Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
પાંચા પ્રતિ મહારા
For Personal & Private Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચ પ્રતિક્રમણ સૂત્ર (છંદના નામનો ઉલ્લેખ સાથે)
- શ્રી ધર્મનાથ પો. હે. જેનનગર સંઘ જેનનગર, અમદાવાદ (જ્ઞાન ભંડાર માટે)
-: પ્રકાશક :સુકૃતનિધિ ટ્રસ્ટ
અમદાવાદ, વિ. સં. ૨૦૫૪ જ્ઞાનપંચમી
For Personal & Private Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રાપ્તિસ્થાન :
જિતેન્દ્રભાઈ કાપડિયા C/o. અજન્ટા પ્રિન્ટર્સ, જેસિંગભાઇની વાડી,
ઘીકાંટા, અમદાવાદ-૧.
શરદભાઇ ઇશ્વરલાલ શાહ B-1, વી. ટી. એપાર્ટમેન્ટ, કાળાનાળા, ભાવનગર – ૧.
શારદાબેન ચિમનભાઇ એજ્યુકેશનલ રિસર્ચ સેન્ટર
દર્શન’ શાહીબાગ, અમદાવાદ-૩૮૦ ૦૦૪.
મૂલ્ય ત્રીસ રૂપિયા
નકલ પાંચ હજાર
મુક
ફોરવર્ડ સ્ટેશનરી માટે, બાલા હનુમાન પાસે, ગાંધી રોડ, અમદાવાદ-૧.
For Personal & Private Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકાશકીયમ્ શ્રુતજ્ઞાન પ્રકાશન ક્ષેત્રે જે કાંઈ પ્રકાશિત થાય તે શુદ્ધ હોય; સાંગોપાંગ હોય એવું વલણ આજકાલ જણાય છે અને તે વ્યાજબી પણ લાગે છે. એજ અભિગમ પૂર્વક તૈયાર થયેલું આ પ્રકાશન શ્રી સંઘના કરકમલમાં અર્પણ કરતાં અમે આનંદ અનુભવીએ છીએ.
અમારી સંસ્થાના પ્રારંભકાળથીજ અમને પૂજ્ય આચાર્ય મહારાજ શ્રી વિજય દેવ સૂરીશ્વરજી તથા પૂજ્ય આચાર્ય મહારાજ શ્રી વિજય હેમચન્દ્ર સૂરીશ્વરજી તથા પૂજય આચાર્ય મહારાજ શ્રી વિજય પ્રદ્યુમ્ન સૂરીશ્વરજીનું માર્ગદર્શન દોરવણી મળતાં રહ્યા છે.
આ પ્રકાશનને પણ અમારા અન્ય પ્રકાશનની જેમ ઉમળકા ભર્યો આવકાર મળશે તેવી શ્રધ્ધા છે.
- પ્રકાશક
For Personal & Private Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
|| નમો નમઃ શ્રી ગુરુ નેમિ સુર |
કિંચિત્ નિવેદન વર્ષો પહેલાં પ્રબોધટીકાનુસારી પંચ પ્રતિક્રમણ સૂત્રોનું પુસ્તક જોયું ત્યારથી પ્રતિક્રમણના સૂત્રોના છંદની વિશેષતા જાણવા મળી. તે પછી તે પ્રમાણે બોલવાનું અને અવસરે અવસરે વાર્તાલાપ/પ્રવચન વગેરેમાં તે તરફ અન્ય વ્યક્તિઓનું ધ્યાન દોરવાનું બનતું રહ્યું. પ્રબોધટીકાનુસારી પંચપ્રતિક્રમણના સૂત્રોનું પુસ્તક સુલભ નથી ક્યાંક જ જૂના જ્ઞાન ભંડારમાં તે મળે તો મળે. તેથી “તે તે સૂત્રોના છંદના ઉલ્લેખ વાળું એક પ્રકાશન થાય તો સારું” આવી માંગણી અવરજવર થતી એ અનુસાર આ પ્રમાણેનું પહેલીવારનું પ્રકાશન વિ.સં. ૨૦૫ર માં સુરત અઠવા લાઇન્સની શ્રી જગદ્ગુરુ હર વિજયસૂરીશ્વરજી જૈન પાઠશાળા તરફથી થયું. તે આવૃત્તિ ટૂંક સમયમાં જ ખપી જવાથી આ તેનું પુનઃ પ્રકાશન થઇ રહ્યું છે. આ સૂત્રોમાં ક્યાંક ક્યાંક જરૂરી પાઠશુધ્ધિની વિચારણા કરી છે. તે પાઠ શુધ્ધિ આ પ્રમાણે છે. ભરફેસર બાહુબલી સૂટમાં - (૧) પાવપૂબંઘા વિલિજ્જત પાક્ષિક અતિચારમાં - (૧) પરમાર્થ જાણ્યા વિના મૂલ્યા, વ્યામોહયા (૨) મુહપત્તિ ઉલ્લંઘટ્ટી (૩) ખાધિ લગે અદેખાઈ ચિંતવી મોટી શાંતિમાં - (૧) ઓ હ્રી, શ્રી, ગૃતિ મતિ કીર્તિ કાંતિ
For Personal & Private Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
અહીં હી દેવી શ્રી દેવી વૃતિદેવી આ રીતનો સંદર્ભ છે.
