૃત્ત કરવું. ૩ રેકવું, અટકાવવું. ૪ અટકવું. ૫ કાબૂમાં રાખવું, અંકુશ રાખવે. ૬ બંધ કરવું. મા-(૩૦ માચ્છતિ-સે) ૧ બલાત્કારે લેવું, ઝૂંટવી લેવું. ૨ જવું. ૩ લાંબું કરવું. મા-(ભ૦ બાય) ૧ લાંબું થવું. ૨ શુદ્ધ થવું, સ્વચ્છ થવું. ૩ પિતાના હાથ-પગ વગેરે અંગ પસારવા. વર્-(૩કાછત્તિ-તે) ૧ ઉદ્યમ કર, પ્રયત્ન કરે. ૨ ઉપાડવું, ઊંચકવું. ૩ ચડવું. ૪ તૈયાર થવું, તત્પર થવું. ૩૫-(વા) ૩પચર) ૧ પરણવું, લગ્ન કરવું. ૨ માન્ય રાખવું, કબૂલ કરવું. ૩ સ્વીકારવું, અંગીકાર કરવું. ૪ વિદ્યાના બળથી જીતી લેવું–સ્વાધીન રાખવું. રિ-૧ નિયમ બાંધ, નિયમ કરે. ૨ કુલાચાર મુજબ વર્તવું. ૩ નિયંત્રણ કરવું, કાબૂમાં રાખવું. ૪ ખેંચવું, આકર્ષણ કરવું. ૫ સંયુક્ત કરવું, જોડવું. ૬ રેકવું, અટકાવવું. ૭ ભગાડવું, નસાડવું. ૮ પ્રાપ્ત કરવું, મેળવવું. રિ-રેકવું, અટકાવવું. કચા-(૨૦ રચાય
તિ-તે) ૧ કસરત કરવી. ૨ મહેનત કરવી, પરિશ્રમ કરે. ૩ ઉદ્યમ કર, પ્રયાસ કરે. ૪ ધંધા-રોજગાર કરે, ૫ લાંબું કરવું. ત~(૩૦ સંસ્કૃતિ-) ૧ નિવૃત્ત

Page #246

२२२ : यम्
संस्कृत-धातुकोष
થવું, આરંભ–સમારંભવાળાં કામકાજથી મુક્ત થવું. ૨ સંયમ
સ્વીકાર, દિક્ષા લેવી. ૩ વ્રત-નિયમ કરવા. ૪કાબૂમાં રાખવું, કબજે રાખવું. ૫ પ્રયત્ન કરવો. ૬ એકઠું કરવું. ૭ઢગલે
કરવો. ૮ સંયુક્ત કરવું, જેડવું. ૯ બાંધવું, જકડવું. [5] ચમ્ (૨૦ ૩૦ તે ચારિ-સે) ૧ સ્વાધીન રાખવું, તાબામાં
રાખવું. ૨ ઘેરવું, વીંટવું, ચારે તરફથી વીંટળાઈ વળવું.
૩ હ્રાસ થવો, ઘટી જવું, કમ થવું. ચમ્ (૨૦ ૩૦ ચામચરિ-તે) ૧ પીરસવું, જમવા માટે
ભાણામાં મૂકવું. ૨ ઘેરવું, વટવું. ચમ્ (૪ ૬૦ સે ચરથતિ, ચરિ) ૧ પ્રયાસ કરવો, કેશિશ
કરવી. ૨ મહેનત કરવી, પરિશ્રમ કરવો. મા-મહેનત કરવી, પરિશ્રમ કરવો. નિર-૧ ખાવું, બેઈ નાખવું, ગુમ
વવું. ૨ ઝરવું, ટપકવું. ૩ ઊકળવું. [૪] ચા-(૨ ૫૦ નિ ચારિ) ૧ જવું. ૨ પહોંચવું. ૩ પ્રાપ્ત
થવું. ૪ જાણવું. ૫ શકવું, શક્તિમાન હોવું, સમર્થ . અનુ-૧ અનુસરવું. અનુસરણ કરવું. ૨ પાછળ ચાલવું.
મિ-૧ સામું જવું. ૨ નજીક જવું. ૩ પહોંચવું. - ૧ આવવું. ૨ હાજર થવું. ૩૧-૧ ત્યાગ કરવો, છેડી દેવું. ૨ સેંપવું, સુપરત કરવું. રિ-૧ નીકળવું, બહાર આવવું. ૨ બહાર જવું. ૩ આગળ જવું. ૪ જલદી ચાલવું. -પ્રયાણ કરવું, પ્રસ્થાન કરવું. પ્રતિ-કેઈની તરફ
* ધાતુ ચેથા ગણને છે; પરંતુ જ્યારે એ ઉપસર્ગ રહિત છે, અથવા તેની પર સમ ઉપસર્ગ આવે, ત્યારે તે ચોથા અને પહેલા ગણને થાય છે,

Page #247

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
युज : २२३ જવું. પ્રચા-૧ જન્મ લેવો, ઉત્પન્ન થવું. ૨ પાછું આવવું.
યુ-સામું જવું. વિનિ-ચાલ્યા જવું, જતા રહેવું. સમા૧ આવી પહોંચવું. ૨ આવવું. ચાર્ (૨ ૩૦ સે ચારિ-તે) માગવું, યાચના કરવી. ૩૧
માનતા માનવી, આખડી રાખવી. [૪, ૩, ડું] યુ (૨ ૫૦ સે ચૌત્તિ) ૧ ભેળસેળ કરવું. ૨ ભેળસેળ થવું,
ભળવું. ૩ એકઠું કરવું. ૪ એકઠું થવું. ૫ સંયુક્ત કરવું, જેડવું. ૬ મેળાપ કરવો, મળવું. ૭ અલગ થવું. ૮ અલગ કરવું, જુદું પાડવું. (૩૦ નિ યુનારિ, યુનીફે) ૧ બાંધવું. ૨ ગૂંથવું. ૫(૨૦ ૩૦ સેદ્ ચાવતિ-તે) ૧ નિંદવુ, નિંદા કરવી. ૨ અપ
માન કરવું. ૩ દેષ દેવો, કલંક આપવું. ચુ (૨ ૫૦ હે યુતિ) ત્યાગ કરવો, છોડવું. [૩] યુર (૨ ૫૦ સે યુતિ ) ૧ પ્રમાદ કર, આળસ કરવી.
૨ ભૂલ કરવી, ચૂકવું. ગુજ્ઞ (ક ) નિ ) ૧ ચિત્તને સ્થિર કરવું, મને
વૃત્તિ રોકવી. ૨ સમાધિ કરવી, ધ્યાન ધરવું. ૩ મનમાં
સમાધાન કરવું. ગુરૂ (૭ ૩૦ નિ યુક્તિ, યુક્ત) ૧ સંયુક્ત કરવું, જોડવું.
૨ નિયુક્ત કરવું, ભેજવું. ૩ એકઠું કરવું. ૪ ભેળસેળ કરવું. ૫ ધ્યાન ધરવું. અનુ-( ૦ મનુયુતે) ૧ પૂછવું,
આ યુ ધાતુ ઉભયપદી છે; પરંતુ જે તેની પૂર્વે કઈ પણ સ્વરાંત ઉપસર્ગ અથવા ઉદ્ ઉપસર્ગ આવે, તે તે આત્માનપદી થાય છે, જેમકે-, પ્રયુ, ઇત્યાદિ,

Page #248

संस्कृत - धातुकोष
પ્રશ્ન કરવા. ૨ પરીક્ષા કરવી. ૩ દોષ દેવા. મિ-૧ હુમલે કરવા. ૨ દખાવવું, ધમકી આપવી. ૩ ફરિયાદ કરવી. ૪ પૂછવું, પ્રશ્ન કરવા. ૫ માગવું. ૬ ખેલવું. ૭ દોષ દેવા. ર ્–૧ ઉદ્યમ કરવા, કેશિશ કરવી. ૨ સયુક્ત કરવું, જોડવું. ૩પ-૧ ઉપયાગમાં લેવું, કામમાં લેવું. ૨ અનુભવ કરવા, જાણવું. ૩ ધ્યાનમાં લેવું. ૪ ખાવું. ૫ ઝૂંટવી લેવું. ત્તિ૧ નીમવું, નિયુક્ત કરવું, અધિકાર આપવા. ૨ આજ્ઞા કરવી, હુકમ કરવા. ૩ પ્રેરણા કરવી. ૪ કામે લગાડવું. ૫ સંયુક્ત કરવું, જોડવું. ૬ એકઠું કરવું. ૭ એકઠું' થયું. ૮ ગાઠવવું. વર્ચનુ–પ્રશ્ન કરવા, પૂછવું. −૧ પ્રયત્ન કરવા, પ્રયાસ કરવા. ૨ પ્રવર્તાવવું, ક્રિયાશીલ કરવું. ૩ પ્રેરવું, પ્રેરણા કરવી. ૪ સંયુક્ત કરવું, જોડવું. ૫ પ્રયાગ કરવા. ૬ ઉચ્ચારણ કરવું. ૭ નાણાં ધીરવાં, ધીરધાર કરવી. ૮ ભજવી મતાવવું. ૯ ચેાગ્ય હાવું, લાયક હોવું. વિ-૧ વિયુક્ત કરવું, અલગ કરવું. ૨વિયુક્ત થવું, અલગ થવું. ૩ મેાકલવું. ૪ પ્રેરણા કરવી. ૫ વિશેષપણે જોડવું–સયુક્ત કરવું. વિનિ-૧ વ્યય કરવા, ખચવું. ૨ ઉપયાગમાં લેવું, વાપરવું. ૩ વહેંચી આપવું. ૪ નિયુક્ત કરવું, નિમણુક કરવી. ૫ નિયમ કરવા, મુકરર કરવું. ૬ જોડવું, કામે લગાડવું. ૭ સયુક્ત કરવું. ૮ એકઠું' કરવું. ૯ ગૂંથવું. ૧૦ પ્રેરણા કરવી. ૧૧ મેાકલવું, વિત્ર−૧ વિભક્ત કરવું, અલગ કરવું. ૨ વિરુદ્ધ પ્રયાગ કરવા. ૩ વિશેષરૂપે જોડવું. સમ્-૧ સંયુક્ત કરવું, જોડવું. ૨ મેળાપ કરવા. ૩ એકઠું' કરવું. સમા-૧ ઘણા વિચાર કરવા, ૨ સંબધ કરવા. [ TM ]
२२४ : युज्

Page #249

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
यूह : २२५ ચુ (૨૦ સે યોગતિ) ૧ સંયુક્ત કરવું, જોડવું. ૨ બાંધવું.
૩ કાબૂમાં રાખવું, વશ રાખવું. ૪ ભેળસેળ કરવું. ૫ એકઠું
કરવું. ૬જના કરવી. નિ–૧ નીમવું. ૨ કાબૂમાં રાખવું. ગુજ્ઞ (૨૦ ૩૦ સે ચોકરિ તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. યુન (૨૦ ૦ સે ચોરતે) ૧ નિંદવું, નિંદા કરવી. ૨ અપ
માન કરવું. ૩ દોષ દેવે, કલંક આપવું. ચુટ્ટ (૨૦ ૩૦ સે યુતિ તે) થોડું દેવું, કમ હોવું. યુત (૨ સાસેટુ ચીત) ૧ સુશોભિત દેવું. ૨ ચળકવું. [૪] યુ (૪ ના નિઃ જીતે) ૧ યુદ્ધ કરવું, લડાઈ કરવી.
૨ બાથંગાથા કરવી. ૩ બાધવું, બાઝવું, ઝઘડો કરો. યુ (૪ ૫૦ સે યુતિ) ૧ વ્યાકુલ થવું, ગભરાઈ જવું.
૨ વ્યાકુલ કરવું. ૩ બેશુદ્ધ થવું. ૪ મોહિત થવું. ૫ મે
હિત કરવું. ચુ (૨ ૩૦ સે ચોવતિ-તે) ૧ ઉપાસના કરવી, ભજવું.
૨ સેવવું, સેવા કરવી. ૩ સારવાર કરવી. ૪ જવું. ગુq (૨૦ ૩૦ સે ચોપથતિ-) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. યુર (૪ g૦ સે યુતિ) ત્યાગ કરે, છોડી દેવું. પુસ્ (૨ ૫૦ શનિ નિપૂર્વ-નિતિ ) ૧ રચવું, બનાવવું.
૨ ઉદ્ધત કરવું, ઉદ્વરવું, ખેંચવું. ૩ પરિત્યાગ કર, છડી
દેવું. ૪ બહિષ્કૃત કરવું. [વનામિ] ચૂથ (૪ ૬૦ સે પૂણ્યતિ) ૧ હણવું. ૨ દુઃખ દેવું. ચૂપ (૨ ૫૦ લે રૃતિ) ૧ હણવું. ૨ દુઃખ દેવું. “ ( g૦ અનિદ્ નિપૂર્વ-નિર્મૂત) ૧ રચવું, બનાવવું.
૨ ઉદ્ધત કરવું, ઉદ્ધરવું, ખેંચવું. ૩ પરિત્યાગ કરે, છેડી દેવું. ૪ બહિષ્કૃત કરવું. [તૈના નિવા+].

Page #250

૨૬: येष्
संस्कृत धातुको
૨
ચેર્ (o ૭૦ સેટ્ ચેતે) ૧ પ્રયત્ન કરવા, પ્રયાસ કરવા. ૨ મહે. નત કરવી, પરિશ્રમ કરવા. ૩ ધા–રાજગાર કરવા. ૪ એકજ કાર્યમાં વળગી રહેવુ.... [ ]
પૌર્ (૧૦૦ સેટ્ ચૌતિ) ૧ બાંધવું, જકડવું, ૨ સંયુક્ત કરવું, જોડવુ. ૩ સંયુક્ત થવુ, જોડાવું. ૪ સમાગમ કરવા, મળવુ. ૫ આલિંગન કરવુ', ભેટવું. ૬ તાખામાં રાખવું. [] ચૌર્ (૧૫૦ સેર્ચૌદતિ) ઉપર પ્રમાણે અથ’. [ ] રંઘ ( ૫૦ સેટ્ તિ) ૧ વેગથી ચાલવું, ઉતાવળું ચાલવુ
૨ સુશોભિત હાવુ. ૩ ચળકવુ, ચમકવુ. ૪ ખેલવું. [૩] ં ્ (૨૦ ૪૦ સેટ્ તિતે, રદ્દાતિ–તે) ઉપર પ્રમાણે અથ. ર ( ૧૦ ૩૦ સેટ્રાતિ-તે) ૧ ચાખવું, સ્વાદ લેવા.
૨ ચાઢવું. ૩ ગ્રહણ કરવું, લેવું. ૪ પ્રાપ્ત કરવું. ૫ પ્રાપ્ત થવું. આ−૧ ગ્રહણ કરવું, સ્વીકારવું. ૨ પ્રાપ્ત કરવુ. રર્ (૧૦ સેટ્ રતિ ) ૧ રક્ષણ કરવું, મચાવવુ. ૨ પાલન
પાષણ કરવું. ૩ સંભાળવુ, સાચવવું. ૪ રાખવું, મૂકવુ. રવુ (૧ ૧૦ સેટ્ તિ) ૧ જવુ. ૨ સરકવું, ખસવુ. ર૫ (૨૫૦ સેટ્ તિ) ૧ શંકા કરવી, શક લાવવા. ૨ ખીવુ, ભય પામવો. [૬]
૨૫ ( ૧૦ ૩૦ સેટ્ રાજચતિતે) ૧ ચાખવુ, સ્વાદ લેવો. ૨ ચા
ટવુ. ૩ ગ્રહણ કરવું, લેવુ. ૪ પ્રાપ્ત કરવુ. ૫ પ્રાપ્ત થવું, રમ્ (૧૦ ૩૦ સેટ્ રાષતિ–તે) ૧ ચાખવું, સ્વાદ લેવો, ર ચાટવું. રસ (૨૫૦ સેટ્ તિ ) ૧ જવુ, ૨ ખસવુ. [ ૩ ] રસ (o ૫૦ સેટ્ કૃત્તિ) ૧ જવું. ૨ સરકવું, ખસવું. ૩ અહીંથી તહીં ચાલવું. [૬]

Page #251

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
રજૂ ઃ ૨૨૭ ૨૬ (૨ મા તે ) ૧ જવું. ૨ ખસવું. []
(૨ ૫૦ સે તિ) ૧ સુશોભિત દેવું. ૨ ચળકવું, ચમકવું. ૩ બોલવું, કહેવું. [૩] (૨૦ ૩૦ સે રિ-તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. (૨૦ ૩૦ સેદ્ રાતિ-તે) ૧ રચવું, બનાવવું. ૨ ગ્રન્થ રચવો. ૩ કારીગરી કરવી, સજાવટ કરવી. ૪ ગોઠવવું. ૫ સંકેરવું. ૬ સુધારવું, સમારવું, દુરસ્ત કરવું. મા૧ ઉત્તેજિત કરવું. ૨ સંકેરવું. ૩ દુરસ્ત કરવું. ૪ બનાવવું. (૨ ૦ રતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. 5 ( ૪૦ નિ રિતે) ૧ રંગવું, રંગયુક્ત કરવું.
૨ રંગયુક્ત થવું. ૩ અનુરાગી થવું, પ્રેમી થવું. ૪ મહિત થવું. ૫ આસક્ત થવું. કન–૧ સંતુષ્ટ થવું, ખુશી થવું. ૨ અનુરાગી થવું. ૩ આસક્ત થવું. પ-૧ નારાજ થવું, નાખુશ થવું. ૨ તિરસ્કાર કરવો. વિ-૧ વિરક્ત થવું, વિરાગી થવું. ૨ નારાજ થવું, નાખુશ થવું. ૩ તિરસ્કાર કરવો.
૪ રંગ રહિત કરવું. ૫ રંગ રહિત થવું. 5 (૪ ૩૦ શનિ રતિ-સે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ૨ (૨૦ ૩૦ સે રિ-તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ૨ (૫૦ તિ) ૧ બોલવું, કહેવું. ૨ રટણ કરવું,
વારંવાર યાદ કરીને બોલવું. ૩ રાડ પાડવી, બરાડવું.
૪ રેવું, રડવું. ૫ ઠપકે દેવ. ૮ (૨૦ ૩૦ સે ટયતિ તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ.
(૨ ૧૦ સેન્ તિ) ૧ બોલવું. ૨ ઠપકો દેવો. 1ળ (૧ ૫૦ સે તિ) ૧ શબ્દ કરે. ૨ જવું.

Page #252

२२८ : रण्ट्
संस्कृत धातुकोष
રાષ્ટ્ર ( ૫૦ સે ઇતિ) હણવું, મારી નાખવું. v (૧ ૫૦ સેદ્ રાતિ) જવું. [૩] (૨ ૦ રતિ ) ૧ પેદવું. ૨ ખેતરવું. ૩ ખેડવું.
૪ ઉખેડવું. ૫ ફાડવું, ચીરવું. ૬ કાપવું. ૨૫ (૪ ૫૦ જેટ રષ્યત્તિ) ૧ રાંધવું, પકાવવું. ૨ પાકવું, પરિ.
પકવ થવું. ૩ નિર્દોષ હેવું. ૪ પૂર્ણ કરવું, સમાપ્ત કરવું.
૫ અપકાર કરે. દ દુઃખ દેવું. ૭ ઈજા કરવી. ૮ હણવું. રઘુ (૨ ૫૦ લે રાતિ) ૧ બોલવું, કહેવું. ૨ ખુલ્લું બોલવું.
૩ ફુટ બોલવું. ( ૬૦ સે તિ) ૧ જવું. ૨ હણવું. ૩ ઈજા કરવી,
જખમી કરવું. ૪ દુઃખ દેવું. રમ (૨ જાવ અનિદ્ મતે) ૧ આરંભવું, શરૂ કરવું. ૨ ઉત્સુક
થવું, ઉતાવળું થવું. ૩ ખુશી થવું. મા-૧ આરંભવું, ૨ ખુશી થવું. પરિ–આલિંગન કરવું, ભેટવું. ક–૧ આરંભ
કર. ૨ હણવું. ૩ દુઃખ દેવું. રમ્ (૨ ભાવ નિ મતે) ૧ રમવું, ખેલવું. ૨ વિલાસ કરે.
૩ આનંદ પામવે, આનંદ કરે. ૪ સંગ કરે, વિષયસેવન કરવું. મિ-૧ પ્રેમ કર. ૨ આસક્ત થવું, તલ્લીન થવું. ૩ સંગ કરે, વિષય-સેવન કરવું. ૪ વિલાસ કર. પ રમવું, ખેલવું. શા-( ૫૦ કારમતિ)
* ધાતુ આત્મપદી છે; પરંતુ જે તેની પૂર્વે મા, રિ કે રિ ઉપસર્ગ આવે તો તે પરપદી થાય છે; અને ૩૧ ઉપગ આવે તે વિકલ્પ પરપદી થાય છે. જેમકે – મારમતિ, વરિરમતિ, विरमति । उपरमति, उपरमवे.

Page #253

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
रह : २२१
૧ આરામ કરે, વિશ્રાંતિ લેવી. ૨ થાક ખાવે. - ૧ નિવૃત્ત થવું, ભવું, અટકવું. ૨ સ્થિર રહેવું. ૨ આ રામ કરે. ૪ મરવું, મૃત્યુ થયું. વિ-૧ વિરામ પામો, બંધ પડવું. ૨ નિવૃત્ત થવું, ભવું, અટકવું. ૩ સ્થિર
રહેવું. ૪ અંત આવ. ૨ (૨ ૫૦ ને રતિ ) ૧ જવું. ૨ હણવું. ૩ ઈજા કરવી,
જખમી કરવું. ૪ દુખ દેવું. [૩] રણ્ (૨ ૫૦ સે તિ) જવું. [૩] રવુ ( રાવ છે તે) ૧ શબ્દ કરે. ૨ જવું. [] ૨ (૨ મા સેદ્ રમતે) શબ્દ કરે, અવાજ કરે.
રિ-આલિંગન કરવું, છાતી સરસું ચાંપવું. [૩] રચું (૨ શાહ સે રાતે) ૧ જવું. ૨ વેગથી જવું. ૩ હાલવું,
કંપવું. ૪ પ્રવાહરૂપે વહેવું. ૨ (૨ ૫૦ લે રાતિ) ૧ શબ્દ કરે. ૨ સૂવું, ઊંઘવું. રણ (૨ ભાવ ત્ર) શબ્દ કરે, અવાજ કરે. { ({ ૫૦ લે રાત) ૧ શબ્દ કર, અવાજ કરે.
૨ બૂમ પાડવી, રાડ પાડવી. રસ (૨૦ ૨૦ સેટુ રીતિ-તે) ૧ સ્વાદ લે, ચાખવું.
૨ ચાટવું. ૩ ચોપડવું. ૪ ચીકણું કરવું. ૫ ભીનું કરવું,
પલાળવું. ૬ પ્રેમ કરે, નેહ કરે. ટૂ (૨ ૫૦ તિ) ત્યાગ કરે છેડી દેવું. વિ-૧ વિરહ
થ, વિગ થ. ૨ વિરહ કરે. ૩ અલગ થવું,
જુદું થવું. ૪ અલગ કરવું. પ ત્યાગ કરે, છેડી દેવું. હું (૨૦ ૩૦ સેટુ યતિ-તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ,

Page #254

૨૨૦ : જ્ઞ
संस्कृत - धातुकोष
રા (૨૧૦ અનિટ્ રાતિ) ૧ દેવું, આપવું. ૨ લેવું, ગ્રહણ કરવું. ૩ પ્રાપ્ત થવું, મળવું, ૪ પ્રાપ્ત કરવું, મેળવવું. રાઘ્ર ( ૧૦ સેટ્ રાતિ) ૧ સુકાઈ જવું, શુષ્ક થવું. ૨ સૂકવવું. ૩ વારવું, મનાઈ કરવી. ૪ રાકવું, અટકાવવું. ૫ વિઘ્ન કરવું. ૬ ગ્રહણ ન કરવું. છ કબૂલ ન કરવું. ૮ સમર્થ હોવું. હું તૃપ્ત થવું, ધરાવું. ૧૦ તૃપ્ત કરવું. ૧૧ શણગારવું. ૧૨ પૂર્ણ થવું. ૧૩ પૂર્ણ કરવું. [] રાર્ (o આ૦ સેટ્ રાતે) ૧ સમય હોવું, શક્તિમાન હોવું. ૨ ચેાગ્ય હાવું, લાયક હાવું. []
રાગ્ (૧ ૩૦ સેટ્ રાગતિ-તે) ૧ શાભવું, સુશાલિત હતું. ૨ ચળકવું, ચમકવું. નિર્ (નીયાજ્ઞત્તિ-તે) આરતી ઉતારવી. આરતી કરવી. વિ−૧ જીતવું, જય મેળવવા. ૨ સુÀાભિત હોવું. ૩ ચળકવું, ચમકવું. []
રાષ્ટ્ર (૧ ૧૦ અનિદ્રાબ્નોતિ) ૧ સિદ્ધ કરવું, સફળ કરવું. ૨ પૂર્ણ કરવું. ૩ રાંધવું, પકાવવું. ૪ વિચારવું. ૫ ઈજા કરવી, જખમી કરવું. અવ–૧ અપરાધ કરવા, ગુના કરવા. ૨ ઉપેક્ષા કરવી. ૩ ઇજા કરવી. ૪ નષ્ટ કરવું. પ નષ્ટ થવું. આ−૧ આરાધના કરવી, ઉપાસના કરવી. ૨ પૂજવું. ૩ સેવા-ભક્તિ કરવી. ૪ સંતુષ્ટ કરવું, ખુશી કરવું. પ્રતિ ૧ દુઃખ દેવું. ૨ ઇજા કરવી. ૩ હણવું. વિ-૧ ખંડન કરવું. ૨ ભાંગવું. ૩ તાડવું. ૪ નુકસાન કરવું. ૫ દુઃખ દેવું. ૬ ઈજા કરવી. ૭ હેણવું. મ્–પકાવવું, રાધવું. રામ્ (૧૦ ૩૦ એટ્ રાષત્તિ-તે) ઉપર પ્રમાણે અ. રાષ્ટ્ર (૪ ૧૦ અનિટ્ રાત્તિ) ૧ ઉપર પ્રમાણે અથ. ૨ વધવું, વૃદ્ધિંગત થવું. ૩ ખચત થવી, ખાકી હોવું.

Page #255

ગુજરાતી અથ સહિત.
रिच् : २३१
રારા ( ? આા૦ સેટ્ રાસ્તે) ૧ શબ્દ કરવા, અવાજ કરવા. ૨ કાલાહલ કરવા, શારખકાર કરવા. [] રાર્ ( ૪ ૦ સેટ્ રાચતે ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. [ ] રામ્ ( ૧ આા૦ સેટ્ રાતે) ઉપર પ્રમાણે અથ. [ ] × (૧૧૦ અનિદ્ોિતિ) ૧ હણુવું. ૨ દુઃખ દેવું. રિ (૬૬૦ અનિદ્રાંત) જવું.
રિણ્ ( ? ૪૦ સેટ્ તિ) ૧ જવું. ૨ રેખા દ્વારવી. ૩ નિશાની કરવી. ૪ ચીતરવું, ચિત્ર કાઢવું. ૫ લખવું.
ચિપ્સ (૧ ૧૦ સેટ્ કૃિતિ) ૧ જવું. ૨ ઘૂંટણિયે ચાલવું. ૩ સ્ખલિત થવું, ખસી જવું. ૪ હાલવું, કંપવું, ફરકવું. ૫ આચારથી ભ્રષ્ટ થવું. [૩]
નિ (૨૫૦ સેટ્ fત્તિ) ૧ ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ૨ પ્રવેશ કરવા, પેસવું. [૩)
રિર્ (૭ ૩૦ અનિટ્ રિળદ્ધિ, રિસ્તે) ૧ રેચ લાગવા, જીલામ લાગવા, આડા થવા. ૨ ખુલાસાથી દસ્ત થવા, મલશુદ્ધિ થવી. ૩ ઠાલવવું, નિકાલવું. ૪ ખાલી કરવું. પ ગર્ભાપાત કરવા. અતિ-૧ અતિશય વધવું. ૨ અધિક હાવું. ૩ ડિયાતું હાવું. ૪ ઠાલવવું. ૫ ખાલી કરવું. ૬ જુદું' કરવું. ૭ જુદું થવું. વ્−૧ ઠાલવવું. ૨ ખાલી કરવુ. ૩ અધિક હેવુ. વિ–૧ રેચ લાગવા, જીલાખ લાગવા. ૨ ખુલાસાથી દસ્ત આવવો. []
રિર્ (o ૫૦ સેક્રેપત્તિ) ૧ જીદુ' કરવું. ૨ વિખેરવું. ૩ ફેલાવવું. ૪ જુલામની દવા આપવી. ૫ જુલામની દવા લેવી. ૬ સંયુક્ત કરવું, જોડવું. ૭ ખાંધવું. ૮ ભેળસેળ

Page #256

२३२ : रिच्
संस्कृत धातुकोष કરવું. ૯ એકઠું કરવું. ૧૦ સંબંધ બાંધવો. ૧૧ સમા
ગમ કરવો, મળવું. રિત્ર (૨૦ ૩૦ સે ફેવરિ-સે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. રિ (૨ સાવ સે જેતે) ૧ શેકવું. ૨ ભેજવું. ૩ તળવું.
૪ સ્થિત થવું, સ્થિતિ કરવી. ૫ સ્થિર થવું. ૬ સ્થિર કરવું. ૭ ઊભું રહેવું. ૮ કમાવું, ઉપાર્જન કરવું. ૯ ઉત્પન્ન કરવું. ૧૦ પામવું, મેળવવું. ૧૧ બલવાન હેવું. ૧૨ બલવાન કરવું.
૧૩ જીવવું, જીવિત હેવું. ૧૪ જવું, ગમન કરવું. રિવ્ (૨ ૫૦ સે રિવૃત્તિ) જવું. [૩] gિ (૨ ૫૦ તિ) નિંદવું, નિંદા કરવી. રિબ્દ (૨ ૧૦ સે રેત) નિંદવું, નિંદા કરવી. રિ (૬ ૫૦ સે રિતિ) ૧ કહેવું, બોલવું. ૨ સ્તુતિ કરવી,
સ્તવના કરવી. ૩ પ્રશંસા કરવી, વખાણવું. ૪ દેવું, આ પવું. ૫ લડાઈ કરવી. ૬ ઝઘડો કર. ૭ બાઝવું, બાધવું.
૮ નિંદવું. દેષ દે. ૧૦ દુઃખ દેવું. ૧૧ હણવું. ત્તિ ( હે મતિ) શબ્દ કરે. રિમ (૨ ૦ ૩ મતે) ૧ અહંકાર કરે. ૨ નિષ્ટ થવું.
૩ થંભી જવું, અટકવું. ૪ અટકાવવું, રોકવું. fry (૬ ૫૦ ટુ રિશ્નતિ ) ૧ હણવું. ૨ દુઃખ દેવું. વુિ (૬ ૫૦ જેટુ રિતિ) જવું. [૩] રિઝ (૬ ૫૦ નિ રિતિ) ૧ હણવું, મારી નાખવું. ૨ મારી
નાખવાને પ્રયાસ કરે. ૩ ઇજા કરવી. ૪ દુઃખ દેવું. gિ (૨ ૫૦ લે રેતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. રિ (ક ૫૦ સે રિત) ઉપર પ્રમાણે અર્થ.

Page #257

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
रंग : २३३ વુિં (૨ ૫૦ સે uિrતિ) ૧ જવું, વિદાય થવું. ૨ જુ
કરવું. ૩ સંબંધ તેડ. વુિં (૨ ૫૦ નિ હૃત્તિ) ૧ હણવું, મારી નાખવું. ૨ મારી
નાખવા પ્રયાસ કર. ૩ ઈજા કરવી. ૪ દુખ દેવું. ૫ યુદ્ધ કરવું, લડાઈ કરવી. ૬ બાઝવું, બાધવું. ૭ ઝઘડે કરે. ૮ દેષ દે. ૯ નિંદવું. ૧૦ બોલવું, કહેવું. ૧૧ દેવું,
આપવું. ૧૨ સ્તવવું, સ્તુતિ કરવી. ૧૩ પ્રશંસા કરવી. હૂિ (૬ ૫૦ નિ રિતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ.
(૨ ૫૦ નિ તિ) સગર્ભા થવું, ગર્ભ ધારણ કરે. R (૪ ૦ શનિ રાવતે) ૧ ઝરવું. ૨ ટપકવું. ૩ ચૂવું.
૪ ખરવું. ૫ પડવું. ૬ નીચે આવવું. [ઓ] th (૧ ૧૦ શનિ રતિ ) ૧ જવું. ૨ હણવું. ૩ દુઃખ દેવું.
૪ વરુએ શબ્દ કરે. ૫ વરુ જે શબ્દ કરે. લવ ( ૩૦ લે રીતિ-તે) ૧ લેવું, ગ્રહણ કરવું. ૨ ઢાંકવું.
૩ ઢંકાવું, ઢંકાઈ જવું. ૪ અંતર્ધાન થવું, અદશ્ય થવું. ૫ સંતાવું, છુપાઈ જવું. ૬ છૂપાવવું, સંતાડવું. ૭ છુપાવીને બચાવવું. ૮ આડે આવીને બચાવવું. (૨ કાળ ન રવ) ૧ જવું, ચાલવું. ૨ બોલવું, કહેવું. ૩ વરુએ શબ્દ કરે. ૪ વરુ જેવો શબ્દ કરે. ૫ આ
ક્રોશ કરે. ૬ ક્રોધ કરે. ૭ દુઃખ દેવું. ૮ હણવું. જ (૨ ૦ સેદ્ વીતિ, તિ) ૧ શબ્દ કરે, અવાજ કરે.
૨ બૂમ પાડવી. ૩ રેવું, રડવું. શેક કરે. -૧ રેવું.
૨ બૂમ પાડવી, રાડ પાડવી. સંસ (૨ ૫૦ લે સંરતિ) ૧ શૈભવું, સુશોભિત દેવું. ૨ ચળ
કવું, ચમકવું. ૩ બોલવું, કહેવું. [૩]

Page #258

२३४ : रुश्
संस्कृत धातुकोष શ (૨૦ ૩૦ સે સંયતિ તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. દક્ષ (૧ ૫૦ સે ક્ષતિ) ૧ નીરસ હેવું, લૂખું હોવું. ૨ શુક
હોવું, સૂકું હોવું. ૩ કઠણ હોવું. ૪ નેહ રહિત હોવું, પ્રેમ
રહિત હોવું. ૫ કઠેર વચન બોલવું. ૬ લુછવું, લૂછી નાખવું. અક્ષ (૨૦ ૩૦ સે ક્ષતિ-તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. જ (૨ સા તે) ૧ રુચવું, ગમવું, પસંદ હોવું
૨ રુચિ હોવી. ૩ પ્રસન્ન થવું. ૪ ઉત્સાહ ધર. ૫ શો
ભવું, સુશોભિત હોવું. ૬ ચળકવું, ચમકવું. જ (૬ ૫૦ નિ જાતિ) ૧ પીડવું, દુઃખ દેવું. ૨ પીડાવું,
દુઃખી થવું. ૩ રેગી હોવું. ૪ નડવું. ૫ ભાંગવું. ૬ તેડવું.
૭ તૂટવું, તૂટી જવું. ૮ વાંકું થવું. [ો] કમ્ (૨૦ ૩૦ લે રોકત તે) ૧ હણવું. ૨ દુઃખ દેવું. જ (૨ જા રોટ) ૧ સામું મારવું. ૨ ફેકવું, અટ
કાવવું. ૩ વારંવાર ઝઘડવું. ૪ આળોટવું. ૫ કામાવેશથી
ઉત્તેજિત થવું. ૬ સુશોભિત હોવું. ૭ ચળકવું, ચમકવું. હર્ (૨૦ ૩૦ સે નોટીતિ-) ૧ ક્રોધ કરે. ૨ રીસાવું.
૩ રેકવું. ૪ બેલવું. ૫ સુશોભિત હોવું. ૬ ચળકવું, ચમકવું ૨ ( ૫૦ લે રોતિ) ૧ પછાડવું, અફાળવું. ૨ પાડી દેવું.
૩ ફડવું. ૪ અથડાવું. ૫ માર માર. ૬ ખિન્ન કરવું. ર (૨ ભાગ લે તે) ૧ સામું મારવું. ૨ અટકાવવું, - શેકવું. ૩ ઝઘડવું. ૪ આળેટવું. ૫ રેળવું. ૬ મસળવું. હa (૨૦ ૩૦ સે તિ) ક્રોધ કરે, ગુસ્સે થવું. v (૨ ૫૦ હે તિ) ૧ ચોરવું. ૨ લૂંટવું. [૩] v (૨ ૨૦ સે તિ) ૧ ચેરવું. ૨ લૂંટવું. ૩ આળસ
કરવી. ૪ જવું. ૫ લંગડાતું ચાલવું. ૬ લૂલું હોવું. વિ)

Page #259

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
रुध् : २३५ હા (૨ ૫૦ સે સeતિ) ૧ ચોરવું. ૨ લંટવું. [૩] હું (૨ ૦ સે રોહિતિ) ૧ રડવું, રેવું. ૨ રેતાં-રેતાં
બલવું. ૩ શેક કરે. બા-આરડવું, મેટે સાદે રડવું. રા-૧ રુદન કરીને સામા માણસને આશ્વાસન આપવુંશાંત કરવું. ૨ બીજાનાં દુઃખે રડવું. [૪] (૪ ભાવ નિર્મનુપૂર્વા-મુગ્ધ) ૧ ચાહવું, ઈચ્છવું. ૨ પ્રેમ કરે. ૩ અનુમતિ આપવી, સંમતિ દેવી. ૪ માનવું, સ્વીકારવું. ૫ અનુકૂલ થવું. ૬ અનુસરવું. ૭ તાબે થવું, આધીન થવું. ૮ આજ્ઞા માનવી. ૯ આજ્ઞાનું પાલન કરવું. ૧૦ આગ્રહભરી વિનતિ કરવી. ૧૧ સલાહ દેવી. ૧૨ કૃપા કરવી. ૧૩ શોક કરે. (૭ ૩૦ ગરિર્ રુદ્ધિ, ) ૧ ફેકવું, અટકાવવું. ૨ રુંધવું. ૩ અડચણ કરવી, નડવું. ૪ ઘેરો ઘાલ. ૫ ઘેરી લેવું, ચારે તરફથી વીંટળાઈ વળવું. ૬ વીંટવું, લપેટવું. ૭ ઢાંકવું. ૮ વ્યાપવું. ૯ દુઃખ દેવું. ૧૦ આધાર આપે. અનુ-૧ માનવું. ૨ અનુસરવું. ૩ આગ્રહપૂર્વક વિનતિ કરવી. ૪ આધીન થવું. ૫ આજ્ઞાનું પાલન કરવું. ૬ ચાહવું. મિલમ-૧ મનાઈ કરવી. ૨ અટકાવવું. મા-૧ રોપવું. ૨ ખોડવું. ૩ સાવધાનીથી રાખવું. ૪ અટકાવવું. ૩૧-૧ કેદ કરવું. ૨ ઘેરે ઘાલ. ૩ અડચણ નાખવી. ૪ મનાઈ કરવી. ૫ રેકવું, અટકાવવું. નિ–૧ નડવું, અડચણ નાખવી. ૨ અટકાવવું. ૩ કેદ કરવું. પ્રતિ-૧ વ્યાપ્ત થવું, વ્યાપી જવું. ૨ અટકાવવું. વિ-૧ વિરુદ્ધ થવું, વિરોધ કર. ૨ અટકાવવું સંનિ-૧ બંધ કરવું. ૨ કેદ કરવું. ૩ અટકાવવું. -૧ કેદ કરવું. ૨ રકવું, અટકાવવું. [૪]

Page #260

संस्कृत धातुकोष
તિ) ૧ વ્યાકુલ થવું, ગભરાઈ જવુ.
२३६ : रुप्
હમ્ (૪ ૧૦ સેટ્ ૨ બેશુદ્ધ થવું. ૩ વ્યાકુલ કરવું.
ર (૬ ૧૦ અનિટ્ હાતિ) ૧ હણુવુ.... ૨ દુઃખ દેવું. વ્ ( ૨ ૫૦ સેટ્રોતિ) ૧ મારી નાખવું. ૨ ઇજા કરવી. ૩ દુઃખ દેવું. ૪ મારી નાખવાના પ્રયાસ કરવે.
L ( ૪ ૧૦ સેટ્ તિ ) ૧ રાષ કરવો, ક્રોધ કરવા. ૨ રીસાવું. ૩ મારી નાખવું. ૪ ઇજા કરવી. ૫ દુઃખ દેવું. ૬ મારી નાખવાના પ્રયાસ કરવેા.
૪૦ૢ (૨૦ ૪૦ સેટ્ રોવવંત-તે) ૧ ક્રોધ કરવા. ૨ રીસાવું. રડ્ ( ૧૦ અનિટ્રોત્તિ) ૧ ઊગવું, ખીજમાંથી અંકુર
ફૂટવેા. ૨ ઉત્પન્ન થવું, પેદા થવું. ૩ જન્મવું, જન્મ થવા. ૪ ઉપર ચડવું. પૂ પલાણવું, સવારી કરવી. ૬ રુઝાવું, ઘા સુકાઈ જવા. ૭ રૂઝવવું, ઘાને સૂકવવે. અધિ−૧ ઉપર ચડવું. ૨ પલાણવું. અમિ-૧ રાકવું, અટકાવવું. ૨ ઉપર ચડવું. અવઊતરવું, નીચે આવવું. આ−૧ ઉપર ચડવુ. ૨ ઉપર બેસવું. ૩ પલાણવું. ૪ વધવું, વૃદ્ધિંગત થવુ. ર ્-ઉપર ચડવું. –ઊગવું, ખીજમાંથી 'કુરી ફૂટવે. દક્ષ (૧ ૧૦ સેલ્ ક્ષત્તિ) ૧ નીરસ હાવું, લખુ હોવું. ૨ શુષ્ક હાવું, સૂકુ હોવું. ૩ કઠણુ હાવું. ૪ સ્નેહુ રહિત હોવું, પ્રેમ રહિત હોવું. ૫ કઠોર વચન બેલવું. હું લૂછવું. રુક્ષ (૧૦ ૩૦ સેટ્ રતિ-સે) ઉપર પ્રમાણે અથ ૧ ( ૧૦ ૪૦ સેટ્ વયંતિ–તે) ૧ રાજ્યનું ચલણી નાણું અનાવવું, સિક્કા પાડવા. ૨ રૂપ જોવું-નિહાળવું. ૩ આકૃતિ અનાવવી. ૪ સ્વરૂપ અને આકૃતિને યાદ કરવી—ચિંતવવી.

Page #261

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
रेव् : २३७ ૫ નિહાળવું, જોવું. ૬ હાવભાવથી પ્રદર્શિત કરવું–પ્રગટ કરવું. ૭ અભિનય કરે, ભજવવું. -૧ દેખવું, જેવું. ૨ તપાસવું, તપાસ કરવી. ૩ દેખાડવું. ૪ વિવેચન કરવું, વીગતવાર કહેવું. ૫ વિચાર કરીને કહેવું. ૬ ચર્ચા કરવી. ક-૧ જણાવવું. ૨ સમજાવવું, સ્પષ્ટ કરવું. ૩ કહેલી હકીકત સિદ્ધ કરવી. (જેટુ પત) સુશોભિત કરવું, શણગારવું. | (૨૦ ૩૦ સે પતિ-તે) ૧ ભેળસેળ કરવું. ૨ એકઠું
કરવું. ૩ નીરસ હોવું, લખું દેવું. ૪ વ્યાપવું, ફેલાવું. ( સાવ સે રક્ત) ૧ શંકા કરવી, સંશય કરો.
૨ વિતર્ક કર, કલ્પના કરવી. ૩ બીવું, ડરવું. [૪] રેસા (૧૨ ૫૦ લે રેવાતિ) ૧ પ્રશંસા કરવી, વખાણવું.
૨ પ્રશંસા પામવી, વખણાવું. ૩ રેખા ખેંચવી, લીટી કરવી. ૪ આંકવું. ૫ નિશાની કરવી. ૬ ચીતરવું, ચિત્ર કાઢવું.
૭ પ્રાપ્ત કરવું, મેળવવું. ૮ પ્રાપ્ત કરાવવું. રેસ્ (૨ રેનો) ૧ શૈભવું. ૨ ચળકવું, ચમકવું. [*]
(૨ ૩૦ સે તિ-તે) ૧ બોલવું, કહેવું. ૨ વાતચીત
કરવી. ૩ ઠપકો દે. ૪ યાચવું, માગવું. [2] રે(૨ ભાગ લે તે) ૧ જવું. ૨ શબ્દ કર. [૪] તેવું ( રેવતે ) ૧ જવું. ૨ કૂદતાં કૂદતાં ચાલવું.
૩ ફૂદવું. [૪] મ (૨ ૦ ૨ મતે) શબ્દ કરે. [૪] જોવું ( સાવ સે રેવત) ૧ જવું. ૨ સ્થળાંતર કરવું. ૩ કૂદતાં
કૂદતાં ચાલવું. ૪ કૂદવું. ૫ પ્રવાહરૂપે વહેવું. [*].

Page #262

२३८ : रेप
संस्कृत-धातुकोष રે (૨ કાટ લે તે) ૧ ઘડાએ હણહણવું. ૨ હણહણાટ
જે શબ્દ કરે. ૩ વરુએ શબ્દ કરે. ૪ વરુ જેવો શબ્દ કરે. ૫ ઊંચેથી શબ્દ કરવો, બૂમ પાડવી. ૬ ખંખા
રવું, ખુંખારે ખા [૪] છે (૨ ૫૦ શનિ રાતિ) શબ્દ કરે. રોર્ (૨ ૫૦ લે રોતિ) ૧ ગાંડું હોવું, પાગલ હોવું.
૨ ઉન્માદ કર, ઉન્મત્ત થવું. ૩ અપમાન કરવું. ૪ તિર
સ્કારવું. [*]. જ (૨ ૫૦ તિ) ૧ અપમાન કરવું. ૨ તિરસ્કારવું. [૪] ૌ (૨૫૦ સે તિ) ૧ અપમાન કરવું. ૨ તિરસ્કારવું. [૪] ૪ (૨૦૩૦ સે ઢાતિ-તે) ૧ ચાખવું, સ્વાદ લે.
૨ ચાટવું. ૩ ગ્રહણ કરવું, ૪ પ્રાપ્ત કરવું, મેળવવું. ૫ પ્રાપ્ત થયું. મા-૧ પ્રાપ્ત કરવું. ૨ ગ્રહણ કરવું. ટૂ (૧ શાહ સે ક્ષતે) ૧ લક્ષ્ય આપવું, ધ્યાન દેવું. ૨ - પાસવું. ૩ ઓળખવું. ૪ જાણવું. ૫ વિચારવું. ૬ સ્મરણ
કરવું, યાદ કરવું. ૭ દેખવું, નિહાળવું. સવ-એાળખવું. શ્ન (૨૦ માત્ર તે રુક્ષ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. શ્ન (૨૦ ૩૦ સેટુ રુક્ષતિ-તે) ૧ જેવું, દેખવું. ૨ તપાસવું.
૩ વિવેચન કરવું. ૪ સ્મરણ કરવું, યાદ કવું. ૫ ચિહ્ન કરવું, નિશાની કરવી. ૬ નિશાન તાકવું. ૭ આંકવું. સવઓળખવું. બા-૧ જાણવું. ૨ નિશાનીથી ઓળખી જવું. ૩૧-૧ તપાસવું. ૨ ધ્યાનમાં લેવું. ૩ વિચારવું. ૪ એળખવું. ૫ ઉપલક્ષણથી જણાવવું, અમુક વસ્તુ જણાવવા વડે તેને અનુસરતી બીજી વસ્તુ પણ જણાવવી. વિ-૧ વ્યગ્ર

Page #263

ગુજરાતી અથ સહિત.
ल : २३९
થવું, ગભરાઈ જવું. ૨ ઓળખવું. ૩ ભેદ પારખવા. ૪ જેવું, નિહાળવું. સમ્−૧ પારખવુ, કસવું, પરીક્ષા કરવી. ૨ જાણવું, સમજવું. ૩ લક્ષ્ય આપવું, ધ્યાન દેવું. ૪ સાબિત કરવુ, પુરવાર કરવું. ૫ જોવું, દેખવુ. ૬ શીખવું. જીર્ (૧ ૧૦ સેર્ વ્રુત્તિ) ૧ જવું. ૨ હાલવું, કંપવુ. ૧ (૨ ૧૦ સેટ્ તિ ) ૧ સંયુક્ત થવુ, જોડાવું. ૨ વળગવું.
૩ લપેટાવું. ૪ લટકવુ. ૫ સ્પર્શ કરવા, અડકવુ. ૬ સંગ કરવા, સેાખત કરવી. છ સબધ કરવા. લવ-૧ પાછળ લાગવુ-જોડાવું. ૨ સેવા કરવી. વિ–૧ અવલંબન કરવુ, આધાર લેવા. ૨ આરાણુ કરવું, ચડવું. ૩ પકડવું, ૪ વળગવું. પ લટકવું. ૬ સંગત થવુ, જોડાવું. [૬] ત્ (૧૦ ૩૦ સેટ્ હાનfત-તે) ૧ ચાખવું, સ્વાદ લેવા. ૨ ચાટવું. ૩ ગ્રહણ કરવું, લેવું. ૪ પ્રાપ્ત કરવું, મેળવવું. ૫ પ્રાપ્ત થવું.
હo (o૦ ૩૦ સેટ્ છાપતિ–તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ.
૪૬ (૨ ૧૦ સેટ્ કૃતિ) ૧ જવું. ૨ હાલવું, ક'પડ્યું. [૪]
હા ( ૧૦ સેટ્ કૃતિ) ૧ જવું. ૨ લંગડાતું ચાલવું, ખાડ’ગવું. ૩ લૂલું હોવું. [૩]
હમ્ (૧ ૧૦ સેટ્ કૃતિ ) ૧ સુકાવું, શુષ્ક થવું. ૨ સૂકું કરવું. ૩ ચેાડુ' હાવું, કમ હાવું. ૪ જવું. ૫ ખેલવું. ૬ સુશાભિત હોવું. છ ચળકવું, ચમકવું. ડ્-૧ ઉલ્લઘન કરવું, આજ્ઞાભંગ કરવા. ૨ અવગણના કરવી, અનાદર કરવા. ૩ એળ ગવું, વટાવી જવું, પાર જવું. [૩]
ܢ
રુપ ( ૧ ૦ સેટ તે) ૧ જવું. ૨ લાંઘણુ કરવી, ભૂખ્યા રહેવું. ૩ ઉપવાસનું વ્રત કરવું. ૪ આજ્ઞાભંગ કરવા. ૫ અવ

Page #264

२४० : लड़प
संस्कृत धातुकोष
ગણના કરવી, અનાદર કરે. ૬ ઓળંગી જવું, વટાવી જવું ૩૬-, વિ-૧ ઉલ્લંઘન કરવું, આજ્ઞાભંગ કરે. ૨ અવગણના
કરવી, અનાદર કરવો. ૩ ઓળંગવું, વટાવી જવું, પાર જવું [E] ૮ (૨૦ ૩૦ રિ-તે) ૧ જવું. ૨ બોલવું. ૩ ભવું
સુમિત હેવું. ૪ ચળકવું, ચમકવું. ટૂ-, વિ-૧ ઉલ્લઘન કરવું, આજ્ઞાભંગ કરે. ૨ અવગણના કરવી, અનાદર
કરે. ૩ ઓળંગવું, વટાવી જવું, પાર જવું. ૪૪ (૨ ૫૦ લે રજીત) ૧ ચિહ્ન કરવું, નિશાની કરવી
૨ લક્ષ્યમાં લેવું, ધ્યાન દેવું. ૪ (૨ ૪૦ સે ઢાતિ) ૧ વઢવું. ૨ ઠપકે દેવ. ૩ ધમકા
વવું. ૪ તિરસ્કારવું. ૫ અપમાન કરવું. ૬ દૂષણ દેવું.
૭ નિંદવું. ૮ ભૂંજવું. ૯ શેકવું. ૧૦ તળવું. રજ્ઞ (૬ મા સે ઢાતે) ૧ લજિજત થવું, શરમાવું. ૨ ગભ
રાવું. [૩, રો]. ૪ (૨૦ ૩૦ સે રાગતિ-તે) ૧ છુપાવવું, સંતાડવું. ૨ ઢાં
કવું. ૩ વીંટવું, લપેટવું. ૪ આડ કરવી. ૫ વાડ કરવી.
૬ વારવું, મનાઈ કરવી. ૭ રેકવું, અટકાવવું. ૮ ચળકવું. ૪૪ (૨૦ ૩૦ સે ૪નયતિ-તે) ૧ પ્રકાશવું, પ્રકાશિત થવું.
૨ પ્રકાશિત કરવું. ૩ ભવું. ૪ સુશોભિત કરવું. જ્જુ (૨ ૫૦ સે અચ્છતિ) ૧ ચિહન કરવું, નિશાની કરવી.
૨ કલંકિત કરવું. ૩ ભાંગવું. ૪ તેડવું. [૩] અન્ન (૨ ૫૦ લે રુસ) ૧ વઢવું. ૨ ઠપકે દેવ. ૩ ધમ
કાવવું. ૪ તિરસ્કારવું. ૫ અપમાન કરવું. ૬ દૂષણ દેવું. ૭ નિંદવું. ૮ દુઃખ દેવું. ૯ હણવું. ૧૦ ભેજવું. ૧૧ શેકવું.

Page #265

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
ઢog : ૨૪ ૧૨ તળવું. ૧૩ બોલવું, કહેવું. ૧૪ શોભવું, સુશોભિત હોવું. ૧૫ સુશોભિત કરવું. ૧૬ પ્રકાશવું, પ્રકાશિત થવું. ૧૭ પ્રકાશિત કરવું. ૧૮ ચળકવું, ચમકવું. ૧૯ દેવું, આ પવું. ૨૦ લેવું, ગ્રહણ કરવું. ૨૧ મજબૂત હોવું. ૨૨ બલવાન લેવું. ૨૩ બળ કરવું. ૨૪ રહેવું, નિવાસ કરે. [૩] સ્ (૨૦ ૩૦ સે ઢસરિતે) ૧ શેકવું, સુશોભિત હોવું. ૨ ચળકવું, ચમકવું. ૩ મજબૂત હોવું. ૪ બલવાન હોવું. ૫ બળ કરવું. ૬ દેવું, આપવું. ૭ લેવું, ગ્રહણ કરવું. ૮ રહેવું, નિવાસ કરે. ૯ બોલવું, કહેવું. ૧૦ નિંદવું. ૧૧ દેષ દે. ૧૨ દુઃખ દેવું. ૧૩ હણવું. = (૨૦ ૪૦ સે જ્ઞાતિ તે, રન્નાપતિ-તે) ૧ પ્રકાશિત કરવું. ૨ પ્રકાશવું, પ્રગટ થવું. ૩ સુશોભિત કરવું. ૪ સુશેભિત હોવું, શૈભવું. (૨૫૦ તિ) ૧ બાળકની પેઠે બેસવું રમવું વગેરે
બાલચેષ્ટા કરવી. ૨ ડું બોલવું. ૩ ઠપકે દે. રુટ (૨૦ ૩૦ સે ટચરિતે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ.
(૨૫૦ રતિ, અતિ) ૧ વિલાસ કરે. ૨ રમવું, ખેલવું. ૩ જીભ બહાર કાઢવી. ૪ જીભ હલાવવી-લપલપ કરવી. ૫ જીભ વડે જણાવવું. ૬ ચાટવું. ૭ વલોવવું. ૮ હલાવવું, કંપાવવું. ૯ દુઃખ દેવું. ૩-૧ ઊછળવું,
ઊલળવું. ૨ ચલિત થવું, ચંચળ થવું. ર૬ (૨૦ ૩૦ સે હારિ-તે, રાતિસે) ૧ લાડ લડાવવા.
૨ રમાડવું. ૩ પાલન-પોષણ કરવું. ૪ ચાહવું. ૫ હલાવવું. 08 (૨૦ રે સાતિ) ૧ ઉચે ફેંકવું. ૨ ઉછાળવું.

Page #266

२४२ : लण्ड
संस्कृत-धातुकोष
૩ ઉપાડવું. ૪ ધકેલવું. ૫ ઓળંગવું, વટાવી જવું. દ નિ.
દવું, નિંદા કરવી. [૩, રો] ૪ (૨૦ ૩૦ તે સાચરિતે) ઉપર પ્રમાણે અર્થે.
(૨૬૦ ર્ સાતિ) ૧ શોભવું, સુશોભિત હોવું. ૨ ચળ
કવું, ચમકવું. ૩ બેલવું, કહેવું. [૩] સબ્સ (૨૦ ૪૦ સેટું ચરિતે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. જન ( ૫૦ સે તિ) ૧ ઈજા કરવી, જખમી કરવું.
૨ અફળાવવું, પછાડવું. ૩ અફળાવું. ૪ ગ્રહણ કરવું, લેવું. હિન્દુ (૨૬૦ સે તિ) ૧ ઊંચે ફેંકવું. ૨ ઉછાળવું.
૩ ઉપાડવું. ૪ ધકેલવું. ૫ હાંકવું. ૬ ઓળંગવું, વટાવી
જવું. ૭ નિંદવું, નિંદા કરવી. [] રજૂ ( ૨૦ ૨૦ લે રવિ -તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ર૬ (૫૦ લે રર) બોલવું, કહેવું. સન-૧ અનુવાદ
કરીને બોલવું. ૨ અનુકૂલ બેસવું. ૩ ઉત્તર આપે. ૪ પછીથી બેવું. ૫ બોલ-બેલ કરવું. અ-૧ જૂઠું બોલવું. ૨ કબૂલ ન કરવું. મા–૧ આલાપ કરવો, ગાયન પહેલાં રાગનું સ્વરૂપ બાંધવા સુરાવટ કરવી. ૨ પૂછવું. ૩ પરસ્પર વાતચીત કરવી. ક-૧ પ્રલાપ કરવો, એકવાદ કરવો. ૨ બેલિવું. પ્રતિ-૧ ઉત્તર આપવો. ૨ પ્રાપ્ત થવું, મળવું. રિ-૧ વિલાપ કરવો, આકંદન કરવું. ૨ બકવાદ કરવો. ૩ શેક કરવો. વિક-બીજાએ કહેલાનું ખંડન કરવું. ક-૧ કપટપૂર્વક બેલવું. ૨ ભાષણ કરવું, બોલવું. સમા
૧ વીગતવાર કહેવું. ૨ સારી રીતે બોલવું. કમ ( માત્ર નિદ્ સમ) ૧ પામવું, પ્રાપ્ત કરવું, મેળવવું.

Page #267

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
હું : ૨૪૩
૨ પ્રાપ્ત થવું. ૩ લાભ થા. મા-૧ હણવું, વધ કરે. ૨ સ્પર્શ કરે. ૩ પ્રાપ્ત કરવું. ૩-૧ જાણવું. ૨ ઠપકે દે. ૩ પ્રાપ્ત કરવું. ૩૫-૧ઠપકે દેવ. ૨ મહેણું મારવું, માર્મિક વચન કહેવું. ૩ તિરસ્કારવું. ૪ દેષ દે. 5-, વિઝ-ડગવું, છેતરવું. સમ-૧ વિલેપન કરવું. ૨ વિભૂષિત
થવું. ૩ આભૂષણ પહેરવું. [૩, ૬] સ્ટમ (૨૦ ૩૦ સે મતિ-તે) ૧ ફેંકવું. ૨ ઉછાળવું. ૩ પ્રેરવું,
પ્રેરણા કરવી. ૪ મેકલવું. ૪ (૧ વાટ લે તે) ૧ લટકવું, ટિંગાવું. ૨ પકડવું.
૩ આશ્રય લે, આધાર લેવો. ૪ શબ્દ કરે. અત્ર૧ લટકવું, ટિંગાવું. ૨ લટકાવવું. ૩ આશ્રય લે. ૪ આશ્રય આપો. ૫ ઊંધે માથે લટકવું, ઊંચે પગ અને નીચે મસ્તક રાખી લટકવું. મા-૧ વિશ્વાસ કર, ભરોસો રાખ. ૨ આશ્રય લે, આધાર લેવો. વિ-૧ વિલંબ
કરે, વાર લગાડવી. ૨ લટકાવવું. [૩] રુમ્ (૧ વાટ લે સ્ટમ) ૧ પ્રાપ્ત કરવું, મેળવવું. ૨ પ્રાપ્ત
થવું. ૩ શબ્દ કરે. ૪ અપકાર કરે. ૫ નિંદવું. ૬ તિરસ્કારવું. ૭ દુખ દેવું. ૩–૧ જ્ઞાનની પ્રાપ્તિ થવી. ૨ વિલંબ કરે, વાર લગાડવી. હવા-૧ ઠપકે દે. ૨ નિંદવું. ૩ તિરસ્કારવું. [૩]
(કાવ્ય છે તે) જવું. સર્ષ (૨ ૬૦ સે અંતિ) જવું. ૪ (૨૫૦ સે જીર્વતિ) જવું. ૪ (૨ ૫૦ લે રુતિ) ૧ વિલાસ કરે. ૨ રમવું, ખેલવું.

Page #268

२४४ : लल्
संस्कृत-धातुकोष
૩ જીભ બહાર કાઢવી. ૪ જીભ હલાવવી-લપ-લપ કરવી. ૫ જીભ વડે જણાવવું. ૬ ચાટવું. ૭ વવવું. ૮ હલાવવું. ૯ ઝૂલવું, હીંચકવું. ૧૦ દુઃખ દેવું. કર્-૧ ઊછળવું, ઊલ
ળવું. ૨ ચલિત થવું, ચંચળ થવું. સ્ટટ્ટ (૧૦ જા. રાતે) ૧ લાડ લડાવવા. ૨ રમાડવું.
૩ રમવું. ૪ વિલાસ કરે. ૫ ચાહવું, ઈચ્છવું. ૬ પાલન
પિષણ કરવું. ૭ રાખવું, સ્થાપન કરવું, મૂકવું. ૪૪ (૨૦ ૩૦ સે ૪૪ રિ-તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ.
(૨૦ ૩૦ સે રાતિ-તે) ૧ કારીગર હેવું, કલાકુશલ હેવું. ૨ કારીગરી કરવી. ૩ કળા બતાવવી. ૪ ચતુર હેવું, હેશિયાર હોવું. ૫ હુન્નર-ઉદ્યોગ કરે. ૬ કાર્યરત
હેવું. ૭ છેલવું, પાતળું કરવું. ૪ (૨૦ ૩૦ સે ઢાપતિ-તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. સ (૨ ૩૦ સે પતિ તે) લઈચ્છવું, ચાહવું. ગરમ-૧ લેલ
કરે. ૨ યાચવું, માગવું. ૩ ઈચ્છવું, ચાહવું. ઢg (૪ ૩૦ સે ઢળતિ તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ૪ (૨ ૫૦ સે ઢસતિ) ૧ આલિંગન કરવું. ૨ મળવું,
મેળાપ કર. ૩ કાર્યરત હોવું. ૪ વિલાસ કરે. ૫ રમવું, ખેલવું. ૬ શૈભવું. ૭ તેજસ્વી લેવું. ૩-૧ ઉલ્લાસ પામવે, પ્રસન્ન થવું. ૨ ઉત્સાહિત થવું. ૩ વિકસિત થવું. ૪ શેવું. ૫ તેજસ્વી લેવું. વિ-૧ વિલાસ કરવો. ૨ રમવું. ૩ શૈભવું. ૪ તેજસ્વી હેવું. ૫ પ્રતિધ્વનિ કરવો, સામે
અવાજ કરવો. કમ્ (૨૦ ૩૦ લે રતિ-તે) ૧ કારીગર હેવું, કલાકુશલ

Page #269

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
સ્ટાન્ડ ૨૪
હેવું. ૨ કારીગરી કરવી. ૩ કળા બતાવવી. ૪ ચતુર હોવું, હોશિયાર હેવું. ૫ હાર-ઉદ્યોગ કરવો. ૬ કાર્યરત હેવું.
૭ છેલવું, પાતળું કરવું. હા (૬ આ૦ સે ઢmતે) ૧ લાજવું, લજિજત થવું, શર
માવું. ૨ ગભરાવું. [છે, જો]. રા (૨ ૫૦ નિ તિ) ૧ લેવું, ગ્રહણ કરવું. ૨ દેવું,
આપવું. ૩૧-૧ આશ્રય કરવો. ૨ લેવું. રસ (૨૨ મા તે ઢા) ૧ ધૂર્તતા કરવી, લુચ્ચાઈ કરવી.
૨ ઠગવું, છેતરવું. ૩ જુગાર રમ. ૪ સૂવું, ઊંઘવું.
૫ પહેલાં હેવું, અગાઉ હોવું. રા (૨ ૫૦ સે તિ) ૧ સૂકવવું, શુષ્ક કરવું. ૨ સુકાવું.
૩ વારવું, મનાઈ કરવી. ૪ શેકવું, અટકાવવું. ૫ વિદ્ધ કરવું. ૬ ગ્રહણ ન કરવું. ૭ કબૂલ ન કરવું. ૮ સમર્થ હોવું. ૯ વિભૂષિત કરવું. ૧૦ પૂર્ણ થવું. ૧૧ પૂર્ણ કરવું.
૧૨ તૃપ્ત થવું, ધરાઈ જવું. ૧૩ તૃપ્ત કરવું. [૪] રઘુ (૨ મા ઢા) ૧ સમર્થ હોવું, શક્તિશાલી હોવું.
૨ ગ્ય હોવું, લાયક હેવું. [+] સ્ટાન્ન (૨ ૫૦ સેટુ જાતિ) ૧ અપમાન કરવું. ૨ તિરસ્કારવું.
૩ ઠપકે દેવો. ૪ ધમકાવવું. ૫ દૂષણ દેવું. ૬ નિંદવું.
૭ મૂંજવું. ૮ શેકવું. ૯ તળવું. રા (૨ ૫૦ લે રાતિ) ૧ ચિહ્ન કરવું, નિશાની કરવી.
૨ લક્ષ્યમાં લેવું, ધ્યાન દેવું. [૩] જન્ન ( ૫૦ સે ઢાતિ) ૧ અપમાન કરવું. ૨ તિરરકા
રવું. ૩ ઠપકે દેવો. ૪ ધમકાવવું. ૫ દુષણ દેવું. ૬ નિંદવું. ૭ લૂંજવું. ૮ શેકવું. ૯ તળવું. [૩]

Page #270

२४६ : लाट्
संस्कृत धातुकोष
હાર્ (૧૧ ૧૦ સેટ્ હારુતિ) ૧ ધૃતતા કરવી, લુચ્ચાઈ કરવી. ૨ ઠગવું, છેતરવું. ૩ જુગાર રમવા. ૪ સૂવું, ઊંઘવુ. ૫ પહેલાં હોવું, અગાઉ હોવું. ત્ જીવવું, જીવિત હોવુ'. હાઇ (૧૦ ૩૦ સેટ્ છાતિ-તે) ૧ ફૂંકવું. ર ઉછાળવું, ૩ પ્રેરવું, પ્રેરણા કરવી. ૪ મેાકલવું.
હામ (૧૦ ૩૦ એટ્ હામત્તિ–તે) ઉપર પ્રમાણે અથ ખ્રિસ્ (૧ ૧૦ સેટ્ હેલતિ) જવુ.
જિલ્ (૬૧૦ સેટ્fહત્તિ) ૧ લખવું. ૨ ચિત્ર કાઢવું, ચીતરવું. ૩ નિશાની કરવી. ૪ અડકવું. ૫ સાર્ક્સ કરવું. ૬ લીસું કરવું. ૭ સ્રીસ લેાગ કરવો. મિ-૧ ચિંતા કરવી. ૨ લખવું. આ-૧ સ્થાપન કરવું. ૨ ચીતરવું'. - ૧ ચળકતું કરવું. ર ઘસવુ.... ૩ કાતરવું'. ૪ રેખા કરવી. ૫ લખવુ. પ્રતિ-૧ તપાસવુ', દેખવું. ૨ વિચાર કરવો. ૩ સામું લખવું, લખીને ઉત્તર આપવો. વિ-૧ રેખા કરવી. ૨ ચિત્ર બનાવવું. ૩ સામું લખવુ', લખીને ઉત્તર આપવો. ૪ ખાદવું. સમ્-૧ નિલે*પ કરવુ. ૨ શરીર અને કષાયાદિનું શાષણ કરવુ-કુશ કરવું. ૩ ઘસવું, ૪ રેખા કરવી, હિટ્ટ (૧ ૧૦ લેર્ હ્રિતિ) જવું. [ ૩ ]
હિ ( ૨૫૦ સેટ્ ચિતિ ) ૧ જવું. ૨ જાણવું. ૩ આલિંગન કરવું, ભેટવું. ૪ રંગવું. પ રંગ-બેરંગી કરવું. ૬ ચિત્ર અનાવવું. છ ચિત્ર-વિચિત્ર કરવું. -આલિંગન કરવું, ભેટવું, વિ−૧ આલિંગન કરવું, ભેટવું. ૨ સ્પર્શ કરવા, અડકવું. [૩] નિ (૨૦ ૩૦ સેટ્ ચિત્તિ-તે) ૧ ૨ંગવું. ૨ રગ-બેરંગી #રવું. ૩ ચિત્ર મનાવવું. ૪ ચિત્ર-વિચિત્ર કરવું.

Page #271

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
છો : ૨૪૭
ઢિ (૨૨ ૧૦ સે સ્ટિટ્યતિ) ૧ થોડું હોવું, કમ દેવું. ૨ થેડું
કરવું. ૩ ઘણુ કરવી. ૪ નિંદવું. ૫ દેષ દેવો. ટિ ( ૩૦ નિ સ્ટિમ્પતિ તે) ૧ લીંપવું. ૨ ચેપડવું. ૩ વિલે
પન કરવું, લેપ લગાડે. ૪ આંજવું. ૫ મેલું કરવું. ૬ ઢાંકવું. ૭ પાથરવું. ૮ વધારવું, અધિક કરવું. ૯ દૂષિત કરવું.
પ-૧ ચુંબન કરવું. ૨ લપવું. ૩ વિલેપન કરવું. દિ (૪ સારા અનિદ્ રિય) ૧ થેડું થવું, ઓછું થવું,
અલ્પ થવું. ૨ ઓછું કરવું. ૩ આલિંગન કરવું, ભેટવું.
૪ મેળાપ કરે, મળવું. ત્રિા (૬ ૫૦ નિ સ્ટિાતિ) ૧ જવું. ૨ આવવું. હિ૬ (૨ ૩૦ અનિઢિ , છી) ૧ ચાટવું. ૨ ચાખવું, સ્વાદ
લે. અનુ-૧ સ્પર્શ કરે, અડકવું. ૨ ચાટવું. ૩ ચાખવું. ર૬-૧ ખાવું, ભક્ષણ કરવું. ૨ ચાટવું. ૩ ચાખવું. વિ
૧ ચુંબન કરવું. ૨ ચાટવું. ૩ ચાખવું. શી (૪ માઅનિદ્ છી ) ૧ સંયુક્ત થવું, જોડાવું. ૨ ચટવું.
૩ વળગવું. ૪ આલિંગન કરવું. ૫ સંયુક્ત કરવું, જોડવું. ૬ મેળાપ કર, મળવું. ૭ લીન થવું, એકાગ્ર થવું, એકતાન થવું. ૮ આસક્ત થવું. ૯ અદશ્ય થવું. ૧૦ સંતાઈ જવું. ૧૧ લય થે, વિનાશ થ. ૧૨ પીગળવું, એગળવું. અમિ-૧ ઢાંકવું. ૨ ઢંકાઈ જવું, આચ્છાદિત થવું. સવ૧ આવવું. ૨ પાછળ આવવું. ૩ નીચે આવવું. ગ-૧ અદશ્ય થવું. ૨ સંતાઈ જવું. ૩ ઢંકાઈ જવું, આચ્છાદિત થવું. ૪ ઢાંકવું. ૫ સંયુક્ત થવું, જોડાવું. ૬ સંયુક્ત કરવું. ૭ વિ. સ્મિત થવું. ૮વિમિત કરવું. ૯ આલિંગન કરવું. ૧૦ આ

Page #272

૨૪૮ :
संस्कृत धातुकोष સક્ત થવું. ૧૧ લીન થવું, એકાગ્ર થવું, એકતાન થવું ૧૨ આવવું. ૧૩ પ્રવેશ કરે. ૧૪ ચેપડવું. ૧૫ નિવાસ કરે, રહેવું. ૩૧-૧ નિવાસ કરે, રહેવું. ૨ આશ્રય લે નિ–૧ સૂઈ જવું. ૨ સંતાવું. ૩ અદશ્ય થવું. ૪ નષ્ટ થવું ૫ મૃત્યુ થયું. ૬ દૂર થવું. ૭ દૂર કરવું. ૮ આલિંગન કરવું. ૯ નીચે ઊતરવું. ૧૦ નિવાસ કર, રહેવું. પરિ–૧ તન્મય થવું, એકતાન થવું. ૨ અદશ્ય થવું. ક-૧ પ્રલય થે, વિનાશ થ. ૨ અદશ્ય થવું. ૩ લીન થવું, એકાગ્ર થવું. ૪ આસક્ત થવું. વિ-૧ વિલય થવે, વિનાશ થ. ૨ ઓગળવું, પીગળવું. ૩ અદશ્ય થવું. ૪ છૂટું પડવું. ૫ નિવૃત્ત થવું, અટકવું. ૬ વળગી રહેવું. ૭ આશ્રય લે. સમ૧ વળગી રહેવું. ૨ ઓગળવું, પીગળવું. ૩ સૂઈ જવું. ૪ અદશ્ય થવું. ૫ સંતાવું. ૬ વિનાશ થવ. સમા-૧ સં. યુક્ત થવું, જોડાવું. ૨ લીન થવું, એકતાન થવું. ૩ આશ્રય કરે. [ો ]. ( ૫૦ શનિ ઢિનાતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. શ્રી (૨૦ ૩૦ શ્રીનગતિ-તે, ચરિ-તે, ઢાપતિ તે, રાસ
-તે) સોનું વગેરે ઓગાળવું-પિગળવું-ગાળવું. માખર્ચ કરે. કવિ-પ્રાપ્ત કરવું, મેળવવું. શ્રી (૨ ૫૦ રે ૪થતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. સુન્ (૨ ૧૦ સેટ ટુવ્રત) ૧ નકામી વસ્તુ કાઢી નાખવી. - ૨ કેશ વગેરેને ઉખેડવું. ૩ ઝૂંટવી લેવું. ૪ સંતાડવું.
૫ દૂર કરવું. ૬ છેલવું. ૭ તેડવું. ૮ ચીરવું. ૯ કાપવું. ફુબ્સ (૨ ૨૦ સે ઢાંત) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. [૩]

Page #273

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
હું : ૨૪૧
સુa ( ૫૦ સે સુન્નતિ) ૧ બલવાન હોવું. ૨ બળ કરવું.
૩ વસવું, રહેવું. ૪ ઘર કરવું. ૫ લેવું, ગ્રહણ કરવું. ૬ દેવું, આપવું. ૭ ઝાલવું, ભવું. ૮ શોલાવું. ૯ ચળકવું, ચમ
કવું. ૧૦ બોલવું. ૧૧ દુખ દેવું. ૧૨ હણવું. [૩] સુa (૨૦ ૩૦ સેટુ ટુતિ -સે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. સુ (૨ ૫૦ ટોતિ) ૧ આળોટવું, ગાવું. ૨ રગદળવું,
મસળવું. ૩ વવવું, મથન કરવું. ૪ ધકેલવું, ધક્કો માર. ૫ હાલવું, કંપવું. દવારવું, મનાઈ કરવી. ૭ - કવું, અટકાવવું. ૮ સંયુક્ત કરવું, જોડવું. ૯ બોલવું, કહેવું. ૧૦ શોભવું. ૧૧ ચળકવું, ચમકવું. ચા-પાછું ફરવું.
કન્ન ષ્ટ થવું. ટચ-છલકાવું. સુરુ (8ાતે ઢોરતે) ૧ સામું મારવું. ૨ અથડાવું. ૩ કામા
વેશથી ઉત્તેજિત થવું. ૪ આળોટવું. ૫ હાલવું, કંપવું. ૬ ધકેલવું. ૭ ઝઘડવું. ૮ વારવું, મનાઈ કરવી. ૯ અટકા
વવું. ૧૦ દુઃખ દેવું. ૧૧ શોભવું. ૧૨ ચળવું, ચમકવું. જી (૪ go સે હુતિ) ૧ લૂંટવું. ૨ ચોરવું. ૩ આળ
ટવું, રેળાવું. ૪ ગળવું, મસળવું. ૫ વવવું, મથન કરવું. ૬ ધકેલવું, ધક્કો માર. ૭ હાલવું, કંપવું. ૮ વારવું,
મનાઈ કરવી. ૯ અટકાવવું. ૧૦ સંયુક્ત કરવું, જોડવું. સુ (૬ ૧૦ સેટુ સુરતિ) ૧ આલિંગન કરવું, ભેટવું.
૨ મેળાપ કરે, મળવું. ટ્ટ (૨૦ ૩૦ સે ઢોટથતિ તે) ૧ શૈભવું, સુશોભિત દેવું.
૨ ચળકવું, ચમકવું. ૩ બેલવું, કહેવું. સુરુ (૨ ૬૦ સે તિ) ૧પછાડ, અફળાવવું. ૨ પાડી દેવું,

Page #274

૨૦ : જુ
संस्कृत धातुकोष ૩ ફેડવું. ૪ અથડાવું. ૫ માર માર. ૬ ઈજા કરવી
૭ ખિન કરવું. ૮ આળોટવું. ૯ જવું. સુ (૨ કાટ સ્ટોત્તે) ૧ સામું મારવું. ૨ વારવું, મનાઈ
કરવી. ૩ રેકવું, અટકાવવું. ૪ આળોટવું. ૫ ગળવું મસળવું. ૬ અથડાવું. ૭ કામાવેશથી ઉત્તેજિત થવું
૮ હાલવું, કંપવું. ૯ ધકેલવું. ૧૦ ઝઘડવું. ૧૧ દુઃખ દેવું સુ (૬ ૧૦ સે સુતિ) ૧ સંયુક્ત કરવું, જોડવું. ૨ સંયુક્ત
થવું. ૩ મેળાપ કરે, મળવું. ૪ આલિંગન કરવું, ભેટવું
૫ આળોટવું. ૬ ઝરવું, ટપકવું. ૭ પ્રવાહરૂપે વહેવું. સુ (૨૦ ૩૦ સે ઢોકતિ તે) ૧ લૂંટવું. ૨ ચોરવું. સુરૂ (૨ ૫૦ સે ઢોતિ) ૧ વલોવવું. ૨ ડેલવું. ૩ હાલવું
કંપવું. ૪ ચક્રાકાર ઘૂમવું. ૫ ટહેલવું, આમ-તેમ ચાલવું હુ ( ૫૦ લે હુતિ) ૧ ઢાંકવું. ૨ છુપાવવું. ૩ આશ્રય
આપ. ૪ ટેકે લે, આધાર રાખવો. ૫ આલિંગન
કરવું. ૬ મેળાપ કરે, મળવું. ૭ સંયુક્ત થવું, જોડાવું. સુ ( ૫૦ સે સુઇતિ) ૧ લૂંટવું. ૨ ચેરવું. ૩ અપમાન
કરવું. ૪ આળસ કરવી. ૫ ભૂલું દેવું. ૬ લંગડાતુ
ચાલવું [૨] સુન્ (૨૦ ૨૦ સુઇ રિતે) ૧ લૂંટવું. ૨ ચેરવું.
૩ અપમાન કરવું. કુ (૨ ૫૦ સે સુન્દતિ) ૧ લૂંટવું. ૨ ચોરવું. ૩ જવું.
૪ લંગડાતું ચાલવું. ૫ લૂલું દેવું. ૬ આળસ કરવી. ૭ વારવું, મનાઈ કરવી. ૮ અટકાવવું. ૯ અપમાન કરવું. ૧૦ માર મારે, ૧૧ આળોટવું, રેળવું. ૧૨ રગદળવું. [૪]

Page #275

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
હું : ૨૨
સુ (૨ ૫૦ સે સુosતિ) ૧ લુંટવું. ૨ ચેરવું. ૩ કંપવું. [૩] સુરૂ (૨૦ ૩૦ સે સુ -તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. હુન્ય (૨ ૫૦ સે સુન્થર) ૧ હણવું. ૨ નડવું. ૩ દુઃખ
દેવું. ૪ કંકાસ કરે. ૫ દુઃખી હોવું. ૬ સંકટગ્રસ્ત
હેવું. [૩] gy (૪ ૧૦ સે સુવ્યતિ) ૧ વ્યાકુલ થવું, ગભરાઈ જવું.
૨ વ્યાકુલ કરવું. ૩ બેશુદ્ધ થવું. ૪ અદશ્ય થવું, ગુમ
થવું. ૫ અદશ્ય કરવું. ૬ નષ્ટ થવું. ૭ નષ્ટ કરવું. સૂકુ (૬ ૩૦ નિ સુરિ તે) ૧ છેદવું, કાપવું. ૨ ઈજા
કરવી. ૩ ઘસવું. ૪ નષ્ટ કરવું. ૫ લૂંટવું. ૬ ચોરવું.
૭ ઝૂંટવી લેવું. [૪] કુમ (૪ go સે સુસ્થતિ) ૧ લેભ કર. ૨ આશા કરવી.
૩ મેહિત થવું. ૪ આસક્ત થવું. ૫ લોભાવવું, આકર્ષણ
કરવું. -, સ—૧ લેભાવવું. ૨ ખેંચવું. સુમ (૬ ૫૦ સે સુમતિ) ૧ વ્યાકુળ થવું, ગભરાઈ જવું.
૨ વ્યાકુલ કરવું. ૩ બેશુદ્ધ થવું. ૪ લોભ કર. ૫ આશા
કરવી. ૬ મહિત થવું. ૭ આસક્ત થવું. ૮ લોભાવવું. સુન્ન ( ૫૦ સે સુન્વતિ) ૧ દુઃખ દેવું. ૨ ઈજા કરવી.
૩ હણવું. ૪ છેદવું, કાપવું. ૫ ખાદવું. ૬ ઉખેડવું. ૭ નષ્ટ થવું. ૮ નષ્ટ કરવું. ન દેખવું, ન જેવું. ૧૦ સંતાઈ જવું.
૧૧ અદશ્ય લેવું. ૧૨ અદશ્ય કરવું. [૩] સુ (૨૦ ૩૦ સે સુનીતિ-રે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. જીરું (૨ ૫૦ સે ઢોતિ) ૧ હાલવું, કંપવું. ૨ કંપાવવું.
૩ ડોલવું. ૪ ડેલાવવું. પ હીંચકવું. ૬ હીંચકાવવું.

Page #276

२५२ : लुम्
संस्कृत-धातुकोप ૭ ઉશ્કેરવું. ૮ મર્દન કરવું, મસળી નાખવું. ૯ મરડવું. ૧૦ આળોટવું. ૧૧ સંયુક્ત થવું, મળવું. વિ-૧ મારીને પાડી દેવું. ૨ સામને કરે, સામું થવું. ૩ લૂંટી લેવું.
૪ આળોટવું. ૫ હીંચકાવવું. ૬ ડોલાવવું. ૭ વિખેરવું. સુ (૨ ૩૦ સેટું ટોપતિ તે) ૧ ચેરવું. ૨ લૂંટવું. ૩ હણવું.
૪ દુઃખ દેવું. સુષ્પ (૨૦ ૩૦ સે ઢોઘતિ તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ટુ (૬ ૧૦ સે ઢોર) ૧ હણવું. ૨ દુઃખ દેવું.
(૨ ૫૦ મનિટુ ઢોસિ) ૧ લોભ કરે. ૨ આશા કરવી. ૩ ઈચ્છવું. ૪ મહિત થવું. ૫ મહિત કરવું. ૬ હણવું.
૭ દુઃખ દેવું. ટૂ (૧ ૩૦ સેદ્ સુરારિ, સુનીતે) ૧ લણવું. ૨ કાપવું, છેદવું.
-ઉખેડી નાખવું. ટૂ (૨ ૫૦ સે સૂરિ) ૧ ચોરવું. ૨ લૂંટવું. ૩ સુશોભિત કરવું. સૂવું (૨૦ ૩૦ સે સ્વતિ તે) ૧ ચેરવું. ૨ પીડવું. ૩ હણવું. ઢગૂ (૨ ૫૦ સે ઢāત) ૧ રેકવું, અટકાવવું. ૨ વારવું,
મનાઈ કરવી. ૩ દૂર કરવું. [૩] સેa (૨૨ ૬૦ સે સેતિ) ૧ વિલાસ કરવો. ૨ રમવું,
ખેલવું. ૩ ભૂલ કરવી. ૪ ઠોકર લાગવી. ૫ પડી જવું.
૬ પ્રશંસા પામવી. ૭ પ્રશંસા કરવી. સેવા (૨૨ ૫૦ ટુ હેવાતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. છે (૨૨ ૧૦ સે સેતિ) ૧ ધૂર્તતા કરવી, લુચ્ચાઈ કરવી.
૨ ઠગવું, છેતરવું. ૩ જુગાર ખેલ. ૪ સૂવું, ઊંઘવું, ૫ પહેલાં હોવું, અગાઉ લેવું. ૬ ભવું. ૭ ચળકવું.

Page #277

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
लोट् : २५३ સેવ (૨ મા સે પતે ) ૧ જવું. ૨ સમીપ જવું, નજીક
જવું. ૩ શબ્દ કર. [૪] સેરા (૨૨ ૫૦ સે ઢાતિ) ૧ શોભવું. ૨ ચળકવું, ચમકવું. સૈન (૨ ૫૦ સે દૈતિ) ૧ જવું. ૨ આજ્ઞા કરવી, હુકમ
કરે. ૩ આલિંગન કરવું, ભેટવું. ૪ સ્પર્શ કરે. ૫ ચૂર્ણ કરવું, ચૂરે કર. ૬ પીસવું, વાટવું. [૧]
(૨ લાવે તે સ્ત્રોતે) જેવું, દેખવું. [૪] ઢો (૨૦ ૪૦ સે ટોચરિતે) ૧ જેવું, દેખવું. ૨ શોભવું.
૩ ચળકવું, ચમકવું. ૪ બોલવું, કહેવું. સવ-૧ અવલેકન કરવું, ઝીણવટથી તપાસવું. ૨ જેવું, દેખવું. બા-, -,
- સમ-જેવું, દેખવું. સમમિ-૧ અવલોકન કરવું, ઝીણવટથી તપાસવું. ૨ જેવું, દેખવું. [8] ઢોર્ (૨ આ૦ સે ઢોચતે) જેવું, દેખવું. શા-૧ વિચારવું.
૨ મનન કરવું. ૩ વિવેચન કરવું. [૪] ઢોર્ (૨૦ ૩૦ સે ઢોરચરિતે) ૧ શોભવું. ૨ ચળકવું,
ચમકવું. ૩ બેલવું, કહેવું. બા-૧ વિચારવું. ૨ મનન કરવું. ૩ વિવેચન કરવું. ૪ દેખાડવું, બતાવવું. ૫ બોલવું, કહેવું. ૬ પ્રાયશ્ચિત્ત સ્વીકારવા માટે ગુરુજીને પિતાને
અપરાધ જણાવો. [૪] ઢો (૨ ૧૦ સે ઢોરતિ) ૧ ઉન્માદ કરે, ઉન્મત્ત થવું.
૨ ગાંડું હોવું. ૩ ભૂખ હોવું. [૪] રોટુ (૨૨ ૫૦ સે ઢોર્ચતિ) ૧ ધૂર્તતા કરવી, લુચ્ચાઈ કરવી.
૨ ઠગવું, છેતરવું. ૩ જુગાર ખેલ. ૪ સૂવું, ઊંઘવું. ૫ પહેલાં હોવું, અગાઉ હોવું. ૬ ભવું. ૭ ચળકવું. ચમકવું.