હ્રીં શ્રી એવા મંત્ર બીજ અહીં નથી (૨) એષાં શાન્તિઃ પ્રતિષ્ઠાયાત્રા સંતિકર સ્તોત્રમાં - (૧) સૌં હ્રીં નમો ય સવોસહિ - ગાથા ૩ (૨) રફખંતુ મમ રોહિણી - ગાથા ૪ (૩) ખંભો મણુએસરકુમારો - ગાથા ૭ જગચિંતામણિ સૂત્રમાં - પહેલી જ પંક્તિમાં (૧) જગચિંતામણિ જગહ નાહ આમ પાઠ મળે છે અને રોલાછંદની દ્રષ્ટિએ જગહ નાહ પાઠ બંધ બેસે છે. લઘુશાંતિમાં - (૧) ર્ ર્ સ્વાહા સલાહંત સ્તોત્રમાં - (૧) ભાવતોડડ્યાં નમામિ આટલું પાઠ શુધ્ધિ માટે વિચારીને હવે થોડીક છંદ પ્રમાણે ઉચ્ચાર કરવાની વાત કરીએ! પ્રતિક્રમણના મોટાભાગના સૂત્રો છંદોબધ્ધ છે અને તે સૂત્રો તે પ્રમાણે બોલવાથી તેનું શ્રવણ મધુર લાગે છે. મોટાભાગનાં સૂત્રોમાં ગાહા છંદ જેને સંસ્કૃતમાં આ છંદ કહેવામાં આવે છે તે જ વપરાયો છે અને તેના ચાર ચરણ હોય છે અને તે ચારે - ચરણ આરોહ અને અવરોહપૂર્વક બોલવાનાં હોય છે. તેના ઉચ્ચારને ગજગતિ, હંસગતિ, સર્પગતિ અને સિંહગતિ સાથે સરખાવવામાં
For Personal & Private Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
આવે છે. તેની ગતિની જેમ એ ચરણો બોલવા જોઈએ. આ સિવાય વપરાયેલા છંદમાં જગચિંતામણિ સૂત્રમાં રોલા છંદ, વસ્તુ છંદ, ચઉક્કસાય સૂત્રમાં પદાકુલા છંદ, અડિલય છંદ. વિશાલલોચન અને નમોસ્તુમાં વપરાયેલા વંશસ્થ વગેરે છંદ અને એ રીતે બોલવાથી સૂત્રોમાં માઘુર્ય પ્રકટ થાય છે સરસતા જણાય છે. એટલે તમામ ધાર્મિક શિક્ષકગણ ને મારી ભારપૂર્વકની ભલામણ છે કે તમે કોઈક છંદના જાણકાર પાસે તે તે છંદના ઉચ્ચારને બોલવાની પધ્ધતિની સાચી રીત શીખી લેજો કારણકે વસંતતિલકા, ઉપજાતિ, મંદાક્રાન્તા, વગેરે છંદનું નક્કી કરેલા અક્ષર પ્રમાણેનું બંધારણ હોય છે અને અમુક અક્ષરે વિરામ લેવાનો હોય છે વગેરે બાબતો રૂબરૂમાંજ શીખી શકાય માટે તમે તેવા જાણકાર પાસે શીખી લેજો અને તે પ્રમાણે વિદ્યાર્થી અને વિદ્યાર્થીનીને ભણાવજો. ખૂબ આનંદ આવશે અને જ્ઞાનનો ક્ષયોપશમ વઘશે. આ પુસ્તકના પ્રફ મુનિશ્રી રાજહંસ વિજયજીએ તથા પંડિત શ્રી ગુણવંતભાઈ ઠારે (સૂરત) કાળજીથી વાંચ્યા છે છતાં કોઈ ભૂલ રહી ગઈ હોય તો સુધારી લેવા વિનતિ છે. સાવચેતી અને કાળજી છતાં ભૂલની સંભાવના રહે છે માટે શ્રુતરાગી વિદ્વાનોને સુધારવા અને ધ્યાન દોરવા વિનતિ છે. પ્રાન્ત માત્ર જ્ઞાન પ્રત્યેની ભક્તિથી પ્રેરિત થઈને આ પ્રયાસ કરાવ્યો છે, છતાં આમાં મતિ મંદતા વગેરે દોષોથી કશું અનુચિત થયું હોય તો ક્ષમા પ્રાર્થના સાથે....
જ્ઞાનપંચમી, સં.૨૦૫૪] શ્રી નેમિ અમૃત દેવ હેમચન્દ્રસૂરિ શિષ્ય ભાવનગર
પ્રદ્યુમ્નસૂરિ
For Personal & Private Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર ઉપાધ્યાયજી અમર રહો !