Page #278

२५४ : लोड
संस्कृत-धातुकोष ઢો (૨ સે સ્ટોતિ) ૧ ઉન્માદ કર, ઉન્મત્ત થવું.
૨ ગાંડું હોવું. ૩ મૂર્ખ હોવું. [૪] ઢો ( માત્ર સે રોટ) ૧ એકઠું કરવું. ૨ ઢગલ કરે.
૩ એકઠું થવું. ૪ ઢગલો થવો. ૌ (૨ ૬૦ તિ) ૧ ઉન્માદ કર, ઉન્મત્ત થવું.
૨ ગાંડું હોવું. ૩ મૂર્ખ હોવું. [૪] ૌટું ( ૨ v તે સ્ત્રૌતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. [8] રવી (૧ Aનિ રિપનારિ) ૧ આલિંગન કરવું, ભેટવું.
૨ સંયુક્ત કરવું, જોડવું. ૩ સંયુક્ત થવું. ૪ પ્રાપ્ત થયું,
મળવું. ૫ જવું. ૬ સમીપ જવું, નજીક જવું. ચી (3 v૦ નિ રિચનાતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ વી (3 10 શનિ વિનાતિ, રવીનાતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. રહ્યા (૨૦ ૩૦ સે પતિ-તે) ૧ ન સમજાય એવું
બોલવું. ૨ બબડવું. ૩ સંદિગ્ધ બોલવું. વંદું (૨ જાવ વંતે) વધવું, વૃદ્ધિગત થવું. [૩] વંટૂ (૨ ૫૦ સે વંતિ) ૧ શૈભવું, સુશોભિત હેવું. ૨ ચળ
કવું, ચમકવું. ૩ બેલવું, કહેવું. [૩] વંદું (૨૦ ૩૦ સે વંતિ -તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. વરુ ( રાવ તે વાતે) જવું, ગમન કરવું. વન્ન (૨ ૫૦ સે વપતિ) ૧ ક્રોધ કરે. ૨ રીસાવું. ૩ એ
કઠું કરવું. ૪ ઢગલો કરે. ૫ એકતા કરવી, સંપ કર. વહુ (૨ ૦ સે વવતિ) જવું, ગમન કરવું. વા (૨ ભાવ સે વરે) ૧ વક્રતા કરવી, વાંકાઈ કરવી,
આડોડાઈ કરવી. ૨ દુષ્ટતા કરવી. ૩ દુષ્ટતા કરાવવી. ૪ વાંકે કરવું. ૫ વાંકું હેવું. ૬ વાંકુંચૂકું ચાલવું. ૭ જવું. [૧]

Page #279

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
वट् : २५५ વ ( g૦ સે વકૃતિ) જવું, ગમન કરવું. [] વજ (૨ ૫૦ ટુ વતિ ) ૧ ખેડંગવું, લંગડાતું ચાલવું. ૨ લલું
હેવું. ૩ જવું. [૩] વ8 (૨ કાલે વત્તે ) ૧ ઉતાવળું ચાલવું. ૨ ખરાબ રીતે
ચાલવું. ૩ ચાલવા માંડવું. ૪ ચાલવાની શરૂઆત કરવી. ૫ જવું, ગમન કરવું. ૬ આરંભ કરે. ૭ જલદી કરવું. ૮ તિરસ્કારવું. નિંદવું. ૧૦ દેષ દે, કલંક આપવું. [૩] (૨ ૫૦ શનિ વuિ) ૧ બેલવું, કહેવું. ૨ જણાવવું, સમજાવવું. ૩ ભણવું, અધ્યયન કરવું. અનુ-૧ અનુવાદ કરીને બોલવું. ૨ પછીથી બોલવું. ૩ યોગ્ય કહેવું. ૪ ભણવું, અધ્યયન કરવું. ઝ-૧ પ્રવચન કરવું, ભાષણ કરવું, વ્યાખ્યાન કરવું. ૨ વીગતવાર કહેવું. ૩ બલવાની શરૂઆત કરવી.
૪ બેલવું, કહેવું. પ્રતિ–પ્રત્યુત્તર આપે, જવાબ દે. વર્ (૨૦ ૨૦ ૨ વાચરિતે) ૧ વાંચવું. ૨ સંદેશ આપે,
કહેણ કહેવું. ૩ ખબર દેવી, સમાચાર આપવા. ૪ બોલવું.
(૨ ૫૦ સે વાતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. યજ્ઞ ( ૨ ૫૦ જેટુ વતિ) ૧ જવું, ગમન કરવું. વ૬ (૨૦ ૩૦ ૨ વાનગતિ-સે) ૧ બાણને દુરસ્ત કરવું-સમા
રવું. ૨ બાણને તૈયાર કરવું. ૩ માર્ગ સમાર, રસ્તે દુરસ્ત કરે. ૪ જવું, ગમન કરવું.
( go ઉદ્ઘત્તિ) જવું, ગમન કરવું. [૪] થન્ક (૨ મા સે વક્રતે) ૧ ઠગવું, છેતરવું. ૨ ફસાવવું. [૪] વે (૨૦ ૩૦ સેટુ વન્નતિ તે) ૧ ઠગવું, છેતરવું. ૨ ફસાવવું.
(૦ ૨ વદતિ) ૧ વીંટવું, લપેટવું. ૨ ઘેરી લેવું.

Page #280

२५६ ; वट
संस्कृत धातुकोष ૩ બાંધવું, જકડવું ૪ ગૂંથવું. ૫ આમળવું, વળ દેવે. ૬ વિભાગ કરવા. ૭ અલગ કરવું. ૮ વહેંચવું. ૯ કહેવું.
૧૦ બકવાદ કરે. ૧૧ ઠપકે દે. વટ (૨૦ ૩૦ સે વરાતિ-તે) ૧ વીંટવું, લપેટવું. ૨ ઘેરી
લેવું. ૩ બાંધવું, જકડવું. ૪ ગૂંથવું. ૫ આમળવું, વળ દેવે.
૬ વિભાગ કરવા. ૭ અલગ કરવું. ૮ વહેંચવું. વ ( ૫૦ ને વતિ) ૧ જાડું હોવું. ૨ જાડું કરવું.
૩ સમર્થ હોવું, શક્તિમાન હોવું. વ8 (૨૦ ૩૦ સેદ્ વતિ તે) ૧ વીંટવું. ૨ ગૂંથવું. ૩ ઘેરી
લેવું. ૪ બાંધવું. ૫ આમળવું, વળ દે. વ (? g૦ સે ગતિ) ૧ ચડવું. ૨ પલાણવું. ૩ વધવું, વૃદ્ધિ
ગત થવું. ૪ સામેથી ખેંચવું. ૫ આગ્રહ કર. વળ (૨ ૫૦ સે વળતિ ) શ કરે, અવાજ કર. વ ( ૨ સે વરિ) ૧ વહેંચવું, વહેંચણ કરવી. રવિ
ભાગ કરવા. ૩ અલગ કરવું. ૪ ચેરવું, ચેરી કરવી. [૩] વટ (૨૦ ૩૦ સે લઇથતિ તે, વટાપત્તિ-) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. વ (? માત્ર તે વાતે) ૧ એકલું જવું, એકલું ચાલવું.
૨ સહાય વિના ચાલવું. [૩] વષ્ણુ ( સાવ ટુ વveતે) ૧ વીંટવું, લપેટવું. ૨ ગૂંથવું.
૩ ઘેરી લેવું. ૪ આચ્છાદન કરવું, ઢાંકવું. ૫ બાંધવું. ૬ આમળવું, વળ દે. ૭ વહેંચવું. ૮ વિભાગ કરવા. ૯ અલગ
કરવું. ૧૦ ચામડી ઉતરડવી, ખાલ ઉતારવી. [૨] વર્ (૨ ૫૦ સે વઇતિ) ૧ વહેંચવું. ૨ વિભાગ કરવા.
૩ અલગ કરવું. ૪ ચામડી ઉતરડવી, ખાલ ઉતારવી. ૫ આચ્છાદન કરવું, ઢાંકવું. [૨]

Page #281

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
बद्: २५७
થર્ (૧૦ ૩૦ સેફ્ટ વોઝતિ-તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. જૂઠ (૨૦ ૩૦ શેટુ વપૂરુતિ-તે) ૧ લણણું. ૨ કાપવું. ૩ અનાજ વગેરે ઝાટકવું–વાવલવું-ઊપવું. ૪ શુદ્ધ કરવું,
સાફ કરવું. ૫ પવિત્ર કરવું. ૨૬ (૩૦ વરિ-તે) ૧ બોલવું, કહેવું. ૨ સંદેશો
કહે, કહેણ કહેવું. ૩ ખબર દેવી, સમાચાર આપવા. ૪ બજવું, વાજિંત્રાદિનું વાગવું. ૫ સમજાવવું. ૬ વાટ જેવી, રાહ જોવી, રાહ દેખવી. વર્-(ા વ) ૧ બોલતાં શોભવું. ૨ સુશોભિત લેવું. ૩ બેલી જાણવું. ૪ જાણવું. ૫ ઉત્સાહને વાણીથી પ્રગટ કરે. ૬ ઉત્સાહ ધરે. સન૧ અનંતર બલવું. ૨ પછીથી બોલવું. ૩ સદશ બેલવું, સરખું કહેવું. ૪ અનુવાદ કરે. ૫ કહેલાને ફરીથી કહેવું. ૬ સાથે બેસવું. અપ-૧ નિંદવું, નિંદા કરવી. ૨ જૂઠું બોલવું. મિ-વંદન કરવું, નમસ્કાર કરે. ૩પ-(વા વપરાતે) ૧ આશ્વાસન આપવું. ૨ સમજાવીને કહેવું. ૩ ફેસલાવવું. ૪ ખુશામત કરવી. ૫ ઠપકે દેવ. રિ– ૧ વિરુદ્ધ બેલવું. ૨ નિંદવું, નિંદા કરવી. ૩ ખોટું કલંક દેવું. ૪ ગાળ દેવી. ૫ ઠપકે દે. -૧ સામું બોલવું. ૨ વાદ-વિવાદ કરે. ૩ બકવાદ કર. કરિ-૧ ઉત્તર આપે, જવાબ દે. ૨ સામું બેલવું. ૩ વિરુદ્ધ બોલવું. ૪ ખંડન કરવું. વિ-૧ વાદ-વિવાદ કરે. ૨ વિરુદ્ધ બેલવું. ૩ ઝઘડે કર. ૪ ખરાબ વચન કહેવું. વિ (માત્ર વિતે) જુદી જુદી માન્યતાઓ મુજબ જુદું જુદું બોલવું.
વિઝ-૧ પરસ્પર વિરુદ્ધ બોલવું. ૨ બકવાદ કરે, લવારો ૧૭

Page #282

२५८ : बद्
संस्कृत-धातुकोष કરે. ૩ નિષ્ફર બોલવું, કઠોર વચન કહેવું. વિર૧ વચનભંગ કરે, કહીને ફરી જવું. ૨ અસત્ય હોવું, જૂ હું સાબિત થવું. ૩ ઊલટું દેવું, વિપરીત હેવું. -૧ પ્રમાણ ભૂત કરવું, સત્ય સાબિત–પુરવાર કરવું. ૨ સારી રીતે બોલવું.
સંક-( કાવ્ય સંગ્રાવતે ) એકઠા મળીને બોલવું. વત્ (૧૦ ૩૦ સે વાવતિ-તે) ૧ ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ૨ વાર્જિ
ત્રાદિ બજાવવું-વગાડવું. મિ-પ્રણામ કરો, વંદન કરવું. ઘઉં (૨ ૫૦ સે વધતિ) વધ કરે, હણવું. વન ( ૫૦ સે વનતિ) ૧ શબ્દ કરે, અવાજ કર. ૨ સે
વવું, સેવા કરવી. ૩ સારવાર કરવી. ૪ ભજન કરવું. ૫ ઉપકાર કરે. ૬ સહાય કરવી. ૭ આશ્રય આપે. ૮ ધંધે-રોજગાર કરે. ૯ શ્રદ્ધા રાખવી, વિશ્વાસ રાખે. ૧૦ હણવું. ૧૧ ઈજા કરવી. ૧૨ માર માર. ૧૩ દુઃખ
દેવું. ૧૪ આપગ્રસ્ત હોવું. ૧૫ દુ:ખી હોવું. વન (૨૦ ૩૦ સે વનચરિતે, વાનરસે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. વન (૨ ૫૦ સે વનતિ) ૧ હોવું, થવું. ૨ કરવું. [૪] વન (૮ ૩૦ સે નોતિ, વનરે) યાચવું, માગવું. [૪] ક ( માત્ર તે વરતે) ૧ વંદન કરવું, નમન કરવું. ૨ સ્તુતિ
કરવી, સ્તવના કરવી. ૩ પ્રશંસા કરવી, વખાણવું ૪ સત્કાર
પૂર્વક કુશલ-સમાચાર પૂછવા. [૩] ઘળુ (૨ ૩૦ અનિટુ તે) ૧ વાવવું. ૨ ગર્ભાધાન કરવું.
૩ વણવું, સાળ વડે કાપડ બનાવવું. ૪ ઉત્પન્ન કરવું. ૫ કાપવું, છેદવું. ૬ હજામત કરવી. ૭ આપવું, અર્પણ કરવું. ૮ આમળવું, વળ દે. નિ–૧ બલિદાન આપવું. ૨ અર્પણ કરવું, આપવું. []

Page #283

ગુજરાતી અથ સહિત.
વર્ષે : ર
વસ્ત્ર (૨૫૦ સેર્વતિ) ૧ જવું. ૨ સ્થલાંતર કરવું. થમ ( ૬ ૬૦ સેત્ વત્તિ) વમન કરવું, ઊલટી કરવી. —૧ - હાર કાઢવું. ૨ ઊલટી કરવી. [ૐ, ૩]
વય ( ? આ॰ સેર્વતે) ૧ જવું. ૨ સ્થલાંતર કરવું.
વર ( ૧૦ ૩૦ સેર્વાંત-તે) ૧ ઇચ્છવું, ચાહવું. ૨ પ કરવું. ૩ આશા કરવી. ૪ વરદાન માગવું. ૫ સંતુષ્ટ કરવું. વળ ( ૧૦ સેટ્ વયંતિ) જવું, ગમન કરવું. વિચ ( ૬ ૫૦ સેટ્ વિત્તિ) ૧ સેવવું, સેવા કરવી. ૨ સારવાર કરવી. ૩ પૂજવું, પૂજા કરવી. [ નામધાતુ ] વર્ષ( ૧૦ સેટ્ વર્ધત્તિ) જવું, ગમન કરવું. વર્ષ(૧ ૦ સેટ્ વચંતે) ૧ શાભવું. ૨ તેજસ્વી હેવું. ૩ ચળકવું. વર્ષ (૧૦ ૩૦ ક્ષેત્ વર્ષચત્તિ-તે) ૧ કાપવું. ૨ ચીરવું. ૩ પૂરવુ, ભરવું. ૪ પૂર્ણ કરવું. પ પૂર્ણ થવું.
વળ (૨૦૪૦ સેટ્ વળત્તિ-તે) ૧ પ્રેરવું, પ્રેરણા કરવી. ૨ આજ્ઞા કરવી, હુકમ કરવા. ૩ માકલવું. ૪ માવવું. ૫ દળવું, લોટ કરવા. ૬ ચા કરવા, ભૂકા કરવો. છ પીસવું, વાટવું. વળ ( ૧૦ ૩૦ સેટ્ થળત્તિ-તે, યર્નાવસિ-તે) ૧ વર્ણવવું, વિસ્તા
રથી કહેવું. ૨ વિસ્તારવું, ફેલાવવું. ૩ પ્રશંસા કરવી, વખાણવું. ૪ રંગવું, રગ દેવા. ૫ ચકચકિત કરવું. ૬ ચકચકત હોવું, ચળકવું, ચમકવું. છ મહેનત કરવી, ઉદ્યમ કરવા. ૩૧–પ્રશ’સા કરવી, વખાણવું. નિ—૧ દેખવું, જેવું. ૨ તપાસવું. ૩ પ્રશ'સા કરવી, વખાણવું.
વર્ષ ( ૨૦ ૪૦ સેટ્ વર્ધત્તિ તે) ૧ કાપવું. ૨ ચીરવું. ૩ નાહવું. ૪ વધેરવું, ફ્રાડવું. ૫ ભરવું, પૂરવું, ૬ પૂર્ણ કરવું.

Page #284

રદ્દ : વર્ણ
संस्कृत धातुकोष વર્ષ (સેદ્ વરિ) ૧ જવું ૨ હણવું. ૨ દુઃખ દેવું વ (૨૩૦ સેદ્ વતિ તે) ૧ વરસવું. ૨ ભીનું થવું, પલ
ળવું. ૩ ભીનું કરવું, પલાળવું. ૪ છાંટવું. વસ્ (શાસે વ) ૧ શ્રેષ્ઠ દેવું. ૨ મુખ્ય હેવું. ૩ દેવું
આપવું. ૪ યાદ કરવું. ૫ બોલવું, કહેવું. ૬ ઠપકે આપ
૭ ઢાંકવું. ૮ હણવું. ૯ દુઃખ દેવું. વ (૨૦ ૪૦ સે વતિ -તે) ૧ શૈભવું. ૨ ચળકવું, ચમ
કવું. ૩ બેલવું, કહેવું. ૪ હણવું. ૫ દુઃખ દેવું. વરુ ( ૫૦ જેટુ વેતિ) ૧ વળવું, પાછું ફરવું, પાછું આવવું
૨ જવું, ગમન કરવું. ૩ વળી જવું, વાંકું થવું. ૪ ઢાંકવું ૫ પાથરવું. ૬ ઉત્પન્ન થવું. ૭ સાધવું, સિદ્ધ કરવું, પાર પાડવું. ૮ જીવવું, જીવિત હોવું. વર્-૧ વિલેપન કરવું ૨ પાછું ફરવું. વિ-વળી જવું, વાંકું થવું. ( ગાવઢતે) ૧ ઢાંકવું. ર વીંટવું, લપેટવું. ૩ ઘેરી
લેવું. ૪ પાથરવું. ૫ જવું, ગમન કરવું. વ (૨૦ ૩૦ સે વયતિ-તે, વાઢયતિ–સે) ૧ પાલન-પોષણ
કરવું. ૨ જીવવું, જીવિત હોવું. ર (૨૦ માત્ર તે વાતે) ૧ જેવું, દેખવું. ૨ વીગતવાર
કહેવું, વિવેચન કરવું. વર (૨૦ ૩૦ સે વરચતિ તે) ૧ બેલવું. ૨ ઠપકો દે. વ ( ૫૦ સે વરાતિ) ૧ જવું. ૨ ઠેકતાં ચાલવું. ૩ કે
કડો માર. ૪ કૂદવું. પ બોલવું. ૬ અભિમાન સૂચક શબ્દ કરે, ખંખાર ખાવ. ૩૫–૧ આક્રમણ કરવું, હુમલે કરે. ૨ પરાભવ કરે.

Page #285

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
वक : २६१
ઘT (૬૨ ૫૦ સે વસૂતિ) ૧ સુંદર લેવું, મને હર હોવું.
૨ મીઠાશ હોવી. ૩ મધુર બલવું. ૪ પૂજવું, પૂજા કરવી.
૫ સત્કાર કરે. ૬ પૂજાવું, પૂજનીય હોવું. વપુરા (૧૦ ૩૦ સેટુ વધુ તિ-તે) ૧ લણવું. ૨ કાપવું.
૩ અનાજ વગેરે ઝાટકવું-વાવલવું-ઊપણવું. ૪ શુદ્ધ કરવું,
સાફ કરવું. ૫ પવિત્ર કરવું. વપૂરું (૨૦ ૩૦ સે વપૂઢતિ-) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. 5 (? માત્ર તે વત્તે) ૧ ખાવું, ભક્ષણ કરવું. રત્યુટ (૨૦ ૩૦ સે વઘુતિ -સે) ૧ લણવું. ૨ કાપવું.
૩ અનાજ વગેરે ઝાટકવું-વાવલવું-ઊપણવું. ૪ શુદ્ધ કરવું,
સાફ કરવું. ૫ પવિત્ર કરવું. વચૂઢ (૨૦ ૩૦ સે વધૂઢતિ તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. 1ર (૨ મા ઘટ્ટને) ૧ ઢાંકવું. ૨ સંકેચાવું. ૩ વળી
જવું, વાંકુ થવું. ૪ જવું. ૫ હાલવું, કંપવું. વસ્ (૨ ભાવ રે વર) ૧ મુખ્ય હેવું, આગેવાની હેવું.
૨ શ્રેષ્ઠ છેવું. ૩ બેલવું, કહેવું. ૪ ઠપકે દેવો. ૫ ઢાંકવું.
૬ હણવું. ૭ દુઃખ દેવું. વરદ્ (૧૦ ૩૦ સે વરાતિસે) ૧ શોભવું. ૨ ચળકવું, ચમ
કવું. ૩ બોલવું, કહેવું. ૩ (૨ ૫૦ વષ્ટિ) ૧ ઈચ્છવું. ૨ પ્રકાશવું. ૩ (૨ ૫૦ સે વપતિ) ૧ હણવું. ૨ દુઃખ દેવું. વધુ (૫ ૫૦ રે વાન્નોતિ) હણવું, વધ કર. ar (? શા સેક્ વત્તે) ૧ જવું. ૨ દેખવું, જેવું. a (૨૦ ૩૦ સેદ્ વદતિ -તે) ૧ જવું. ૨ દેખવું, જેવું.

Page #286

२६२ : वस्
संस्कृत-धातुकोष જમ્ (૨ ૫૦ નિર્વ તિ) ૧ રહેવું, વસવું, વાસ કરે.
૨ હેવું, વિદ્યમાન હોવું. ૩ સમય ગાળ, વખત વીતાવ. ૪ બાંધવું. -૧ ઉપર બેસવું. ૨ ઉપગ કરે, કામમાં લેવું. ૩ સ્વાધીન કરવું, કબજે લે. ૪ રહેવું. ગા-૧ સમય વીતાવ. ૨ વિસ્તારવું. ૩ રહેવું. ૩૬-૧ દૂર કરવું. ૨ દેશ નિકાલ કરવું. ૩ઉજ્જડ કરવું. ૩–૧ ઉપવાસનું વ્રત કરવું. ૨ ભૂખ્યા રહેવું, લાંઘણ કરવી. ૩ નજીક રહેવું. નિ–૧ વસ્ત્ર પહેરવું. ૨ ઓઢવું. ૩ સ્વાધીન કરવું, કબજે લે. ૪ રહેવું. રિ-૧ પ્રવાસ કરે, મુસાફરી કરવી. ૨ જૈનાગમ પ્રસિદ્ધ પર્યુષણ પર્વ આરાધવું. ૩ રહેવું. - ૧ પ્રવાસ કરે, મુસાફરી કરવી. ૨ પરદેશ જવું. - ૧ સાથે રહેવું, એકઠું રહેવું. ૨ સંગ કરવો. ૩ આચરણ
કરવું, આચરવું, પાળવું. ૪ રહેવું, વાસ કરે. વસ (૨ માત્ર વર્ત) ૧ વસ્ત્ર પહેરવું. ૨ ઓઢવું. ૩ પાથ
રવું. ૪ ઢાંકવું. (૪ ૫૦ રસ્થતિ) ૧ થંભવું, થંભી જવું. ૨ સીધું હોવું, પાંસરું હોવું. ૩ સ્વભાવે સરલ–નિખાલસ હોવું ૪ સ્વભાવે સ્થિર હોવું. ૫ અભિમાન કરવું, અક્કડ હોવું. ૬ નિશ્ચલ હોવું. [૪] (૨૦ ૩૦ સેટુ વાસતિ તે) ૧ સ્નેહ કરે, પ્રીતિ કરવી. ૨ ચાહવું, ઈચ્છવું. ૩ સુવાસિત કરવું, સુગંધી કરવું. ૪ વાસ બેસાડવી, ગંધ બેસાડવી. ૫ ચીકણું હોવું. ૬ ચીકણું કરવું. ૭ ચોપડવું. ૮ ભીનું કરવું. ૯ માન્ય કરવું, કબૂલ કરવું. ૧૦ ગ્રહણ કરવું, લેવું. ૧૧ હરણ કરવું, લઈ જવું. ૧૨ કાપવું. ૧૩ નષ્ટ કરવું. ૧૪ હણવું.

Page #287

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
यह् : २६३ વસ (૨૦ ૩૦ ૨ વરાતિ–તે) ૧ વસવું, રહેવું. ૨ સુવાસિત
કરવું, સુગંધી કરવું. ૩ વાસ બેસાડવી. વઠ્ઠ ( ગા. વક્ત) ૧ જવું. ૨ દેખવું, જેવું. વત્ (૨૦ ના રે ) ૧ દુઃખ દેવું. ૨ માર માર.
૩ યાચવું, માગવું. ૪ જવું. વ૬ (૨૩૦ નિ વરિ-તે) ૧ વહન કરવું, ઉપાડવું. ૨
ધારણ કરવું. ૩ લઈ જવું. ૪ ઘસડી જવું. ૫ પહોંચાડવું. ૬ પ્રાપ્ત કરવું. ૭ સંભાળ લેવી, જવાબદારી સ્વીકારવી. ૮ પ્રવાહરૂપે વહેવું. ૯ ઝરવું, ટપકવું. ૧૦ પવનનું વાવું. ૧૧ પરણવું. ૧૨ હાલવું, કંપવું. ગતિ-સમય વીત, વખતનું વ્યતીત થવું. અપ-૧ લઈ જવું. ૨ હરણ કરવું, ઉપાડી જવું. ૩ દૂર કરવું. ૪ ઓછું કરવું, કમ કરવું. અ-૧ વહેવું. ૨ પ્રવાહમાં તણાવું, તણાતું જવું. ૩ ડૂબવું.
-૧ ધારણ કરવું. ૨ રાખવું. ૩ લાવવું, આણવું. ૪ ઉત્પન્ન કરવું. ૫ પ્રવાહરૂપે વહેવું. સદ્-૧ પરણવું. ૨ ધારણ કરવું. ૩ વસ્ત્રાદિ પહેરવું. ૪ રાખવું. ૫ ભાર વહન કરે. ૬ સહન કરવું. ૭ ઊંચું કરવું. ૮ લઈ જવું, ઉપાડી જવું. ૩૫–૧ શરૂ કરવું. ૨ ઉત્પન્ન કરવું. નિ–૧ આશ્રય આપે. ૨ ટેકે આપ. નિ–૧ નભાવવું, પાર પાડવું. ૨ આશ્રય આપ. ૩ નિર્વાહ કર, આજીવિકા ચલાવવી. ૪ પૂર્ણ કરવું. પરિ-(૧૦ પરિવતિ) ૧ પાણીનું પૂર આવવું. ૨ પાણી ફરી વળવું. ૩ વહન કરવું, ઉપાડવું. ૪ ધારણ કરવું. ૫ ચાલુ રહેવું. -(૬૦ પ્રવતિ) ૧ વહન કરવું, ઉપાડવું. ૨ લઈ જવું. ૩ પ્રવાહરૂપે વહેવું. ૪ ઝરવું, ટપકવું ૫ ખેંચવું.

Page #288

૨૬૪ : ૧
संस्कृत धातुकोष
૬ પવનનું વાવું. વિ-વિવાહ કરે, પરણવું. સમૂ-૧ અંગનું મર્દન કરવું, શરીર દબાવવું. ૨ વહન કરવું, ઉપાડવું. ૩ ઘસડી જવું. ૪ પરણવું. ૫ તૈયાર થવું, સજ્જ થવું.
દ પ્રગટ કરવું, જણાવવું. ઘટ્ટ (૨૦ ૩૦ સે વાહૂતિ તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. શા
૧ સાન્નિધ્ય માટે દેવ-દેવી યા દેવતાધિછિત વસ્તુને બોલાવવી.
૨ બોલાવવું. વા (૨ ૫૦ નિર્ વારિ) ૧ પવનનું વાવું. ૨ ફૂંકવું. ૩ -
ગથી ચાલવું. ૪ જવું. ૫ નુકસાન કરવું. ૬ દુઃખ દેવું, ૭ ઈજા કરવી. ૮ હણવું. ગ-૧ વાવું. ૨ ફેંકવું. - સુકાવું, શુષ્ક થવું. ૩૧-કંપવું. નિ–૧ બુઝાવું, ઓલવાઈ જવું. ૨ નષ્ટ થવું. ૩ ઈજા કરવી. ૪ દુઃખ દેવું. નિર૧ મુક્ત થવું, મોક્ષ પામવો. ૨ શાંત થવું. ૩ નિશ્ચલ થવું. ૪ ઓલવાઈ જવું, બુઝાવું. ૫ વાવું. પરિ–સુકાવું, શુષ્ક
થવું. પરિનિ - મુક્ત જવું, મેક્ષ પામે. ૨ શાંત થવું. at ( ૨૦ ૩૦ વાવતિ-તે) ૧ સુખ ભેગવવું, સુખી હોવું.
૨ સુખી કરવું. ૩ સેવા કરવી. ૪ સારવાર કરવી. ૫ જવું. થાક્ષ (૨ ૫૦ સે વારૂક્ષતિ) ૧ ચાહવું, ઈચ્છવું. ૨ ઝંખવું,
ઝંખના કરવી. ૩ આશા કરવી. [૩] વાછુ ( ૫૦ સે વાચ્છતિ) ૧ ઈચ્છવું. ૨ આશા કરવી.
૩ અપેક્ષા રાખવી. ૪ યાચવું, માગવું. [૩] વાર્ (૨ મા સે વાતે) ૧ નહાવું, સ્નાન કરવું. ૨ ડૂબકી
મારવી. ૩ પ્રેમ કરે. [૪] વાર (૧૦ ૩૦ સે વાતથતિ-) ૧ સુખ જોગવવું, સુખી હોવું.

Page #289

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
विच् : २६५
૨ સુખી કરવું. ૩ સેવવું, સેવા કરવી. ૪ સારવાર કરવી.
૫ જવું, ચાલવું. ૬ એકઠું કરવું. વધુ ( રાવ સે વાધતે ) ૧ નડવું. ૨ પજવવું, સતાવવું.
૩ શેકવું, અટકાવવું. ૪ પીડવું, દુખ દેવું. વાત (૪ મા રે વાવૃત્ત) ૧ સેવા કરવી, ભક્તિ કરવી.
૨ સારવાર કરવી. ૩ સ્વીકારવું. ૪ પસંદ કરવું. ૫ વિવ
રણ કરવું, વિસ્તારથી જણાવવું. ૬ ફેલાવવું. [૪] વાર (૪ માં સેક્ વાર તે) ૧ પક્ષીએ શદ કરે. ૨ પક્ષી
સમાન શબ્દ કર. ૩ શબ્દ કરે, અવાજ કરવો. ૪ હાક મારવી. ૫ આમંત્રણ કરવું, બોલાવવું. ૬ નિમંત્રણ કરવું,
નેતરવું. ૭ તેડવું, તેડું કરવું. વાણ (૪ ના રે વારતે ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. [5] વાણ (૪ સે વાતે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. વાર (૨૦ ૩૦ સે વાતથતિ તે) ૧ વાસ આવવી. ૨ વાસ
વાળું કરવું. ૩ સુગંધી કરવું. ૪ ધૂપ દેવે, ધૂપિત કરવું. ૫ વઘારવું, વઘાર દે, છમકાવવું. ૬ મસાલેદાર કરવું. ૭ સંસ્કાર આપે, સંસ્કારવાળું કરવું. ૮ સેવવું, સેવા
કરવી, ભક્તિ કરવી. ૯ સારવાર કરવી. વાત્ (વાગે વાતે) ૧ પ્રયત્ન કરે, પ્રયાસ કરે.
૨ પરિશ્રમ કરે, મહેનત કરવી. [૪] વિરુ (૨ ૫૦ લે વિર્વતિ) વિક્વણુ કરવી, દિવ્ય સામર્થ્ય
વડે ઉત્પન્ન કરવું. [વામિ] વિક્રૂ (જાવ વિતે) ભણવું, અભ્યાસ કરે. વિર (૭૩૦ શનિટુ વિન, વિ ) ૧જુદું કરવું. ૨ જુદું

Page #290

२६६ : विच्
संस्कृत-धातुकोष થવું. ૩ દૂર કરવું. ૪ તૂટી જવું. ૫ છૂટી જવું. ૬ ભેદવું. ૭ ચીરવું. ૮ વિવેક કરે. ૯ ભેદ પારખ, તફાવત જાણ. ઉત્-ઉદ્વેગ કરે, ખિન્ન થવું. વિ-૧ વિવેચન કરવું, વિસ્તારથી જણાવવું. ૨ વિવેક કરે. ૩ ભેદ પારખવે. તફાવત જાણ. ૪ પરિત્યાગ કરે. ૫ દૂર કરવું, ૬ જુદું
કરવું. ૭ ભેદવું. ૮ ચીરવું. ૯ વિનાશ કરે. [૨] વિર (રૂ ૩૦ નિ વેgિ, વેવિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ૪] વિરજી (૬૫૦ તે વિછાતિ, વિતિ) ૧ જવું. ૨ નજીક જવું. વિરું (૨૦ ૩૦ સે વિછતિને) ૧ભવું, સુશોભિત હોવું.
૨ ચળકવું, ચમકવું. ૩ બોલવું, કહેવું. વિવુ ( રૂ ૩૦ મનિટુ વેજીિ , વેવિ) ૧ જુદું કરવું. ૨ જુદુ
થવું. ૩ દૂર કરવું. ૪ તૂટવું. ૫ છૂટવું, છૂટી જવું. દલે દવું. ૭ ચીરવું. ૮ વિવેક કરે. ૯ તફાવત જાણ, ભેદ પારખ. -ઉદ્વેગ કરે, ખિન્ન થવું. વિતફાવત જાણો,
ભેદ પારખ. [ 2] . વિજ્ઞ (૬ મા સે વિગતે) ૧ બીવું, ડરવું. ૨ ભયથી ધ્રુજવું.
૩ હાલવું, કંપવું. ૪ વિપત્તિ આવવી, સંકટગ્રસ્ત થવું. ટુ-૧ ઉદ્વેગ પામવે, વ્યાકુળ થવું. ૨ ગભરાઈ જવું
૩ ખેદ પામ, ખિન્ન થવું. ૪ કંટાળવું. [], ગો] વિજ્ઞ (૭ ૫૦ સે વિન૪િ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. [છે, રો] વિ (૨ ૬૦ સે વેતિ) ૧ શબ્દ કરે. ૨ બૂમ પાડવી.
૩ આક્રોશ કરે. ૪ શાપ દેવો. ૫ ગાળ દેવી. ૬ નિંદવું. વિ ( ૫૦ સે વેતિ) ૧ આક્રોશ કરે. ૨ શાપ દે.
૩ ગાળ દેવી. ૪ નિંદવું. ૫ ભાંગવું ૬ ચીરવું. ૭ તેડવું

Page #291

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
विद् : २६७
વિ8= (૨૦ ૩૦ ૮ વિશ્વતિ-સે) ૧ અનુકરણ કરવું.
૨ બનાવટી વેશ લે. ૩ ફજેત કરવું. ૪ મશ્કરી કરવી.
૫ તિરસ્કારવું. ૬ સંતાપવું, પજવવું. ૭ દુઃખ દેવું. વિમ્ (૧૦ ૩૦ સે વિસતિને) ૧ ઓછું હોવું, કમ દેવું.
૨ હાસ થે, ઘસાવું, ક્ષીણ થવું. વિર (૨૦ ૩૦ સે વિત્તથતિ તે, વિરાતિ -તે) ૧ ધનને
ખર્ચ કરે, ધન વાપરવું. ૨ દેવું, દાન દેવું. ૩ ધાર્મિક
કાર્યમાં સદ્વ્યય કરવો. ૪ ત્યાગ કરે. વિથ (૨ મા તે થો) યાચવું, માગવું. [૪] નિ (૨ ૫૦ વેત્તિ, વે) જાણવું, સમજવું. નિ–૧ વિ
રક્ત થવું, વૈરાગ્ય આવ. ૨ ખિન્ન થવું, ખેદ કરે. ૩ કંટાળવું. ૪ દુઃખી હોવું. સમુ-૧ જાણવું. ૨ મનન કરવું.
-(ાસંવિ) ૧ ધ્યાન ધરવું. ૨ ગાભ્યાસ કરે. વિ૬ (૪૦ નિ વિદ્ય) ૧ હેવું, વિદ્યમાન લેવું, હયાત
હેવું. ૨ જીવિત હોવું. નિર્-૧ વિરક્ત થવું, વૈરાગ્ય આ
વ. ૨ ખિન્ન થવું. ૩ કંટાળવું. ૪ દુઃખી હોવું. વિટુ (૬ ૪૦ નિ વિતિ-તે) મેળવવું, પ્રાપ્ત કરવું. નિ
૧ વિરક્ત થવું, વૈરાગ્ય આવો. ૨ ખિન્ન થવું, ખેદ કરે. ૩ કંટાળવું. ૪ દુખી હોવું. પરિ–મોટા ભાઈને લગ્ન થયા
પહેલાં નાના ભાઈએ પરણવું. [૪] વિદુ (૭ માત્ર નિ વિન્ત, વિજો) ૧ વિચારવું, ચિંતન કરવું,
૨ મનન કરવું. ૩ જાણવું, સમજવું. ૪ વાદ-વિવાદ કરે. ૫ તકરાર કરવી. નિ–૧ વિરક્ત થવું, વૈરાગ્ય આવ. ૨ ખિન થવું, ખેદ કરે. ૩ કંટાળવું. ૪ દુઃખી દેવું.

Page #292

२६८ : विद्
संस्कृत-धातुकोप વિદ્ (૨૦ ૩૦ સેદ્ વેતિ-તે) ૧દવું, ભેગવવું, અનુભવવું.
૨ જાણવું, સમજવું. ૩ જણાવવું, પ્રસિદ્ધ કરવું. ૪ સહન કરવું, વેઠવું. ૫ કહેવું, બોલવું. ૬ આખ્યાન કરવું, વીગતવાર સમજાવીને કહેવું. ૭ વખાણવું. ૮ રહેવું, વાસ કરે. ૯ સ્થિર રહેવું. ૧૦ વાદ-વિવાદ કરે. ૧૧ તકરાર કરવી.
નિ–વીગતવાર સમજાવીને કહેવું. પ્રતિ–દેવું, અર્પણ કરવું. વિદ્દ (વિધતિ) ૧ કરવું. ૨ વિધિ મુજબ કરવું.
૩ બંદેબસ્ત કરવો. ૪ આજ્ઞા કરવી, હુકમ ચલાવ.
૫ બનાવવું, રચવું. ૬ વિધવું. ૭ કાણું પાડવું. ૮ છેદવું. વિન્દ્ર (૨ ૫૦ સે વિતિ) ૧ અવયવ કરવા, વિભાગ કરવા.
૨ અવયવ હોવા, વિભાગ થવા. [૩] વિન્દ્ર (૨ ૩૦ સે વિતિ તે) મેળવવું, પ્રાપ્ત કરવું. ઘર
મોટા ભાઈના લગ્ન થયા પહેલાં નાના ભાઈએ પરણવું. [૧] વિ૬ (૨૦ ૩૦ સે વેરચતિ-તે) ૧ ફેંકવું. ૨ ઉછાળવું. વિરુ (૬ ૫૦ સે વિવિ) ૧ સ્વીકારવું. ૨ વસ્ત્ર પહેરવું.
૩ ઓઢવું. ૪ ઢાંકવુ. ૫ છિદ્ર કરવું. ૬ છેદવું. ૭ ભાંગવું.
૮ સ્તુતિ કરવી, સ્તવના કરવી. ૯ પ્રશંસા કરવી. વિસ્ (૨૦ ૩૦ ૨ વેઢથતિ-તે) ૧ ફેંકવું. ૨ ઉછાળવું. ૩ મેક
લવું. ૪ પ્રેરવું, પ્રેરણા કરવી. વિસ્ટા (૨૨ ૫૦ સે વિટાતિ) ૧ વિલાસ કરે. ૨ રમવું,
ખેલવું, ક્રિડા કરવી. વિજ્ઞ ( ૫૦ નિ વિરાતિ) ૧ પ્રવેશ કરે, પેસવું. ૨ ધસવું,
ઘૂસવું. ૩ કબજામાં આવવું. ૪ બેસવું. ૫ વ્યાપવું, ફેલાવું. ૬ વ્યાપ્ત કરવું. અનુ-૧ પછીથી પ્રવેશ કરે. ૨ પછ

Page #293

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
विष् : २६९
વાડેથી પિસવું. ૩ અંદર જવું. કમિનિ-(કામિનિવિરતે) ૧ અભિમાન કરવું. ૨ આગ્રહ કરે. ૩ આસક્ત થવું. ૪ આશ્રય લે. ૫ રહેવું, વસવું. ૬ આરામ કરે. ૭ થંભી જવું, કાવું, અટકવું. ૮ કબજે કરવું. ૯ સામે બેસવું. મા-૧ પેસવું. ૨ ધસવું, ઘૂસવું. ૩ પાસે જવું. ૪ કબજે કરવું. ૫ વ્યાપ્ત થવું, ફેલાવું. ૬ ફેલાવવું. ૭ સંબદ્ધ હેવું, યુક્ત હેવું. ૮ ઉપભેગ કરે. ૩પ૧ બેસવું. ર પાસે જવું. ૩ લશ્કરને પડાવ નાખ. ૪ પેસવું. રિ-(વાનિવા) ૧ રહેવું, વસવું. ૨ - શ્રય લે. ૩ આસક્ત થવું. ૪ પરણવું. ૫ બેસવું. ૬ પ્રવેશ કરે. નિ–૧ ઉપગ કરે, ભેગવવું. ૨ સં. ભેગ કરો. ૩ પરણવું. ૪મૂછિત થવું. ૫ બહાર જવું. ૬ ત્યાગ કરે, છેડી દેવું. ૭ પ્રવેશ કરે. પરિ–૧ વીંટવું, લપેટવું. ૨ ભેટ આપવું. ૩ સામે મૂકવું, ક-૧ પ્રવેશ કરે, પેસવું. ૨ ધસવું, ઘૂસવું. ૩ વ્યાપ્ત થવું, ફેલાવું. ૪ ફેલાવવું. ૫ આરંભ કર. સંનિ-(કાસંનિવિરતે) ૧ પાસે જવું. ર પાસે રહેવું. સ—૧ સૂવું, નિદ્રા લેવી. ૨ આરામ કરે. ૩ સંગ કરે. ૪ પ્રવેશ કર. સમા-૧ માવું, સમાવેશ થ, સમાવું. ૨ યુક્ત હેવું, સંબદ્ધ હોવું. ૩ એકતાન થવું, એકાગ્ર થવું. ૪ આગ્રહ
રાખ. ૫ પાસે જવું. ૬ પેસવું, પ્રવેશ કરવો. વિ૬ (૫૦ સે વેરિ) ૧ ભીંજવવું, પલાળવું. ૨ છાંટવું. [૪] વિમ્ (રૂ ૩૦ શનિ વેષ્ટિ, વેવિટે) ૧ વ્યાપવું, ફેલાવું. ૨ ફે
લાવવું. ૩ ઘેરવું, ઘેરી લેવું. પરિ–૧ પીરસવું. ૨ વીંટવું, લપેટવું. ૩ ઘેરવું. [૪]

Page #294

२७० : विष्
संस्कृत-धातुकोष વિ૬ (૬ ૧૦ સે વિતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. વિવુ (૧ ૫૦ ને વિદાતિ) ૧ છૂટું પાડવું, જુદું કરવું.
૨ છૂટું થવું, જુદું પડવું. ૩ વિયેગી થવું. વિઠ્ઠ (૨૦ ૩૦ સે વિચરિતે) દેખવું, જેવું. થિ (૨૦ મા સે વિચરે) ૧ હણવું. ૨ દુખ દેવું. વિસ્ (૪ ૫૦ સે સ્થિતિ) ૧ ટેરવું, પ્રેરણા કરવી. ૨ મોક
લવું. ૩ ફેંકવું. ૪ ઉછાળવું. ૫ દૂર કરવું. ૬ છોડવું,
ત્યાગ કરે. ૭ સામે રાખવું, સામે ધરવું. વીર (૨ ૫૦ નિવેતિ) ૧ ગર્ભ ગ્રહણ કરે, સગર્ભા થવું.
૨ ઉત્પન્ન થવું. ૩ ખાવું, ભક્ષણ કરવું. ૪ તૃપ્ત થવું, ધરાવું. ૫ ચાહવું, ઈચ્છવું. ૬ વ્યાપવું, ફેલાવું. ૭ ઘેરવું, ઘેરી લેવું. ૮ જવું. ૯ ફેંકવું. ૧૦ ઉછાળવું. ૧૧ મેકલવું.
૧૨ દડાવવું. સન-૧ ઘેરવું, ઘેરી લેવું. ૨ વીંટવું, લપેટવું. વક (૨૦ ૩૦ સે વીજયતિ-તે) ૧ વીંજવું, પવન નાખવે,
પંખ કરે. ૨ વસ્ત્રાદિથી ઝાપટવું. ૩ અનાજ વગેરે
ઝાટકવું-ઊપવું. વીર (૨૦ મા સે વીવીતે) ૧ શૂરવીર હોવું, પરાક્રમી લેવું.
૨ શૂરાતન ફેરવવું, પરાક્રમ કરવું. વીમ (? માત્ર તે વીમતે) ૧ પ્રશંસા કરવી, વખાણવું. - ૨ સ્તુતિ કરવી, સ્તવના કરવી. ૩ બડાઈ મારવી. [૪] વીર (૨૦ ૩૦ સે વાર-તે) ૧ શૂરવીર હેવું, પરાક્રમી
હોવું. ૨ શૂરાતન ફેરવવું, પરાક્રમ કરવું. ૩ (૧ ૫૦ સે યુતિ) ૧ ત્યાગ કરે, છેડી દેવું.
૨ સંયુક્ત કરવું, જોડવું. [૪]

Page #295

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
वृ : २७१
૩ (૨૦ ૩૦ સે વોટર-સે) ૧ હણવું. ૨ દુઃખ દેવું. ( ૬ ૬૦ સેન્ યુતિ ) ૨ ત્યાગ કરે, છોડવું. ૨ દેવું,
આપવું. ૩ ઢાંકવું. ૪ છુપાવવું. ગુvટ (૨૦ ૩૦ ગુveત-તે) ક્ષીણ થવું, ઘસાઈ જવું.
(૧ ૫૦ સે યુતિ) ૧ હણવું. ૨ દુઃખ દેવું. [૩] યુ08 (૨૦ ૨૦ ટુ યુતિ -તે) ૧ હણવું. ૨ દુઃખ દેવું. યુધ (૨ ૫૦ સે કુતિ) ૧ હણવું. ૨ દુઃખ દેવું. [] ૩ (૨૦ ૩૦ સેટુ યુવતિ-તે) ૧ હણવું. ૨ દુઃખ દેવું. પુરા (૨૨ ૪૦ સે ગુરથતિ) ૧ માનવું. ૨ જાણવું, સમ
જવું. ૩ ચોરવું, ચોરી કરવી. ગુપ્ત (૪ ૫૦ યુરિ) ૧ છેડી દેવું, ત્યાગ કરવો.
૨ ફેંકવું. ૩ ઉછાળવું. ૪ ભાંગવું, ટુકડા કરવા. પુત (૨૦ ૩૦ સે યુરતથતિ તે) ૧ સન્માન કરવું, સત્કાર
કરવો. ૨ વંદન કરવું. ૩ અપમાન કરવું. ૪ તિરસ્કારવું. ધૂપ (૨૦ ૩૦ સે ગૂપતિ-તે) ૧ હણવું. ૨ દુખ દેવું. (૧ ૩૦ સે વૃત્તિ -વૃg) ૧ પસંદ કરવું. ૨ સ્વીકારવું. ૩ મુકરર કરવું, નિયત કરવું. ૪ વર-કન્યાનું વરવું, સગાઈ કરવી, સગપણ કરવું. ૫ યાચના કરવી, માગવું. ૬ આચ્છાદન કરવું, ઢાંકવું. પ-૧ બતાવવું, દેખાડવું. ૨ રક્ષણ કરવું, બચાવવું. ૩ છુપાવવું. ૪ આચ્છાદન કરવું, ઢાંકવું.
-ઉઘાડું કરવું, ઉઘાડવું. બા-૧ આચ્છાદન કરવું, ઢાંકવું. ૨ વીંટવું, લપેટવું. ૩ સંતાડવું. ૪ ઘેરી લેવું. ૫ રેકવું, અટકાવવું. ૬ યાચવું, માગવું. ૭ પસંદ કરવું. ૮ ભરવું, પૂરવું. કટુ-શેષ રહેવું, બાકી રહેવું. નિ–૧ નિવારણ કરવું,

Page #296

२७२ : पृ
संस्कृत-धातुकोर
મનાઈ કરવી. ૨ ફેકવું, અટકાવવું. ૩ પૂર્ણ કરવું. નિ–૧ સંતુષ્ટ થવું, ખુશી થવું. ૨ સુખી દેવું. ૩ શાંત થવું. ૪ પૂર્ણ કરવું, સમાપ્ત કરવું. ૫ નિવારણ કરવું, વારવું. ૬ રેકવું, અટકાવવું. રિ-૧ વીંટવું, લપેટવું. ૨ ઘેરી લેવું. ૩ ઢાંકવું. ૪ વિશ્વાસ રાખવો. -૧ ઢાંકવું. ૨ પહેરવું. ૩ પસંદ કરવું. કા-૧ વસ્ત્રાદિ પહેરવું. ૨ - દવું. ૩ ઢાંકવું. વિ-૧ વિવરણ કરવું, વીગતવાર સમજવવું. ૨ વિસ્તારવું, ફેલાવવું. ૩ ખુલ્લું કરવું, ઉઘાડવું. ૪ પ્રસિદ્ધ કરવું, જાહેર કરવું. ૫ પસંદ કરવું. ૬ કેશ
વ્યવસ્થિત કરવા, વાળ ઓળવા. -૧ નિરોધ કર, રેકવું, અટકાવવું. ૨ સંવર કરવો, નુતન કર્મબંધને રોકવા. ૩ બાહ્ય પ્રવૃત્તિમાંથી હટી જઈ આત્માભિમુખ થવું. ૪ સમેટવું, આપવું. ૫ નિવૃત્ત થવું. ૬ બંધ કરવું.
૭ ઢાંકવું. ૮ ગુપ્ત રાખવું, છુપાવવું. મા-વટવું, લપેટવું. ઘુ (૩૦ સે ગૃતિ, કૃતિ ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. 9 (3 મા તે કૃળીને) ૧ સેવા કરવી, ભક્તિ કરવી. ૨ ભજવું,
ભજન કરવું. ૩ પૂજવું, પૂજા કરવી. ૪ આદર-સત્કાર કરવો. ૫ આતિથ્ય કરવું, પરણાગત કરવી. (૨૦ ૩૦ સે વારિ -તે) ૧ આચ્છાદન કરવું, આવરણ કરવું, ઢાંકવું. ૨ વારવું, અટકાવવું. નિ–૧ સામું થવું. ૨ નિ
વારણ કરવું, મનાઈ કરવી. ૩ રોકવું, અટકાવવું. 5 ( ૩૦ સેટુ વસતિ-તે) ૧ ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ૨ પસંદ કર્યું.
૩ સ્વીકારવું. ૪ મુકરર કરવું, નિયત કરવું. ૫ વરકન્યાનું વરવું, સગાઈ કરવી, સગપણ કરવું.

Page #297

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
वृण : २७३ ૬ (૨૫૦ ધૃત્તિ) ૧ વધવું, વૃદ્ધિગત થવું. ૨ હાથીએ
ગર્જના કરવી. ૩ ઊંચેથી શબ્દ કરે. ૪ શેવું. ૫ ચળ
કવું, ચમકવું. ૬ બોલવું, કહેવું. [૩] j (૨૦ ૩૦ શેર્ બૃત્તિ-તે) ૧શોભવું. ૨ ચળકવું. ૩ બોલવું.
(૨ સાવતે) ૧ ગ્રહણ કરવું, લેવું. ૨ કબૂલ કરવું, માન્ય કરવું. { ({ આવ રે વૃક્ષ) ૧ સ્વીકારવું. ૨ પસંદ કરવું.
૩ આચ્છાદન કરવું, ઢાંકવું. ૪ નિયત કરવું, નીમવું.
૫ એકઠું કરવું. ૬ વિસ્તારવું. વૃત્ (૭ ૫૦ રે કૃ9િ ) ૧ સ્વીકારવું. ૨ પસંદ કરવું.
૩ આચ્છાદન કરવું, ઢાંકવું. ૪ ઓઢાડવું. ૫ વીંટવું, લપે
ટવું. ૬ વર્જવું, ત્યાગ કર. ૭ જવું. [9] થર્ (૨ ૫૦ ને વરિ) ૧ વર્જવું, ત્યાગ કર. ૨ હર
રહેવું. [ ] (૨ ભાગ લે ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. []
(૨૦ ૩૦ સે વરિ -તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. સ્ (૭ ૫૦ સે વૃત્તિ) ૧ વર્જવું, ત્યાગ કરે. ૨ દૂર રહેવું. ૩ સ્વીકારવું. ૪ પસંદ કરવું. ૫ આચ્છાદન કરવું, ઢાંકવું. ૬ ઓઢાડવું. ૭ વટવું, લપેટવું. ૮ શુદ્ધ કરવું.
બા-૧ દાન દેવું. ૨ ત્યાગ કરે, વર્જવું. [9] કૅમ્સ (૨ મા સે ) ૧ વર્જવું, ત્યાગ કરે. ૨ હર
રહેવું. [] (૬ ૫૦ કૃતિ) ૧ આનંદ કરે. ૨ ખુશી થવું. ૩ ખુશી કરવું. ૪ તૃપ્ત થવું, ધરાવું. ૫ તૃપ્ત કરવું. ૬ ઉત્સાહ ધરે, ઉત્સાહિત થવું.
૧૮

Page #298

૨૪ : વૃદ્
संस्कृत धातुकोष પૃg (૮ ૩૦ સે કૃણોતિ, વૃત્તિ, તિ, વતે) ખાવું
ભક્ષણ કરવું. []. વૃત (૨૦ સે વર્તતે) ૧ વર્તવું, હેવું, વિદ્યમાન હોવું
૨ જીવિત હેવું. ૩ સ્થિત હોવું, રહેવું. ૪ વર્તન કરવું આચરવું. ૫ પસંદ કરવું. ૬ સ્વીકારવું. ૭ મુકરર કરવું નિયત કરવું. અતિ-૧ જીતવું, પરાજય કર, હરાવવું ૨ ઉલ્લંઘન કરવું, આજ્ઞાભંગ કરે. ૩ ઓળંગવું, વટાવી જવું. ૪ જતા રહેવું, ચાલ્યા જવું. ૫ વ્યાપ્ત થવું. અનુ૧ અન કરવું. ૨ અનુકૂલ વર્તન રાખવું. ૩ પાછળપાછળ જવું. ૪ સેવા-સારવાર કરવી. ૫ વ્યાકરણાદિના પૂર્વસૂત્રના પદનું અન્વય માટે નીચેના સૂત્રમાં જવું, અનુ. વૃત્તિ આવવી. ૬ આગળ આવી ગયેલા અર્થનું અનુસંધાન કરવું. અનુપરિ-ફરવું, ફરતા રહેવું. -૧ પાછું ફરવું. ૨ હટી જવું, પાછું ખસવું. ૩ ધૂમવું. ૪ કમ થવું, ઓછું થવું, હાસ છે. ૫ નમવું. મિનિ-૧ નિવૃત્ત થવું. ૨ રેકાવું. ૩ પાછું ફરવું. ૪ હટી જવું. ૫ જુદું થવું, અલગ થવું. ૬ વારવું, મનાઈ કરવી. ૭ રેકવું, અટકાવવું. મિનિ–૧ ઉત્પન્ન કરવું, બનાવવું. ૨ તૈયાર કરવું. ૩ ખેંચવું, બહાર કાઢવું. ૪ પૂર્ણ કરવું. મા–૧ આવવું. ૨ પાછું આવવું. ૩ પરિભ્રમણ કરવું. ૪ આસપાસ ફરવું. ૫ ચક્રની પેઠે ઘૂમવું. ૬ પ્રદક્ષિણા આપવી. ૭ વીંટળાવું. ૮ વીંટાળવું, લપેટવું. ૯ ઘુમાવવું, ફેરવવું. ૧૦ બદલવું. ૧૧ કરવું. ૧૨ વારંવાર કરવું. ૧૩ વ્યવસ્થા કરવી. ૧૪ તત્પર થવું, તૈયાર થવું. ૧૫ નિવૃત્ત થવું. ૧૬ સૂકવવું. ૧૭ દુખ દેવું.

Page #299

ગુજરાતી અર્થ સહિત,
वृत् : २७५
૧૮ વિલીન થવું. ૧૯ ભણેલા પાઠને યાદ કરે, આવૃત્તિ કરવી. ૩-૧ પરિભ્રમણ કરવું. ૨ મૃત્યુ થવું, મરીને બીજે જન્મ લે. ૩ કર્મનાં પરમાણુઓની લઘુ-સ્થિતિને હટાવી લાંબી સ્થિતિ કરવી. ૪ ઉદ્ધવર્તન કરવું, શરીરે અમુક બારીક પદાર્થ ઘસી શરીર ઉપરથી મેલ તેલ વગેરે દૂર કરવું. ૫ શરીરનાં પડખાં ફેરવવાં. ૬ ઉત્પન્ન થવું. છ ઉદય થવું, ઉન્નતિ થવી. -મરવું, મૃત્યુ થવું, મરીને બીજે જન્મ લે. નિ–૧ પાછું આવવું. ૨ પાછું હટવું. ૩ રેકાવું. ૪ નિવૃત્ત થવું, નિવૃત્તિ લેવી. નિ ૧ ઉત્પન્ન કરવું, બનાવવું. ૨ તૈયાર કરવું. ૩ પૂર્ણ કરવું. ૪ સ્વસ્થ થવું. પૂજા-૧ પાછું વળવું, પાછું ફરવું. ૨ બદલવું, પલટવું. પર-૧ ચક્રાકાર ઘૂમવું. ૨ પાછું વળવું, પાછું ફરવું. ૩ આગળ જવું. ૪ તેજસ્વી હોવું. ૫ બલવાન હેવું. ૬ અદલ–બદલ કરવું. ૭ બદલવું, પલટવું. ૮ ઘેરવું. ૯ ઢાંકવું. ૧૦ લપેટવું. ક૧ પ્રવૃત્તિ કરવી, કામે લાગવું. ૨ શરૂ કરવું. વિ-૧ પાછું ફરવું. ૨ ચકાકાર ઘૂમવું. ૩ ધસીને પડી જવું. ૪ વિચરવું, વિહાર કરવો, પ્રવાસ કરો. ૫ ઉત્પન્ન થવું. ૬ નિવૃત્ત થવું. છ વર્તવું, હેવું. વિપરિ-૧ ભ્રાંતિ થવી. ૨ બદલાઈ જવું. ૩ પાછું ફરવું. સમિ-૧ ફૂદીને જવું. ૨ ઊડી જવું. સમા-૧ તત્પર થવું,
તૈયાર થવું. ૨ નમવું. ૩નમ્ર થવું. ૪ આધીન થવું. [૪] Bત (૨૦ ૩૦ સે વર્તશતિ-તે) ૧ ઉપર પ્રમાણે અર્થ.
૨ શોભવું. ૩ ચળકવું, ચમકવું. ૪ બોલવું, કહેવું. (૪ શાહ સેક્ કૃત્યતે) ૧ પસંદ કરવું. ૨ સ્વીકારવું.

Page #300

૨ : પૃત
संस्कृत धातुकोष ૩ મુકરર કરવું, ઠરાવવું, નિયત કરવું. ૪ ચાકરી કરવી સારવાર કરવી. ૫ સેવા કરવી, ભક્તિ કરવી. દ ભક્ત થવું
૭ વિસ્તારવું, ફેલાવવું. ૮ વેરવું. [૪] વૃત્ત (૬ ૫૦ સેટ કૃતિ) ૧ હણવું. ૨ દુઃખ દેવું. ૩ ગૂંથવું. પૃષ (૨ મા સે વધતે) ૧ વધવું, વૃદ્ધિગત થવું. ૨ અધિક
હેવું, વધારે હોવું. [5]. પૃપ (૨૦ ૪૦ સે વર્ષથતિ તે) ૧ શોભવું, સુશોભિત હેવું.
૨ ચળકવું, ચમકવું. ૩ બેલવું, કહેવું. ૪ જવું. પૃશ (૪ ૬૦ સે પૃથતિ) ૧ પસંદ કરવું. ૨ સ્વીકારવું.
૩ મુકરર કરવું, ઠરાવવું, નિયત કરવું. ૪ ઢાંકવું. વૃ૬ (૨ ૫૦ સે તિ) ૧ વરસવું, વરસાદ થવે. ૨ વર
સાવવું. ૩ રેડવું, ધાર કરવી. ૪ ભીનું કરવું, પલાળવું. ૫ છાંટવું, છંટકેરવું. ૬ બલવાન હોવું. ૭ પરાક્રમી હોવું. ૮ પરાક્રમ કરવું, શુરાતન ફેરવવું. ૯ સંતતિ ઉત્પન્ન કરવાને સમર્થ હોવું. ૧૦ ગર્ભ ધારણ કરવાને સશક્ત હોવું. ૧૧ ગર્ભ ધારણ કરે, સગર્ભા થવું. ૧૨ સંતતિ ઉત્પન્ન કરવાને અસમર્થ હોવું. ૧૩ દાન દેવું, આપવું. ૧૪ એકઠું થવું. ૧૫ એકઠું કરવું. ૧૬ હણવું. ૧૭ ઈજા કરવી,
જખમી કરવું. ૧૮ કંકાસ કરે. ૧૯ દુઃખ દેવું. [૪] પૃ૬ (૨૦ ના ) ૧ બલવાન હોવું. ૨ પરાક્રમી
હોવું. ૩ પરાક્રમ કરવું, શુરાતન ફોરવવું. ૪ સંતતિ ઉત્પન્ન કરવાને સમર્થ હોવું. ૫ ગર્ભ ધારણ કરવાને સશક્ત હેવું. ૬ ગર્ભ ધારણ કરે, સગર્ભા થવું. ૭ સંતતિ ઉત્પન્ન કરવાને અસમર્થ હોવું.

Page #301

वेद : २७७
થવુ. ૨ શબ્દ
ગુજરાતી અર્થ સહિત.
ટ્ટ (o ૬૦ સેર્વતિ) ૧ વધવુ, વૃદ્ધિંગત કરવા. ૩ ગર્જના કરવી. [ૠ ]
વૃદ્(૬ ૫૦ વેદ્ વૃત્તિ) ૧ પ્રયાસ કરવા, ઉદ્યમ કરવા. ૨ ઉઠાવવું, ઊંચું કરવું. ૩ ઉપાડવું. ૪ ઉદ્ધાર કરવા, સારી સ્થિતિ કરવી.
‰ (૧ ૩૦ સેટ્ રૃળાતિ, વૃળીતે) ૧ પસ’દ કરવું. ૨ સ્વીકારવું. ૩ મુકરર કરવુ, ઠરાવવું, નિયત કરવું. ૪ ઢાંકવુ. ૫ સેવા– ભક્તિ કરવી. ૬ સારવાર કરવી. છ ભરણુ–પેાષણ કરવુ. ૮ આશ્રય આપવા. ૯ રક્ષણ કરવુ, ૧૦ ધારણ કરવું. વૈ (૧ ૪૦ અનિર્વચત્ત-તે) ૧કાપડ વણવું, વસ્ત્ર મનાવવું.
ર ગૂંથવુ. ૩ વળ દેવા. -૧ પરાવવું. ૨ વર્ણવુ. ૩ ગૂંથવું. વે (?? આ॰ સેલ્ વેચà) ૧ ધૂર્તતા કરવી, ઠગવુ. ૨ જુગાર રમવેા. ૩ સૂવું, ઊંઘવુ. ૪ પહેલાં હાવું, અગાઉ હાવું. ૫ વીંટવું, લપેટવું.
વેટ્ (૧૧૦સેલ્ વેદ્ઘત્તિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. વાટ્ (૧૨ ૧૦ સેટ્ વેાત્તિ) ઉપર પ્રમાણે અ વેળ (૨૩૦ સેર્વેતિ–તે) ૧ જાણવું, સમજવું. ૨ વિચારવું,
૩ મનન કરવુ’. ૪ સ્મરણ કરવું, યાદ કરવું. ૫ ચિંતા કરવી. ૬ દેખવું, જોવુ. ૭ સાંભળવું. ૮ ગ્રહણ કરવું, લેવું. ૯ વગાડવા માટે વાજિંત્ર ગ્રહણ કરવું. ૧૦ વાજિંત્ર વગાડવું. ૧૧ જવું, ગમન કરવું. []
વેસ્ ( ૨ આ॰ સેટ્ વેથતે) યાચના કરવી, માગવું. [] વેટ્ (૧ ૩૦ સેલ્ વેતિ-તે) ૧ જાણવું. ૨ વિચારવું, ચિંતન કરવું. [ , ૠ ]

Page #302

૨૭૮ : ઘેટું
संस्कृत-धातुकोष વે (૨૨ ૫૦ ટુ વેચત) ૧ ધૂર્તતા કરવી, ઠગવું. ૨ સવું,
ઊંઘવું. ૩ સ્વપ્ન આવવું, સ્વપ્ન દેખવું. રેન (૬ ૨૦ તે રેનતિ તે) ૧ જાણવું, સમજવું. ૨ વિચારવું.
૩ મનન કરવું. ૪ સ્મરણ કરવું, યાદ કરવું. ૫ ચિંતા કરવી. ૬ દેખવું. ૭ સાંભળવું. ૮ ગ્રહણ કરવું. ૯ વગાડવા માટે
વાજિંત્ર ગ્રહણ કરવું. ૧૦ વાજિંત્ર વગાડવું. ૧૧ જવું. વે (૨ ના લે વેરે ) ૧ હાલવું, કંપવું. ૨ થરથરવું. [5] વેઠ્ઠ ( ૫૦ સેદ્ વેર) ૧ હાલવું, કંપવું. ૨ ધ્રુજવું, થર
થરવું. ૩ જવું. ૪ સરકવું, ખસવું. કર્-૧ વટવું. ૨ હાલવું, કંપવું. ૩ થરથરવું. [૪] (૨૦ ૩૦ વેસ્ટર-તે) ૧ સમય કહે, વખત જણ વ. ૨ સમયની ગણતરી કરવી. ૩ ઉપદેશ આપે.
૪ સમજાવવું. વેરા (૨૨ ૫૦ લે છાતિ) ૧ વિલાસ કરે. ૨ વાર લગા
ડવી, વિલંબ કરે. ૩ સેવા-ભક્તિ કરવી. વેન્દ્ર ( ૫૦ લે વેતિ) ૧ હાલવું, કંપવું. ૨ જવું, થર
થરવું. ૩ સરકવું, ખસવું. ૪ જવું. ૫ આળોટવું. ૬ કંપાવવું. ૭ પ્રેરવું, પ્રેરણા કરવી. ૮ ચલિત થવું, અસ્થિર થવું. - ૧ ઉછળવું. ર ઊંચે જવું. ૩ જલદી જવું. ૪ ફેલાવું, પ્રસરવું. નિ-૧ ફરકવું. ૨ સ્કૂર્તિ થવી, જાગૃતિ આવવી. -
૧ સંકુચિત કરવું. ૨ સકેલવું. ૩ એકઠું કરવું. તેવી (૨ મા સે રેતે) ૧ ગર્ભ ગ્રહણ કર, સગર્ભા થવું.
૨ ઉત્પન્ન થવું. ૩ ખાવું. ૪ તૃપ્ત થવું, ધરાવું. ૫ ઈચ્છવું. ૬ વ્યાપવું, ફેલાવું. ૭ ઘેરવું, ઘેરી લેવું. ૮ જવું,

Page #303

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
व्यध् : २७९
૯ સરકવું, ખસવું. ૧૦ ફેંકવું. ૧૧ ઉછાળવું. ૧૨ મોકલવું.
૧૩ દેડાવવું. ૧૪ શૈભવું. વે (૨ મા સે વેeતે) ૧ વીટવું, લપેટવું. ૨ ઘેરવું, ઘેરી
લેવું. ૩ ગૂંથવું. ૪ આળોટવું. ૫ ઓછું કરવું. ૬ ઓછું થવું. ૭ ત્યાગ કરે, છેડી દેવું. સદ્-૧ બાંધવું. ૨ ઉખે
ળવું. ૩ છૂટું કરવું, બન્ધનથી મુક્ત કરવું. રે (૨ ૫૦ સે વેરિ) જવું. [4]. જે (૨ કાટ લે વેહતે) ૧ પ્રયત્ન કર, ઉદ્યમ કર. ૨ ઠરા
વવું, નિયત કરવું, નક્કી કરવું. [*]
(૨ ૦ ૨ વેતિ ) ૧ હાલવું, કંપવું. ૨ ધ્રુજવું, થર- થરવું. ૩ સરકવું, ખસવું. ૪ જવું. વૈવુ (૨ ૫૦ વેતિ ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ.
હરુ (૨ ૫૦ સે વેહતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. છે (૧ ૫૦ નિ વાત) ૧ સુકાવું, શુષ્ક થવું. ૨ સૂકવવું,
સૂકું કરવું. [ ગો] કચ (૬ ૫૦ જેટુ વિપતિ) ૧ ઠગવું, છેતરવું. ૨ ફસાવવું.
૩ કપટ કરવું. ૪ બહાનું કાઢવું. ઠાથે (૨ મા તે કથતે) ૧ દુઃખ જોગવવું, દુઃખી દેવું.
૨ દુખ આપવું. ૩ ભય પામ, ડરવું. ૪ ગભરાવું. ૫ સંતાપ પામવે. ૬ ક્ષુબ્ધ થવું, ખળભળવું. ૭ પ્રહાર કરે,
માર મારવો. [૬]. ધુ (૪ ૫૦ નિ વિધ્યત્તિ) ૧ વીંધવું. ૨ ભેંકવું. ૩ છેદવું,
ભેદવું. ૪ જખમી કરવું, ઘાયલ કરવું. ૫ પ્રહાર કરે, માર માર. ૬ પીડવું, દુઃખ દેવું. સદ્-૧ ઊંચે ફેંકવું. ૨ ઊંચે જવું. ૩ ઊડવું.

Page #304

૨૮૦ : કચવું
संस्कृत-धातुकोष રચq (૨૦ ૩૦ સે ચારચરિતે) ૧ ક્ષીણ થવું, ઘસાવું, હાસ
થ. ૨ ક્ષણ કરવું, હૂસ કરો. ટચ (૨ ૩૦ સે કચચરિતે) ૧ ધનને ખર્ચ કરે, ધન
વાપરવું. ૨ દાન દેવું, આપવું. ૩ ધાર્મિક કાર્યમાં સદવ્યય
કર. ૪ ત્યાગ કરે. ૫ જવું, ગમન કરવું. ટચ (૨૦ ૩૦ સે વ્યાચથતિ-સે) ૧ ક્ષીણ થવું, ઘસાવું, હુસ
. ૨ ઓછું હોવું, ન્યૂન હોવું. ૩ નાનું દેવું. ૪ એવું કરવું. ૫ ક્ષીણ કરવું, હાસ કરે. ૬ પ્રેરવું. ૭ મેકલવું. રચય (૨૦ ૩૦ સે ચચચરિ-તે) ૧ ધનને ખર્ચ કરે, ધન
વાપરવું. ૨ આપવું, દાન દેવું. ૩ ધાર્મિક કાર્યમાં સદવ્યય
કર. ૪ ત્યાગ કરે. ૫ જવું, ગમન કરવું. યુવુ (ક ૫૦ ટુ યુતિ) ૧ બાળવું. ૨ લૂંજવું. ૩ શેકવું.
૪ જુદું કરવું, અલગ કરવું. ૫ ત્યાગ કર, છેડી દેવું. શુપુ (૨૦ ૩૦ સે ચોપતિ-તે) ત્યાગ કરવો, છેડી દેવું. ગુસ્ (૪ ૫૦ સે યુતિ ) ૧ બાળવું. ૩ ભૂજવું. ૩ શેકવું.
૪ જુદું કરવું, અલગ કરવું. ૫ ત્યાગ કર, છેડી દેવું. ચે (૨ ૩૦ શનિટુ ચચરિતે) ૧ આચ્છાદન કરવું, ઢાંકવું.
૨ પાથરવું. ૩ સીવવું. ૪ કાપડ વણવું. ૫ વીંટવું, લપેટવું. (૫૦ જેટુ ત્રાતિ) ૧ જવું. ૨ ભટકવું. અતિ-૧ એળગવું, વટી જવું. ૨ સંમુખ જવું, સામે જવું. ૩ પ્રવેશ કરવો. ૪ ઉલ્લંઘન કરવું, આજ્ઞાભંગ કરવો. કનુ-૧ પાછળ-પાછળ જવું. ૨ પછીથી જવું. ૩ સામે જવું. અમિસામે જવું. ૩-પાસે જવું. પરિ-૧ દીક્ષા લેવી, સંન્યાસ ગ્રહણ કર. ૨ વિરક્ત થઈ ઘરમાંથી નીકળી સાધુ-સંન્યાસી

Page #305

પણ
તે દુરત અને તૈયાર અય: ૨ બાણને
ગુજરાતી અર્થ સહિત.
સ ઃ ૨૮૨ પેઠે ફરવું. ૩ તીર્થાટન કરવું. ક-૧ દીક્ષા લેવી, સંન્યાસ ગ્રહણ કર. ૨ વિરક્ત થઈ ઘરમાંથી નીકળી સાધુ-સંન્યાસી પેઠે ફરવું. ૩ તીર્થાટન કરવું. ૪ દેશનિકાલ થવું. પ્રતિ
૧ તરફ જવું. ૨ પાછું જવું. કયુ-સામું મળવા નીકળવું. ત્રક (૨૦ ૩૦ સે શ્રાવત-) ૧ ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ૨ બાણને
દુરસ્ત કરવું-સમારવું. ૩ બાણને તૈયાર કરવું. ૪ માર્ગ સુધાર, રસ્તે દુરસ્ત કર. ૫ સાફ કરવું, શુદ્ધ કરવું.
૬ પૂર્ણ કરવું, સિદ્ધ કરવું. ૭ તૈયાર કરવું. ત્રણ (૧ ૫૦ ત્રાતિ ) શબ્દ કરે, અવાજ કરે. ત્રા (૨૦ ૩૦ સે ત્રાતિ-તે) ૧ જખમી કરવું, ઘાયેલ ક
રવું. ૨ શરીરે ખંજવાળવું, વલૂરવું. ત્ર ( ૬ ૫૦ વેઃ વૃધ્ધતિ) ૧ કાપવું, છેદવું. ૨ બોલવું.
૩ વાઢવું. ૪ ફાડવું. ૫ ધાર કાઢવી. ૬ ઘસવું. [ો] ત્રી (૪ સાવ નિ ઊીતે) ૧ પસંદ કરવું. ૨ સ્વીકારવું.
૩ મુકરર કરવું, નિયત કરવું. ૪ વર-કન્યાનું વરવું, સગાઈ કરવી, સગપણ કરવું. ૫ યાચના કરવી, માગવું. ૬ આચ્છા
દન કરવું, ઢાંકવું. ૭ વીંટવું, લપેટવું. ૮ વીણવું. [ગો] શ્રી ( ૫૦ નિ ગ્રીનતિ, ઉન્નતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ત્રી (૪ સે ત્રીશ્યતિ) ૧ લજિત થવું, શરમાવું.
૨ પ્રેરણા કરવી. ૩ મોકલવું. ૪ ફેંકવું. ૫ તિરસ્કારવું. થી (૪ ૫૦ સે થ્રીતિ ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ત્રી ( ૧૦ રીતિ) ૧ હણવું. ૨ જખમી કરવું, ઘા
યેલ કરવું. ૩ દુઃખ દેવું. શ્રી (૨૦ ૪૦. સેક્ ત્રીચરિ-રે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ

Page #306

२८२ : वुड्
संस्कृत-धातुकोष ઘૂટુ (૬ ૫૦ સે વૃતિ) ૧ ઢગલ કરે. ૨ એકઠું કરવું.
૩ સંગ્રહ કરે. ૪ આચ્છાદન કરવું, ઢાંકવું. ૫ ડબકી
મારવી. ૬ ડૂબવું, ડૂબી જવું. વૃત્ (, એ વૃત્તિ) ૧ હણવું. ૨ દુઃખ દેવું. ઘૂસ (૨૦ ૩૦ જેટુ ચૂરતિ તે) ૧ હણવું. ૨ દુઃખ દેવું. ઘૂસ ( ૫૦ સેદ્ વૃતિ) ૧ હણવું. ૨ દુઃખ દેવું. ઘૂસ (૨૦૩૦ સે ઘૂરતિ-સે) ૧ હણવું. ૨ દુઃખ દેવું. દર્શી (3 ૧૦ શનિ ડિસ્ટનાતિ, દજીનાતિ) ૧ પસંદ કરવું.
૨ સ્વીકારવું. ૩ આચ્છાદન કરવું, ઢાંકવું. ૪ ઓઢાડવું.
૫ વીંટવું, લપેટવું. ૬ જવું. ૭ સરકવું, ખસવું. ૮ વીણવું. દક્ષ (૨૦ ૨૦ જેટુ કરેક્ષતિ-તે) ૧ જેવું, દેખવું. ૨ જવું. ન ( ૫૦ સે ફરિ) ૧ પ્રશંસા કરવી, વખાણવું. ૨ ચાહવું, ઈચ્છવું. ૩ કહેવું, બોલવું. ૪ દરિદ્ર હેવું. ૫ દ્રોહ ક
. ૬ કલંક આપવું. ૭ હણવું, મારી નાખવું. ૮ ઈજા કરવી. ૯ દુઃખ દેવું. મિ-૧ શાપ દેવે. ૨ કલંક આપવું. મા–૧ કહેવું, બેલવું, ૨ વર્ણન કરવું. ૩ ચાહવું, ઈરછવું.
૪ આશા રાખવી. -પ્રશંસા કરવી, વખાણવું. [૪] શમ્ (૨ લે બાપૂર્વ-ભારતે) ૧ આશા રાખવી.
૨ ચાહવું, ઈચ્છવું. ૩ આશીર્વાદ આપે. [૩] ફાર્ (૨ ૫૦ લે ફાંસ્તિ) સૂવું, ઊંઘવું. ૨ સ્વપ્ન આવવું. [૩] % (૪૩૦ અનિદ્ રાજચરિ-તે) ૧ સહન કરવું, ખમવું,
વેઠવું. શક્તિમાન હવું, સમર્થ હોવું. ૩ યોગ્ય હોવું,
લાયક હવું. ૪ ક્ષમા કરવી, માફી આપવી. ૨ (૧ ૫૦ શનિ રજોતિ) ૧ શક્તિમાન હવું, સમર્થ
હેવું ૨ ગ્ય હે, લાયક હેવું. [૪]

Page #307

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
શઠ : ૧૮૩ ૬ (? શા દ્રશ્નો) ૧ શંકા રાખવી, સંશય કરે.
૨ બીવું, ડરવું. ૩ ત્રાસ પામે. ૪ ગભરાવું. [૩] રજૂ (? નાસેદ્ રાસ્તે) બોલવું, કહેવું.
(૨ કાટ રાત્રતે) જવું, ગમન કરવું. [૩]. ર (૨ ૫૦ લે રાતિ) ૧ બિમાર હેવું, રેગી દેવું.
૨ દુઃખી દેવું. ૩ દુઃખી કરવું. ૪ ખિન્ન થવું, ઉદાસ થવું. ૫ નાખુશ થવું. ૬ થાકી જવું. ૭ સડવું, કેહી જવું. ૮ સળવું, અંદરથી ખવાઈ જવું-બગડી જવું. ૯ વિખરાવું. ૧૦ વિખેરવું. ૧૧ વિભાગ કરવા. ૧૨ ભેદવું, છેદવું.
૧૩ જવું. પરિ–ઉપયુક્ત થવું, ઉપયેગી થવું. શ (૨૦ ૩૦ સેદ્ રાતિ-તે) ૧ પ્રશંસા કરવી, વખાણવું.
૨ સ્તુતિ કરવી, સ્તવન કરવી. ૩ ખુશામત કરવી. ર (૨૦ સે તિ) ૧ ઠગવું. ૨ ફસાવવું. ૩ કપટ કરવું.
૪ દુઃખી થવું. ૫ કલેશ પામવે. ૬ દુખ દેવું. ૭ નડવું.
૮ કલેશ આપે. ૯ હણવું. પ (૨૦ ૩૦ સે શારિ-તે) ૧ સંસ્કારિત કરવું, સુધારવું.
૨ પૂર્ણ કરવું, સમાપ્ત કરવું. ૩ પૂર્ણ ન કરવું, અધૂરું છોડવું. ૪ આળસ કરવી. ૫ નીચ હેવું, હલકટ હોવું. ૬ ઠગવું, છેતરવું. ૭ ફસાવવું. ૮ દુષ્ટ વચન કહેવું. ૯ અપ
શબ્દ બોલવા, ભૂંડું બોલવું. ૧૦ જવું. ૧૧ સરકવું, ખસવું. ૨ (૨૦ મા સે ચલે) ૧ પ્રશંસા કરવી, વખાણવું.
૨ સ્તુતિ કરવી, સ્તવના કરવી. ૩ ખુશામત કરવી. ર૮ (૨૦ ૩૦ સે રાતિ-તે) ૧ સારી ભાષામાં બોલવું,
સારું બેલડું. ૨ સારી રીતે કહેવું. ૩ દુષ્ટ વચન કહેવું.

Page #308

२८४ : शण
संस्कृत-धातुकोष
૪ અપશબ્દ બોલવા, ભૂંડું બોલવું. ૫ ચૂપ રહેવું, મૌન
રહેવું, ન બેસવું. ૬ ઠગવું, છેતરવું. રાણ (૨ ૫૦ રાતિ) ૧ દેવું, આપવું. ૨ જવું. રાષ્ટ્ર (૨ મા સે રાતે) ૧ બિમાર હોવું, રેગી લેવું.
૨ દુખ જોગવવું. ૩ દુખ દેવું. ૪ નડવું. ૫ અપકાર કર. ૬ એકઠું થવું. ૭ એકઠું કરવું. ૮ ઢગલો થે.
૯ ઢગલો કરે. [૩] ટુ (૨ ) નિ રીતે ) ૧ કૃશ થવું, ક્ષીણ થવું, ઘસાવું. ૨ પાતળું કરવું, કૃશ કરવું. ૩ બોલવું. ૪ પડી જવું. ૫ પાડી દેવું. ૬ ફેંકવું. ૭ ઝાપટ મારવી. ૮ હાલવું, કંપવું. ૯ હલાવવું, કંપાવવું. ૧૦ નષ્ટ કરવું. ૧૧ નષ્ટ થવું. ૧૨ મૂરઝાવું, કરમાવું. ૧૩ પવન કે વરસાદની ઝડીથી
ફળ-ફૂલાદિનું ખરી પડવું. ૧૪ જવું, ગમન કરવું. [૪] શમ્ (૨ ૩૦ નિ જ્ઞાતિ તે) ૧ શાપ દેવે, ૨ ગાળ દેવી.
૩ નિંદવું. ૪ ઠપકે દેવો. ૫ પ્રતિજ્ઞા કરવી. –(ભાવ રાવ) ૧ જણાવવું, સમજાવવું. ૨ સોગન ખાવા, સમ ખાવા. પ્રતિ–લ સામે શાપ દે, શાપના બદલામાં શાપ દે.
૨ સામી ગાળ દેવી, ગાળના બદલામાં ગાળ દેવી. શ (૪ ૩૦ શનિ રાતિ-તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ર૬ (૨૦ ૩૦ સે રાદતિ તે) ૧ શબ્દ કરે, અવાજ
કર. ૨ બોલવું, કહેવું. ૩ બેલાવવું. ૪ પ્રગટ કરવું,
* “રા' ધાતુ પરમૈપદી છે, પરંતુ તેને વર્તમાના, વિષ્ણ, યાજ્ઞા, ઇરતની અને વર્તમાન કૃદન્તના આત્મપદના પ્રત્યે લાગે છે; એ લાગતાં તેને “ફ આદેશ થાય છે.

Page #309

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
शर्छ : २८५
પ્રસિદ્ધ કરવું. -, કૃતિ-, વિ-૧ વચન દેવું, પ્રતિજ્ઞા કરવી.
૨ પ્રતિજ્ઞા પ્રગટ કરવી. ૩ બોલવું, કહેવું. રમ્ (૪ ૫૦ સે રાખ્યતિ) ૧ શાંત થવું, ક્રોધ રહિત થવું.
૨ શાંત રહેવું. ૩ સ્વસ્થ થવું. ૪મનને સ્વાધીન રાખવું. પ ઠંડું થવું. ૬ નષ્ટ થવું. ૭ આસક્ત થવું. ૮ શાંત કરવું. ૯ આશ્વાસન આપવું. ૩–૧ શાંત થવું. ૨ શાંત કરવું. ૩ બુઝાવું, ઓલવાઈ જવું. નિ–૧ સાંભળવું. ૨ જેવું. ૩ જાણવું. ૪ રોકવું. પ્ર-૧ શાંત થવું. ૨ બુઝાવું, ઓલવાઈ જવું. ૩ ઠંડું પડવું. ૪ મૂરઝાવું, કરમાઈ જવું. પ્રતિ૧ અટકવું. ૨ વિરક્ત થવું. સ—૧ ઠંડું પડવું. ૨ બુઝાવું,
ઓલવાઈ જવું. [૪] રમ્ (૨૦ ૩૦ લે રામચરિતે ) ૧ શાંત કરવું. ૨ સ્વસ્થ કરવું.
૩ આશ્વાસન આપવું. ૪ ઠંડું કરવું. ૫ બુઝવવું, એલવી
નાખવું. નિ–૧ સાંભળવું. ૨ પ્રતિબંધ કર, રકવું. શન (૨૦ ૩૦ સે રામચરિતે) ૧ દેખવું, જોવું. ૨ દેખાડવું.
નિ–૧ દેખવું. ૨ દેખાડવું. ૩ સાંભળવું. ૪ પ્રતિબંધ કર,
રેકવું. ઝ-૧ શાંત હેવું. ૨ સ્વસ્થ હેવું. ૩ નષ્ટ કરવું. રા (૨૦ સે રાતિ) જવું. રા (૨૦ ૨૦ સે રાવતિને) ૧ સંબંધ કરે. ૨ સંયુક્ત
કરવું, જોડવું. ૩ એકઠું કરવું. ૪ ઢગલો કરો. શા (૨૦ ૩૦ સે રાત-સે) ૧ દુર્બલ હેવું, અશક્ત હોવું.
૨ દુર્બલ કરવું, અશક્ત કરવું. શર્ષ (૨ ૫૦ ટુ રાતિ) ૧ જખમી કરવું. ૨ હણવું. વુિં (૨ ૫૦ લે રાતિ) ૧ જવું. ૨ હણવું. ૩ દુઃખ દેવું.