સ્તુતિ (મૈત્રીભાવનું પવિત્ર ઝરણું : એ રાગ) ઉપાધ્યાય શ્રી યશોવિજયજી જિનવર શાસનના શણગાર, શૈર્ય ક્ષમા ને ગંભીરતાદિ અનેક ગુણગણના ભંડાર; જ્ઞાનયોગને સિદ્ધ કરીને ખૂબ બઢાવી શાસન-શાન, વન્દન કરીએ ત્રિવિધે તમને દેજો અમને સાચું જ્ઞાન. ૧ ધન્ય કનોડા ધન્ય સોભાગદે ધન્ય નારાયણ ધર્મશ્રા, ધન્ય સુહગુરુ શ્રી નવિજયજી ધન્ય ધન્ય એ ધનજી શૂરા; ધન્ય સિંહસૂરિજી જેણે હિતશિક્ષાનાં દીધાં દાન, વન્દન કરીએ ત્રિવિધે તમને દેજો અમને સાચું જ્ઞાન. ૨ ભર ચોમાસે મૂશળધાર વરસે પાણી દિવસ ને રાત, ભક્તામર ની શ્રવણપ્રતિજ્ઞા કારણ ત્રણ ઉપવાસી માત; સાત વરસના આપે ત્યારે સંભળાવ્યું એ સ્તોત્ર મહાન, વન્દન કરીએ ત્રિવિધે તમને દેજો અમને સાચું જ્ઞાન. ૩ કાશીતલ વહેતી ગંગાના કાંઠે નિશ્ચલ ધ્યાન ધરી, ભગવતી દેવી સરસ્વતીને રીઝવીને વરદાન વરી; ગુરુવર ચરણપસાવે હેજે લાવ્યું આતમ અનુભવ જ્ઞાન, વન્દન કરીએ ત્રિવિધે તમને દેજો અમને સાચું જ્ઞાન. ૪
For Personal & Private Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
સત્તર તેંતાલીસ ડભોઈતીર્થે ચરમ ચોમાસુ આપ રહ્યા, વરસ પંચાવન નિર્મળ સંયમ પાળી યશથી અમર થયા; હેલા છેલા શિવપુર જાવા કર્યું આપે શું શુભપ્રસ્થાન, વન્દન કરીએ ત્રિવિધે તમને દેજો અમને સાચું જ્ઞાન. ૫ પ્રભુની આણા ગૌણ બનીને જ્ઞાનનો મારગ વિરલ બન્યો,
શાસન મારું હું શાસનનો' એવો અન્તર્નાદ ઘટ્યો; એવા ટાણે આપના ગ્રંથો ટાળે સંઘનું તિમિર તમામ, વન્દન કરીએ ત્રિવિધે તમને દેજો અમને સાચું જ્ઞાન. ૬ ભવવૈરાગી ગુરુગુણરાગી પૂર્ણભક્ત પ્રભુશાસનના, ગીતારથ સોભાગી સજ્જન પારંગત શ્રતસાગરના; કેવલી ભાષિત માર્ગના જ્ઞાતા સદા અમારી સાથે રહો, જગ જુગ જીવો જય જય પામો ઉપાધ્યાયજી અમર રહો. ૭
*
*
*
*
For Personal & Private Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
* સરસ્વતી દેવી વેદના...* (રાગ : રાત રહે જ્યારે પાછલી ષટ્ ઘડી) માત હે ભગવતિ! આવ મુજ મન મહીં,
જ્યોતિ જિમ ઝગમગે તમસ જાયે ટળી; કુમતિ મતિ વારિણી કવિ મનોહારિણી, જય સદા શારદા સારમતિદાયિની. શ્વેત પદ્માસના શ્વેત વસ્ત્રાવૃતા, કુન્દ શશિ હિમ સમા ગૌરદે હા; સ્ફટિક માળા વિણા કર વિષે સોહતા, કમલ પુસ્તકધરા સર્વજન મોહતા. ૨ અબુધ પણ કૈક તુજ મહેરને પામીને, પામતા પાર શ્રત સિનો તે; અમ પર આજ તિમ દેવી કરુણા કરો, જિમ લહીએ મતિ વિભવ સારો. ૩ હંસ તુજ સંગના રંગથી ભારતી, જિમ થયો ખીર નીરનો વિવેકી; તિમ લહી સાર નિઃસારના ભેદને, આત્મહિત સાધુ કર મુજ પર મહેરને. ૪ દેવી તુજ ચરણમાં શિર નમાવી કરી, એટલું યાચીએ વિનયભાવે કરી; યાદ કરીએ તને ભક્તિથી જે સમે, જીભ પર વાસ કરજે સદા તે સમે. ૫
For Personal & Private Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
૧. શ્રી નમસ્કાર મહામત્ર (શ્રી પંચમંગલ સૂત્ર)
નમો અરિહંતાણં નમો સિદ્ધાણ નમો આયરિયાણ નમો ઉવઝાયાણ નમો લોએ સવ્વ-સાણં
(સિલોગો) એસો પંચ-નમુક્કારો, સવ્વપાવપ્પણાસણો; મંગલાણં ચ સવ્વર્સિ, પઢમં હવઈ મંગલ.
આ સૂત્રમાં અરિહંત, સિદ્ધ, આચાર્ય, ઉપાધ્યાય તથા સાધુ એ પાંચ પરમેષ્ઠીને નમસ્કાર કરવામાં આવ્યો છે. એથી સર્વ પાપો તથા વિઘ્નો દૂર થાય છે. આ નમસ્કાર મિત્ર સર્વ મંગલોમાં મુખ્ય મંગલ છે.
૨. પંચિય (ગુણસ્થાપના) સૂત્ર
(ગાથા) પંચિંદિય-સંવરણો, તહ નવવિહ-ગંભચેર-ગુત્તિધરો; ચઉવિહ-કસાયમુક્કો, ઇઅ અઠારસ ગુહિં સંજુત્તો.
For Personal & Private Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
પંચ-મહચ-જુત્તો, પંચવિહાયાર-પાલણ-સમલ્યો; પંચસમિઓ-તિગુત્તો, છત્તીસ ગુણો ગુરૂ મજs.
આ સૂત્રમાં આચાર્ય મહારાજના છત્રીસ ગુણોનું વર્ણન છે. સ્થાપનાચાર્ય સ્થાપતી વખતે આ સૂત્ર બોલાય છે.
*
*
*
*
3. ખમાસમણ (પ્રણિપાત) મૂત્ર ઇચ્છામિ ખમાસમણો! વંદિઉં જાવણિજાએ, નિસીરિઆએ,
મલ્યુએણ વંદામિ. જિનેશ્વપ્રભુને તથા ગુરુ મહારાજને ખમાસમણ દેતી વખતે આ સૂત્ર બોલાય છે.