Page #310

૨૮૬ ઃ શર્વ
संस्कृत धातुकोष રા (૨ ૫૦ સેર શયંતિ) ૧ હણવું. ૨ દુઃખ દેવું. રાણ (૨ ૫૦ લે રાતિ) ૧ જવું, ગમન કરવું. ૨ ઉતાવળું
ચાલવું, વેગથી ચાલવું. ૩-૧ ઊછળવું. ૨ ઊંચે ચડવું
૩ કૂદવું. ૪ પ્રસરવું, ફેલાવું. રાષ્ટ્ર ( ગા. રાસ્તે) ૧ કાંટા વગેરેથી વીંધાવું–ભેંકાવું.
૨ આચ્છાદન કરવું, ઢાંકવું. ૩ હાલવું, કંપવું. ફારું (૨૦ ૩૦ સે રાત્રિથતિને) ૧ પ્રશંસા કરવી, વખાણવું.
૨ સ્તુતિ કરવી, સ્તવના કરવી. ૩ ખુશામત કરવી. રામ ( મા રાતે) ૧ પ્રશંસા કરવી, વખાણવું.
૨ સ્તુતિ કરવી, સ્તવના કરવી. ૩ ખુશામત કરવી. ૪ બડાઈ
મારવી, આત્મશ્લાઘા કરવી, પિતાનાં વખાણ કરવાં. રાર (૨૪૦ જેટું રાસ્કતિ) જવું, ગમન કરવું. શ૩ (૨ ૪૦ સે વતિ ) ૧ જવું. ૨ નજીક જવું. ૩ વિકૃત થવું,
વિકાર પામ. ૪ બદલવું, ફેરફાર કરે. ૫ બદલે આપવું. રારી (૨ ૫૦ રાતિ) ૧ ઠેકતાં ચાલવું. ૨ ફલાંગે ભરવી,
ફાળ ભરવી. ૩ કૂદવું. રર (૨૦ ૩૦ સે શરાચરિતે) ૧ ચળકવું, ચમકવું. ૨ તે
જસ્વી લેવું. ૩ ચાહવું, ઈચ્છવું. રાજુ ( ૫૦ લે રારિ) ૧ હણવું. ૨ દુઃખ દેવું. રામ્ (૨ ૫૦ લે રાતિ) ૧ હણવું. ૨ ઈજા કરવી. ૩ દુઃખ
દેવું. મિ-વિનતિ કરવી. [] રામ્ (૨ ૫૦ સે રિત) ૧ સૂવું, ઊંઘવું. ૨ સ્વપ્ન આવવું. રાવ (૫૦ સેર્ શાત) ૧ ફેલાવું, પથરાવું. ૨ શાખા
ફેલાવી, ડાળ પ્રસરવી. ૩ શાખા ઉત્પન્ન થવી. ૪ વ્યાપવું. [૪]

Page #311

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
શાણ : ૨૮૭
રાણ (૨ મા રે રાતે, ફાઢ) ૧ પ્રશંસા કરવી. વખા
થવું. ૨ સ્તુતિ કરવી, સ્તવના કરવી. ૩ બડાઈ મારવી,
આત્મશ્લાઘા કરવી. ૪ બકવાદ કરે. ૫ તરવું. [૪] શન (૨ ૩૦ સે શી ક્ષત્તિ-તે) ૧ ધારવાળું કરવું, તીક્ષણ
કરવું. ૨ અણીદાર કરવું. ૩ તેજસ્વી કરવું. રાવુિ (૨૦ ૩૦ રાત્ત્વતિ-તે) ૧ આશ્વાસન આપવું,
દિલાસે દે. ૨ સમાધાન કરવું. ૩ શાંત કરવું. ૪ સમ
જાવવું. ૫ તૃપ્ત કરવું. રાજ (૨૦ ૩૦ ૨ શારતિ-સે) ૧ દુર્બલ હેવું, અશક્ત હોવું.
૨ દુર્બલ કરવું, અશક્ત કરવું. શરુ (૨મા સે શાસ્તે) ૧ પ્રશંસા કરવી, વખાણવું. ૨ સ્તુતિ
કરવી, સ્તવના કરવી. ૩ બડાઈ મારવી. ૪ બેલવું, કહેવું.
૫ શૈભવું. ૬ ચળકવું, ચમકવું. રામ્ (૨ ૫૦ જેટુ રાશિત) ૧ આજ્ઞા કરવી, હુકમ કરે.
૨ હકુમત કરવી, અમલ ચલાવ. ૩ નિયમમાં રાખવું, તાબે રાખવું. ૪ સજા કરવી, શિક્ષા કરવી. ૫ રાજ્ય કરવું. ૬ શાસક હોવું, સ્વામી હોવું. ૭ શિખામણ દેવી, ઉપદેશ આપે. ૮ શિક્ષણ આપવું, શીખવવું. ૯ સલાહ આપવી. ૧૦ કહેવું. ૧૧ ખબર કરવી. ૧૨ આશા રાખવી. ૧૩ ઈચ્છવું. અનુ-૧ આજ્ઞા કરવી. ૨ તાબામાં રાખવું. ૩ સજા કરવી. ૪ શિખામણ દેવી, ઉપદેશ આપ. ઝ-૧ હકુમત કરવી. ૨ તાબામાં રાખવું. ૩ સજા કરવી. ૪ હુકમ કરે. ૫ ઉપદેશ આપે. ૬ પાલન કરવું. -(કા પ્રાસ્તે) વિનતિ કરવી, અરજ કરવી. [૪]

Page #312

૨૮૮ : રાષ્ટ્ર
संस्कृत-धातुकोष
જિ ( ૩૦ નકલીની વાત
લેવું
રાસ (૨ મા તે માપૂર્વ-બારાતે) ૧ ઈચ્છવું, ચાહવું.
૨ આશા રાખવી, તકાસવું. ૩ આશીર્વાદ આપે.૪ પ્રશંસા
કરવી. વખાણવું. [૩]. શિ (૧ ૩૦ નિ શિનોર, શિનુd) ૧ તીક્ષણ કરવું. ૨ અણી| દાર કરવું. ૩ છેલીને પાતળું કરવું. ૪ તેજસ્વી કરવું. શિશ્ન (૨૦ સે શિક્ષ) ૧ શિક્ષણ લેવું, અભ્યાસ કરે.
૨ શીખવું. ૩ શિખામણ દેવી. ૪ સજા કરવી. ફિટ્ટ (૨ ૫૦ સે શિક્તિ) ૧ જવું. ૨ સુંઘવું. [૩] રિ (૨ ૫૦ રાતિ) સૂંઘવું, વાસ લેવી. [૩] ફિજ્ઞ (૨ માસે શિ) ૧ અસ્પષ્ટ શબ્દ કરે. ૨ ઝણ
ઝણવું, ખણખણવું, ખખડવું કે રણરણવું વગેરે. [૩] રિાન્ન (૨૦ ૩૦ સે ફિન્નતિ તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. રિશ (૨ ૫૦ સે રોતિ) ૧ અપમાન કરવું. ૨ તિરસ્કારવું.
૩ તુચ્છ માનવું. ાિરુ (૬ ૫૦ લે રાસ્ટસ) ૧ ધાન્યના કણ વગેરેને વીણવું.
૨ થોડું થોડું એકઠું કરવું. શિવ (૬ ૫૦ સે શિવતિ) જવું, ગમન કરવું. શિ૬ (૭ ૫૦ શનિ શિનgિ) ૧ ગુણદોષ દેખાડવા, ભિન્નતા
જણાવવી. ૨ ભેદ પાડે. ૩ સરખામણી કરવી. ૪ વિશેષણ આપવું. ૫ વિશેષ કહેવું. ૬ વિશેષ કરવું. ૭ શ્રેષ્ઠ કરવું. ૮ શ્રેષ્ઠ હોવું. ૯ વધવું, બચત હોવી. ૧૦ વધારવું. અવઆકી રાખવું, અવશેષ રાખવું. બાકી રાખવું. વિ-૧ ગુણદોષ દેખાડવા, ભિન્નતા જણાવવી. ૨ ભેદ પાડે. ૩ સરખામણી કરવી. ૪ વિશેષણયુક્ત કરવું, વિશેષણ આપવું. ૫ વિશેષ

Page #313

ગુજરાતી અથ સહિત.
शील : २८९
કહેવું. ૬ વિશેષ કરવું. ૭ શ્રેષ્ઠ કરવું. ૮ શ્રેષ્ઠ હાવું. ૯ વધવું, ખચત હેાવી. ૧૦ વધારવું. [T ] શિષ (૧૦ ૩૦ સેટ્ રોષત્તિ-તે) ૧ અવશેષ રાખવું, માકી રાખવું, વધારવું, સઘળું ન વાપરવું. ૨ શેષ રહેવું, ખાકી રહેવું, વધવું. ૩ સરખામણી કરવી. ૪ ભેદ પાડવે. ત્રિ૧ અધિક હોવું, વધારે હેવું. ૨ વધારવું. ૩ વિશેષણયુક્ત કરવું. ૪ વિશેષ કરવું.
શર્ (૧ ૧૦ ક્ષેટ્રોત્તિ) ૧ ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ૨ હવું, ૩ જખમી કરવુ. ૪ દુઃખ દેવું.
શી (૨૦ સેત્ તે) ૧ સૂવું, ઊંઘવું. અતિ-૧ અતિશય થવું, અધિક હોવું. ૨ ચડિયાતું હોવું. ૩ હરાવવું. અધિ−૧ નિવાસ કરવા, રહેવું. ૨ ઉપર સૂવું. વિન, સમ્— સંશય કરવા, શંકા રાખવી.
શી (૧ ૦ સેટ્ શીતે) ૧ છાંટવું, છંટકારવું. ૨ ભીંજવવું, પલાળવું. ૩ જવું. []
ક્ષમા
શી ( ૧ ૧૦ સેટ્ શીતિ) ૧ સહન કરવું, વેઠવું. કરવી. ૩ વિચાર કરવા. ૪૫ કરવા, અડકવું. ૫ ઉતાવળુ' થવું, ઉતાવળ કરવી. ૬ શેાલવું. ૭ ચળકવું, ચમકવું. ૮ ખેલવું. હું છાંટવુ, છંટકારવું. ૧૦ ભીંજવવું. શી (૧૦ ૩૦ સેટ્ શીતિ-તે) ઉપર પ્રમાણે અ
શીમ્ ( ૧૦ લેર્ શીમતે) ૧ પ્રશંસા કરવી, વખાણવું. ૨ બડાઇ મારવી, શેખી કરવી. []
શીલ્ડ્ર (૧૧૦ સેટ્ રીતિ) ૧ ચિત્તની એકાગ્રતા કરવી, સમાધિ કરવી. ૨ એકાગ્ર હાવું, સમાધિમાં હોવું. ૩ મનન
૧૯

Page #314

२९० : शील
संस्कृत-धातुको કરવું. ૪ ચિંતન કરવું. વિચારવું. ૫ પૂજવું, પૂજા કરવી. ૬ સત્કાર કરે, સન્માન કરવું. ૭ સેવા-ભક્તિ કરવી. ૮ પાલન કરવું. ૮ પરિચય કરે. ૧૦ અભ્યાસ કરે,
આદત પાડવી, ટેવ પાડવી. ૪ (૨૦ ૩૦ સે તિ) ૧ અભ્યાસ કરે, આત પાડવી, ટેવ પાડવી. ૨ સેવા કરવી. ૩ પાલન કરવું. ૪ પરિચય કરે. ૫ મુલાકાત લેવી. ૬ પૂજવું, પૂજા કરવી. ૭ સત્કાર કરે, સન્માન કરવું. ૮ વસ્ત્રાદિ પહેરવું. ૯ ધારણ કરવું, પાસે રાખવું. ૧૦ ઉપદેશ દે. ૧૧ પ્રવૃત્તિ કરવી. સન-૧ પાલન કરવું, રક્ષણ કરવું. ૨ અભ્યાસ
કરો, ટેવ પાડવી. પર–અભ્યાસ કરવો, ટેવ પાડવી. ?! (૨ ૫૦ નિ રાતિ) ૧ ઝરવું, ટપકવું. ૨ જવું. સુરુ (૨ ૫૦ જે શોતિ) ૧ જવું. ૨ સ્પર્શ કરે. ફુ (૨ ૫૦ સે શોતિ) ૧ શેક કરે. ૨ ચિંતા કરવી. રુસ્ (૪ ૩૦ સે શુતિ-તે) ૧ શુદ્ધ હોવું, સ્વચ્છ હોવું.
૨ પવિત્ર હોવું. ૩ શુદ્ધ કરવું. ૪ ભીંજાવું, પલળવું. ૫ નહાવું, સ્નાન કરવું. ૬ શેક કરો. ૭ દુર્ગધ આવવી. ૮ કેહી જવું, સડવું. મર્દન કરવું, કચરવું. ૧૦ જખમી
કરવું, ઘાયલ કરવું. [8, ] રુદ (૨ ૫૦ લે રૂાતિ) ૧ સ્નાન કરવું, નહાવું. ૨ દારૂ
બનાવવા માટે આ નાખો . ૩ અર્ક કાઢ. ૪ મઘન કરવું. ૫ અવયવ શિથિલ કરવા, કચરવું. ૬ ચંપી કરાવવી, શરીર દબાવવું. ૭ સતાવવું. ૮ દુખ દેવું. ૯ પ્રવાહી વસ્તુને પ્રવાહી વસ્તુથી સુગધી કરવી. ૧૦ પ્રવાહી વસ્તુને વસ્ત્રાદિથી ગાળવી. [૨]

Page #315

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
शुम्भ : २९१ શુ (૨ ૫૦ સેટુ શોતિ) ૧ લંગડાતું ચાલવું. ૨ ફેકવું,
અટકાવવું. ૩ આળસ કરવી. ૪ સુકાવું. ૫ સૂકવવું. શુ (૨૦ ૩૦ સે શોતિ તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ગુણ (૬ ૧૦ સેટુ રુતિ) જવું, ચાલવું. ટા ( ૧૦ સે ગુveતિ) ૧ લંગડાતું ચાલવું, ખેડંગવું.
૨ શેકવું, અટકાવવું. ૩ આળસ કરવી. ૪ સુકાવું, સુકાઈ
જવું. ૫ સૂકવવું, શુષ્ક કરવું. [૩] ગુન્હ (૨૦ ૩૦ સે ગુઝરિ-તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. શુ, (૪ ૫૦ શનિ શુષ્પતિ) ૧ શુદ્ધ હેવું, સ્વચ્છ હોવું.
૨ પવિત્ર હેવું. ૩ નિર્દોષ લેવું. ૪ શેધવું, ખોજ કરવી.
૫ સપૂર્ણ થવું. શુર (૬ ૧૦ સે ગુનતિ) જવું. શુ (૨ ૩૦ સે રિતે) ૧ શુદ્ધ હોવું, સ્વચ્છ હોવું. - ૨ પવિત્ર હોવું. ૩ નિર્દોષ હોવું. ૪ શુદ્ધ કરવું. ૫ પવિત્ર " કરવું. ૬ નિર્દોષ કરવું. ગુ, (૨૦ ૩૦ સુપતિ-તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. શુ (૧ વાટ લે રોમતે) ૧ શૈભવું, સુંદર હોવું. ૨ ચળ
કવું, ચકચકિત હોવું ૩ યોગ્ય હોવું, લાયક હેવું. ગુમ ( ૫૦ સે તુમ્મતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ગુણ (૨ ૫૦ સે રમતિ) ૧ શૈભવું, સુંદર હોવું. ૨ ચળ
કવું, દેદીપ્યમાન હોવું. ૩ યોગ્ય હોવું, લાયક હોવું.
૪ બોલવું, કહેવું. ૫ હણવું. ૬ દુઃખ દેવું. શુક્સ (૨ ૫૦ જેટુ રુમતિ ) ઉપર પ્રમાણે અર્થે. રિ-૧ મારી
નાખવું. ૨ માર માર. ૩ મારીને પાડી દેવું.

Page #316

२९२ : शुम्भ
संस्कृत-धातुकोष શુ (૬ ૬૦ સે ગુમતિ) ૧ શોભવું, સુંદર લેવું. ૨ ચળ
કવું, ચકચકિત હોવું. ૩ યોગ્ય હોવું, લાયક હોવું. શુ (ક શાહ રે સૂર્ય) ૧ અભિમાની હોવું. ૨ મૂખ હેવું.
૩ ગાંડું હોવું. ૪ નિશ્ચલ હેવું. ૫ નિશ્ચિત કરવું. ૬ અટકવું. ૭ અટકાવવું, શેકવું. ૮ હણવું. ૯ ઈજા કરવી.
૧૦ માર માર. ૧૧ દુઃખ દેવું. [] શુ (૨૦ ૩૦ સે શુરતિ -રે) ૧ બોલવું. ૨ પ્રાપ્ત કરવું.
૩ એકઠું કરવું. ૪ ઉત્પન્ન કરવું. ૫ છોડી દેવું. ૬ આપવું. રુર (૨૦ ૩૦ લે રૂારવતિ-તે) ૧ બનાવવું, ઉત્પન્ન કરવું.
૨ માપવું. ૩ ગણવું, ગણતરી કરવી. ૪ આપવું. શુરવું (૨૦ ૩૦ સેદ્ સુવતિ તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ.
(૪ ૫૦ નિ રૂરિ ) સુકાવું, સુકાઈ જવું. [ (૪ લા. તે સૂતે) ૧ અભિમાની હોવું. ૨ મૂખ હોવું.
૩ ગાંડું હોવું. ૪ નિશ્ચલ હોવું. ૫ નિશ્ચલ કરવું. ૬ અટકવું. ૭ અટકાવવું, શેકવું. ૮ હણવું. ૯ ઈજા
કરવી. ૧૦ માર માર. ૧૧ દુઃખ દેવું. [૨] સૂર (૨૦ માત્ર તે રચ) ૧ શૂરવીર હેવું, પરાક્રમી હોવું.
૨ શૂરાતન કરવું, પરાક્રમ ફેરવવું. ૩ પ્રયાસ કરે. રર (૨૨ કી. તે સૂર્યને) ૧ શૂરવીર હાવુ, પરાક્રમી હોવું.
૨ શૂરાતન કરવું, પરાક્રમ ફોરવવું. શુ (૨૦ ૪૦ સે ઈતિ તે) ૧ માપવું. ૨ ગણતરી કરવી. ૭ (૨ ૫૦ સેદ્ર રાતિ ) ૧ શૂળ આવવું, કાંટે ભેંકાયા
જેવું દરદ થવું. ૨ પેટમાં કે છાતીમાં દુખા થ. ૩ દુઃખ દેવું, પીડવું. ૪ શૂળી ઉપર ચડાવવું, શૂળી દેવી. ૫ મે અવાજ કર. ૬ ઊંચે સાદે શબ્દ કરે,
*
૨
૩

Page #317

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
રો : ૨૧૩
. (૨ ૫૦ સે પતિ) ૧ જણવું, જન્મ આપ, પ્રસવ
કરે. ૨ ઉત્પન્ન કરવું. ૩ આજ્ઞા કરવી. ૪ પ્રેરવું, પ્રેરણા
કરવી. ૫ અનુમતિ આપવી. ધુ (૨માત્ર રીતે ) વાછૂટ કરવી, અધેવાયુ છે. [૪] શ્રધુ ( ૩૦ સે શર્ધતિ-સે) ૧ ભીનું કરવું, પલાળવું. ૨ ભીનું
થવું. ૩ પરાજય કર, જીતવું ૪ કોધ કરે. ૫ ઈર્ષો કરવી. ૬ અપમાન કરવું. ૭ છેદવું, કાપવું. ૮ સહન કરવું, વેઠવું. ૮ ક્ષમા કરવી. ૧૦ ગ્રહણ કરવું. [1] (૨૦ ૩૦ સે ઈતિ તે) ૧ પરાજય કરે, છતવું. ૨ ક્રોધ કરે. ૩ ઈર્ષ્યા કરવી. ૪ અપમાન કરવું. ૫ છે
દવું, કાપવું. ૬ સહન કરવું, વેડવું. ૭ ગ્રહણ કરવું. { ({ ૫૦ સેદ્ મૃણાતિ) ૧ હણવું. ૨ દુઃખ દેવું. વિ-૧ વિખે
રવું, છૂટું પાડવું. ૨ વેરવું. ૩ ચીમળવું, આમળવું. ૪ નષ્ટ
કરવું. ૫ હણવું. ૬ દુઃખ દેવું. રો ( ૪૦ સે ઇતિ) ૧ જવું. ૨ સરકવું, ખસવું. - ૪ હાલવું, કંપવું. ૪ ધ્રુજવું, થરથરવું. []. રોવ (૨ ભાગ લે તે ) ૧ સેવા કરવી, ભક્તિ કરવી. ૨ સાર
વાર કરવી, માવજત કરવી. ૩ નોકરી કરવી. [૪] (૨૫૦ નિદ્ રાતિ) ૧ રાંધવું, રસોઈ કરવી. ૨ પકા
વવું, પકવ કરવું. ૩ પાકવું, પકવ થવું. છે ( ગાનિદ્ ) જવું. શો (૪ ૫૦ નિ રતિ) ૧ છાલવું. ૨ છાલ ઉતારવી. ૩ ધાર
કાઢવી, ધારવાળું કરવું. ૪ અણીદાર કરવું. ૫ જખમી કરવું. ૬ શબ્દ વડે વીંધવું, માર્મિક વચન કહેવાં. ૭ પાતળું કરવું.

Page #318

२९४ : शोण
संस्कृत-धातुकोष
શણ (૨ ૫૦ લે રોળતિ) ૧ લાલ રંગવાળું કરવું. ૨ લાલ
રંગવાળું દેવું. ૩ જવું. [8]. ૌ (૨ ૫૦ હે તિ) ગર્વ કર, અહંકાર કરે. [5] ૌ (૨ સે તિ) ગર્વ કર, અહંકાર કરે. [* | વુિર (૨ ૫૦ સે વ્યોતિ) ૧ ઝરવું, ટપકવું, ચૂવું. ૨ ગળવું.
ખરવું, ખરી પડવું. ૪ ભીનું થવું. ૫ ભીનું કરવું, પલાળવું. ૬ છાંટવું, છંટકેરવું. [૪] યુત (૨ ૫૦ રોતર) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. [૨] નથુ (૨ ૫૦ સે મથતિ) ૧ હણવું. ૨ દુઃખ દેવું. રૂમી (૨ ૫૦ લે રૂમીતિ) ૧ આંખ મીંચવી, મટકું મારવું.
૨ આંખની પેઠે બંધ-ઉઘાડ કરવું. ૩ સંકેચવું, સંકુચિત
કરવું. ૪ સંકેચાવું. ફર્થ (૨ સાશનિ રૂચા તે) જવું. પ્રતિ-ગી હેવું. શ્ર (૨ મા સે શ્ર ) ૧ જવું. ૨ ખસવું. (૩) શ્ર (૨ ૫૦ સે અંતિ ) ૧ જવું. ૨ ખસવું. [૩] શ્રળુ (૨ ૫૦ સે બળત્તિ) ૧ દેવું, આપવું. ૨ જવું.
[ (૨૦ ૩૦ સેટુ શ્રાતિ -તે) દેવું, આપવું. અથુ (૨૫૦ સે પ્રથતિ) ૧ આનંદ કરે. ૨ ખુશી થવું.
૩ ખુશી કરવું. ૪ યત્ન કર, પ્રયાસ કરો. ૫ સંસ્કારિત કરવું, સુધારવું. ૬ જવું. ૭ પ્રવાસ કરે. ૮ મુક્ત કરવું, છોડી દેવું. ૯ બાંધવું, જકડવું. ૧૦ ગૂંથવું. ૧૧ ગોઠવવું
૧૨ રચવું, રચના કરવી. ૧૩ હણવું. ૧૪ દુઃખ દેવું. છ (૨૦ ૩૦ સે શ્રાથવિ-તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. શ્રણ (૧૦ ૩૦ સે અથથરિ-તે, ઋથતિને) ૧ દુબલ હેવું,
શક્તિહીન છે. ૨ દુબલ કરવું.

Page #319

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
શ્રી : ૨૨૧
ન્ય (? આવ રે અન્ય) ૧ શિથિલ કરવું, ઢીલું કરવું.
૨ શિથિલ હોવું, ઢીલું હોવું. [૩] કચ ( પત્ર તે અસ્થતિ) ૧ બાંધવું, જકડવું. ૨ સંયુક્ત કરવું,
જોડવું. ૩ ગૂંથવું. ૪ ગોઠવવું. પ રચવું, રચના કરવી.
૬ મારી નાખવું. ૭ દુઃખ દેવું. અન્ય (૨૦૩૦ સે પ્રથતિ તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. અન્ય (૨ ૫૦ સે ઝનાતિ) ૧ છોડી દેવું, મુક્ત કરવું.
૨ આનંદ કર. ૩ ખુશી થવું. ૪ ખુશી કરવું. ૫ બાંધવું, જકડવું. ૬ સંયુક્ત કરવું, જોડવું. ૭ ગૂંથવું. ૮ ગઠવવું.
૯ રચવું, રચના કરવી. શ્રા (૨૦ ૩૦ સેફ્ટ શ્રવચતિ તે) પકાવવું. શ્રમ્ (ક ૫૦ સે બાત) ૧ પરિશ્રમ કરે, મહેનત કરવી.
૨ તપશ્ચર્યા કરવી. ૩ વ્રત કરવું. ૪ શ્રમ લાગવો, થાકી જવું. ૫ ખિન્ન થવું, ખેદ પામવે. ૬ પીડિત થવું, દુઃખિત થવું. મા-૧ તપસ્યા કરવી. ૨ નિવાસ કરે, રહેવું. નિરબેસવું. પરિ-૧ મહેનત કરવી. ૨ વિસામો લે, થાક ઉતારે. વિ-૧ વિસામે લે, થાક ઉતારે. ૨ આરામ કર. ૩ અટકવું. ૪ બંધ થવું. [૪] ( મા તે અમ્મતે ) ૧ પ્રમાદ કરે, આળસ કરવી. ૨ બેદરકારી રાખવી. ૩ ઉપેક્ષા કરવી, દુર્લક્ષ્ય કરવું. ૪ ભૂલ કરવી, ચૂકવું. રિ-૧ વિશ્વાસ રાખ, આસ્થા રાખવી.
૨ આળસ કરવી. [5]. બા (૨ ૫૦ શનિ શ્રાતિ) ૧ પાકવું, રંધાવું. ૨ પીગળવું,
ઓગળવું. ૩ ઊકળવું. ૪ પરસેવાવાળું થવું, પરસેવે છે.

Page #320

૨૨૬ : શ્રા
संस्कृत धातुकोष પ પકાવવું, રાંધવું. ૬ પિગળાવવું, ઓગાળવું. ૭ ઉકા
ળવું. ૮ પરસેવાવાળું કરવું. શ્રા (૨ ૫૦ નિદ્ શાતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. શ્રામ (૨૦ ૩૦ સે કામચરિતે) ૧ આમંત્રણ કરવું, તેડું
કરવું, બેલાવવું. ૨ ગુપ્ત કહેવું. ૩ મસલત કરવી. ૪ -
લાહ આપવી. ૫ ઉપદેશ દે. %િ (૨ ૩૦ સે અતિ-તે) ૧ સેવવું, સેવા કરવી. ૨ પૂજવું
૩ માન આપવું. ૪ આશ્રય કરે, આધાર લે. ૫ વળગી રહેવું. ૬ પાસે જવું. ૭ રહેવું, વસવું. ૮ અનુસરવું ૯ ગ્રહણ કરવું, લેવું. ૧૦ ધારણ કરવું, પાસે રાખવું
T-છેડી દેવું. મ–૧ આશ્રય લે, અવલંબન કરવું ૨ વળગી રહેવું. ૩ શરણે જવું. ૪ પાસે જવું. ૫ પાસે રહેવું. ૬ વસવું, રહેવું. ૭ અનુસરવું. ૮ ગ્રહણ કરવું ૯ ધારણ કરવું. ૧૦ પસંદ કરવું. ૧૧ વાપરવું, કામમાં લેવું. ૧૨ પેસવું, પ્રવેશ કરે. -૧ ઊંચકવું, ઊંચું કરવું. ૨ ઉપાડવું. ૩ ઊભું કરવું. ૪ અધિક કરવું વધારે કરવું. ૫ ઊંચું થવું. ૬ ઊભું થવુ. ૭ અધિક થવું ક-૧ પ્રેમ કરે. ૨ વિનય કરે. ૩ નમ્ર હોવું. ચTI૧ પડી જવું. ૨ વિશ્વાસ રાખ. સમુ-૧ સેવા કરવી
૨ આશ્રય લે. ૩ મેળવવું. ૪ વિશ્વાસ રાખવે. બિ (૨ vo સેફ્ટ શ્રેતિ)૧ બાળવું. શેકવું. ૩ ભૂજવું. [૪] શ્રિ (૪ ૫૦ શ્રીતિ ) ૧ જવું. ૨ સુકાવું. ૩ સૂકવવું. [] શ્રિણ (૧ ૫૦ સે શ્રેષતિ) ૧ બાળવું. ૨ શેકવું. ૩ ભૂંજવું.
૪ તળવું. [૪]

Page #321

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
श्लङ्ग् : २९७ પ્રો ( ૩૦ નિ શતિ-તે) ૧ સંતુષ્ટ કરવું, ખુશી કરવું.
૨ તૃપ્ત કરવું. ૩ મરથ પૂરા કરવા. શી (૩૦ ૩૦ સે ટાયરિ-તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. શ્રી (૧ ૩૦ શનિ શ્રીળાતિ, શીળાતે) ૧ પાકવું, રંધાવું.
૨ પીગળવું, ગળવું. ૩ ઊકળવું. ૪ પકાવવું, રાંધવું.
૫ પિગળાવવું, ઓગાળવું. ૬ ઉકાળવું. શુ ( ૧૦ શનિટુ અપતિ) ઝરવું, ટપકવું. મુ (૧ ૪૦ શનિ શ્રોતિ) ૧ સાંભળવું. ૨ આજ્ઞા પામવી.
૩ આજ્ઞાનું પાલન કરવું. ૪ તાબે થવું. ૫ જવું. મા૧ કબૂલ કરવું, સ્વીકારવું. ૨ પ્રતિજ્ઞા કરવી. ૩ વચન આપવું. ૩પ-૧ ખબર મેળવવી. ૨ સાંભળવું. પ્રતિ૧ સ્વીકાર કરે, કબૂલ કરવું. ૨ પ્રતિજ્ઞા કરવી. ૩ વચન આપવું. ૪ સત્કાર કરે. ૫ સાંભળવું. વિ-૧ પ્રખ્યાત હેવું. ૨ યશસ્વી હોવું. ર-સાંભળવું. -(કાવ્ય સંગ્રy) કબૂલ કરવું, માન્ય કરવું. સમુ-૧ નિર્માણ કરવું, બના
વવું. ૨ સંસ્કારિત કરવું, સુધારવું. ઐ (૨ ૫૦ નિ શ્રાતિ) ૧ પાકવું, રંધાવું. ૨ પીગળવું,
ઓગળવું. ૩ ઊકળવું. ૪ પરસેવાવાળું થવું, પરસેવે થ. ૫ પકાવવું, રાંધવું. ૬ પિગળાવવું, ઓગાળવું. ૭ ઉકાળવું.
૮ પરસેવાવાળું કરવું. થોળ (૫૦ સે શોતિ) ૧ એકઠું થવું. ૨ ઢગલે થ.
૩ એકઠું કરવું. ૪ ઢગલે કરા . [૪] ઝફર ( રાવ સે ઋતે ) ૧ સરકવું, ખસવું. ૨ જવું. [૬] ઋ૯ (૨ ૫૦ સેટુ તિ) ૧ સરકવું, ખસવું. ૨ જવું. []

Page #322

२९८ : श्लथ
संस्कृत धातुकोष ઋથ (૨૦ ૩૦ સે ઋથતિ-તે) ૧ શિથિલ હેવું, ઢીલું હોવું
૨ દુર્બલ હેવું, દૂબળું દેવું. ઋા (૨ ૫૦ સે ઋાતિ) વ્યાપવું, ફેલાવું, પથરાવું. [] ઋાધુ ( રાવ હૈ ઋાતે) ૧ પ્રશંસા કરવી, વખાણવું
૨ સ્તુતિ કરવી, સ્તવના કરવી. ૩ પિતાના ગુણ જાહેર કરવા. ૪ બડાઈ હાંકવી, શેખી કરવી. ૫ ફોસલાવવું.
૬ છેતરવું. [૪] ઋિષ (૨ ૫૦ સે કહેવતિ) ૧ બાળવું. ૨ શેકવું. ૩ ભેજવું.
૪ તળવું. ૫ આલિંગન કરવું, ભેટવું. ૬ વળગી રહેવું.
૭ એંટી જવું. ૮ સંપ કર. ૯ સંયુક્ત કરવું, જોડવું. [] ઋિષ (૪ ૫૦ શનિ ઋિષ્યતિ) ૧ આલિંગન કરવું, ભેટવું.
૨ વળગી રહેવું. ૩ ચેટી જવું. ૪ સંપ કરે. ૫ સંયુક્ત કરવું, જોડવું. વિ-૧ છૂટું થવું, જુદું થવું. ૨ શિથિલ થવું, ઢીલું થવું. ૩ ફાટવું, ફાટી જવું. ૪ વિગ થવે,
વિરહવાળું થવું. ૬િ (૨૦ ૩૦ સે જજેવચરિતે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ગોદ (૨ ના લે તે) ૧ શ્લેક બનાવે, કવિતા કરવી,
પદ્યરચના કરવી. ૨ પ્રશંસા કરવી, વખાણવું. ૩ વર્ણવવું, વર્ણન કરવું. ૪ રચવું, રચના કરવી. ૫ એકઠું કરવું.
૬ વધારવું. ૭ એકઠું થવું. ૮ છેડી દેવું, ત્યાગ કર. [8] સ્કોન (૨ ૫૦ સે ઋોળતિ) ૧ એકઠું થવું. ૨ ઢગલો થ.
૩ એકઠું કરવું. ૪ ઢગલે કરે. []. અદ્દ (૨ ભાવ સે શ્વફ્રને) ૧ જવું. ૨ સરકવું, ખસવું. [૩] શ્વક (૨ ૫૦ સે તિ) ૧ જવું. ૨ સરકવું, ખસવું. [3]

Page #323

ગુજરાતી અર્થ સહિત. અણ (૨ ગા રે તે) ૧ જવું. ૨ સરકવું, ખસવું. જ (૨ મા તે ) ૧ જવું. ૨ સરકવું, ખસવું. અન્યૂ (૨ માટે સેક્ શ્વસ્ત્રો) ૧ જવું. ૨ સરકવું, ખસવું [3] અન્ન (૨ ૩૦ સે તિને) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. [૩] જ (૨૦ ૩૦ સે જાતિ -સે) ૧ સંસ્કારિત કરવું, સુધારવું.
૨ પૂર્ણ કરવું, સમાપ્ત કરવું. ૩ પૂર્ણ ન કરવું, અધૂરું છોડવું. ૪ સંસ્કાર રહિત હોવું. ૫ નીચ હોવું, હલકટ હોવું. ૬ દુષ્ટ વચન કહેવું. ૭ અપશબ્દ બોલવા, ભૂંડું
બોલવું. ૮ જવું. ૯ સરકવું, ખસવું. વસ (૨૦ ૩૦ સે શ્વતિ તે) ૧ આશીર્વાદ દે. ૨ વરદાન આપવું. ૩ સારી ભાષામાં બોલવું, સારું બોલવું. ૪ સારી રીતે કહેવું. ૫ અગ્ય વચન કહેવું. ૬ અપશબ્દ બેલવા. ૭ ચૂપ રહેવું, મૌન રહેવું, ન બોલવું. ava (૨૫૦ સે શ્વસ) ૧ સંસ્કારિત કરવું, સુધારવું.
૨ પૂરું કરવું, સમાપ્ત કરવું. ૩ પૂરું ન કરવું, અધૂરું છેડછું, ૪ સંસ્કાર રહિત હોવું. ૫ નીચ હેવું, હલકટ હેવું. ૬ અયોગ્ય વચન કહેવું. ૭ અપશબ્દ બલવા,
ભૂંડું બોલવું. ૮ જવું. ૯ સરકવું, ખસવું. [૩] શ્વ (૨૦ ૩૦ સે 40 યતિ-તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ૩% (૨૦ ૩૦ સે શ્વપ્રથતિ તે) ૧ છિદ્ર પાડવું, છેદ કરે.
૨ ખરાબ હાલતમાં રહેવું, દરિદ્ર દશા ભેગવવી. ૩ જવું. ચર્સ (૨૦ ૩૦ સે ઐર્તિરિ તે) ૧ ખરાબ હાલતમાં રહેવું,
દરિદ્ર દશા ભેગવવી. ૨ જવું. શ્વ ( ૫૦ શ્વતિ) ૧ ઉતાવળું ચાલવું. ૨ દેડવું.
૩ નાસવું, ભાગવું.

Page #324

૨૦૦ : શ્યો
संस्कृत-धातुकोष શ્વર (૨૦ ૩૦ સે સ્થાતિ -) ૧ બોલવું. ૨ ઠપકે દે. શ્વ7 (૨૫૦ રે ચટ્ટર) ૧ ઉતાવળું ચાલવું. ૨ દેડવું.
૩ નાસવું, ભાગવું. શ્ય (૨ ૫૦ સે નિતિ) ૧ શ્વાસ લેવો અને મૂકે,
દમ લે અને મૂક. ૨ જીવવું, જીવિત હોવું. મા૧ આશ્વાસન પામવું, દિલાસે મેળવે. ૨ ધીરજ ધરવી. ૩ હિમ્મત આણવી. ૪ મનને શાંત કરવું. ૫ આશ્વાસન આપવું, દિલાસે દેવે. ૬ હિમ્મત આપવી. ૭ સમાધાન કરવું. 7-૧ ઊંચે શ્વાસ લે. ૨ રોમાંચિત થવું, પુલકિત થવું. ૩ ઉત્સાહિત થવું. ૪ વિકસિત થવું, પ્રફુલ્લિત થવું, ખીલવું. ૫ આશ્વાસન આપવું. રિ-૧ નિસાસે મૂક, નિરાશ થવું. ૨ શ્વાસ લે અને મૂક. નિt-૧ નિસાસે મૂક, નિરાશ થવું. ૨ શ્વાસ લે અને મૂક. ૩ શ્વાસ રહિત થવું, મરી જવું. પ્રત્યુત-પુનર્જીવન મેળવવું, મરણાવસ્થામાંથી બચી જવું-જીવવું. વિ-વિશ્વાસ કરે, ભલે રાખ. સમા૧ આશ્વાસન પામવું. ૨ ધીરજ ધરવી. ૩ હિમ્મત આણવી. ૪ મનને શાંત કરવું. ૫ આશ્વાસન આપવું, દિલાસે દેવે. ૬ હિમ્મત આપવી. ૭ સમાધાન કરવું. સમુત-૧ ઊંચે શ્વાસ લે. ૨ માંચિત થવું. ૩ ઉત્સાહિત થવું. ૪ વિકસિત થવું, ખીલવું. ૫ આશ્વા
સન આપવું. અમ્ (૨ ૫૦ સે ચરિત) ઊંઘવું, નિદ્રા લેવી. fશ્વ ( તે અતિ) ૧ જવું. ૨ સમીપ જવું. ૩ વધવું,
વૃદ્ધિગત થવું. ૪ સૂજવું, સૂજી જવું, સેજે ચડે. ૫ ઊપર સવું, ફૂલવું. [શો, ટુ]

Page #325

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
वक्क् : ३०१ શ્વિન (૨ મા સે વેતરે) ૧ ધેલું હોવું, સફેદ હેવું.
૨ ધોળું કરવું, સફેદ કરવું. [ ] ધિર્ (૨ મા સે ધિત્વે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. [૩]
(૧ ૫૦ નિ વૃત્તિ) ૧ હણવું. ૨ ઈજા કરવી. ૩ પીડવું. પ્રમ્ (? આ તે પ્રમાણે) ૧ થંભવું, અટકી જવું. ૨ દૃઢ
હેવું, અચળ હેવું. ૩ વળે નહિ એવું દેવું. ૪ નિષ્ટ હેવું, સ્તબ્ધ હોવું. ૫ ચકિત થવું, વિમિત થવું. ૬ જડબુદ્ધિ હોવું, મૂર્ખ હેવું. ૭ અકકડ લેવું, ગર્વિષ્ઠ દેવું. ૮ થંભાવવું, અટકાવવું. ૯ ઇંધવું, રોકી રાખવું. ૧૦ બંધ કરવું. ૧૧ આધાર આપે. નવ-અવલંબન લેવું, આશરો લે. વ7-૧ ઊંચકવું, ઊંચું કરવું. ૨ ઉપાડવું. ૩ અવલંબન દેવું, સહારે દે. ૪ ફેકવું, અટકાવવું. [૩] ( ૫૦ નિ યાતિ) ૧ એકઠું કરવું. ૨ ગૂંથવું. ૩ એકઠું થવું. ૪ ટેળું મળવું. ૫ પથરાવું, ફેલાવું.
૬ શબ્દ કરે. gિવું (૨૫૦ સે પ્રીતિ) ૧ થુંકવું, મુખમાંથી ચૂંક બહાર
કાઢવું. ૨ મુખમાંથી લાળ કાઢવી. ૩ ઊલટી કરવી. ૪ કાઢી મૂકવું, બહિષ્કૃત કરવું. ૫ ફેંકવું. ૬ વારવું, મનાઈ કરવી.
૭ રેકવું, અટકાવવું. ૮ તિરસ્કારવું. [] વુિં (૫૦ લે છથતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. [] વુિં (૨ ૫૦ સે બ્રીતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. [3] પોળ (૧ go સે કરોતિ) એકઠું કરવું. [૪] જોણ (૨ ૬૦ સે દોતિ) એકઠું કરવું. [૪] વરુ ( રાવ સે ) જવું.

Page #326

३०२ : प्व
संस्कृत-धातुकोष ra (૨૦ ૩૦ સે વર્તશતિ-તે) ૧ જવું. ૨ દુઃખમાં જીવન
વીતાવવું. ૩ આપગ્રસ્ત હેવું. ૪ ભય પામ, ડરવું. દવ ( ગા. તે વખતે) ૧ જવું, ચાલવું. ૨ હાલવું,
કંપવું. સવ–૧ પાછું હટવું. ૨ ખસી જવું. ૩ ભાગી જવું, નાસી જવું. ૪ ઉત્તેજિત કરવું, પ્રદીપ્ત કરવું. ૫ ઓછું કરવું, ઘટાડવું. ૩-૧ ઊંચું કરવું. ૨ ઉત્તેજિત કરવું, પ્રદીપ્ત કરવું. ૩ અટકાવવું. ૪ ઢાંકવું. ૫ ઉત્કંઠિત થવું. ૬ પાછું હટવું. નિ–ઓછું કરવું, ઘટાડવું. પરિ–૧ ભટકવું. ૨ જવું.
પ્રત્ય-૧ નીચે ઊતરવું. ૨ પાછું હટવું. સંન્ત (૨ ૬૦ સે અંતિ, સંપિત્ત) સૂવું, ઊંઘવું. (સંત્ત) [૩] સ (૨ હે સરિ) ૧ઢાંકવું, આચ્છાદન કરવું. ૨ પાથરવું. ૩ મઢવું. (N[, સ) [૪]
* વારિ ધાતુઓ બે પ્રકારના છે, પોશ અને રોશ. જે ધાતુ વ્યાકરણના ધાતુપાઠમાં વારારિ હોય, પરંતુ વ્યાકરણના નિયમથી એના “ઘ' ને “સ' થયો હોય; તે પોરા કહેવાય. અને જે ધાતુ ધાતુપાઠમાં પહેલેથી જ સારહિ હોય, તે સોલેરા કહેવાય.
- પોપર ધાતુના “' ની પૂર્વે અ કે આ સિવાયનો કાઈ સ્વર, અંતસ્થા કે કવર્ગને કેાઈ અક્ષર આવ્યો હોય; અને એ “' પદની મધ્યમાં હોય, તે એ “T ને “s' થાય છે. ઉદાહરણ-સ્વર્ ધાતુ પરા છે, જેથી તેનાં પરીક્ષામાં સુવાવ, સુપુપતા વગેરે રૂપ થાય. પરંતુ જે ધાતુ સોપા હોય, તે તેના 'ને “ઘ' થતો નથી. ઉદાહરણ– ધાતુ સોવેરા છે, જેથી તેનાં પરીક્ષામાં સુત્રાવ, કુવતુઃ વગેરે રૂપ થાય. જે ધાતુ વોરા અને સોજા એમ બન્ને પ્રકારને હોય, તે તેને “ ન જ થાય છે અને નથી પણ થતું. એટલે એવા ધાતુના “ર ને “વિકલ્પ થાય છે. ઉદાહરણ-૬ ધાતુ પોપરા

Page #327

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
सङ्ग्राम : ३०३
સપ ( ૧ ૨૦ સે લક્નોતિ) ૧ હણવું. ૨ જખમી કરવું. ૩ માર | મારો. ૪ દુઃખ દેવું. (ાધુ, સદ્ ) સત (૨૦ ૩૦ સે તથતિ-તે) ૧ સંકેત કરે, ઈશારત
કરવી. ૨ સાંકેતિક ભાષા વાપરવી, અમુક શબ્દને અમુક અર્થ કરવા માટે પરંપરાગત રૂઢ ભાષા વાપરવી. ૩ નિશાની કરવી. ૪ છૂપી ગોઠવણ કરવી. ૫ એકત્ર થવા માટે ગુપ્ત સ્થાન મુકરર કરવું. ૬ ગુપ્ત મસલત કરવી. ૭ સમય મુકરર કરે. ૮ કરાર કરે, શરત કરવી. ૯ સલાહ
દેવી. ૧૦ આમંત્રણ કરવું, બેલાવવું. (સંત) સામ (૨૦ ૩૦ સામતિ-સે) સંગ્રામ કર, યુદ્ધ
કરવું, લડાઈ કરવી. (નામ) અને તોરા એમ બંને પ્રકારનો છે, જેથી તેનાં પરીક્ષામાં યુવાવ, પુરાવ એમ બન્ને પ્રકારે રૂપ થાય.
ધાતુ પોશા છે કે સોરા છે? એ જાણવા માટે દરેક ધાતુનો ગુજરાતી અર્થ પૂર્ણ થયા બાદ દરેક ધાતુને અહીં () આવા કૌંસમાં ધારા કે સંવાદ્રિ દર્શાવેલ છે. જે ધાતુ કોપરા છે, તેને અહીં કૌસમાં પારિ દર્શાવેલ છે. જેમકે ધાતુ વોરા છે, જેથી તેને કોસમાં (aq) એ પ્રમાણે દર્શાવ્યો છે. જે ધાતુ વોરા છે, તેને અહીં કૌંસમાં રૂઢિ દર્શાવેલ છે. જેમકે-સંત્ત ધાતુ હોદ્દેશ છે, જેથી તેને કૌસમાં (સંત) એ પ્રમાણે દર્શાવ્યો છે. જે ધાતુ પો અને સોલેશ એમ બંને પ્રકારનો છે, તેને અહીં કૌસમાં વારિ અને સાહિ એ પ્રમાણે બન્ને પ્રકારે દર્શાવેલ છે. જેમકે- ધાતુ વોહેરા અને હોદ્દેશ એમ બન્ને પ્રકારને છે, જેથી તેને અહીં કૌસમાં (૧, સ) એ પ્રમાણે બન્ને પ્રકારે દર્શાવ્યો છે.
આવી રીતે કરારિ ધાતુઓમાં બધે ઠેકાણે સમજવું.

Page #328

३०४ : सच
संस्कृत-धातुकोष
સ (૨ માટે તે સત્ત) ૧ પલાળવું, ભીનું કરવું. ૨ છાં
ટવું, છટકારવું. ૩ રેડવું. ૪ સેવા કરવી, ભક્તિ કરવી. ૫ સેવા દ્વારા સંતુષ્ટ કરવું. (૪) (૩૦ સે સવતિ તે) ૧ સંયુક્ત થવું, જોડાવું. ૨ ભળી જવું, એકમેક થવું. ૩ સંગ કરે, સોબત કરવી. ૪ એ
કઠું થવું. ૫ પૂરેપૂરું જાણવું. ૬ સારી રીતે જાણવું. (૧૨) લખ્યું (૨ ૫૦ હે સન્નતિ) જવું. (F) [૩] સન્ન ( ૫૦ નિ તન્નતિ) ૧ સંબંધ કર, સંગ કરે.
૨ વળગી રહેવું, લાગી રહેવું. ૩ આલિંગન કરવું, ભેટવું. ૪ આસક્ત થવું. ૫ સંયુક્ત થવું, જોડાવું. ૬ ચૂંટવું. ૭ સં. યુક્ત કરવું. ૮ બાંધવું. ૯ એકઠું થવું. ૧૦ એકઠું કરવું. અનુ-૧ વળગી રહેવું, લાગી રહેવું. ૨ સંગ કરે. ૩ સાથે જવું. ૪ પરિચય કરે. ૫ પ્રીતિ કરવી. ૬ સંયુક્ત થવું, જોડાવું. ૭ ચુંટવું. સવ-૧ લટકવું. ૨ વળગી રહેવું, લાગી રહેવું. ૩ સોંપવું. ગ-૧ આસક્ત થવું, અનુરક્ત થવું. ૨ બાંધવું. ૩ મૂકવું, સ્થાપવું. ૪ સેંપવું. ૫ ધારણ કરવું. નિ-૧ વળગી રહેવું, લાગી રહેવું. ૨ ચૂંટવું. ૩ આસક્ત થવું. ૬-૧ પ્રસ્તુત લેવું, પ્રસંગ હોવે. ૨ આસક્ત થવું. ૩ વળગી રહેવું. ૪ ચૂંટવું. ૫ સંકટગ્રસ્ત હેવું. કચતિ૧ સંયુક્ત કરવું, જોડવું. ૨ એકઠું કરવું. ૩ સંયુક્ત થવું, જોડાવું, ૪ એકઠું થવું. ચા-૧ ઝઘડો કરે. ૨ ધેલ મારવી, તમાચો મારો. ૩ થેલ-થાપટ કરવી, શેડો માર
મારો. (). સન્ન (૨ ૩૦ રે સરિતે) ૧ ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ૨ જવું.
() [૩]

Page #329

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
सद् : ३०५ સ (૨ ૪૦ સે તિ) ૧ વિભાગ હે, અવયવ છે.
૨ વિભાગ કરે. ૩ હિ હે. () સદ (૨૦ ૩૦ સે ટરિ-તે) ૧ પ્રસિદ્ધ કરવું, જાહેર કરવું,
પ્રગટ કરવું. ૨ સ્પષ્ટ કરવું. () સટ્ટ (૨૦ ૩૦ સેટું સતિ –તે) ૧ બલવાન લેવું. ૨ સ્કૂલ
હેવું, જાડું હોવું. ૩ બળ કરવું. ૪ વસવું, રહેવું. ૫ ઘર કરવું. ૬ દેવું, આપવું. ૭ હણવું. ૮ ઈજા કરવી. ૮ દુઃખ
દેવું. () સ (૨૦ ૩૦ સે સાકરિ તે) ૧ સંસ્કારિત કરવું, સુધારવું.
૨ પૂરું કરવું, સમાપ્ત કરવું. ૩ પૂરું ન કરવું, અધૂરું
છોડવું. ૪ જવું. () સત્ર (૨૦ ગાતે સત્રતે, સત્રાયતે) ૧ દાન દેવું, આપવું.
૨ ઉદારપણે વર્તવું. ૩ સંસર્ગ કરે, સંગ કરે. ૪ ફેલા
વવું, વિસ્તારવું. (સત્ર) સત્ (૧ ૫૦ ગનિદ્ સીરિ) ૧ બેસવું. ૨ તળિયે સ્થિર થવું.
૩ ગરક થવું, ડૂબવું. ૪ જવું, ચાલવું. ૫ ફળવું, ફળ લાગવા. ૬ મૂરઝાવું, કરમાવું. ૭ સડવું. ૮ કહાવું. ૯ સળવું. ૧૦ સુકાવું. ૧૧ અશક્ત થવું. ૧૨ નિરાશ થવું, ખિન્ન થવું. ૧૩ દુખી હોવું. ૧૪ ભાંગવું. ૧૫ નષ્ટ થવું. ૧૬ નષ્ટ કરવું. સવ-૧ પડી જવું. ૨ પરાભવ પામે, પરાજિત થવું. ૩ અશક્ત થવું. ૪ નિરાશ થવું, ખિન્ન થવું. ૫ દુઃખી દેવું. ૬ નષ્ટ થવું. ૭ પૂરું કરવું, સમાપ્ત કરવું. કા–૧ બેસવું. ૨ પાસે જવું. ૩ સામે જવું. ૪ પ્રાપ્ત થવું. ૫ મૂકવું. ૬ ખિન્ન થવું, નિરાશ થવું. ૩–૧ ઉપર

Page #330

३०६ : सद्
संस्कृत-धातुकोष
ચડવું. ૨ પડી જવું. ૩ ઊખડી પડવું. ૪ પાયમાલ થવું. પ નષ્ટ થવું. ૬ નષ્ટ કરવું. ૭ છોડી દેવું. -૧ પાસે જવું. ર પાસે બેસવું. ૩ સેવા કરવી, ભક્તિ કરવી. ૪ પૂજવું. નિ–૧ બેસવું. ૨ સૂવું, શયન કરવું. ૩ પાલન કરવું, સંભાળવું. ૪ દુઃખી હોવું. ૫ ઊભા રહેવું. ઝ-૧ પ્રસન્ન થવું, ખુશી થવું. ૨ મંદ હાસ્ય કરવું. ૩ મહેરબાની કરવી. ૪ અનુકૂલ થવું. ૫ સફળ થવું. ૬ અભ્યદય થવો, ઉન્નતિ થવી. ૭ શાંત થવું, ઠંડું પડવું. ૮ સ્વચ્છ થવું. ૯ વિકસિત થવું, ખીલવું. ૧૦ પ્રસન્ન કરવું, ખુશી કરવું. ૧૧ સ્વચ્છ કરવું. વિ-૧ વિષાદ કરે, ખેદ કરો. ૨ નિરાશ થવું. ૩ નિમગ્ન થવું, ડૂબવું. સમૂ–૧ પ્રાપ્ત થવું, મળવું. ૨ મંડળીમાં રહેવું, સમુદાયમાં રહેવું. -
૧ પ્રાપ્ત થવું, મળવું. ૨ પ્રાપ્ત કરવું, મેળવવું. () [૪] સદ્ (૧૦ શનિ નીતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. (ટુ) [] સ૬ (૨૦ ૩૦ સે બાપૂર્વ-૭ સારુતિ-તે) ૧ જવું. ૨ સામું
થવું. ૩ હુમલો કરે, આક્રમણ કરવું. ૪ ચડાઈ કરવી.
૫ પ્રાપ્ત કરવું, મેળવવું. (બાપુ) સત્ (૨૫૦ નિ વાપૂર્વજન્મનીતિ, સાસરિ) ઉપર
પ્રમાણે અર્થ. (ગા-૬૬) સત્ (૧ ૫૦ સે નન્નોતિ) ૧ મારી નાખવાને ઈચ્છવું.
૨ દુઃખ દેવાને ઈચ્છવું. (વધુ). સન્ (૧ ૫૦ સે નહિ) ૧ સેવા–ભક્તિ કરવી. ૨ સારવાર
કરવી. ૩ સત્કાર કરે. ૪ ભજન કરવું. ૫ પૂજવું. ૬ વિભાગ કર. ૭ દાન દેવું. ૮ બક્ષિસ આપવી. ૯ દેવું, આપવું. (૪)

Page #331

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
સ
: ૨૦૭
સન્ (૮ ૩૦ સે નોતિ, સનરે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ.
(9) [5] સ (૨ ૫૦ સે સત્તતિ) ૧ સંયુક્ત થવું, જોડાવું. ૨ ભળી જવું.
૩ એકઠું થવું. ૪ પૂરેપૂરું જાણવું. ૫ સારી રીતે જાણવું.
(૧૬, સ) તપ (૨૦ ૩૦ સે સંપત્તિ તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. (૧૫) agર (૨૨ ૦ સાર્વતિ) ૧ પૂજવું, પૂજા કરવી. ૨ સત્કાર
કરવો. ૩ વંદન કરવું. (સપર). તમાન (૨૦ ૩૦ સે માંગતિ ને) ૧ પ્રેમ કરે. ૨ ખુશી
થવું. ૩ ખુશી કરવું. ૪ તૃપ્ત થવું, ધરાવું. ૫ તૃપ્ત કરવું.
૬ સેવા-ભક્તિ કરવી. ૭ દેખવું, જેવું. (સમાર) સમ (૪ ૫૦ સે સરિ) ૧ રૂપાંતર થવું, અન્ય સ્વરૂપે
પરિણમવું. ૨ વિકૃત થવું, વિકાર પામે. (તમ્) [] સમ્ (૨ ૫૦ સે સમસ) ૧ વ્યાકુલ થવું, ગભરાઈ જવું.
૨ વ્યાકુલ કરવું. ૩ ભ્રમિત થવું. ૪ ગાંડું દેવું. ૫ વ્યાકુલ ન થવું, ન ગભરાવું, હિમ્મત રાખવી. ૬ વિવેકી હોવું.
૭ વિનય કરે. (૧૬) સમ (૨ ૫૦ સે સમતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. (૫) સમ (૨૦ ૩૦ સે સમગતિ ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. (૧૫) કમર (૨૨ ૨૦ રને સમતિ) યુદ્ધ કરવું. (સમા) સ (૨ ૬૦ તે સતિ ) ૧ જવું. ૨ સરકવું, ખસવું.
(ક્યુ , સબ્ધ ) સ (૨૦ ૩૦ સે નશ્વતિ તે) ૧ સંસર્ગ કરે, સંગ
કરે. ૨ સંયુક્ત કરવું, જોડવું. ૩ એકઠું કરવું. ૪ ઢગલો કરે. ૫ એકઠું થવું. ૬ સંપ કરે. (s, ન્યૂ )

Page #332

३०८ : सम्बर
संस्कृत धातुकोष
સર (૨૨ ૧૦ સે તિ) ૧ સાંભરવું, યાદ આવવું
૨ સંભારવું, યાદ કરવું. ૩ એકઠું કરવું. ૪ લાજવું,
લજજા પામવી, શરમાવું. (શ્વર) સમર (૨૨ ૫૦ સે સમર્થતિ) ૧ સાંભરવું, યાદ આવવું
૨ સંભારવું, યાદ કરવું. ૪ પાલન-પોષણ કરવું. ૪ એકઠું
કરવું. (સમા). સંમૂથ (૨૨ ૫૦ રમૂવરથતિ) ઘણું દેવું, બહુ હેવું
પુષ્કળ હોવું. (સમૂચ) સ (૨૫૦ સેન્ સરિ) ૧ પેદા કરવું. ૨ કમાવું. ૩ પ્રાપ્ત
કરવું, મેળવવું. ૪ પ્રાપ્ત થવું, મળવું. પ તૈયાર કરવું
૬ એકઠું કરવું. (પ, સ ) સર્ષ (૨ ૫૦ સે તિ) જવું. (ઘર્ષ) સર્વ (૨ ૧૦ સેદ્ સર્વતિ) ૧ જવું. ૨ સરકવું, ખસવું.
(, ) અર્થ (? v૦ જેટુ સર્વતિ) ૧ હણવું. ૨ દુઃખ દેવું, પીડવું.
૩ જવું. ૪ સરકવું, ખસવું. (ઘર્ષ ) સ (૨ ૫૦ ને સંસ્કતિ) ૧ જવું. ૨ સરકવું, ખસવું. - ૩ હાલવું, કંપવું. ૪ ધ્રુજવું, થરથરવું. (જ, તરુ) સરું (૨ ૫૦ સે સંસ્કૃતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. (સર્) સવ (૧ ૦ સે સવતિ) ૧ સંયુક્ત થવું, જોડાવું. ૨ ભળી
જવું, એકમેક થવું. ૩ સંગ કરે, સેબત કરવી. ૪ એકઠું
થવું. ૫ પૂરેપૂરું જાણવું. ૬ સારી રીતે જાણવું. (૩) સન્ (૨ ૧૦ રે સતિ) ૧ સૂવું, ઊંઘવું. ૨ જવું. (૨) સન્ન ( ૫૦ ટુ સતિ) જવું. (પ)

Page #333

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
सान्त्व् : ३०९ સર( ૩૦ સે સર્જાત-તે) ૧ સજ્જ થવું, તૈયાર થવું.
૨ તૈયાર કરવું. ૩ જવું. ૪ સરકવું, ખસવું. (પન્ન ) Hદ્ (૨ ૩૦ સે સતિ-તે) ૧ સહન કરવું, ખમવું, વેઠવું.
૨ ક્ષમા કરવી. ૩ સમર્થ હોવું, શક્તિમાન હોવું. ૪ મજબૂત હોવું. ૫ સંતોષ પામે, ખુશી થવું. ૬ તૃપ્ત થવું, ધરાવું. ઉ7-૧ ઉત્સાહી હોવું, ઉત્સાહ ધો. ૨ ઉદ્યમ કરે, યત્ન કરે. ૩ આનંદ કરે. ૪ ખુશી થવું. - ૧ જુલમ કરે. ૨ જબરદસ્તી કરવી, બલાત્કાર કરે. ૩ અત્યંત સહન કરવું. વિ-૧ નિર્ણય કરે. ૨ ઠરાવવું,
નક્કી કરવું. (પત્) સ (૪ ૫૦ રે સંસ્થતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. (૫) સ (૨૦ ૩ સે સાહતિ-તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. (૬) સ (૨૦ ૩૦ સે સદથતિ–૩) ૧ શોભવું. ૨ ચળકવું. (સા) સાત (૨૫૦ સે સતતિ) ૧ સુખી હોવું. ૨ સુખી કરવું. (સાર્) સાન (૨૦ ૩૦ સે સાતથતિ-તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. (સાર્) સાધુ (૪ ૧૦ શનિ સાધ્યતિ) ૧ સાધવું, સિદ્ધ કરવું. ૨ સિદ્ધ
થવું. ૩ સાધના કરવી. ૪ પાર પાડવું, પૂર્ણ કરવું. ૫ પાર પડવું, પૂર્ણ થવું. ૬ બનાવવું. ૭ મેળવવું, પ્રાપ્ત કરવું.
૮ વશ કરવું. ૯ જીતવું. (પાધુ, સાધુ) સાઇ (૫ ૫૦ શનિ સાઇનોતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. (વધુ, સાધુ) સાધુ (૨૦૩૦ સેટુ સાધચતિ-તે) જવું. (પાધુ, સાધુ ) સન્ત (૨૦ ૩૦ સેલ્ સાત્ત્વતિ-તે) ૧ દિલાસે આવે,
આશ્વાસન આપવું. ૨ શાંત કરવું. ૩ ઠંડું કરવું. ૪ સમજાવવું, સમાધાન કરવું. ૫ તૃપ્ત કરવું. ૬ ખુશી કરવું, સંતુષ્ટ કરવું. (પા, તા )

Page #334

३१० : सामू
संस्कृत धातुको प
સામ્ (૧૦ ૩૦ સેટ્ સામતિ–તે) ઉપર પ્રમાણે અથ. (સામ્ ) સામ (૨૦-૩૦ સેટ્ સામતિ–તે) ઉપર પ્રમાણે અ. (સામ) સામ્યું (૨૦ ૩૦ સેટ્ સામ્યત્તિ-તે) ૧ સ'સર્ગ' કરવેા, સગ કરવા. ૨ સંયુક્ત કરવું, જોડવું. ૩ એકઠું કરવું. ૪ ઢગલા કરવા. ૫ એકઠું થવું. ૬ સંપ કરવા. (સાત્મ્ય ) સારી (૧૦ ૩૦ સેટ્ સાત્તિ–તે ) ૧ દુલ કરવું. ૨ દુલ હાવું. ૩ પ્રેરણા કરવી. ૪ ટૂંકું કરવું, નાનું કરવું. ૫ સુધારવું. ૬ ખસેડવું. છ પ્રખ્યાત કરવું. ૮ ઉન્નત કરવું. ૯ સિદ્ધ કરવું. ૧૦ શેાધવું, તપાસ કરવી. ૧૧ ચાંટાડવું. નિર્-૧ કાઢી મૂકવું. ર અહિષ્કૃત કરવું. ( સ )
સિ (૧ ૪૦ અનિટ્ સિનોતિ, સિત્તે) ૧ ખાંધવું. ર ટાંગવું, લટકાવવું. ૩ ગૂંથવું. ૪ સાવીને કેદ કરવું. યંત્ર૧ નિશ્ચય કરવા, નિર્ણય કરવા, ૨ ઠરાવવું, નક્કી કરવું. ૩ સિદ્ધ કરવું, પાર પાડવું. વિ–કારણભૂત થવું, નિમિત્ત થવું. અચ-૧ ઉદ્યમ કરવા, પ્રયાસ કરવા. ૨ ધા–રાજગાર કરવા. ( વિ )
ત્તિ (૧૩૦ બુનિટ્સનાતિ, ત્તિનીતે) ઉપર પ્રમાણે અ. (વિ) સિઝ્ (૨૫૦ સેટ્ સેતિ) ૧ ભીંજવવું, પલાળવું. ૨ છાંટવું, છંટકારવું. ( સિ ૢ )
સિર્ ( ૬ ૩૦ અનિટ્ તિવ્રુત્તિ-તે) ૧ ભીંજવવું, પલાળવું. ર છાંટવું, છંટકારવું. ૩ રેડવું. મિ-૧ અભિષેક કરવા, પવિત્ર જલાદિ વડે સ્નાનાદિ કરાવવું. ૨ છંટકારવું. ૩ વિલેપન કરવું. ૪ ચાપડવું. ઇ–૧ ગવ કરવા. ૨ ઉદ્ધતાઇ કરવી. ૩ આક્ષેપ કરવા. ૪ પાણી વગેરે બહાર કાઢવું. ૫ ખાલી કરવું.

Page #335

ગુજરાતી અથ સહિત.
सिभ् : ३११
૬ છાંટવું. ૭ ઉપર રેડવું-સિંચવું. નં-૧ ગર્ભાધાન કરવું, સગર્ભા કરવું. ૨ મિશ્ર કરવું, ભેળસેળ કરવું. ૩ પ્રક્ષેપ કરવા, નાખવું. ૪ ફ્રેંકવું. પ છાંટવું. ૬ રેડવું. ( પ્િ ) સિટ્ ( ૧ - ૧૦ સેટ્ સેટિસ) ૧ અપમાન કરવું. ૨ તિરસ્કારવું, ધિક્કારવું. ૩ તુચ્છ માનવું. (વિદ્ )
સિમ્ (૧ ૧૦ સેટ્ સેત્તિ) જવું, ચાલવું. ત્તિ-, ઋત્તિ-(નિવેતિ, પ્રતિવેતિ ) નિષેધ કરવા, પ્રતિષેધ કરવા, મનાઇ કરવી. ( fપ્ ) [ ]
લિપ્ (o ૫૦ વેર્ ક્ષેત્તિ) ૧ આજ્ઞા કરવી, હુકમ કરવા. ૨ નિયમિત કરવું. ૩ વ્યવસ્થા કરવી. ૪ શાસ્ત્રના વિધાન મુજબ આચરવું. ૫ માંગલિક કાર્ય કરવું. ૬ સારું કરવું. ૭ માંગલિક કાર્ય હોવું. ૮ સારું' હાવું. ન-નિષેધ કરવા, મનાઇ કરવી. પ્ર-૧ યશસ્વી થવું. ૨ પ્રસિદ્ધ થવું. કૃતિ-પ્રતિષેધ કરવા, મનાઈ કરવી. ( પ્િ )
સિમ્ ( ૪ ૧૦ અનિદ્ સિધ્ધતિ) ૧ નીપજવું, ઉત્પન્ન થવું. ર યાગ વગેરેની સિદ્ધિવાળું થવું. ૩ સિદ્ધ થવું, કર્મથી મુક્ત થવું, મુક્તિ પામવી. જ શુદ્ધ થવું, નિર્દોષ થવું. ૫ પૂર્ણ થવું. ૬ પાકવું. હ–ઊંચું થવું. નિ-૧ નિષેધ કરવા, મનાઈ કરવી. ૨ રાકવું, અટકાવવું. મેં-૧ પ્રસિદ્ધ થવું. ૨ પ્રગટ હાવું. ૩ યશસ્વી થવું. -, વૃત્તિ-નિષેધ કરવા, પ્રતિષેધ કરવા, (વિદ્યુ) [] લિન્ (૧૫૦ સેટ્ સિવૃત્તિ ) ૧ ભીંજવવું, પલાળવું. ૨ સેવાભક્તિ કરવી. ૩ સારવાર કરવી. ૪ નાકરી કરવી. (વિન્ત્ર) [ ૩ ] મિ ( ૧ ૧૦ સેટ્ સેત્તિ) ૧ હણવું. ૨ ઇજા કરવી. ૩ દુઃખ દેવું. ૪ શેાભવું. ૫ ચળકવું, ચમકવું. ૬ ખેલવું. (વિમ) []

Page #336

३१२ : सिम्
संस्कृत-धातुकोष સિમ્ (૨ ૫૦ લે રેમતિ ) ૧ હણવું. ૨ ઈજા કરવી. ૩ દુઃખ
દેવું. (પિમ્) fણમ્ (૨૫૦ તે સિમ્મતિ) ૧ હણવું. ૨ ઈજા કરવી. ૩ દુઃખ
દેવું. કશોભવું. ૫ ચળકવું, ચમકવું. ૬ બોલવું. (વિન્સ) [૪] તિરુ (૬ ૫૦ સે સિરિ) ૧ કણ વગેરે વીણવું. ૨ ડું- થોડું એકઠું કરવું. ૩ ચૂંટવું, તેડવું. (વિરુ, fણ) ત્તિ (૪ ૫૦ સે હીત) ૧ સીવવું. ૨ વણવું, સાળ વડે
વસ્ત્ર બનાવવું. ૩ વાવવું, રેપવું. () [] સીદ્દ (૨૩૦ સેટુ સીતિ સે) ૧ પલાળવું, ભીંજવવું. ૨ છાંટવું,
છંટકેરવું. ૩ વરસવું, વરસાદ થવે. (સી) [+]. સી ( ૧ ૨૦ સે સીરિ) ૧ સહન કરવું, વેઠવું. ૨ ક્ષમા
કરવી. ૩ સ્પર્શ કરે, અડકવું. ૪ વિચારવું. (સી) સીદ્દ (૨૦ ૩૦ સે સીરિ -તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. (સી) સુ ( ૪૦ નિ સવતિ) ૧ જણવું, જન્મ આપે, પ્રસવ
કરવો. ૨ ગર્ભ ધારણ કરવ, સગર્ભા થવું. ૩ ઉત્પન્ન કરવું. ૪ સમર્થ હોવું. ૫ શૂરાતન ફેરવવું. ૬ ધણું હોવું, સ્વામી હોવું. ૭ પ્રેરવું, પ્રેરણા કરવી. ૮ હાંકવું. ૯ આજ્ઞા કરવી. ૧૦ અનુમતિ આપવી. ૧૧ જવું. ૧૨ જાણવું. - ૧ પ્રસવ કરે, જન્મ આપે. ૨ ગર્ભ ધારણ કરે,
સગર્ભા થવું. ૩ ઉત્પન્ન કરવું. (૬, ૩) હું (૨૦ નિ તૌતિ) ૧ જણવું, જન્મ આપે, પ્રસવ
કરે. ૨ ગર્ભ ધારણ કરે, સગર્ભા થવું. ૩ ઉત્પન્ન કરવું. ૪ સમર્થ હોવું. ૫ શૂરાતન ફેરવવું. ૬ ધણી હોવું, સ્વામી હેવું. ૭ પ્રેરવું, પ્રેરણા કરવી. ૮ હાંકવું. ૯ આજ્ઞા કરવી,

Page #337

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
सुर् : ३१३
૧૦ અનુમતિ આપવી. ઝ-૧ પ્રસવ કરે, જન્મ આપે.
૨ ગર્ભ ધારણ કરે, સગભાં થવું. ૩ ઉત્પન્ન કરવું. (, ) સુ (૩૦ નિ યુનોતિ, યુનુ) ૧ સ્નાન કરવું, નહાવું.
૨ નવરાવવું. ૩ ભીંજવવું, પલાળવું. ૪ રસ કાઢ. ૫ અર્ક કાઢ. ૬ મંથન કરવું. ૭ અથાણું કરવું. ૮ પીલવું. ૯ દબાવવું. ૧૦ દારૂ બનાવવા માટે આ નાખવો. ૧૧ દારૂ બનાવ, મદિરા બનાવવી. ૧૨ દુઃખ દેવું. ૧૩ સતાવવું, પજવવું. ૧૪ ઈજા કરવી. મિ-૧ છાંટવું, છંટકેરવું. ૨ પલાળવું. ૩ સ્નાન કરવું, નહાવું. ૪ નવ
રાવવું. (૬) સુa (૨૦ ૩૦ સે યુવતિ તે, સુલાગતિ–૩) ૧ સુખી ક
રવું. ૨ સુખી હોવું, સુખ જોગવવું. (મુ) સુવ (૨૨ ૬૦ સે યુતિ ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. (સુવ) સુદ (૨૦ ૩૦ સે યુદત તે) ૧ ડું હોવું. ૨ હળવું દેવું.
૩ છીછરું દેવું. ૪ નાનું હોવું. ૫ ઘટવું, હાસ થે.
૬ અપમાન કરવું. ૭ ધિક્કારવું. (પુટ્ટ, સુરુ) સુ (૨ સુતિ) ૧ સુશોભિત હોવું. ૨ ચળકવું, 1 ચમકવું. ૩ હણવું. ૪ ઈજા કરવી. ૫ દુઃખ દેવું. (સુન્દુ) [૩] સુમ (૨ ૦ ૨ મતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. (જુમાં, કુમ) સુમ (૬ ૫૦ જેટુ સુમતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. (પુમ, કુમ) સુ” (૨ ૫૦ સે તુમતિ) ૧ સુંદર દેવું. ૨ સુશોભિત હોવું.
૩ ચળકવું, ચમકવું. ૪ બેલવું, કહેવું. ૫ હણવું. ૬ ઈજા
કરવી. ૭ દુખ દેવું. (પુષ્મ, કુમ્) સુ (૬ ૫૦ હેલ્ સુરત) ૧ અદ્દભુત સામર્થ્યશાલી હોવું.

Page #338

३१४ : सुई
संस्कृत धातुकोष ૨ ધણી હેવું, સ્વામી હોવું. ૩ શૂરાતન ફોરવવું. ૪ સુંદર
હોવું. ૫ સુશોભિત દેવું. ચળકવું, ચમકવું. (૬૬, કુ૬) સુજ્જુ (૪ ૫૦ હે સુક્ષ્યતિ) ૧ સહન કરવું, ખમવું, વેઠવું.
૨ ક્ષમા કરવી. ૩ સમર્થ હોવું, શક્તિમાન હવું. ૪ સંતેષ
પામવે, ખુશી થવું. ૫ તૃપ્ત થવું, ધરાવું. (ગુરુ) ફૂ (૨ કાટ વે ભૂતે) ૧ જણવું, જન્મ આપે, પ્રસવ કરે.
૨ ઉત્પન્ન કરવું. (પૂ) સૂ (૪ માટે જે તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. (q) [ો] ટૂ (૬ ૫૦ સે યુવતિ) ૧ પ્રેરવું, પ્રેરણા કરવી. ૨ મોકલવું.
૩ હાંકવું, ચલાવવું. ૪ હડસેલવું. ૫ ફેંકવું. ૬ ઉછાળવું. ૭ નિવારણ કરવું, મનાઈ કરવી. ૮ રેકવું, અટકાવવું.
૯ સૂવું. (૬) સૂર (૧૦ ૩૦ સે સૂરતિ તે) ૧ સૂચવવું, સૂચના કરવી.
૨ બતાવવું, દેખાડવું. ૩ ચાડી ખાવી, એકની વાત અથવા
હકીકત બીજાને કહી દેવી. (સૂ) સૂત્ર (૨૦૩૦ સે સૂત્રથતિને) ૧ રચવું, રચના કરવી. ૨ બના
વવું. ૩ ગૂંથવું. ૪ વીંટવું. ૫ સૂતરથી લપેટવું. (સૂત્ર) સૂત્ (૨ કાવ્ય સેટુ સૂતે) ૧ ઝરવું, ટપકવું. ૨ ખરવું. ૩ વચન
આપવું. ૪ પ્રતિજ્ઞા કરવી. ૫ નિવારવું, મનાઈ કરવી. ૬ રાખવું, મૂકવું. ૭ અનામત રાખવું. ૮ શુદ્ધ કરવું, સ્વચ્છ કરવું. ૯ પવિત્ર કરવું. ૧૦ દૂર કરવું. ૧૧ દુઃખ દેવું ૧૨ જખમી કરવું. ૧૩ મારી નાખવાને પ્રયાસ કરે,
૧૪ મારી નાખવું. (q) [૬ (૨૦ ૩૦ સેદ્ સૂરતિ તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. (૬૬)

Page #339

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
स : ३१५
સૂર્ (૪ આ૦ સેટ્ સૂર્યતે) ૧ થંભાવવું, અટકાવવું. ૨ સ્થિર કરવું. ૩ મંદ બુદ્ધિવાળું હોવું. ૪ દુઃખ દેવું. (ર) સૂક્ષ્મ ( ૨ ૩૦ સેટ્ સૂર્ણત્તિ-તે) ૧ અપમાન કરવું. ૨ ધિક્કારવું. ૩ આદર-સત્કાર કરવા. (પૂક્ષ્મ, સૂક્ષ્મ)
સર્ચ (૨ ૧૦ સેટ સર્જત્તિ) ૧ ઈર્ષ્યા કરવી, અદેખાઈ કરવી, ખીજાના અભ્યુદય સહન ન કરવા. ૨ બીજાના અપરાધ સહન ન કરવા. ૩ અપમાન કરવું. ૪ તિરસ્કારવું. (સૂક્ષ્મ) સૂર્ (o ૬૦ સેટ્ સૂત્ત) ૧ જણવું, જન્મ આપવે, પ્રસવ કરવા. ૨ ઉત્પન્ન કરવું. ૩ પ્રેરવું, પ્રેરણા કરવી. ૪ આજ્ઞા કરવી. ૫ અનુમતિ આપવી. (ઘૃણ્, સૂક્)
TM (o ૬૦ અનિદ્ સતિ) ૧ સરકવું, ખસવું. ૨ જવું. ૩ અવલંબન કરવું, આશ્રય લેવા. ૪ અનુસરણ કરવું. ૫ પ્રવાહરૂપે વહેવું. ૬ પવનનું વાવું. અનુ–૧ અનુસરવું, અનુસરણ કરવું. ૨ અનુકરણ કરવું. ૩ પાછળ-પાછળ જવું. ૪ પછીથી જવું. લવ–૧ પાછું ફરવું. ૨ ચાલ્યા જવું. ૩ ખસી જવું. ૪ પાસે જવું. ૫ નિવૃત્ત થવું, અટકવું. મિ-૧ પ્રિય પાસે જવું. ૨ સ`કેત સ્થાને જવું. ૩ સાથે ગમન કરવું, સાથે જવું. ૪ સામું જવું. ૫ હુમલેા કરવા. ૬ ચડાઈ કરવી. છ પેસવું, પ્રવેશ કરવા. ૮ ચારે તરફ ફેલાવું. અવ−૧ તીર્થંકરાદિ મહાપુરુષનું' પધારવું. ૨ આશ્રય લેવે, અવલખન કરવું. ૩ નીચે પડવું. ~૧ ખસવું. ૨ હટી જવું. ૩ દૂર થવું. ૪ ત્યાગ કરવા, છેડી દેવું. ૫ બહિષ્કૃત કરવું. ૩૫–૧ પાસે જવું. ૨ મુલાકાત લેવી, મળવું. નિષ્ન ૧ મહાર નીકળવું. ૨ મહાર જવું. ૩ ચાલ્યા જવું.

Page #340

३१६ : स्
संस्कृत-धातुकोष
૪ નીકળવું, બહાર આવવું. ૫ પ્રવાહ રૂપે વહેવું. પરિ૧ ચારે તરફ ફરવું. ૨ ચારે તરફ વહેવું. ૩ વ્યાપવું. ક-૧ પ્રસરવું, ફેલાવું, વ્યાપવું. ૨ પ્રવાહરૂપે વહેવું. ૩ સામું થવું. ૪ આગળ જવું. પ્રતિ-૧ પાછું જવું. ૨ સામું થવું. ૩ હુમલો કર. વિ-૧ ધસવું, જેશથી આગળ જવું. ૨ અલગ-અલગ જવું. ૩ ખસવું. ૪ નીચે પડવું. ૫ ફેલાવું, વિસ્તરવું. સન્-૧ અટન કરવું, ભટકવું. ૨ સાથે જવું. ૩ ઉત્પન્ન થવું. ૪ જન્મવું. સમ-૧ હટી જવું. ૨ પલાયન કરવું, નાસી જવું. સમવ-૧ તીર્થંકરાદિ મહાપુરુષનું પધારવું. ૨ આશ્રય લે, અવલંબન કરવું. ૩ નીચે પડવું. () (૨ ૫૦ નિ વાવતિ) ૧ દોડવું. ૨ ઉતાવળું ચાલવું. (8) ઝુ ( રૂ ૫૦ નિ હાર્જિ) ૧ સરકવું, ખસવું. ૨ જવું. (૭) (૨૦ ૩૦ સે સાચરિતે) ૧ ઢાંકવું, આચ્છાદન કરવું. ૨ જવું, ગમન કરવું. ૩ સરકાવવું, ખસેડવું. ૪ અન્વેષણ કરવું, શોધવું. ૫ પ્રેરવું, પ્રેરણા કરવી. ૬ સુધારવું, સંસ્કારિત કરવું. ૭ દુરસ્ત કરવું. ૮ ઉત્કૃષ્ટ બનાવવું, ઉન્નત કરવું. ૯ પ્રખ્યાત કરવું. ૧૦ પ્રસિદ્ધ કરવું. ૧૧ સિદ્ધ કરવું. ૧૨ સ્થિત થવું, સ્થિતિ કરવી. () જ્ઞ (ક માત્ર નિદ્ સુ ) ૧ સરજવું, પેદા કરવું, ઉત્પન્ન
કરવું. ૨ વર્જવું, ત્યાગ કર. અતિ-દેવું, આપવું. ૩વર્જવું, છેડી દેવું. ૩૧-૧ ઉપદ્રવ કરે. ૨ આશ્રય લે. નિ–૧ બહાર કાઢવું. ૨ વર્જવું, છેડી દેવું. ૩ દેવું, આપવું. ૪ કરવું. વિ-૧ વિદાય કરવું, મેકલી દેવું. ૨ વર્જવું, છેડી દેવું. કયુર્-૧ ત્યાગ કરે, છેડી દેવું. ૨ ફેંકવું.

Page #341

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
સ-૧ સંયુક્ત કરવું, જોડવું. ૨ સંયુક્ત થવું. ૩ મેળાપ
કરે, સમાગમ કરે. ૪ મેળાપ થે. (ઍ) ફણ (૬ ૫૦ શનિ વૃત્તિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. (સૂ) ચુ (૨ ૫૦ નિ સતિ) ૧ સરકવું, ખસવું. ૨ પેટે ચાલવું.
૩ હાલવું, કંપવું. ૪ જવું. ક–૧ હટી જવું. ૨ ચાલ્યા જવું. ૩ ચલિત થવું. ૪ ખસવું. સવ-૧ પાછું હટવું. ૨ ઊતરવું. ૩ નિવૃત્ત થવું. ૩-૧ ઊંચે ચડવું. ૨ આગળ જવું. ૩ વધવું, વૃદ્ધિગત થવું. ૪ ઉલ્લંઘન કરવું. ૩પ૧ સમીપ જવું. ૨ ચાલ્યા જવું. ૩ સહન કરવું, વેઠવું. ૪ અનુભવવું, ભેગવવું. પરિ-૧ આમ-તેમ ફરવું. ૨ ફેલાવું. ક-૧ પ્રસરવું, ફેલાવું. ૨ નીકળવું. વિ-૧ આમ-તેમ દડવું. ૨ કૂચ કરવી, લશ્કરી ઢબે ચાલવું. ૩ રવાના થવું. ૪ ધસવું, જેશથી આગળ જવું. ૫ છૂટા થવું. ૬ ફેલાવું. ૭ પ્રવાહરૂપે વહેવું. સમૂ-૧ ફેલાવું. ૨ સરકવું, ખસવું.
૩ પ્રવાહરૂપે વહેવું. (૬) [૮] રૂમ (૨ ૫૦ સે સર્મતિ) ૧ હણવું. ૨ ઈજા કરવી. ૩ દુઃખ
દેવું. (ઘૂમ, રૂમ) [૪] સૃન્મ (૨૫૦ ગ્રંમ્પતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. (g”, ઋ) [1] (૧ ૫૦ જેટુ વૃાતિ) ૧ હણવું. ૨ દુઃખ દેવું. (૪)
(૨ રેજો) ૧ જવું. ૨ સરકવું, ખસવું. | (વે, સે) [૪] સે (૨ ૫૦ ટુ સેતિ ) જવું. (૪, રે) [8] તેવું (૨ કાટ ) ૧ સેવા કરવી, ભક્તિ કરવી. ૨
પૂજવું, પૂજા કરવી. ૩ આરાધવું, આરાધના કરવી. ૪ સાર

Page #342

૩૧૮ : હૈ
संस्कृत धातुकोष
વાર કરવી, માવજત કરવી. ૫ નેકરી કરવી. ૬ સંભાળવું, સંભાળ લેવી. ૭ સંજોગ કરે. ૮ વાપરવું, ઉપયોગમાં લેવું. ૯ વસવું, રહેવું. ૧૦ આશ્રય લે, અવલંબન કરવું. ૧૧ આચરવું. ૧૨ અનુસરવું, અનુસરણ કરવું. ૧૩ વિશ્વાસ કરે. મા-૧ આચરવું. ૨ સંભાળવું, સંભાળ લેવી. ૩ સેવા કરવી. નિ–૧ આદર-સત્કાર કરે. ૨ આશ્રય લે. ૩ સેવા કરવી. પ્રતિ–૧ પ્રતિષિદ્ધ વસ્તુને સેવવી. ૨ સહન કરવું. ૩ સેવા કરવી. (૩, ) [ ] (૨ ૧૦ શનિ સાતિ) ૧ ઘસાવું, હુાસ થ, કમ થવું. - ૨ નષ્ટ થવું, નાશ થે. (૧, ૨) તો (૪ ૫૦ નિ તિ) ૧ નાશ કર. ૨ નાશ થ.
૩ પૂર્ણ કરવું, અંત આવે. ૪ પૂર્ણ થવું. અથવ-૧ ચિં તન કરવું, વિચાર કરે. ૨ નિર્ણય કરે. ૩ ઉત્સાહિત થવું, ઉત્સાહ ધરે. નૈવ-જાણવું. સવ-૧ અવસાન થયું, મૃત્યુ થયું. ૨ વિનાશ થ. ૩ પૂર્ણ થવું, સમાપ્ત થવું. ૪ નિશ્ચય કરે. કથા-૧ વ્યવસાય કરે, ધંધા-રોજગાર
કરે. ૨ ઉદ્યમ કરે, કોશિશ કરવી. ૩ નિર્ણય કરે. (m) સોન (૨૫૦ નોનરિ) ૧ જવું. ૨ સરકવું, ખસવું.
૩ રંગિત હોવું, રંગવાળું હોવું. (જો) [ 8 ] ર૬ (૨ ના સેટ તે) ૧ કૂદવું. ૨ ઊંચે જવું. ૩ ઊડવું.
૪ જવું, ગમન કરવું. ૫ ઊંચકવું, ઉપાડવું. ૬ ચડાવવું. ૭ ઉદ્ધાર કરે. ૮ ઝરવું, ટપકવું. ૯ પ્રવાહરૂપે વહેવું. ૧૦ વહાવવું. ૧૧ રેડવું. ૧૨ ડુબાડવું. (૬) – (૧ થ૦ નિ નાતે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ( )

Page #343

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
(૨ ૫૦ અનિદ્ તિ) ૧ કૂદવું. ૨ ઊંચે જવું. ૩ ઊડવું. ૪ જવું, ગમન કરવું. ૫ ઊંચકવું, ઉપાડવું. ૬ ચડાવવું. ૭ ઉદ્ધાર કર. ૮ઝરવું, ટપકવું. ૯ પ્રવાહરૂપે વહેવું. ૧૦ વહાવવું. ૧૧ રેડવું. ૧૨ ડુબાડવું. ૧૩ સુકાવું, સુકાઈ જવું. ૧૪ સૂકવવું. ૧૫ નાશ થ. ૧૬ નાશ કરે. બા-૧ હુમલો કરે, ધસારે કરે. ૨ ઘેરો ઘાલ.
–૧ હુમલો કરે. ૨ ઘેરો ઘાલ. ૩ આસપાસ કૂદવું. પરિ–૧ ઓળંગવું. ૨ આસપાસ કૂદવું. પ્ર-૧ ચિંતન કરવું, વિચારવું. ૨ ધસવું, જેશથી આગળ જવું. ૩ હુમલો કરવો. ૪ દેડતાં પડી જવું. ( ન્) [ ] ત્ (૧૦ ૩૦ સે તિનસે ) ૧ ઉપર પ્રમાણે અર્થ.
૨ એકઠું કરવું. (સત્) # ( ૨૦ ૩૦ સે પતિ-તે, પાપથતિ તે) ૧ એકઠું
કરવું. ૨ ઢગલો કરે. ( ૧) સન્મ ( મા સેટૂ સન્મતે) ૧ થંભવું, અટકી જવું. ૨ થંભા
વવું, અટકાવવું. ૩ બંધ કરવું. ૪ રુંધવું, રોકી રાખવું. ૫ વ્યગ્ર થવું. ૬ મૂખ હેવું. ૭ ગાંડું હોવું. ૮ ઉત્પન્ન
થવું. ૯ ઉત્પન્ન કરવું. ( *) [૩] # (૧૧૦ સે નોતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. (ર) [] રમ (૧ ૫૦ સે જ્ઞાતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. (૨”) [5] ૩ (૧ ૩૦ શનિ રઘુનીતિ, અનુત્તે ) ૧ કૂદવું. ૨ ઉછળવું.
૩ ઊડવું. ૪ ઊંચે જવું. ૫ ઊંચકવું, ઉપાડવું. ૬ ચડાવવું. ૭ બહાર કાઢવું. ૮ ઉદ્ધાર કર, સારી સ્થિતિ કરવી. ૯ ઢાંકવું. ૧૦ ભીંજવવું, પલાળવું. (૪)

Page #344

३२० : स्कु
संस्कृत धातुकोष ( ૩૦ અનિદ્ સુનારિ, યુનીતે ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. (૬) કુન્દુ (? સે કુત્તે ) ૧ કૂદવું. ૨ ઊછળવું. ૩ ઠેક્તાં
ઠેકતાં ચાલવું. ૪ ઊડવું. ૫ ઊંચે જવું. ૬ ઊંચકવું, ઉપા ડવું. ૭ ચડાવવું. ૮ બહાર કાઢવું. ૯ ઉદ્ધાર કર, સારી સ્થિતિ કરવી. ૧૦ ઢાંકવું. ૧૧ પલાળવું. ૧૨ હુમલે કરે
૧૩ ચડાઈ કરવી. ૧૪ યુદ્ધ કરવું. (૩) [૩] રૂ... (સે નોતિ) ૧ રેકવું, અટકાવવું. ૨ બંધ
કરવું. ૩ થંભવું, અટકી જવું. ૪ થંભાવવું. પ રુંધવું, રેકી રાખવું. ૬ ઢાંકવું. ૭ ધારણ કરવું, પાસે રાખવું.
૮ વિસ્તારવું, ફેલાવવું. (૩) [] કુમ્ (૧ ૧૦ સે જ્ઞાતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. () [૪] રવત્ (
) ૧ ફાડવું. ૨ કાપવું. ૩ તેડવું. ૪ ઢીલું હોવું. ૫ ઢીલું કરવું, નરમ કરવું. ૬ થકવવું. ૭ હટાવવું. ૮નસાડવું. ૯ જીતવું, પરાજય કરે. ૧૦ દુઃખ દેવું. ૧૧ જખમી કરવું. ૧૨ મારી નાખવું. ૧૩ મજબૂત હોવું. ૧૪ મજબૂત કરવું. ૧૫ સ્થિર હોવું. ૧૬ સ્થિર
કરવું. ૧૭ ખાવું, ભક્ષણ કરવું. ( ૬) [૧] Rવદ્ (ક લા. દ્વારે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. (સ્વત્ ) સવ (૨ ૫૦ સે સ્વતિ) ૧ ખલિત થવું, ઠેકર લાગવી.
૨ ખસી જવું, ખસવું. ૩ હટી જવું. ૪ પડી જવું. ૫ ખરવું. ૬ ટપકવું. ૭ બોલતાં અચકાવું. ૮ અટકવું, રોકાવું. ૯ અટકાવવું, રેકવું. ૧૦ ભૂલવું, ભૂલ કરવી.
૧૧ એકઠું થવું. ૧૨ એકઠું કરવું. (વે) પુત (૨ ૫૦ સેદ્ ોતતિ) ૧ ઝરવું, ટપકવું. ૨ ગળવું.