*
*
*
*
૪. ઈચ્છકાર સૂત્ર ઇચ્છકાર સુહ-રાઇ? સુહ-દેવસિ? સુખ-તપ ? શરીર-નિરાબાધ ? સુખસંજમ-જાત્રા નિર્વહો છો ? સ્વામી! શાતા છે છે? ભાત-પાણીનો લાભ દેજો જી.
For Personal & Private Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
આ સૂત્રથી ગુરુ મહારાજની સર્વ પ્રકારે ભક્તિપૂર્વક સારસંભાળ રાખવા સાથે સંયમ, તપ, શરીર વગેરે સંબંધી સુખ-શાતા પુછાય છે.
*
*
*
*
૫. અભુઠ્ઠિઓ સૂત્ર ઇચ્છાકારેણ સંદિસહ ભગવન્! અદ્ભુઠ્ઠિઓ હં અભિંતર દેવસિએ, ખાઉં? ઇચ્છ, ખામેમિ દેવસિએ,
કિંચિ અપત્તિએ, પરપતિએ, ભરે, પાણે, વિણએ, વેયાવચ્ચે, આલાવે, સંલાવે, ઉચ્ચાસણે, સમાસણે, અંતર-ભાસાએ, ઉવરિ-ભાસાએ, જંકિંચિ, મન્ડ વિણચ-પરિહાણ, સુહમ્ વા બાયર વા, તુર્ભે જાણહ, અહં ન જાણામિ, તસ્સ મિચ્છા મિ દુક્કડં. આ સૂત્રથી ગુરુ મહારાજને આપણાથી જે જે અપરાધ થયા હોય તે જાહેર કરી તેમની પાસે પશ્ચાત્તાપ પૂર્વક માફી માગવામાં આવે છે.
*
*
*
*
૬. ઈરિયાવહિયં સૂત્ર ઈચ્છાકારેણ સંદિસહ ભગવન્ ઇરિયાવહિયં પડિક્કમામિ ?
For Personal & Private Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
ઇચ્છ, ઇચ્છામિ પડિક્કમિઉં ઇરિયાવદિયાએ વિરાહણાએ ગમણાગમણે પાણકમણે, બીચક્કમણે, હરિયમણે, ઓસા-ઉસિંગ-પણગ-દગમટ્ટી-મક્કડા-સંતાણા-સંકમણે જે મે જવા વિરાહિયા, એગિદિયા, બેઇંદિયા, તેઇંદિયા, ચઉચિંદિયા, પંચિંદિયા અભિદયા, વરિયા, લેસિયા, સંધાઇચા, સંઘફિયા, પરિયાવિયા, કિલામિયા, ઉદવિયા, ઠાણાઓ ઠાણ સંકામિયા, જીવિયાઓ વવરોવિયા, તસ્સ મિચ્છા મિ દુક્કડં.
*
*
*
*
આ સૂત્રમાં હાલતાં ચાલતાં, જતાં આવતાં આપણાથી જીવહિંસા થઈ જવાથી જે પાપ લાગ્યો હોય, તે દૂર કરવા માફી માગવામાં આવી
9. તસ્સ ઉત્તરી સૂત્ર
તસ્સ ઉત્તરી-કરણેણં,
પાયચ્છિત્ત-કરણેણં, વિસોહી-કરણેણં, For Personal & Private Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
વિસલ્લી-કરણેણં, પાવાણે કમ્માણ નિઘાયણચ્છાએ
કામિ કાઉસ્સગ્ગ. આ સૂત્રમાં ઈરિયાવહિયા સૂત્રથી દૂર કરવામાં આવ્યા છતાં રહી ગયેલાં પાપનો નાશ કરવા માટે કાઉસ્સગ્ન કરવાના ચાર હેતુઓ બતાવ્યા છે.
*
*
*
*
૮. અન્નત્થ (આશા) સૂત્ર
અનર્થી ઊસસિએણ, નીસિએણં, ખાસિએણં, છીએણં, જંભાઇએણં, ઉડ્ડએણ, વાચનિસગેણં, ભમલીએ, પિત્ત-મુચ્છાએ; સુહમેહિં અંગ-સંચાલેહિં, સુહમેહિં ખેલ-સંચાલેહિં, સુહમેહિં દિણ્ડિ-સંચાલેહિં એવમાઇઅહિં આગારેહિં અભગ્ગો અવિરાહિઓ, હજજમે કાઉસ્સગો; જાવ અરિહંતાણં ભગવંતાણં, નમુકારેણં, ન પારેમિ; તાવ કાર્ચ, ઠાણેણં, મોણેણં,
For Personal & Private Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
ઝાણેણં, અપ્રાણ વોસિરામિ. આ સૂત્રમાં કાઉસ્સગ્ગ કરતી વખતે ન છૂટકે થઈ જતી કેટલીક શરીરની નાની મોટી પ્રવૃત્તિઓથી કાઉસ્સગ્નનો ભંગ ન થાય માટે સોળ આગારોનું વર્ણન છે તથા કાઉસ્સગ્ન કરવાની રીત, દૃઢતા અને પૂરો કરવાની મર્યાદા બતાવેલ છે.
*
*
*
*
૯. લોકસ(નામસ્તવ) સૂત્ર
(સિલોગો) લોગસ્સ ઉજજો અગરે, ધમ્મતિત્વચરે જિસે; અરિહંતે કિન્નઈસ્લે, ચઉવીસંપિ કેવલી.
(ગાથા) ઉસભ-મજિદં ચ વદે, સંભવ-મભિસંદણં ચ સુમઇ ચ; પઉમષ્પહંસુપાસે, નિણં ચ ચંદપ્પણં વંદે. સુવિહિં ચ પુષ્કૃદંત, સીઅલ-સિર્જસ-વાસુપુજં ચ; વિમલ-મહંતં ચ જિર્ણ, ધર્મો સંતિં ચ વંદામિ.
For Personal & Private Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
૧૦
કુંથું અરં ચ મલ્લેિ , વંદે મુણિ-સુવ્વયં નમિનિણં ચ; વંદામિ રિમિ, પાસ તહ વદ્ધમાણે ચ. એવં મએ અભિથુઆ, વિદુલ્યરયમલા પછીણ-જમરણા; ચઉવીસંપિ જિણવરા, તિસ્થયરા મે પસીચંત. કિરિચ-વંદિય-મહિયા, જે એ લોગસ્સ ઉત્તમ સિદ્ધા; આગ બોહિલાભ, સમાહિ-વર-મુત્તમ દિતુ. ચંદસુ નિમ્પલસરા, આઈશ્વેસુ અહિયં પચાસચરા; સાગરવર-ગંભીરા, સિદ્ધા સિદ્ધિ મમ દિસંત. આ સૂત્રમાં આત્મકલ્યાણમાં આગળ વધવા ચોવીસ તીર્થંકર ભગવંતોની નામપૂર્વક સ્તુતિ છે. તથા સમ્યગદર્શન-જ્ઞાન-ચારિત્રરૂપ મોક્ષમાર્ગની પ્રાપ્તિ થવાપૂર્વક મને મોક્ષ આપો એવી પ્રાર્થના છે.
*
*
*
*
For Personal & Private Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
| ૧૧ )
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
૧૦. કરેમિ ભંતે સૂત્ર
કરેમિ ભંતે! સામાઇડ્યું, સાવજં જોગ પચ્ચક્ખામિ, જાવ નિયમ પજુવાસામિ, દુવિહં, તિવિહેણં, મણેણં, વાયાએ, કાણં, ન કરેમિ, ન કારવેમિ, તસ્મ ભંતે! પડિક્કમામિ, નિંદામિ, ગરિહામિ, અપ્પાાં વોસિરામિ.
આ સૂત્રમાં સામાયિક ગ્રહણ કરવાની મહાપ્રતિજ્ઞા છે, ને સાવદ્ય યોગરૂપ પાપનું પચ્ચખાણ (ત્યાગ) છે, એટલે કે મન-વચન કાયાથી કોઈપણ પાપ ન કરવું, ન કરાવવું તથા સામાયિકના નિયમ સુધી અડગ ધૈર્યથી સમભાવમાં રહેવાનું સૂચવ્યું છે.
=
૧૧. સામાયિકપાવાનું સૂત્ર
(ગાથા) સામાઇઅવયજુરો, જાવ મણે હોઈ નિયમ-સંજુત્તો; છિન્નઇ અસુહં કર્મ, સામાઇઅ જતિઆવારા.
For Personal & Private Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
૧૨
સામાઇઅમિ કએ, સમણો ઇવ સાવઓ હવાઇ જહા; એએણ કારણેણં, બહુસો સામાઈએ ગુજ્જા. સામાયિક વિધિએ લીધું, વિધિએ પાર્યું, વિધિ કરતાં જે કોઇ અવિધિ દુઓ હોય, તે સવિ મન વચના કાચાએ કરી મિચ્છા મિ દુક્કડં. દશ મનના, દશ વચનના, બાર કાયાના એ બત્રીસ દોષમાંહિ મારે જીવે જે કોઇ દોષ લાગ્યો હોય તે સવિ મન વચન
કાચાએ કરી મિચ્છા મિ દુક્કડં. આ સૂત્રમાં સામાયિક વ્રતનો મહિમા સમજાવ્યો છે તથા સામાયિક કરનાર જેટલી વાર સામાયિક કરે, તેટલી વાર શ્રાવક છતાં શ્રમણ તુલ્ય ગણી શકાય. માટે “પરમચારિત્રધર્મની આરાધના માટે વારંવાર સામાયિક કરવાં જોઈએ.” એવી ભાવના ટકાવી રાખવા માટે સામાયિક પારતી વખતે આ સૂત્ર બોલાય છે.
Jain Education Internat1000000-0000-01079060910
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૩
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
સામાયિક લેવાનો વિદ્યિ સામાયિક કરવામાં જોઈતી વસ્તુઓ ૧. સીવ્યા વિનાનાં શુદ્ધ વસ્ત્રો ૨. કટાસણું ૩. મુહપત્તિ ૪. સાપડો ૫. પુસ્તક ૬. ચરવાળો ૭. ઘડી ૧. પ્રથમ શુદ્ધ વસ્ત્રો પહેરવાં, પછી ચરવળાથી જગ્યા પૂંજી
સ્થાપનાજી સ્થાપવા માટે પુસ્તક સાપડા પર મૂકીને મુહપત્તિ ડાબા હાથમાં રાખી જમણો હાથ પુસ્તક સામે રાખીને નવકાર
પંચિંદિય કહીને સ્થાપનાજી સ્થાપવા. ૨. પછી એક ખમાસમણ દઈને ઇરિયાવહિય, તસ્ય ઉત્તરી,
અન્નત્ય કહી એક લોગસ્સનો (ન આવડે તો ચાર નવકારનો) કાઉસ્સગ્ન કરવો. કાઉસગ્ગ પારીને (નમો અરિહંતાણું કહીને)
પ્રગટ લોગસ્સ બોલવો. પછી૩. ખમાસમણ દઈ ઈચ્છાકારેણ સંદિસહ ભગવન્! સામાજિક
મુહપત્તિ પડિલેહું? ઇચ્છ. કહીને મુહપત્તિ પડિલેહવી. ૪. પછી એક ખમાસમણ દઈ, ઇચ્છાકારેણ સંદસિંહ ભગવન
સામાયિક સંદિસાહું ઇચ્છું કહી એક ખમાસમણ દઈ, ઇચ્છાકારેણ સંદિસહ ભગવન સામાજિક કાઉં? ઈચ્છે કહી
બે હાથ જોડી એક નવકાર ગણવો. ૫. પછી ઇચ્છકારી ભગવત્ પસાય કરી સામાજિક દંડક
ઉચ્ચરાવોજી, એમ કહી કરેમિ ભંતે સૂત્ર પોતે બોલવું, અથવા ગુરુ કે વડીલ હોય તો તેમની પાસે બોલાવવું.