Page #345

ગુજરાતી અર્થ સહિત,
स्तम : ३२१
૩ ખરવું. ૪ ભાવું. ૫ ભજવવું, પલાળવું. ૬ છાંટવું, છંટકેરવું. ( ) [ ] યુત (સેકોરિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થે. (યુત્ત) [2] ન ( ૫૦ ટુ સ્તwત) ૧ ફેકવું, અટકાવવું. ૨ નડવું,
અડચણ કરવી. ૩ પાછું ઠેલવું. ૪ અથડાવવું. ૫ અથ
ડાવું. ૬ ઈજા કરવી. ૭ દુઃખ દેવું. (* B, સ્ત) તર (૨૦ ૪૦ સે વારિ રે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. (ર) d (૨૫૦ સે સ્વાતિ) ૧ ઢાંકવું, આચ્છાદન કરવું. ૨ પાથ
રવું. ૩ રોકવું, અટકાવવું. ૪ બંધ કરવું. ૫ મઢવું.
૬ ગૂંથવું. (, સ્ત) [૪] પ્તા (૨૦ ૩૦ સે તાતિ-તે ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. (તા) સ્તન ( ૫૦ જેટુ સ્તનતિ) ૧ શબ્દ કર, અવાજ કરે.
૨ મેઘનું ગાજવું. ૩ મેઘ પેઠે ગર્જના કરવી. ૪ બૂમ પાડવી, રાડ પાડવી. ૫ જેરથી નિસાસો નાખ. ૬ વિલાપ
કરે. ૭ રડવું. ૮ આક્રોશ કરવો. (દન, સ્તન) રતન ( ૧૦ ક્ષેત્ સ્તનત) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. (સ્તન) સ્તન (૨૦ ૩૦ સે તનયતિ તે) ૧ મેઘનું ગાજવું, મેઘને
ગડગડાટ થ. ૨ મેઘ પેઠે ગર્જના કરવી. (સ્તન). હસ્તમ્ (૨૦ સે મતિ) ૧ વ્યાકુળ થવું, ગભરાઈ જવું.
૨ વ્યાકુલ કરવું. ૩ ભ્રમિત થવું. ૪ ગાંડું હોવું. ૫ હિમ્મત રાખવી, ન ગભરાવું, ધૈર્ય ધરવું. ૬ વિવેકી લેવું. (૬) રૂમ (૨ ૫૦ જેટુ સ્તમતિ ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. (૪)
* મૂર્ધન્ય ૬ પછી આવેલા તવને ટવ થાય છે. જેમકે– ત , ગા=ણા, +ના=wા ઈત્યાદિ.

Page #346

३२२ : स्तम
संस्कृत धातुकोष
કરવું. ૨ વ્યગ્ર
તમ (૨૦ ૩૦ સેટ્ સ્તમત્તિÀ) ૧ ભ્રમિત કરવું. ૩ સતાવવું, ઉપદ્રવ કરવા. (ઇમ ) સ્તમ્ (૧૦ સેટ્ સમ્મતે) ૧ ચેાભાવું, થ‘ભવું, થ‘ભી જવું. ૨ નિશ્ચેષ્ટ થવું. ૩ વળે નહિ એવું હોવું. ૪ અચલ હોવું, સ્થિર હોવું. ૫ ચકિત થવું, વિસ્મિત થવું. ૬ અટકી જવું. ૭ જડબુદ્ધિ હોવું, મૂખવું. ૮ અક્કડ હૈાવું, ગર્વિષ્ઠ હેવું. ૯ થ‘ભાવવું, અટકાવવું. ૧૦ રુંધવું, રાકી રાખવું. ૧૧ બંધ કરવું. ૧૨ ઢાંકવું. ૧૩ આધાર આપવા, સહારે દેવા. ત્રય-અવલંબન લેવું, આશરા લેવા. રત્–(ઉત્તમ્મતે) ૧ ઊંચકવું, ઉપાડવું. ર અવલખન દેવું, સહારા દેવા. ૩ રાકવું, અટકાવવું. (ઇમ્) [૩]
રતમ્ (૧ ૧૦ સેલ્ સ્વપ્નોતિ) ઉપર પ્રમાણે અથ. (સ્તમ્) [૬] સ્તમ્ (૧ ૧૦ સેટ્ સ્તમ્નાતિ) ઉપર પ્રમાણે અથ. (સ્લૅમ્પ્સ) [૬] સ્તિમ્ (૧ ૩૦ સેટ્ ક્ત્તિત્તુતે) ૧ હુમલા કરવા. ૨ સામે થવું, સામના કરવા. ૩ ઘેરી લેવું. ૪ યુદ્ધ કરવું. ૫ દોડવું. (fgણ્) સ્તિત્ (o ૦ સેટ્ સ્ટેતે) ૧ ઝરવું, ટપકવું. ૨ ખરવું. ૩ ભીંજવવું, પલાળવું. ૪ છાંટવું, છંટકારવું. (feq) [] સ્તિમ્ (૪ ૧૦ ક્ષેત્ સ્તિત્તિ) ભીનું થવું, પલળવું. (fĐમ્) સ્તીમ્ (૪ ૧૦ સેટ્ સ્તીમ્નત્તિ) ભીનું થવું, પલળવું. (છીમ્) તુ (૨ ૩૦ અનિદ્ સ્તૌત્તિ, સ્તવીતિ । સ્તુતે, સ્તુવીતે) ૧ સ્તુતિ કરવી, સ્તવના કરવી. ૨ ભજન કરવું. ૩ પ્રશંસા કરવી, વખાણવું. ૪ પૂજવું, પૂજા કરવી. ૬–૧ આરભવું, આરભ કરવા. ૨ પ્રશ’સા કરવી. સમ્-૧ પરિચય કરવા, ર પ્રશંસા ફરવી. (g)

Page #347

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
+ :
૨૫
તુર્ (૨ કાવ્ય સત્ સ્તોતે) ૧ પ્રસન્ન થવું. ૨ તૃપ્ત થવું,
ધરાવું. ૩ તેજસ્વી લેવું. ૪ ચળકવું, ચમકવું. (હુ) તુર્ (૧૦ ૩૦ સે સ્તોતિ તે) ૧ ઊંચે ઢગલે કરે.
૨ ઊંચું કરવું. ૩ વધારવું. વૃદ્ધિ કરવી. ૪ વધવું, વૃદ્ધિ
ગત થવું. (દુ, તુ ) તુમ ( માત્ર તે તોમ) ૧ ભાવું, થંભવું, થંભી જવું.
૨ નિષ્ટ થવું. ૩ વળે નહિ એવું હોવું. ૪ અચલ હેવું, સ્થિર હેવું. ૫ ચકિત થવું, વિસ્મિત થવું. ૬ અટકી જવું. ૭ જડબુદ્ધિ હેવું, મૂખ હેવું. ૮ અક્કડ હેવું, ગર્વિષ્ઠ હોવું. ૯ થંભાવવું, અટકાવવું. ૧૦ રુંધવું, રેકી રાખવું. ૧૧ બંધ કરવું. ૧૨ ઢાંકવું. ૧૩ આધાર આપે, સહારે
દે. (ટ્ટમ) [] સુમ ( ૨૦ સે સુન્નોરિ) ૧ ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ૨ બહાર
કાઢવું, બહાર ખેંચવું. (સુ) [૪] તુમ્ (૧ ૫૦ સે તુનાતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. (જુમ) [5] તૂરૂ (૪ g૦ રે તૂતિ) ૧ ઊંચે ઢગલે કરે. ૨ ઊંચું
કરવું. ૩ વધારવું, વૃદ્ધિ કરવી. ૪ વધવું, વૃદ્ધિગત થવું.
(, પુ) સૂર્ (૨૦ ૨૦ ટુ કૂપતિ-તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. (પૂ૫, તૂષ) ( ૩૦ મનિટુ ઋણોતિ, ઋજુ) ૧ આચ્છાદન કરવું, ઢાંકવું. ૨ બિછાવવું, પાથરવું. ૩ વસ્ત્ર વગેરે પહેરાવવું. ૪ ફેલાવું, વિસ્તૃત થવું. ૫ ફેલાવવું. સવ-૧ ફેલાવું, પ્રસરવું. ૨ ફેલાવવું, વિસ્તૃત કરવું. ૩ વ્યાપવું. ૪ આચ્છાદન કરવું, ઢાંકવું. ૫ બિછાવવું. ૬ આક્રમણ કરવું. ૭ પરાભવ

Page #348

૨૨૪ :
संस्कृत-धातुकोष
કરવો. મા–૧ આચ્છાદન કરવું, ઢાંકવું. ૨ પાથરવું. ૩ પથારી કરવી. ૪ વ્યાપવું. ૫ ફેલાવવું. વિ–૧ વિસ્તાર કર, ફેલાવવું. ૨ વિસ્તૃત થવું, ફેલાવું. ૩ વધવું, વૃદ્ધિગત થવું. સ-૧ બિછાવવું, પથારી કરવી. ૨ વિસ્તાર પામ, પાર જવું. ૩ નિર્વાહ કરે. ૪ સમર્થ થવું. ૫ તૃપ્ત થવું, ધરાઈ જવું. () (૫૦ નિ તૃળોતિ) ૧ ચાહવું, ઈચ્છવું. ૨ પ્રીતિ
કરવી. ૩ રક્ષણ કરવું, બચાવવું. (). હતૃત્ (૧ ૫૦ વે રતૃત્તિ) ૧ મારી નાખવું. ૨ પીડવું, દુઃખ
દેવું. ૩ ઉદ્યમ કર, પ્રયાસ કરે. ૪ મહેનત કરવી,
પરિશ્રમ કરે. (પૃg, જીં ) ← (૬ ૫૦ વેટુ રૃતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. (છં, ) # ( ૫૦ સે હૃક્ષતિ) જવું. ( , ). (૨૦ ૩૦ સે સ્વતિ તે) ૧ ઢગલો કરે. ૨ એકઠું
કરવું. () ઝુ (૬ ૫૦ વે તિ) ૧ મારી નાખવું. ૨ પીડવું, દુઃખ
દેવું. ૩ ઉદ્યમ કરે, પ્રયાસ કરે. ૪ પરિશ્રમ કરે,
મહેનત કરવી. (દ્, સ્ટ્ર) C (૧ ૩૦ સે તૃતિ, ) ૧ આચ્છાદન કરવું, ઢાંકવું.
૨ બિછાવવું, પાથરવું. ૩ ઓઢાડવું. ૪ વસ્ત્ર વગેરે પહેરા
વવું. પ ફેલાવવું, વિસ્તૃત કરવું. (૪) ફૂદ્દ (૬ ૧૦ વે તિ) ૧ હણવું. ૨ દુઃખ દેવું. (૬) તેન (૨૦ ૩૦ સે તેનથતિ તે) ૧ ચોરવું. ૨ લુંટવું. (ર્તન) તેવું (૨ મા રે તેરે) ૧ ઝરવું, ટપકવું. ૨ ખરવું. - ૩ ભીંજાવું. ૪ર્ભજવવું, પલાળવું. ૫ છું કરવું. (છેલ્) []

Page #349

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
स्था : ३२५
તેવું (૨૦ ૩૦ સે તૈતિ - તે) ૧ ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ૨ ફેંકવું.
૩ ઉછાળવું. (૬) [*] તૈ (૨ ૫૦ નિ રસાયરિ ) ૧ વીંટવું, લપેટવું. ર ઘેરવું, ઘેરી
લેવું. ૩ રંધવું, રોકી રાખવું. (દે) સ્તોમ (૨૦ ૩૦ સે હતોમતિ-તે) ૧ સ્તુતિ કરવી, સ્તવના
કરવી. ૨ પ્રશંસા કરવી, વખાણવું. ૩ ખુશામત કરવી.
૪ બડાઈ મારવી, શેખી કરવી. (સ્તોમ) ત્યે (૨ ૫૦ નિ ચાતિ) ૧ એકઠું કરવું. ૨ ગૂંથવું.
૩ એકઠું થવું. ૪ ટોળું મળવું. ૫ પથરાવું, ફેલાવું. ૬ શબ્દ કરે, અવાજ કરે. સમુ-૧ ઘટ્ટ હોવું, ઘાટું હોવું, ધાડું હેવું. ૨ ગાઢ હેવું. ૩ અવાજ કરે. () ( પત્ર તે અતિ) ૧ આચ્છાદન કરવું, ઢાંકવું. ૨ પાથરવું. ૩ રેકવું, અટકાવવું. ૪ બંધ કરવું. ૫ મઢવું. (છ, ) [9]. સ્થા (૨૦ ૩૦ સેટુ રથાતિ-તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. (7) રથર્ (૨ ૫૦ સે સ્થતિ) ૧ સ્થિતિ કરવી, રહેવું. ૨ થંભી
જવું, અટકવું. ૩ સ્થિર હેવું. ૪ ઊભા રહેવું. (, થ) સ્થર (૪ ૫૦ જેટુ થસ્થતિ) ૧ રહેવું, વસવું. ૨ દૂર કરવું.
૩ ખંડન કરવું. (૪) ચા (૨ ૫૦ નિ તિકૃતિ) ૧ ઊભા રહેવું. ૨ સ્થિર થવું, નિષ્ક્રિય થવું. ૩ બેસવું. ૪ વાટ જેવી, રાહ જોવી. ૫ વિદ્યમાન હોવું. ૬ વસવું, રહેવું. ૭ પાસે હોવું. ૮ સહાય કરવી. ૯ આધાર લે, અવલંબન કરવું. ૧૦ વશ થવું. ૧૧ ચલાવી લેવું. રથા-(માતિ) ૧ વિવાદના

Page #350

૨૨૬ : આ
संस्कृत-पातुकोष
ફેંસલા માટે ન્યાય કરનારની નિમણુક કરવી, ન્યાયાધીશ તરીકે સ્વીકારવું. ૨ બીજાને પિતાને અભિપ્રાય જણાવો. ૩ વિનતિ કરવી. ગરિ-૧ ચડી જવું, વધી જવું. ૨ ઉલ્લ. ઘન કરવું, આજ્ઞાભંગ કર. ૩ વસવું, રહેવું. -૧ ઉપર ચડવું. ૨ ઉપર બેસવું. ૩ ઊભા રહેવું. ૪ આક્રમણ કરવું. ૫ ચડિયાતું થવું. ૬ જીતવું. ૭ અધિકારી દેવું. ૮ આરા કરવી, હુકમ ચલાવ. ૯ વશ કરવું. ૧૦ વશ થવું, આજ્ઞા માનવી. ૧૧ આશ્રય લે. ૧૨ વસવું, રહેવું. ૧૩ કરવું. અનુ-૧ શાસ્ત્રના ફરમાન મુજબ આચરણ કરવું. ૨ આજ્ઞાનુસાર વર્તવું, હુકમને અમલ કરે. ૩ કરવું. ૪ પાછળ ઊભા રહેવું. ૫ પછવાડે બેસવું. ૬ કામમાં લેવું, ઉપગમાં લેવું. ૭ અનુકરણ કરવું, નકલ કરવી. ૮ અનુસરવું. મ્યુ-આદર-સત્કાર કરવા માટે ઊભા થવું. સવ-(૦ મવતિ) ૧ સ્થિર થવું. ૨ ઊભા રહેવું. ૩ ઉપસ્થિત થવું, હાજર હેવું. ૪ વસવું, રહેવું. ૫ નિશ્ચય કર. ૬ ખેંચી લેવું. ૭ સેવા-ભક્તિ કરવી. બા-૧ ઉપર બેસવું. ૨ વસવું, રહેવું. ૩ આશ્રય લે. ૪ કરવું. ૫ જેવું. ૬ ધારણ કરવું. ૭ પ્રયત્ન કરે. ૮ વ તન કરવું, આચરવું. ૯ પેજના કરવી. ૧૦ નિયમિત કરવું. મા-(ગરમ) કાતિ ) માનવું, સ્વીકારવું. - ૧ ઊઠવું, ઊભું થવું. ૨ ઉત્પન્ન થવું. ૩ ઉદિત થવું, ઉદય થ. ૩-(મા૩ત્તિ ) ૧ પ્રયત્ન કર. ૨ મેળવવા માટે તપાસ કરવી. ૩ ઉધમી થવું, પ્રયાસ કરો. ૪ તયારી કરવી. પ ઉશ્કેરાવું. ૩-૧ પાસે ઊભા રહેવું. ૨ ઉપસ્થિત

Page #351

ગુજરાતી અથ સહિત.
स्था : ३२७
થવું, હાજર થવું. ૩ આવી પહોંચવું. ૪ ઝઝૂમવું. ૫ મેળવવાની લાલસા રાખવી. ૩૧-( આ૦ રતિષ્ઠતે ) ૧ દેવની પૂજા કરવી. ૨ દેવને પ્રસન્ન કરવા. ૩ સ્તુતિ કરવી, સ્તવના કરવી. ૪ ભજન કરવું. ૫ પ્રશંસા કરવી, વખાણવું. ૬ મિત્રપણે આદર-સત્કાર કરવા. ૭ મેળવવાની લાલસા રાખવી. ૮ સંયુક્ત થવું, જોડાવું. હું આલિંગન કરવું, ભેટવું. નિ–૧ રાખવું, મૂકવું, સ્થાપન કરવું. ૨ સ્થિર થવું, સ્થિર રહેવું. ૩ પૂર્ણ થવું, સમાપ્ત થયું. ૪ નષ્ટ થવું. -
g, kan Big. qfifa-( 3110 qftfafagà) q Gya થવું. ર રહેવું, સ્થિત હાવું. ર્ચન-( આા૦ પવતિવ્રુતે ) ૧ અચલ હેવું, નિશ્ચલ હોવું. ર વિરોધ કરવા, વિરુદ્ધ થવું. ૩ વાદવિવાદ કરવા. -(આા૦ પ્રતિષ્ઠતે ) ૧ પ્રસ્થાન કરવું, વિદ્યાય થવું, પ્રવાસ કરવા. ૨ આગળ ચાલવું. ૩ અગ્રેસર હાવું. ૪ પ્રતિષ્ઠા કરવી, મૂર્તિ વગેરેની વિધિપૂર્વક સ્થાપના કરવી. ૫ રહેવું, સ્થિત હાવું. ૬ પ્રવૃત્તિ કરવી. છ પ્રારંભ કરવા. પ્રતિ-૧ ઈષ્ટ દેવ સામે હાથ જોડીને ઊભા રહેવું. ૨ પ્રતિષ્ઠા કરવી. મૂર્તિ વગેરેની વિધિપૂર્વક સ્થાપના કરવી. f-( આ॰ નિતિતે) ૧ દૂર ઊભા રહેવું. ૨ અલગ ઊભા રહેવું. ૩ વાટ જોવી, રાહ જોવી. ૪ વિલંબ કરવા. ૫ સ્થિર હોવું. ૬ વિરાધ કરવા. ૭ પાથરવું. અવ( આ॰ વૃત્તિ‰તે ) ૧ વ્યવસ્થા કરવી, ખદોબસ્ત કરવા. ૨ વ્યવસ્થિત કરવું, ગાઠવવું. ૩ આજ્ઞા કરવી, હુકમ કરવેા. ૪ જુદું પાડવું. ૫ રોકવું, અટકાવવું. ૬ આશ્રય લેવા. સમ-(બા॰ સંતિતે) ૧ સારી રીતે સ્થિત હાવું. ર સ્થિર

Page #352

३२८ : स्थुड्
संस्कृत-धातुकोष
હેવું. ૩ પાસે લેવું. ૪ આજ્ઞા માનવી. ૫ એકમત થવું. ૬ પૂર્ણ થવું. ૭ નષ્ટ થવું. ૮ મરણ પામવું. સમવ-નગારા સમવતિ) ૧ નિષ્ક્રિય ઊભા રહેવું. ૨ તૈયાર થવું. સમઆચરવું, વર્તન કરવું. સમુ-૧ ઊઠવું, ઊભા થવું. ૨ સજીવ થવું. ૩ ઉત્પન્ન થવું. સમુહૂ-(કા સમુત્તિ) ૧ ઉદ્યમ કરે, પ્રયત્ન કરે. ૨ ગ્રહણ કરવું, લેવું. સમુ-૧ પાસે આવવું.
૨ માર્ગમાં-રસ્તામાં આવી પહોંચવું. ૩ મોકલવું. () શુ (૬ ૬૦ સે યુતિ) ૧ ઢાંકવું, આચ્છાદન કરવું.
૨ વીંટવું, લપેટવું. ૩ પાથરવું. ૪ વસ્ત્ર પહેરવું. ૫ ઓઢવું.
(યુ) યૂઝ (૨૦ ૦ મ્ ) જાડું દેવું, પુષ્ટ હેવું. (શૂટ) તૈથુ (૨ ૫૦ રનથતિ) ૧ મારી નાખવું. ૨ ઈજા કરવી.
૩ દુઃખ દેવું. (ર) નિસ્ (૪ ૧૦ સે નર) ૧ થુંકવું. ૨ ફેંકવું. ૩ ઉછાળવું.
૪ દૂર કરવું. ૫ વારવું, નિષેધવું. ૬ ખંડન કરવું. (ર)
ના (૨ ૫૦ નિ જ્ઞાતિ) સ્નાન કરવું, નહાવું. (7) નિ (૨૦ ૩૦ સે ટચતિ તે) ૧ ચીકણું કરવું. ૨ ચીકણું
હોવું. ૩ પીગળવું, એગળવું. ૪ ઝરવું, ટપકવું. ૫ સ્નેહ
કરે, પ્રીતિ કરવી. (સ્નિ) ન્નિા (૪ ૫૦ વે સ્નિાતિ) નેહ કરે, પ્રેમાળ થવું, પ્રેમ
કરો. (nિ) નિ (૨૦ ૩૦ સેટુ રિ-તે) ૧ તેલ વગેરે પદાર્થથી યુક્ત
હેવું. ૨ તેલ વગેરે ચેપડવું-લગાડવું. ૩ ચીકણું કરવું,

Page #353

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
स्पर्श : ३२९
૪ ચીકણું થવું. ૫ ભીંજવવું, પલાળવું. ૬ નેહ કરે,
પ્રીતિ કરવી. (ચ્છિઠ્ઠ) નુ (૨ ૫૦ સે નૌતિ) ૧ ઝરવું, ટપકવું, સાવ થવો. ૨ કરા
વવું, સાવ કરવો. ૩ ખરવું. ૪ પ્રવાહરૂપે વહેવું. ૫ સ્તુતિ
કરવી, સ્તવના કરવી. ૬ પ્રશંસા કરવી, વખાણવું. ([, 7) નુસ્ ( શાહ સે સ્નોત્તે) ૧ ભીનું કરવું, પલાળવું. ૨ છાંટવું,
છટકેરવું. ૩ સ્વચ્છ કરવું, નિર્મળ કરવું. (g) રનુણ (૪ ૦ સેદ્ નુચતિ) ૧ ખાવું, ભક્ષણ કરવું. ૨ ગળી
જવું, ગળામાં ઉતારી જવું. ૩ ઘૂંકવું. ૪ ગ્રહણ કરવું, લેવું.
૫ ન જેવું, ન દેખવું. ૬ અદશ્ય લેવું. (ગુરુ) [] નુ (૪ ૫૦ વે અનુઘતિ) ૧ વમન કરવું, ઊલટી કરવી.
૨ ઓડકાર ખા. ૩ રદ કરવું, નકામું માની કાઢી
નાખવું. (g) ૌ (૨ ૫૦ નિ નાયસિ) ૧ વીંટવું, લપેટવું. ૨ ઘેરવું,
ઘેરી લેવું. ૩ સુશોભિત દેવું. (જો) અન્યૂ (૨ સે તે) ૧ હાલવું, કંપવું. ૨ થરથરવું.
૩ ધડકવું. ૪ ફરકવું. ૫ તરફડવું. ૬ ખરવું. ૭ ચાલવું. ૮ ફેંદવું, ચૂંથવું, વિખેરી નાખવું. વિ–૧ ભટકવું, અહીંથી તહીં ચાલવું. ૨ તરફડવું. (સ્પર્) [૩] ( રાતે) ૧ સ્પર્ધા કરવી, હરીફાઈ કરવી, સરસાઈ કરવી. ૨ બીજા કરતાં ચડિયાતું થવાને ઈચ્છવું.
૩ બીજાને પરાભવ કરવાને ઈચ્છવું. (પ) સ્પર્શ (૨૦ માત્ર તે વચને) ૧ ગ્રહણ કરવું, લેવું. ૨ સંયુક્ત
કરવું, જેડવું. ૩ ચેરવું, ચોરી કરવી. (અ)

Page #354

संस्कृत-धातुकोष સવ (૨ ૩૦ સે હવાતિ તે) ૧ બાંધવું. ૨ ફાંસે લગાડે.
૩ ફાંસલામાં નાખવું. ૪ કેદ કરવું. ૫ દુઃખ દેવું. ૬ નડવું, હરકત કરવી. ૭ રેકવું, અટકાવવું. ૮ બાધવું, બાઝવું, લડવું. ૯ એકઠું કરવું. ૧૦ ગૂંથવું. ૧૧ ગંઠવું. ૧૨ ગાંઠ દેવી. ૧૩ સ્પર્શ કરે, અડકવું. ૧૪ પ્રસિદ્ધ કરવું, જાહેર કરવું, ૧૫ સમજાવવું. ૧૬ જણાવવું. ૧૭ જવું, ગમન
કરવું. ( ૩) ર૫ર (૨૦ માટે રપરા) ૧ લેવું, ગ્રહણ કરવું. ૨ ભેટવું,
મળવું. ૩ સંયુક્ત કરવું, જોડવું. ૪ સંયુક્ત થવું. (ઘા) (૧ ૧૦ નટુ સ્થળોતિ) ૧ પાલન-પોષણ કરવું. ૨ રક્ષણ કરવું, બચાવવું. ૩ પાળવું, રાખવું, કેળવવું. ૪ પ્રેમ કર.
૫ ખુશી થવું. ૬ ખુશી કરવું. ૭ જીવવું, જીવિત હેવું. (W) પૃ. (૬ પ૦ નિ સ્થાતિ) ૧ સ્પર્શ કરે, અડકવું. ર લેવું,
ગ્રહણ કરવું. ૩ અસર કરવી. ૪ પાલન કરવું. ૫ પહોંચવું. મા-મેટું દેવું. ૩-૧ ભીંજવવું. ૨ છંટકેરવું. ૩–૧ સ્નાન કરવું, નહાવું. ૨ ટકોરવું. ૩ આચમન કરવું, હથેળીમાં થોડું પાણી લઈને પીવું. ૪ પગથી કચ
રવું. ૫ સ્પર્શ કર, અડકવું. (9) સ્થ (૨૦ ૩૦ સે છૂત-તે) ૧ ચાહવું, ઇચ્છવું. ૨ ઝંખવું,
ઝંખના કરવી. ૩ તૃષ્ણા રાખવી. (૨) % (૨ ૫૦ લે રત) ૧ ફાટવું, ફાટી જવું. ૨ ફૂટવું,
ફૂટી જવું. ૩ વિખરાવું. ૪ ખીલવું, વિકસવું. (૨)
(૨૦ ૩૦ જેટુ દરિ-) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. (૨) wટુ ( ૧૦ સેદ્ વ્રુત્તિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. (૪) []

Page #355

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
fટ્ટ ? રા? (૫૦ સે ઇતિ) ૧ વિકેદ કરે. ૨ હસવું.
૩ મશ્કરી કરવી, મજાક કરવી. () [૩] જ (૨૦ ૩૦ સે ઇeત-તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ.
(w ). [ (૬ ૫૦ ટુ #તિ) ૧ ફરકવું. ૨ ધડકવું. ૩ તરફડવું. ૪ ધ્રુજવું, થરથરવું. ૫ હાલવું, કંપવું. ૬ જવું, ચાલવું.
૭ ફરવું, ઘૂમવું. ૮ પ્રસિદ્ધ હોવું, જાહેર હોવું. () હરુ (૬ ૫૦ સે તિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. મા–અફળાવું,
આફળવું. (w) #ાથ (૨ રાતે) ૧ વધવું, વૃદ્ધિગત થવું. ૨ પુષ્ટ
થવું, જાડું થવું. ૩ મોટું થવું. ૪ ફૂલવું. ૫ મજબૂત
હોવું. (ર ) [૨]. રિ (૨ ૫૦ સે તિ) ૧ હણવું. ૨ જખમી કરવું.
૩ દુઃખ દેવું. ૪ નષ્ટ થવું. ૫ વિનાશ કરે. ૬ અપમાન કરવું. ૭ દૂર હટાવવું. ૮ ત્યાગ કરે. ૯ ઉદ્દઘાટન કરવું, ઉઘાડું કરવું. ૧૦ ઢાંકવું. ૧૧ વીંટવું, લપેટવું. ૧૨ ચેપડવું. ૧૩ કરવવું, મણ દેવું, સહેજ તેલ વગેરે પ્રવાહી સાથે ભેળવીને મસળવું. ૧૪ ભીંજવવું, પલાળવું. - ૧ કુંઠિત થવું, વળી જવું. ૨ અસમર્થ થવું. નિ–૧ બહાર
નીકળવું. ૨ બહાર કાઢવું. (હિ ). રિ (૨૦ ૩૦ સે ટર તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. (ર) રિટ્ટ (૨૦ ૩૦ સે થિતિ તે) ૧ હણવું. ૨ જખમી કરવું.
૩ દુઃખ દેવું. ૪ બલવાન હેવું. ૫ વસવું, રહેવું. ૬ દેવું, આપવું. (રિ)

Page #356

३३२ : स्फुट
संस्कृत धातुकोष ટુ (૨ ૫૦ સેદ્ સ્ક્રોતિ) ૧ ફૂટવું, ફૂટી જવું. ૨ ફાટવું, ફાટી જવું. ૩ વિખરાવું. ૪ ફેડવું. ૫ નષ્ટ થવું. ૬ નષ્ટ કરવું. ૭ મારી નાખવું. ૮ પીડવું. ૯ પ્રગટ થવું, પ્રસિદ્ધ
થવું. ૧૦ ખીલવું, વિકસિત થવું. (f) [8] કુટું ( ગા. રટતે) ૧ ખીલવું, વિકસિત થવું.
૨ ફૂલવું. ૩ પ્રગટ થવું, પ્રસિદ્ધ થવું. (). મુ (૬ ૫૦ સે તિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. (મુ) રકુ (૨૦૩૦ સે ટતિ-) ૧ ફેડવું, ભાંગવું. ૨ ભેદવું.
૩ તેડવું. ૪ પ્રફુલ્લિત કરવું, વિકસિત કરવું. ૫ પ્રગટ કરવું, પ્રસિદ્ધ કરવું. ૬ વિકેદ કરો. ૭ હસવું. ૮ મશ્કરી કરવી. ૯ રાઈ વગેરેથી શાકાદિને વઘારવું. મા–૧ અફળાવવું. ૨ પછાડવું. ૩ માર માર. ૪ પીડવું. ૫ મારી નાખવું. ૬ ફેડવું, ભાંગવું. ૭ સહેજ ખંખેરવું. ૮ એક વાર ખંખેરવું. -૧ ઝાપટ મારીને પાડી દેવું. ૨ અફલાવવું. ૩ પછાડવું. ૪ ઊપણવું, ઝાટકવું. ૫ ખૂબ ખંખે
રવું. ૬ વારંવાર ખંખેરવું. (૨) મુકુટ (૨૦ ૩૦ સેક્ ટચરિતે, પતિ-તે) ૧ પ્રગટ થવું,
પ્રસિદ્ધ થવું. ૨ પ્રગટ કરવું, પ્રસિદ્ધ કરવું. ૩ સ્પષ્ટ કરવું,
સ્કુટ કરવું. (પુટ) દ (૨૦ ૩૦ સેટુ રિ-તે) અપમાન કરવું. (૬)
(૬ ૫૦ સે કુતિ) ૧ વસ્ત્રાદિથી આચ્છાદિત કરવું,
પાથરવું. ૨ ટ્વટવું, લપેટવું. ૩ ઢાંકવું. ૪ સ્વીકારવું. (૩) પુણ્ (૨ ૫૦ જેટુ શુતિ) ૧ મશ્કરી કરવી. ૨ હસવું.
૩ વિનોદ કરે. ૪ રમવું, ખેલવું. ૫ ફોડવું. ૬ ભાંગવું,

Page #357

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
હું : ૨૩૨
૭ ભેદવું. ૮ તેડવું. ૯ ફાટવું. ૧૦ ફાડવું. ૧૧ પછાડવું. ૧૨ દુઃખ દેવું. ૧૩ ઈજા કરવી. ૧૪ હણવું. (v) [8]
(૨૦ ૩૦ સે ટર-તે) ૧ મશ્કરી કરવી. ૨ હસવું.
૩ વિનેદ કરે. ૪ રમવું, ખેલવું. (0) રજુ (૨ આવ veતે) ૧ ખીલવું, વિકસિત થવું.
૨ પ્રગટ થવું, પ્રસિદ્ધ થવું. (v) [૩] vટુ ( રૂ૦ જેટ ઇતિ) ૧ વિકેદ કરે. ૨ હસવું.
૩ મશ્કરી કરવી. ૪ રમવું, ખેલવું. (0) [૩] કુve (૨૦૩૦ સેટ ઇતિસે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. (૭)
(૬ ૫૦ સે તિ) ૧ કુરવું, સૂઝવું. ૨ ફૂર્તિ થવી, જાગૃતિ આવવી. ૩ સ્પષ્ટ હોવું, પ્રગટ હોવું. ૪ હાલવું, કંપવું. પ ફરકવું. ૬ તરફડવું. ૭ ફરવું, ચાલવું. ૮ ફેલાવું. ક-૧ વિકસવું, ખીલવું. ૨ પ્રકાશિત થવું, પ્રગટ થવું. ૩ ફરકવું. ૪ તરફડવું. ૫ હાલવું, કંપવું. વિ-૧ વિકસવું, ખીલવું. ૨ થવું, હોવું. ૩ ફરકવું. ૪ તરફડવું. ૫ હાલવું, કંપવું. (ર) મુ (૨ ૫૦ લે છતિ) ૧ વિસ્મરણ થવું, ભૂલી જવું.
૨ ફેલાવું, વિસ્તૃત થવું. ૩ વેરાવું, વીખરાવું. () [] પુરુ (૬ ૫૦ ને રતિ ) ૧ સ્ફરવું, સૂઝવું. ૨ સ્કૂતિ થવી,
જાગૃતિ આવવી. ૩ સ્પષ્ટ હોવું, પ્રગટ હેવું. ૪ હાલવું, કંપવું. ૫ ફરકવું. ૬ તરફડવું. ૭ ફરવું, ચાલવું. ૮ ફેલાવું. ૯ સંચય કરે, સંગ્રહ કરે. ૧૦ ઢગલો કરો. ૧૧ એકઠું કરવું. ૧૨ એકઠું હોવું, જથ્થાબંધ હોવું. શા-અફ'ળાવું, આફળવું. ક-વિકસવું, ખીલવું. (મુ)

Page #358

३३४ : स्फू
संस्कृत-धातुकोष ર્સ (૨૦ સે તિ) ૧ વજાને અવાજ થ. ૨ મેઘનું ગાજવું–ગડગડાટ થ. ૩ મેઘને કડાકો થે. ( )
[ , મો, ૩] છુ (૧ ૩૦ શનિ વૃનતિ, વૃળી) ૧ હણવું, વધ કરે.
૨ જખમી કરવું. ૩ દુઃખ દેવું. () મિ (૨ ભાવ નિ ચતે) સિમત કરવું, મંદ હસવું.
વિ-આશ્ચર્ય પામવું, વિચિમત થવું. (H) રિમ (૨૦ મારે સ્માતે) ૧ અપમાન કરવું. ૨ તિરસ્કારવું.
૩ તુચ્છ માનવું. રિ-આશ્ચર્ય પમાડવું. (મિ) રિમ (૨૦ ૩૦ સે મેટતિ-તે) ૧ અપમાન કરવું. ૨ તિર
સ્કારવું. ૩ તુચ્છ માનવું. (મિ) સમી (૨ ૫૦ સે મીત) ૧ સંકુચિત થવું, સંકેડાવું. - ૨ સંકુચિત કરવું. ૩ આંખ મીંચવી, મટકું મારવું. ૪ -
ખની પેઠે બંધ-ઉઘાડ કરવું. ૫ એકત્ર થવું, મળવું. (મી) “મુછું (૨ ૫૦ મૂરિ) ૧ વિસ્મરણ થવું, ભૂલી જવું.
૨ વિસ્તૃત થવું, ફેલાવું. ૩ વેરાવું, વીખરાવું. (મુ) [] ઋ (૨ ૫૦ શનિ રમત) ૧ સ્મરણ કરવું, સંભારવું. ૨ ઝં.
ખવું, ઝંખના કરવી. રિ-વિમરણ થવું, ભૂલી જવું. (૨) ઋ (૧ ૫૦ નિ સ્થળોતિ) ૧ પાલન-પોષણ કરવું. ૨ રક્ષણ
કરવું, બચાવવું. ૩ પાળવું, રાખવું, કેળવવું. ૪ પ્રેમ કરે.
૫ ખુશી થવું. ૬ ખુશી કરવું. ૭ જીવવું, જીવિત હેવું. (ઋ) રયન (૨૦ થાતે ચાન) ૧ વિચારવું. ૨ મનન કરવું. - ૩ સંભારવું, યાદ કરવું. (ચન)
(૨૦ મા સેક્ ચનચ) ઉપર પ્રમાણે અર્થે. (ચન)

Page #359

ગુજરાતી અર્થ સહિત. ચન્દ્ર (? નાવે ચત્તે) ૧ ઝરવું, ટપકવું. ૨ પ્રવાહરૂપે
વહેવું. ૩ છાંટવું, છટકેરવું. ૪ જવું. ૫ ખસી જવું.
૬ દોડવું. ૭ પડી જવું. (ચન્હ) ચમ્ (૨ ૬૦ સે ચમતિ) શબ્દ કરે. (ચમ્ ) [] ચમ્ (૨૦ માત્ર તે ચામરે) ૧ વિતર્ક કરે, સંભાવના
કરવી. ૨ ચિંતન કરવું, વિચારવું. ૩ મનન કરવું. (ચ) યમ (૨ ૫૦ મતિ) શબ્દ કર. (ચમ) સં (૨ ભાગ લે અંતે) ૧ ખસકવું, ખસી જવું. ૨ નીચે
પડવું. ૩ ખરી પડવું. ૪ ધસી પડવું. ૫ નીચે લટકવું. દ પડી જવું. ૭ નષ્ટ થવું. ૮ ગર્વ કરે. ૯ ભૂલ કરવી,
ચૂકવું. ૧૦ આળસ કરવી. (સંસ) [૪] સં (૨ ભાવ તે અંતે) વિશ્વાસ કરે. (સ્ત્ર ) [ 5] ત્રç (૨વા સ્ત્રક્રુતે ) ૧ જવું. ૨ સરકવું, ખસવું. (સ્ત્ર) [3] ત્રમ્ (માત્ર ને માતે) ૧ વિશ્વાસ રાખે. ૨ ગર્વ ક
ર. ૩ ભૂલ કરવી, ચૂકવું. ૪ આળસ કરવી. ૫ બેદરકારી રાખવી. ૬ ખસકવું, ખસી જવું. વિ-વિશ્વાસ કરે, ભોંસો
રાખ. ( મું) [૪] fમ (૨ ૫૦ મે મતિ) ૧ હણવું. ૨ ઈજા કરવી. ૩ દુખ
દેવું. (ઉત્તમ) [1] fસ (૨ ૧૦ સે ઉત્તમતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. (ફિલ્મ) [] ન્નિસ્ (૪ ૫૦ સ્ત્રીતિ) ૧ જવું. ૨ સરકવું, ખસવું.
૩ સુકાવું, સુકાઈ જવું. (f) [૪] સુ (૨ ૫૦ શનિદ્ સ્ત્રવતિ) ૧ ટપકવું, ઝરવું, ચૂવું. ૨ પ્રવાહ
રૂપે વહેવું. ૩ ખરવું. ૪ સરકવું, ખસવું. ૫ જવું. (૪)