For Personal & Private Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
૧૪
૬. પછી એક ખમાસમણ દઈ ઈચ્છકારેણ સંદિસહ ભગવાન
બેસણે સંદિસાહું ઇચ્છું કહી એક ખમાસમણ દઈ, ઇચ્છાકારેણ સંદિસહ ભગવના બેસણે કાઉ1 ઇચ્છા કહી એક ખમાસમણ દઈ ઇચ્છાકારેણ સંદિસહ ભગવન્! સઝાય સંદિસાહું? ઈચ્છે કહી એક ખમાસમણ દઈ, ઇચ્છાકારેણ સંદિસહ ભગવનાસવાય ? ઇચ્છે કહી બે હાથ જોડીને
ત્રણ નવકાર ગણવા. ૭. પછી બે ઘડી અર્થાત્ અડતાલીસ (૪૮) મિનિટ સુધી સ્થિર
આસને બેસી ઘર્મધ્યાન કરવું. સ્વાધ્યાય કરવો. સામાયિકમાં સંસારની વાત ન થાય-વિચાર પણ ન થાય.
*
*
*
*
સામાયિક પારવાનો વિધિ જ ૧. પ્રથમ એક ખમાસમણ દઈને ઇરિયાવહિયં, તસ્સ ઉત્તરી,
અન્નત્થ કહી એક લોગસ્સ અથવા ન આવડે તો ચાર નવકારનો કાઉસ્સગ્ન કરવો. (નમો અરિહંતાણં કહીને) પારીને
પ્રગટ લોગસ્સ બોલવો. ૨. પછી એક ખમાસમણ દઈ ઇચ્છાકારેણ સંદિસહ ભગવન!
મુહપત્તિ પડિલેહું ઇચ્છું કહીને મુહપત્તિ પડિલેહવી. ૩. પછી એક ખમાસમણ દઈ ઈચ્છાકારેણ સંદિસહ ભગવદ્
સામાયિક પારં? એમ આદેશ માગવો. પછી યથાશક્તિ For Personal & Private Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
બોલી એક ખમાસમણ દઈ ઈચ્છાકારેણ સંદિસહ ભગવન્! સામાયિક પાર્યું? એમ કહી તહત્તિ કહેવું. પછી જમણો હાથ ચરવળા અથવા કટાસણા ઉપર સ્થાપીને એક નવકાર ગણી
સામાઈઅવય જુત્તો સૂત્ર બોલવું. ૪. સ્થાપના સ્થાપેલા હોય તો જમણો હાથ સવળો રાખી એક
નવકાર ગણી સ્થાપનાજી ઉત્થાપી લેવા.
ન
કદ
ક
૧૨. જટા-ચિંતામણિ ચૈત્યવંદન સૂત્ર
ઇચ્છાકારેણ સંદિસહ ભગવન! ચૈત્યવંદન કરું? ઈચ્છે.
(રોલા છંદ) જગચિંતામણિ જગહનાહ, જગગુરુ જગરખણ, જગબંધવ જગસત્યવાહ, જગભાવવિઅફખણ; અઠ્ઠાવય-સંકવિઅ-રૂવ, કમ્મઠ વિણાસણ, ચઉવસંપિ જિણવર જયંત, અપ્પડિહય-સાસણ. ૧
| (વસ્તુ છંદ) કસ્મભૂમિહિં, કમ્મભૂમિહિં, પઢમસંઘચણિ ઉક્કોસ, સરિસચ, જિણવરાણવિહરત લભઈ, નવકોડિહિં કેવલણ, કોડિ-સહસ્સ નવ સાહૂ ગમ્મઇ,
For Personal & Private Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
૧
સંપઇ જિણવર વીસ મણી, બિહં કોડિહિં વરનાણ, સમણહ કોડિ સહસ્સ દુઆ, યુણિજ્જઈ નિચ્ચ વિટાણિ. જયઉ સામિય, જયઉ સામિય, રિસહ સત્તજિ ઉર્જિત પહુનેમિજિણ, જય વીર સચ્ચઉરિમંડણ, ભરૂઅચ્છહિં મુસુિવ્વચ, મુહરિપાસ દુહ-દુરિઅ-ખંડણ, અવરવિદેહિંતિત્કચરા, ચિહું દિસિ વિદિસિ જિ કેવિ, તીઆણાગર સંપઈય, વંદે જિણ સવ્વ વિ.
(ગાથા) સત્તાણવઇ સહસા, લફખા છપ્પન્ન અચ્છકોડિઓ, બત્તીસ-સર બાસિયાઇ, તિઅ-લોએ ચેઇએ વંદે પનારસ-કોડિ-સચાઇ, કોડિ બાયાલ લફખ અડવન્ના, છત્તીસ-સહસ-અસીઇ, સાસચ-બિંબાઈ પણમામિ.
આ સૂત્ર શ્રી ગૌતમસ્વામીએ (વૃદ્ધ પ્રવાદથી પહેલી બે ગાથા) ચૈત્યવંદન રચેલું છે. એમાં અષ્ટાપદ પર્વત ઉપર બિરાજેલા ચોવીસ
For Personal & Private Use Only "
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
તીર્થકરો, વીશ વિહરમાન તીર્થકરો, પ્રસિદ્ધ તીર્થો, સર્વ ચૈત્યો, પ્રતિમાઓ તથા મુનિઓ વગેરેને વંદન કરવામાં આવેલું છે.
* * * *
૧૩. ફ્રેંડિંગ સૂત્ર
(ગાથા) જે કિંચિ નામતિર્યં, સગે પાયાલિ માણસે લોએ; જાઇ જિસ-લિંબાઇ,
તાઇ સવ્વાઇ વંદામિ આ સૂત્રમાં જે કોઈ નામમાત્રથી પ્રસિદ્ધ જૈન તીર્થ હોય, તેને તથા ત્રણ લોકમાં રહેલી જિનપ્રતિમાઓને નમસ્કાર કર્યા છે.
*
*
*
:
૧૪. નમુત્થણ (શક્રસ્તવ) સૂત્ર
નમુત્યુ અરિહંતાણં ભગવંતાણં આઇગરાણ, તિત્કચરાણં, સયંસંબુદ્વાણ પરિસુત્તમાશં, પરિસ-સીહાણં, પરિસ-વર-પુંડરીયાણં,
પુરિસર-ગંધ હOીણ; audલોગુત્તમાશં, લોગ-નાહાણ,
વાહી
Jain Education into national
For Personal &
late
se Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
લોગ-હિયાણ, લોગ-પદવાણં, લોગપોઅગરાણ અભયદયા, ચફખદયાણં, મમ્મયાણ, સારણયાણં, બોદિયાણ; ધમ્મકલ્યાણ, ધમ્મદેસચાણં, ઘમ્મ-નાયગાણું, ઘમ્મ-સારહીણ, ધમ્મ-વર-ચાઉસંત-ચક્કટ્ટીબં; અપ્પડિહય-વરનાણદેસણધરાણ, વિચટ્ટ-છઉમાશં; જિણાણ જાવયાણ, તિજ્ઞાણ તારયાણં, બુદ્ધાણં બોહચાણં, મસાણં મોઅગાણ; સબ્યુનૂણં, સવ્વદરિસીણં, સિવ-મયલ-મઅ-મહંત-મફખયમવ્હાબાહ-મપુણરાવિત્તિ-સિદ્ધિગઇનામધેયં ઠાણ સંપત્તાણં, નમો નિણાણ જિઅભયાણ.
(ગાથા) જે અ આઇઆ સિદ્ધા, જે આ ભવિસ્તૃતિ-સાગએ કાલે; સંપઇ અ વટ્ટમાણા,
For Personal & Private Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૯
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
સબ્ધ તિવિહેણ વંદામિ.
S
આ સૂત્રમાં અરિહંત ભગવાનના ગુણો આવે છે અને ઈન્દ્ર મહારાજ પ્રભુના પાંચે કલ્યાણકોમાં આ સૂત્રથી પ્રભુની સ્તુતિ કરે છે. આ સૂત્રનું બીજું નામ ઈન્દ્રસ્તુતિ પણ કહેવાય છે.
*
*
*
*
૧૫. જાવંતિ ચેઈઆઈ સૂત્ર
(ગાથા) જાવંતિ ચેઇઆઇ, ઉકે આ અહે આ સિરિયલોએ અ સવ્વાઈ તાઈ વદે, ઇઠ સંતો તત્થ સંતાઈ.
આ સૂત્રમાં ત્રણ લોકમાં રહેલી સર્વ શ્રીજિનપ્રતિમાઓને નમસ્કાર કરવામાં આવ્યો છે.
=
=
=
=
૧૬. જાવંત કેવિ સાહૂ સૂત્ર
(ગાથા) જાવંત કેવિ સાહૂ. ભરોરવય-મહાવિદેહે અs
For Personal & Private Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૨૦]
૨૦
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર સલ્વેસિ તેસિં પણઓ, તિવિહેણ તિદંડ-વિરયાણ.
આ સૂત્રમાં ભરત, ઐરાવત અને મહાવિદેહક્ષેત્રની અંદર રહેલા સર્વ સાધુ-સાધ્વી મહારાજાઓને નમસ્કાર કરવામાં આવ્યો છે.
*
*
*
*
૧૭. પંચ-પરમેષ્ઠિ-નમસ્કાર સૂત્ર
નમોડઈ-સિદ્ધાચાર્યોપાધ્યાય-સર્વ સાધુભ્ય: ચૌદ પૂર્વમાંથી ઉદ્ધત કરેલા આ સૂત્રમાં શ્રી પંચ પરમેષ્ઠીને નમસ્કાર કરવામાં આવ્યો છે.
૧૮. વિસાહર સ્તોત્ર
(ગાથા) ઉવસગ્ન-હરપાસ, પાસે વંદામિ-કમ-ઘણ-મુક્ક; વિસર-વિસ-નિના, મંગલ-કલ્યાણ-આવાસં. વિસહ-ફલિંગ-સંત, કંઠે ધારેઇ જે સયા મણુઓ;
For Personal &rivate Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
તરસ ગહ-રોગ-મારી, દુડ જરા જંતિ ઉવસામે, ચિઠઉ દૂરે મંતો, તુઝ પણામો વિ બહુફલો હોઇ; નર-તિરિએ સુ વિ જીવા, પાવંતિ ન દુફખ-દોગચ્ચે. તુહ સમ્મત્તે-લહે, ચિંતામણિ-કપ્પપાયવભૂહિએક પાર્વતિ અવિશ્લેણં, જીવા અયરામ ઠા. ઇઅ સંથઓ મહાસ ! ભક્તિભર-નિર્ભરેણ દિચએણ તા દેવ દિજ બોહિં, ભવે ભવે પાસ જિણચંદ!