Page #360

રૂર જો
संस्कृत धातुकोष જો ( માત્ર ટુ એન્ત ) જવું. (૬) [૪] હૈ (૨ ૫૦ નિ જ્ઞાતિ) ૧ પાકવું, રંધાવું. ૨ પીગળવું
એગળવું. ૩ ઊકળવું. ૪ પરસેવાવાળું થવું, પરસે થે ૫ પકાવવું, રાંધવું. ૬ પિગળાવવું, ઓગાળવું. ૭ ઉકા
ળવું. ૮ પરસેવાવાળું કરવું. (૨) સ્વર (૨ કાટ લે સવારે) ૧ જવું. ૨ સરકવું, ખસવું.
az (ભાગ લે સવજ્ઞતે) ૧ જવું. ૨ સરકવું, ખસવું.
( ફુ) [૩] 5 ( ૫૦ સેદ્ સ્વતિ ) ૧ જવું. ૨ સરકવું, ખસવું.
(સ્વ) [૩] 47 ( ૬ ના શનિવારે) ૧ આલિંગન કરવું, ભેટવું.
પરિ–૧ આલિંગન કરવું, ભેટવું. ૨ સ્પર્શ કરે, અડકવું.
૩ આસક્ત થવું. (દવંગ્સ). સ્વ (૨૦ ૩૦ સે સ્વાદથતિ તે) ૧ જવું. ૨ સંસ્કારિત કરવું,
સુધારવું. (૩) સ્ટ (૨૦ ૩૦ સે સ્વાઇથતિ તે) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. (સ્વ)
(૨૦ ૩૦ સે ચરિતે) ૧ પૂરું કરવું, સમાપ્ત
કરવું. ૨ પૂરું ન કરવું, અધૂરું છોડવું. (૪) Raz (૨૦ ૩૦ સે વ ચરિતે) ૧ ઉપર પ્રમાણે અર્થ,
૨ જવું. (aa) સવ ( ગા. વાતે) ૧ સ્વાદ લે, ચાખવું. ૨ ચાટવું.
૩ ભાવવું, ગમવું, રુચવું. ૪ માફક આવવું. ૫ સ્વાદિષ્ટ હોવું. ૬ સુખદાયક હોવું. ૭ પ્રસન્ન થવું, ખુશી થવું. ૮ પ્રેમ કરે. (૬)

Page #361

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
મરર : રૂ ૩૭
જ (૨૦ ૨૦ સે તિસે) ૧ સ્વાદ લે, ચાખવું.
૨ ચાટવું. ૩ ભાવવું, ગમવું, રુચવું. ૪ માફક આવવું. ૫ સ્વાદિષ્ટ હોવું. ૬ સુખદાયક હેવું. ૭ પ્રસન્ન થવું, ખુશી થવું. ૮ પ્રેમ કરે. ૯ ચાહવું, અભિલાષ કરે. ૧૦ આસક્ત થવું. ૧૧ ઉપભોગ કરે. ૧૨ અનમેદન કરવું. ૧૩ સ્વાદિષ્ટ કરવું. ૧૪ ઢાંકવું, આચ્છાદન કરવું. ૧૫ પાથરવું. ૧૬ સ્વીકારવું, માન્ય કરવું. ૧૭ લેવું, ગ્રહણ
કરવું. શા-સ્વાદ લે, ચાખવું. (a) સન (૨ ૫૦ સે અવનતિ) ૧ શબ્દ કરે, અવાજ કરે.
૨ ભવું, દીપવું. ૩ સુશોભિત કરવું, શણગારવું. - (અવસ્થનતિ ) વિવિધ શબ્દ કરે. સવ-(કasamતિ ) ૧ ખાવું, ભક્ષણ કરવું. ૨ સશદ ખાવું, મુખમાંથી “બચ–અચ” “કચ-કચ” ઈત્યાદિ અવાજ કરતાં-કરતાં ખાવું. વિ-(વિશ્વનતિ) ૧ વિવિધ શબ્દ કરે. ૨ ગાજવું. રિ(વિષ્યતિ) ૧ ખાવું, ભક્ષણ કરવું. ૨ સશબ્દ ખાવું, મુખમાંથી “બચ-અચ” “કચ-કચ” ઈત્યાદિ અવાજ
કરતાં-કરતાં ખાવું. (૨૧) ન (૨ ૧૦ સે નતિ) શબ્દ કરે. (૧) a (૨ ૧૦ અનિદ્ સ્વપિતિ) સૂવું, ઊંઘવું. (w) [ ]
( ૫૦ સે સ્વાતિ) ૧ શબ્દ કરે. ૨ દેષ દે,
કલંક આપવું. ૩ નિંદવું, નિંદા કરવી. (૬) સ્વર (૨૦ ૩૦ સે સ્વાતિ-તે) ૧ આક્ષેપ કરે. ૨ દેષ
દે, કલંક આપવું. ૩ નિંદવું. ૪ ઠપકે દે. (ર)

Page #362

३३८ : स्वत्
3संस्कृत धातुकोष
સ્વ (૨૦ ૩૦ સે સ્વર્તિરિ-રે) ૧ જવું, ગમન કરવું.
૨ દુઃખમાં જીવન વિતાવવું. ૩ આપદગ્રસ્ત હેવું. ૫ સંતાપ પામવે. ૫ ડરવું, ભય પામે. ( ઘર્ત, સ્વર્લ ) ટું ( આ ક્ષેત્ સ્વત) ૧ સ્વાદ લે, ચાખવું. ૨ ચાટવું.
૩ રચવું, ભાવવું, ગમવું. ૪ માફક આવવું. ૫ સ્વાદિષ્ટ હેવું. ૬ સુખદાયક હેવું. ૭ પ્રસન્ન થવું, ખુશી થવું.
૮ પ્રેમ કર. ૯ ચાહવું, ઈચ્છવું. (૩) a (૨ ૫૦ રાતિ) ૧ ગાળ દેવી. ૨ શાપ આપે.
૩ નિંદવું. (૩) સ્વર (૨ જાવ ત્ સ્વર) જવું. ( @). સ્વાદુ (૨ ૩૦ સે વારિ-૩) ૧ સ્વાદ લે, ચાખવું. ૨ ચા
ટવું. ૩ ભાવવું, ગમવું, રુચવું. ૪ માફક આવવું. ૫ સ્વાદિષ્ટ હોવું. ૬ સુખદાયક હોવું. ૭ પ્રસન્ન થવું, ખુશી થવું.
૮ પ્રેમ કરે. ૯ ચાહવું, ઈચ્છવું. (સવાદ્) સ્વાદું (૨૦ ૩૦ ટુ વારિરિ તે) ૧ ઉપર પ્રમાણે અર્થ.
૨ સ્વાદિષ્ટ કરવું. ૩ ઢાંકવું. ૪ પાથરવું. (સ્વાદુ), રિ (૨ કાટ લે તે) ૧ પરસે છૂટ, પરસેવાવાળું
થવું. ૨ નેહ કરે, પ્રીતિ કરવી. ૩ મેહિત થવું. ૪ બ્રાંતિ થવી. ૫ ભૂલ કરવી, ચૂકવું. ૬ મૂંઝાવું. ૭ તેલ વગેરે ચેપડવું. ૮ માલિશ કરવું. ૯ ચીકણું કરવું. ૧૦ ચીકણું થયું. ૧૧ ભજવવું, પલાળવું. ૧૨ ભીનું થવું. ૧૩ ત્યાગ કર. ૧૪ મુક્ત કરવું, છોડવું. -૧ વરસવું, વરસાદ . ૨ ઝરવું. (f ) [ગા, નિ].

Page #363

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
हन् : ३३९
સ્વિત્ (૪ ૫૦ શનિ સ્વિતિ ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. (ષ્યિ) [ ] વિન્દ્ર (૨ માટે તે વિતે) ૧ સફેદ કરવું, શું કરવું. - ૨ ધેળવું, ચૂને કે ખડી વગેરે લગાડવું. ૩ સફેદ થવું,
ધળું દેવું. (સ્વ) [૩] પુરું (૨ ૫૦ સે લૂછત્તિ) વિસરવું, ભૂલી જવું. (q) [બા] ( ૫૦ વે સ્વતિ) ૧ શબ્દ કરે. ૨ દુખ લાવવું, સંતાપ કરે. ૩ પીડાવું. ૪ દુઃખ દેવું. ૫ સતાવવું, પજ
વવું. ૬ રેગી દેવું, બીમાર હેવું. (). 9 (૧ ૩૦ સે સ્થળાતિ, સ્થૂળત) ૧ મારી નાખવું. ૨ દુઃખ - દેવું. (૨)
% (૧ આ ) જવું. ( ૬) [૪] ૮ (૨૫૦ જેટુ તિ) ૧ શૈભવું. ૨ ચળકવું, ચમકવું. (૨ ૬૦ સે દુનિ) ૧ બલાત્કાર કરે, જબરદસ્તી કરવી. ૨ જુલમ કરે. ૩ હઠ કરે, જીદ કરવી, કદાગ્રહ કરે. ૪ દુષ્ટ થવું, ક્રૂર હોવું. ૫ લુચ્ચાઈ કરવી. ૬ ફૂદવું. ૭ ઉ. છળવું. ૮ જકડીને બાંધવું. ૯ ખીલે બાંધવું. ૧૦ ખીલ રેપ, ખૂટે ઘાલ. ત્ (૨ મા શનિ તે) ૧ વિષ્ટાનું વિસર્જન કરવું, મળને
ત્યાગ કર, શૌચ કરવું. ૨ ચરકવું. ફન (૨ ૧૦ નિ તિ) ૧ હણવું, મારી નાખવું. ૨ જખમી
કરવું. ૩ માર માર. ૪ દુઃખી કરવું. ૫ નષ્ટ કરવું, વિનાશ કરે. ૬ હરાવવું. ૭ રેકવું, અટકાવવું. ૮ લઈ લેવું, ઝૂંટવી લેવું. ૯ અંત કરે, સમાપ્ત કરવું. ૧૦ પડ

Page #364

संस्कृत-धातुकोष
ઘમ વગેરે વાજિંત્ર ઠોકીને વગાડવું. ૧૧ જવું. ૧૨ જાણવું. ૧૩ ગુણવું, ગુણાકાર કરે. -૧ આવું કરવું, દૂર કરવું. ૨ પાછું વાળવું ૩ ઓછું કરવું. અમિ-૧ મુખથી વાજિંત્ર વગાડવું. ૨ અથડાવવું, અફળાવવું. ૩ માર માર. ૪ પીડવું. બા-૧ પ્રહાર કર. ૨ ખાંડવું. ૩ અનાજ વગેરે ઝાટકવું. મા–૧ માર માર. ૨ ઊંચકવું, ઉપાડવું. ૩ પડઘમ વગેરે વાજિંત્ર ઠેકીને વગાડવું. મા-(રામા ) ૧ પિતાના શરીરના અવયવને આઘાત કરે-પ્રહાર કરે. ૨ માર મારે. ઉદ્-૧ ઊંચકવું, ઉપાડવું. ૨ ઊંચે જવું. ૩ ઊંચે ફેંકવું, ઉછાળવું. ૪ ઊંચું કરીને હણવું. પ ગર્વ કરે. ૬ શંખ વગેરે ફૂંકવું. ૩પ-૧ માર માર. ૨ સતાવવું, પજવવું. ૩ આઘાત પહોંચાડે. ૪ વિનાશ કરે. રો-પ્રારંભ કર, શરૂઆત કરવી. નિ–૧ સ્વરને બીજા સ્વર સાથે અથડાવીને ઉદાત્ત-ઊંચે સ્વર કર. ૨ નિષ્ફળ કરવું, નિરર્થક કરી નાખવું. ૩ રેગ વગેરે મટાડવું. ૪ પડઘમ વગેરે વગાડવું. ૫ જાણવું. ૬ ફેંકવું. ૭ ભૂલી જવું. ૮ બેદરકારી રાખવી. નિર્મૂળ નાશ કરે. ૧૦ મારી નાખવું. ૧૧ માર મારે. નિ–૧ વજદિને મેટ અવાજ થ. ૨ મેઘને કડાકે થે. ૩ મારી નાખવું. વરા–૧ રેકવું, અટકાવવું. ૨ હાંકી કાઢવું. ૩ હુમલો કરે. ૪ માર માર. -૧ પડઘમ વગેરે વગાડવું.
૨ ઉપર રાખવું. ૩ માર માર. ૪ મારી નાખવું. પ્રતિ- ૧ સામું મારવું. ૨ સામા પક્ષનું ખંડન કરવું. ૩ સામું
થવું, સામને કર. ૪ હાંકી કાઢવું. ૫ દૂર કરવું. ૬ રે

Page #365

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
हल्ल् : ३४१
કવું, અટકાવવું. વિ-૧ પ્રહાર કરે, માર માર. ૨ વિઘ્ન કરવું, અડચણ કરવી. ૩ અટકાવવું. ૪ મારી નાખવું. ૫ નષ્ટ કરવું, વિનાશ કરે. ૬ ઉલ્લંધન કરવું, આજ્ઞા ભંગ કરે. વ્યતિ-૧ પરસ્પર માર મારે, સામસામો પ્રહાર કરે. ૨ પરસ્પર હણવું, સામસામું મારી નાખવું.
થા-૧ અડચણ કરવી, વિધ્ધ કરવું. ૨ શેકવું, અટકાવવું. ૩ પરસ્પર વિરોધ કર. ૪ માર માર, પ્રહાર કરે. સમૂ૧ એકઠું થવું, સમુદાયરૂપ મળવું. ૨ એકઠું કરવું. ૩ મળી જવું, મેળાપ કરે. ૪ સમૂહરૂપે હણવું. ૫ મારી નાખવું. સમુદ્-સમુદ્દઘાત કરે, આત્મપ્રદેશોને બહાર કાઢી તેમાંથી
કર્મની નિર્જરા કરવી. ન (૨૦ ૩૦ સે વાતચરિ-રે) ૧ હણવું, મારી નાખવું.
૨ ઈજા કરવી, જખમી કરવું. ૩ માર મારે. ૪ પીડવું,
દુખ દેવું. ૫ નષ્ટ કરવું, વિનાશ કરે. ટ્રમ્ (૨ ૫૦ ટુ ફુમતિ) જવું, ગનમ કરવું. મા-આવવું. દ ( ૫૦ સે હૃત્તિ) ૧જવું, ગમન કરવું. ૨ થાકી જવું.
૩ મૂરઝાવું, કરમાવું. ૪ શબ્દ કર. ૫ પૂજવું, પૂજા
કરવી. ૬ સેવા-ભક્તિ કરવી. ફર્ચ (૫૦ સેદ્ર તિ) ૧ જવું, ગમન કરવું. ૨ થાકી જવું.
૩ મૂરઝાવું, કરમાવું. ૪ ચાહવું, ઈચ્છવું. ૫ દીપવું, શેભવું. ૬ ચળકવું, ચમકવું. ટ્ટ (૨ ૫૦ રે હૃતિ) ૧ ખેડવું. ૨ હળ તરવું. રૂ (૨ ૫૦ લે રુસ્કૃતિ). ૧ હાલવું, કંપવું. ૨ ડેલવું. - ૩ ભમવું, ચક્રાકાર ફરવું. ૪ ખીલવું, વિકસિત થવું.

Page #366

३४२ : हस्
संस्कृत धातुकोष ૬ (૨ ૬૦ સેદ્ રુક્ષત્તિ) ૧ હસવું, દાંત કાઢવા. ૨ સ્મિત
કરવું, મંદ હાસ્ય કરવું. ૩ હાંસી કરવી, મશ્કરી કરવી. ૪ ગમ્મત-વિનોદ ખાતર બલવું. ૫ હસી કાઢવું, ૬ વિકસિત થવું, પ્રફુલ્લિત થવું, ખીલવું. ૭ શૈભવું. ૮ ચળકવું, ચમકવું. ૯ ઊઘડવું, ઉઘાડ થે, ખૂલવું. ૧૦ સરખું હેવું, સમાન હોવું, મળતું આવવું. ૧૧ ચડિયાતું હોવું.
-, મવ-૧ ખડખડાટ હસવું, મોટેથી હસવું. ૨ હસી કાઢવું. ૩ મશ્કરી કરવી. ૪ તુચ્છકારવું, તિરસ્કારવું. ૩ર૧ મશ્કરી કરવી. ૨ હસી કાઢવું. રિ-૧ ઠઠ્ઠા-મશ્કરી કરવી. ૨ હસી કાઢવું. ૩ મશ્કરીમાં હસવું. ક-૧ ખડખડાટ હસવું, મેટેથી હસવું. ૨ મશ્કરીમાં હસવું. ૩ મશ્કરી કરવી. વિ૧ સિમત કરવું, મંદ હાસ્ય કરવું. ૨ હસી કાઢવું.
૩ મશ્કરીમાં હસવું. ૪ મશ્કરી કરવી. []. હા ( રૂ ૫૦ નિ જ્ઞાતિ) ૧ તજવું, ત્યાગ કરે, છેડી
દેવું. ૨ પડતું મૂકવું. ૩ કમ કરવું, ઓછું કરવું. ૪ ઓછું હવું. ૫ ઉપેક્ષા કરવી, બેદરકારી રાખવી. ૬ ભ્રમણ કરવું, ઘૂમવું. વર્-૧ ત્યાગ કર, છેડી દેવું. ૨ પ્રેરવું, પ્રેરણા
કરવી. -૧ કમ થવું, ઓછું થવું. ૨ ક્ષીણ થવું. [2] હા (મા નિ નિીત) ૧ જવું. ૨ પામવું, પ્રાપ્ત કરવું.
-૧ ચાલ્યા જવું. ૨ ઊઠવું, ઊભું થવું. ૩ ઊંચે જવું, ચડવું. ૪ ઊંચે ફેંકવું. ૫ ઊંચકવું, ઉપાડવું. ૬ સજીવ
થવું. ૭ ઉત્પન્ન થવું. ૮ ઊગવું, ઉદય થ. [ ] દિ ( ૫૦ નિ દિનોતિ) ૧ જવું. ૨ મેકલવું. ૩ પ્રેરવું,
પ્રેરણા કરવી. ૪ વધવું, વૃદ્ધિગત થવું. ૫ પુષ્ટ હોવું,

Page #367

ગુજરાતી અથ સહિત.
fos : ૨૪૨
જાડુ હોવું. ૬ દુ:ખી હોવું. ત્ર-( દ્બિોતિ ) ૧ મેાકલવું. ૨ પ્રેરવું, પ્રેરણા કરવી.
હિંર્ (૧૫૦ સેટ્ કૃિત્તિ) ૧ હણવું, મારી નાખવું. ૨ જખમી કરવું. ૩ માર મારવા. ૪ સતાવવું, પજવવું. ૫ દુઃખ દેવું. [૩]
હિંમ્ (૭ ૧૦ સેટ્ નિસ્તિ) ઉપર પ્રમાણે અથ. [૩] હિંર્ (૧૦ ૩૦ સેટ્ દ્વિચતિ–તે) ઉપર પ્રમાણે અ. ′′િ (૧ ૩૦ સેટ્ દ્વિતિ–તે) ૧ હેડકી આવવી. ૨ સમજાય નહિ એવું ખેલવું. ૩ અસ્પષ્ટ શબ્દ કરવા.
હિ′′ ( ૧૦ ૩૦ સેટ્ ચિતિ-તે) ૧ હણવું. ૨ પજવવું, સતાવવું. ૩ દુ:ખ દેવું, હેડકી આવવી.
ટ્િર્ (૧ ૧૦ સેટ્ હૈટત્તિ) ૧ આક્રોશ કરવા. ૨ ગાળ દેવી. ૩ તિરસ્કારવું. ૪ નિ દેવું.
હિટ્ (૧ ૧૦ સેટ્ દ્દિતિ) ૧ ચેાગ્ય કાલ વ્યતીત થયા પછી વિલંબે જન્મવું-જન્મ થવા. ૨ યાગ્ય કાલ વ્યતીત થયા પછી વિલંબે ઉત્પન્ન થવું. ૩ ગઈ વસ્તુની ઉત્પત્તિ થવી. ૪ અતિશય સમૃદ્ધ–આબાદ થયું. ૫ અતિશય સમૃદ્ધ કરવું. હિ (૧૫૦ સેટ્ ાિતિ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ડ્િ (૧ ૧૦ સેલ્ ફૈતિ) ૧ આક્રોશ કરવા. ૨ ગાળ દેવી. ૩ તિરસ્કારવું. ૪ નિંદવું.
હિન્દુ ( ૧ મા॰સેટ્ ્િતે) ૧ જવું, ચાલવું, ગમન કરવું. ૨ પર્યટન કરવું, ભટકવું. ૩ અપમાન કરવું. ૪ તિરસ્કારવું. બ-૧ પરિશ્રમ કરવા, મહેનત કરવી. ૨ જવું. ૩ ૫ટન કરવું, ભટકવુ. [ 3 ]

Page #368

३४४ : हिन्दोल
संस्कृत-धातुकोष હિન્હો (૨૦૩૦ સે હિોસ્ટથતિ તે) ૧ હીંચકવું, મૂલવું.
૨ હીંચકાવવું. ૩ ડેલવું. ૪ ડોલાવવું. વુિં (૨ હિતિ) ૧ આનંદ પમાડે, ખુશી કરવું.
૨ ખુશી થવું. ૩ તૃપ્ત થવું, ધરાવું. ૪ તૃપ્ત કરવું. [૬] fણ (૬ ૬૦ સેફ્ટ હિતિ ) ૧ હાવભાવ કરે, નખરાં કરવાં,
શંગારિક ચેષ્ટા કરવી. ૨ શારીરિક ચેષ્ટાથી પિતાને અભિ
પ્રાય પ્રગટ કરે. ૩ વિલાસ કરે. ૪ વિકેદ કરે. ફિલ્હોર્ (૨૦ ૩૦ સે ફિરોઝતિ-તે) ૧ હીંચકવું, મૂલવું.
૨ હીંચકાવવું. ૩ ડેલવું. ૪ ડેલાવવું. બ્દિ (૨૦ મા સે ફિચરે) ૧ હણવું. ૨ ઈજા કરવી. - ૩ માર માર. ૪ સતાવવું, પજવવું. ૫ દુઃખ દેવું. હી (૨૦૩૦ સેફ્ટ હીતિ તે) ૧ નિંદવું, નિંદા કરવી.
૨ અપમાન કરવું, અનાદર કરે. ( રૂ ૫૦ અનિદ્ ગુફોતિ) ૧ અગ્નિમાં હેમવું, હમ કરવો, આહુતિ આપવી. ૨ યજ્ઞ કર. ૩ દેવું, અર્પણ કરવું, દાન કરવું. ૪ લેવું, ગ્રહણ કરવું. ૫ પ્રસન્ન કરવું, ખુશી કરવું.
૬ તૃપ્ત કરવું. ૭ ખાવું, ભક્ષણ કરવું. ૮ મોકલવું. દુરૂ (૨ ૫૦ સે ફોતિ) ૧ જવું. ૨ સરકવું, ખસવું. [૪] સુરુ ૬ ૧૦ સે દુતિ) ૧ ડૂબવું. ૨ ડુબાડવું. ૩ ડૂબકી
મારવી. ૪ નહાવું, સ્નાન કરવું. ૫ એકઠું કરવું. દ ઢગલે
કરે.
દુઇ (૨ આ૦ સેફ્ટ દુeતે) ૧ એકઠું થવું. ૨ એકઠું કરવું
૩ ઢગલો થવે. ૪ ઢગ કરે. ૫ કબૂલ કરવું, માન્ય

Page #369

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
કરવું. ૬ ગ્રહણ કરવું, સ્વીકારવું. ૭ હરણ કરવું, લઈ લેવું.
[છું (૨ ૫૦ ટુ ફૂછંતિ) ૧ કુટિલતા કરવી, આડેડાઈ કરવી.
૨ કપટ કરવું. ૩ ઠગવું. ૪ સંતાઈ જવું. ૫ વાંકું દેવું. ૬ વાંકું ચાલવું. ૭ હટી જવું, ખસી જવું. ૮ છાનુંમાનું
ભાગી જવું. [ ]. દુહ (૨ ૨૦ સેદ્ ફોતિ) ૧ જવું, ગમન કરવું. ૨ ઢાંકવું.
૩ પાથરવું. ૪ હણવું, વધ કરે. ૫ જખમી કરવું. ૬ માર
માર. ૭ દુઃખ દેવું. દૂ (૨ ૫૦ દૂતિ) ૧ જવું. ૨ સરકવું, ખસવું. [૪] દ (૨ ૩૦ મનિટુ દુતિ-સે) ૧ હરણ કરવું, હરી જવું, લઈ
લેવું. ૨ ચોરવું, ચેરી કરવી. ૩ છીનવી લેવું, ઝૂંટવી લેવું. ૪ લેવું, ગ્રહણ કરવું. ૫ પહોંચાડવું, પમાડવું, લઈ જવું. ૬ મન હરવું, મોહિત કરવું. ૭ પ્રસન્ન કરવું, ખુશી કરવું. ૮ નષ્ટ કરવું, નાશ કરવો. ૯ હણવું. અધ્યા-૧ અધ્યાહાર કરે; અર્થ સમજવા માટે બીજા શબ્દને, વાક્યને અથવા અર્થને ઉમેર–લાવ. ૨ તર્ક-વિતર્ક કરે, કલ્પના કરવી. અનુ-૧ અનુકરણ કરવું, નકલ કરવી. ૨ અનુસરવું. અનુ-બા મુદ્દતે) પરંપરાગત આચરવું. પ-૧ અપહરણ કરવું, ઉપાડી જવું. ૨ ખૂંચવી લેવું ટવી લેવું. ૩ હટાવવું, ખસેડવું. ૪ પાછળ ફેંકવું. ૫ ચેરવું. ૬ પરિત્યાગ કરે. ૭ ભાગવું, ભાગાકાર કરે. મિ-૧ સામેથી હરણ કરવું. ૨ ઉપાડી જવું. ૩ લેવું, ગ્રહણ કરવું. ૪ શેભવું, વિરાજવું. ૫ પ્રતિભાસ થ, લાગવું. ૬ હુમલો કરે.

Page #370

૨૪૬ : હૈ
संस्कृत-धातुकोष
૭ મારપીટ કરવી. મિથા-બોલવું, કહેવું. અમ્યવ-ખાવું, ભક્ષણ કરવું, ખ્યા-૧ તર્ક કરે, કલ્પના કરવી. ૨ સારાસારને વિચાર કરે. ૩ વાદ-વિવાદ કરે. ગમ્યુટૂ-દેવું, અર્પણ કરવું. સવ-૧ દૂર કરવું, ખસેડવું. ૨ વાંકું કરવું. ૩ વાંકું થવું. ૪ ઊલટું કરવું. ૫ ફેરવવું. ૬ ફરીથી મેળવવું. ૭ શિક્ષા કરવી. ૮દંડ કરે. બા-૧ આહાર કરે, ખાવું. ૨ એકત્ર કરવું, એકઠું કરવું. ૩ લાવવું, આણવું. ૪ ખૂંચવી લેવું, ઝૂંટવી લેવું. ૫ ચેરવું. ૬ યજ્ઞ કર. ઉદ્૧ ઉદ્ધાર કરવો, આપત્તિને દૂર કરી સુખી કરવું. ૨ જીણું મંદિરાદિને સુધરાવવું–સંસ્કારિત કરવું. ૩ ઊંચું કરવું. ૪ ઊંચે ફેંકવું. ૫ બીજા ગ્રન્થ યા લેખના અમુક ભાગની નકલ કરવી. ૬ મુક્ત કરવું. ૭ દેશમાંથી કાઢી મૂકવું, દેશ નિકાલ કરે. ૮ દૂર કરવું. ૯ ઉખેડી નાખવું. ૧૦ ખેંચીને બહાર કાઢવું. ૩-૧ઉદાહરણ આપવું, દષ્ટાંત દેવું. ૨ દષ્ટાંતપૂર્વક સ્પષ્ટ કરવું. ૩ કહેવું, બોલવું. ૩૧-૧ ભેટ આપવી, નજરાણું કરવું. ૨ સત્કાર કરે. ૩ પૂજા કરવી. ૪ દેવું, આપવું. ૫ ઉપસ્થિત કરવું. ૬ નજીક લાવવું. ૭ અ૫ ભેજન કરવું. ૩ –૧ ઉપસંહાર કરે, સારાંશ કહે. ૨ સમાપ્ત કરવું. ૩ સંકેચવું, સંકડવું. ૪ સમેટવું, આટેપવું, ૫ એકઠું કરવું. ૬ દૂર કરવું. ૭ રાખી લેવું, ન આપવું. ૮ નષ્ટ કરવું. ૩પ-૧ આણવું, લાવવું. ૨ લેવું, નિ–૧ વિષ્ટાનું વિસર્જન કરવું. મળને ત્યાગ કરવો. ૨ હિમ પડવું. ૩ ટાઢથી ઠુઠવાઈ જવું-અકડાઈ જવું. નિ–૧ બહાર કાઢવું. ૨ દૂર કરવું, ખસેડવું. ૩ બહિષ્કાર કરે. ૪ અપ

Page #371

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
૨ : ૨૪૭
માન કરવું. ૫ વિષ્ટાનું વિસર્જન કરવું, મળને ત્યાગ કરવો. નિરા–ઉપવાસ કર, નિરાહાર રહેવું. રિ-૧ દૂર કરવું, ખસેડવું. ૨ પરિત્યાગ કરવો. ૩ રેકવું, અટકાવવું. ૪ છીનવી લેવું. ૫ પરિભેગા કરે, આસેવન કરવું. ૬ સમાધાન કરવું, નિરાકરણ કરવું. ૭ સાર કાઢ, તાવ કાઢવું. ૮ ગાળ દેવી. ૯ શાપ આપો. ૧૦ નિંદવું. ત્ર-પ્રહાર કરે, માર માર. રિ-૧ નજર રાખવી, ધ્યાન રાખવું. ૨ ફરીથી પૂર્ણ કરવું. ૩ સામેથી હરણ કરવું. પ્રતિસ-૧ ત્યાગ કરા, છોડી દેવું. ૨ રોકવું, અટકાવવું. ૩ વારવું, મનાઈ કરવી. ૪ સમેટવું, આટોપવું. ૫ પાછું લઈ લેવું. ૬ ઊંચે લઈ જવું. ૭ અપયશ કર. ગતિમા–પાછું ખેંચી લેવું. પ્રત્યા-૧ સંક્ષેપ કરે, ટૂંકાવવું. ૨ એકાગ્રપણે ધ્યાન ધરવું. ૩ ઉપદેશ દે. પ્રત્યુતા-૧ વિરુદ્ધ ઉદાહરણ-દષ્ટાંત આપવું. ૨ વિરુદ્ધ બોલવું. વિ-૧ વિહારકર, પર્યટન કરવું, વિચરવું. ૨ જવું, ગમન કરવું. ૩ રહેવું, સ્થિત થવું, સ્થિતિ કરવી. ૪ વિકેદ કરે. ૫ વિલાસ કરે. ૬ રમવું, ખેલવું. ચા૧ ધંધા-રોજગાર કરે. ૨ ધોરણસર કાર્ય કરવું. ૩ વર્તન કરવું, આચરવું. ૪ વાદ-વિવાદ કરે. ૫ બખેડો કરે, તેફાન કરવું. ૬ ઉપભેગ કરે. કચા-૧ બોલવું, કહેવું. ૨ બેલાવવું. સમુ-૧ સંહાર કરે, મારી નાખવું. ૨ નષ્ટ કરવું. ૩ નિષ્ક્રિય કરવું. ૪ સંકેચવું, સંકેડવું. પ સંકેલવું. ૬ સમેટવું, આપવું. ૭ એકઠું કરવું. ૮ છિપાવવું, સંતાડવું. ૯ અપહરણ કરવું, ઉપાડી જવું. ૧૦ પ્રવેશ કરે. ૧૧ પ્રવેશ કરાવે. સમમિ-વારંવાર
કરવું
૧૧ પ્રકરણ કરવું. તે

Page #372

૨૪૮ : ટૂ
संस्कृत-धातुकोष
પ્રાપ્ત કરવું, વારંવાર સંપાદન કરવું. સમમિવ્યા–૧ એકઠા મળીને પેજના કરવી. ૨ નજીક કરવું. સમા–૧ એકત્ર કરવું, એકઠું કરવું. ૨ ગ્રહણ કરવું. સમુદ્-૧ જીર્ણ મંદિરાદિને સુધરાવવું-સંસ્કારિત કરવું. ૨ ઉદ્ધાર કર, આપત્તિને દૂર કરી સુખી કરવું. ૩ મુક્ત કરવું. સમુહ-૧ કહેવું. બોલવું. ૨ ઉદાહરણ આપવું, દષ્ટાંત દેવું. સમુ-૧ એકઠું
કરવું. ૨ દેવું, આપવું. સંક-યુદ્ધ કરવું, લડાઈ કરવી. દ (રૂ ૫૦ નિ નર્સિ, નિર્સિ) ૧ બલાત્કાર કરે, જબ
રદસ્તી કરવી. ૨ બલાત્કારે હરણ કરવું–ઉપાડી જવું.
૩ ટવી લેવું. ૪ જુલમ કરે. Eળા (૨૨ મારા તે ચિત્ત) ૧ શરમાવું, લજ્જિત થવું.
૨ ક્રોધ કર. ૩ રીસાવું. દક્ (૨ ૨૦ સે શુર્વતિ) ૧ હૃષ્ટ થવું, ખુશી થવું. ૨ વિસ્મિત
થવું. ૩ જૂઠું બોલવું. ૪ બેઠું કરવું. પ ટુ હેવું. [] ટ્રમ્ (8 v૦ સે ઢગતિ ) ઉપર પ્રમાણે અર્થ.
દે (૨ ૩૦ સેટુ રિ-તે) ૧ શેકવું. ૨ હરકત કરવી, અડ- ચણ નાખવી. ૩ પીડવું. ૪ અથડાવું, અફળાવું.
(૨ ૩૦ હે દેહતિ તે) ૧ ઉપર પ્રમાણે અર્થ. ૨ નિષ્ફર
હેવું, કૂરહેવું. વિ-લુચ્ચાઈ કરવી. દે (૬ ૫૦ ઠતિ) ૧ ઉત્પન્ન થવું. ૨ ઉત્પન્ન કરવું.
૩ સમૃદ્ધ કરવું, આબાદ કરવું. ૪ પવિત્ર કરવું. દે (૧ ૫૦ સે જ્ઞાતિ) ૧ગ્ય કાલ વ્યતીત થયા પછી
વિલંબે જન્મવું-જન્મ થ. ૨ યોગ્ય કાલ વ્યતીત થયા

Page #373

ગુજરાતી અર્થ સહિત.
हूनु : ३४९
પછી વિલંબે ઉત્પન્ન થવું. ૩ ગઇ વસ્તુની ઉત્પત્તિ થવી. ૪ અતિશય સમૃદ્ધે—આખાદ થવું. ૫ અતિશય સમૃદ્ધ કરવું. ૬ રાકવું, અટકાવવું.
ફેક્ટ્ (૨૫૦ સેલ્ ફેત્તિ) ૧ વીંટવું, લપેટવું. ૨ ઘેરવું, ઘેરી લેવું. ૩ રાકવું. ૪ અડચણ નાખવી, હરકત કરવી. ૫ પીડવું, દુઃખ દેવું. ૬ અથડાવુ, અકળાવુ.
દૂર્ (
આ સેર્ હેતે, હેતે ) ૧ અપમાન કરવું. ર્ તિરસ્કારવું. ૩ નિંદવુ, નિંદા કરવી. [ ]
ફૈટ્ (૧ ૧૦ સેલ્ ફૈજ્ઞાત્તિ) ૧ જણવું, જન્મ આપવા. ૨ યાગ્ય કાલ વ્યતીત થયા પછી વિલંબે જન્મવું-જન્મ થવા. ૩ ગઈ વસ્તુની ઉત્પત્તિ થવી. ૪ ઉત્પન્ન થવું, ઊપજવું. ૫ ઉત્પન્ન કરવું. ૬ શુદ્ધ કરવું, પવિત્ર કરવું.
દેવ (૨ ૨૦ સેટ્ દ્વેતે) ઘેાડાનું હણહણુવુ. [ ] હોર્ (૧ ૧૦ સેટ્ હોઇતિ) જવુ*. [ ]
હોર્ (બા॰ સેલ્ ફોતે) ૧ અપમાન કરવુ. ૨ તિરસ્કારવું. ૩ નિંઢવું, નિંદા કરવી. ૪ જવું. [ ]
પૌર્ ( આા૦ સેટ્ હીતે) ઉપર પ્રમાણે . [ ] ફૌર્ ( ૧૦ સેલ્ ફૌઇતિ) જવું. []
ન્રુ (૨ આ અનિદ્તે) ૧ છુપાવવું, સંતાડવુ'. ૨ ચારવુ, ઉપાડી જવું. ૩ એળવવુ, પચાવી પાડવું, દબાવી દેવું. અપ–૧ એળવવુ, ખાટી રીતે લઇ લેવું, પચાવી પાડવું. ૨ છુપાવવું, સંતાડવું. નિ-૧ ખરી હકીકત ઉડાવીને અસત્ય

Page #374

संस्कृत-धातुकोष નિરૂપણ કરવું. ૨ જૂઠું બોલવું. ૩ ઠગવું. ૪ એળવવું,
પચાવી પાડવું. ૫ છુપાવવું, સંતાડવું. ૪૪ (૨ ૫૦ સે હૃઢરિ) ૧ હાલવું, કંપવું. ૨ ધ્રુજવું, થર
થરવું. ૩ સરકવું, ખસવું. દૂ (૨ ૫૦ સે દૂતિ) ૧ આચ્છાદન કરવું, ઢાંકવું.
૨ વીંટવું, લપેટવું. ૩ પાથરવું. ૪ મઢવું. ૫ બંધ કરવું.
૬ રેકવું, અટકાવવું. [૪] [ (૨૦ ૪૦ સે દૂત્તિ -તે) ૧ બોલવું, કહેવું. દૂર (૨૦ સે દૂરતિ ) ૧ શબ્દ કરે. ૨ ઓછું લેવું,
જૂન લેવું. ૩ ટૂંકું હોવું. ૪ હાસ , ક્ષીણ થવું. દૂ (૨ મા તે દૂતે) ૧ શબ્દ કરે, અવાજ કરે.
૨ સમજાય નહિ એવું બોલવું. ૩ ગેગડું- તડું બોલવું. કૂિળી (૨૨ મા સે હૂિળીય) ૧ લજિજત થવું, શરમાવું.
૨ ક્રોધ કરે. ૩ રીસાવું. ી (રૂ ૫૦ અનિદ્ નિતિ) લજ્જિત થવું, શરમાવું. દૃીટ્ટ (૨૦ સે દૂછતિ) લજ્જિત થવું, શરમાવું. દૂ (? આ લે તે) ૧ જવું. ૨ સરકવું, ખસવું. [૪] દૂ (૬૫૦ જેટુ ફૂરિ) એકઠું કરવું. દૂ (૨ ૩૦ સે દૂતિ-) ૧ જવું. ૨ સરકવું, ખસવું. - ૩ એકઠું કરવું. [૪] દે (૨v૦ સે ટ્રેવરે) જવું. [૪] . રૃણ (૨ ના ફ્રેય) જવું []

Page #375

ગુજરાતી અથ સહિત,
६ : ३५१
દેશ્(૨૦ સેટ્ દેશ્તે) ૧ ઘેાડાનું હણહણવું. ૨ ખાંખારવું. ૩ સરકવું, ખસવું. ૪ જવું. ૫ હાલવું, કંપવું. [ ] હોર્ ( ૧૦ સેટ્ હોતિ) ૧ જવું. ૨ સરકવું, ખસવું. [] ઔર્ (૧ આા૦ સેટ્સૂૌતે) ૧ જવું. ૨ સરકવું, ખસવું [ ] હા ( ૧ ૧૦ સેર્હત્તિ) ૧ આચ્છાદન કરવું, ઢાંકવું. ૨ વીંટવુ, લપેટવું. ૩ પાથરવું. [૬]
૪o (o૦ ૩૦ સેટ્ જ્ઞાપત્તિ-તે) ૧ ખેલવું, કહેવુ. ૨ સ્પષ્ટ ઉચ્ચાચ્છુ કરવુ.
હર્ (૨૫૦ સેર્હતિ) શબ્દ કરવા.
(
હાર્ ( ? આા૦ સેટ્ હાન્તે) ૧ આનંદ કરવા. ૨ ખુશી થવું. ૩ ખુશી કરવુ. ૪ સુખી હોવું. ૫ સુખી કરવું. ૬ સમજાય નહિ એવું ખેલવું. ૭ વાજિંત્ર જેવા શબ્દ કરવા, ૮ વાજિંત્રનું અજવું-વાગવુ.. [Ì ]
હ્યૂજ઼ (૧ ૧૦ લેર્ વ્રુત્તિ) ૧ હાલવું, ક'પવું. ૨ ધ્રુજવુ, થરથરવું. ૩ સરકવું, ખસવુ. ૪ ચાલવું, જવુ. ૫ માહિત થવુ. ૬ ભ્રમિત થવું. ૭ ગભરાઈ જવુ. ૮ કાયર થવું. વિ-૧ વિહ્વળ થવું, ગભરાઈ જવુ. ૨ કાયર થવું. ૪૦ (૧૦ ૩૦ સેર્ જયંતિ–તે) ઉપર પ્રમાણે અ
ટ્ટ ( ૪૦ નિર્āત્તિ) ૧ કુટિલતા કરવી, આડાડાઇ કરવી. ૨ વાંકું કરવું, નમાવવુ. ૩ વાંકું હોવું. ૪ વાંકુંચૂકુ ચાલવું. ૫ કપટ કરવું. ૩૫-એકાંતમાં રહેવુ.

Page #376

३५२ : वे
संस्कृत-धातुकोष
વે (૨ ૩૦ શનિ -તે) ૧ લાવવું. ૨ નામ લઈને બેલાવવું. ૩ સામું લડવા માટે બોલાવવું. ૪ શબ્દ કરે, અવાજ કર. ૫ હાક મારવી. ૬ સ્પર્ધા કરવી, હરીફાઈ કરવી, સરસાઈ કરવી. ૭ લડાઈ કરવી. ૮ યાચના કરવી, માગવું. બા-૧ બોલાવવું. ૨ આમંત્રણ કરવું. મા-, ૩પ-, નિ-, વિન, સમૂ-કામ, ગાઢતે, પઢતે, નિયતે, વિયતે, સંચ) ૧ લડવા માટે બોલાવવું. ર શરત મારીને બોલાવવું, હોડ બકવી.
! ! તમારા
rrrrrrr

Page #377
પુસ્તક પ્રાપ્તિસ્થાનવનમાળીદાસ ત્રિભુવનદાસ શાહ જૈન બૂકસેલર એન્ડ પબ્લીશર. ઠે. મેતીસુખિયાની ધર્મશાળા પાસે. પાલીતાણ [સૌરાષ્ટ્ર)