શ્રી પાર્શ્વનાથ પ્રભુના ગુણોની સ્તુતિરૂપ આ સ્તોત્ર શ્રી ભદ્રબાહુસ્વામીનું રચેલું છે. તે સર્વ વિઘ્નોનો નાશ કરનારું છે.
*
*
*
*
For Personal & Private Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
૧૯. જયવીયાય (પ્રાર્થના) મૂત્રા
(ગાથા) જય વીસરાય જગ-ગુરૂ, હોઉ મર્મ તુહ પભાવઓ ભગવં; ભવનિબૅઓ મગ્ગાપુસારિઆ, ઇટ્સ-ફલ-સિદ્ધી લોગ-વિરુદ્ધચ્ચાઓ, ગુરજણ-પૂ પરત્થકરણ ચક સુહગુજોગો તથ્વયણસેવણા આભવમખેડા. વારિજઇ જઇવિ નિયાણબંધણું વીસરાયા તુહ સમએ; તાવિ મમ હુજ સેવા, ભવે ભવે તુચ્છ ચલણાાં . દુફખરૂદ્ધઓ કમ્મફખાઓ, સમાહિમરણં ચ બોદિલાભો અ; સંપજઉ મહ એએ, તુહ નાહ!પણામકરણેણં.
(સિલોગો) સર્વ-મંગલ-માંગલ્ય, સર્વ-કલ્યાણકારણ; પ્રધાનં સર્વ ધર્માણાં, જેન જયતિ શાસનમ.
For Persona & Private Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૩
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
આ સૂત્રમાં પ્રભુ પાસે મન, વચન, કાયાની એકાગ્રતાપૂર્વક કેટલીક ઉત્તમ પ્રાર્થનાઓ કરવામાં આવેલી છે.
*
*
*
*
૨૦. અરિહંત-ચેઈયાણું (ચૈત્ય-સ્તવ) સૂત્ર
અરિહંત-એઇચાણં, કરેમિ કાઉસ્સગ્ગ. વંદણ-વરિઆએ, પૂણ-વરિઆએ, સક્કાર-વરિઆએ, સમ્માણ-વરિઆએ, બોદિલાભ-વરિઆએ, નિરવસગ્ન-વરિઆએ સહાએ, મેહાએ, દિઇએ, ધારણાએ, અણુપેહાએ, વઢમાણીએ, ઠામિ કાઉસ્સગં.
આ સૂત્રમાં શ્રી જિનપ્રતિમાઓની આરાધનાઓનું કાઉસ્સગ્ગ કરવાના નિમિત્તોનું અને તે વખતે રાખવાની ભાવનાઓનું વર્ણન
*
*
*
*
For Personal & Private Use Only
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
૨૧. કલ્લાણકંદ (પાંચ જિતની થોય) સ્તુતિ
(ઉપેન્દ્રવજા)
કલ્લાણ-કંદ પઢમં જિણિંદ, સંતિ તઓ નેમિજિણ મુીંદ; પાસ પચાસં સુગુણિક્કઠાણ, ભત્તીઇ વંદે સિરિવદ્વમાણં (ઉપજાતિ)
અપાર-સંસાર-સમુદ્દ-પારં, પત્તા સિવં દિંતુ સુઇસાર; સવ્વુ જિણિંદા, સુરવિંદ-વંદા, કલ્લાણવલ્લીણ વિસાલકંદા. નિવ્વાણમન્ગે વરજાણકષ્પ, પણાસિયા-સેસ-કુવાઇ-દપ્યું; મચં જિણાણું સરણં બુહાણ, નમામિ નિચ્ચે તિજગપહાણું. કુંદુિ-ગોક્ખીર-તુસાર-વના, સરોજ-હત્યા કમલે નિસન્તા; વાએસિરી પુત્થયવગ્ગ - હત્યા, સુહાય સા અમ્હ સયા પસત્યા.
'
3
૨૪
આ સ્તુતિમાં પહેલી ગાથામાં શ્રી ઋષભદેવ, શાંતિનાથ, નેમિનાથ, પાર્શ્વનાથ અને મહાવીરસ્વામીની, બીજી ગાથામાં સર્વ જિનેશ્વરોની, ત્રીજી ગાથામાં જિનાગમની અને ચોથી ગાથામાં શ્રુતદેવીની સ્તુતિ છે.
For Personal & Private Use Only
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૫
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
જ ચૈત્યવંદનનો વિધિ જ
૧. પ્રથમ ઈરિયાવહી કરી, ત્રણ ખમાસમણ દેવાં. પછી ડાબો
ઢીંચણ ઊભો રાખવો. પછી “ઇચ્છાકારેણ સંદિસહ ભગવન્!
ચૈત્યવંદન કરું?” “ઇચ્છે” કહી, ૨. “સંકલકુશલવલ્લી' કહી કોઈપણ “ચૈત્યવંદન” કહેવું. ૩. પછી “કિંચિ' કહી “નમુત્થણ” કહેવું, ૪. પછી “જાવંતિ ચેઈઆઈ' કહી એક ખમાસમણ દેવું. ૫. પછી “જાવંત કેવિ સાહૂ” કહી “નમોહત્' કહેવું. ૬. પછી સ્તવન કહેવું. ૭. પછી બે હાથ મસ્તકે ધરી, જયવીયરાય “આભવમખેડા'' સુધી
કહેવા. પછી બે હાથ નીચે ઉતારી જયવયરાય પૂરા કહેવા. ૮. પછી ઊભા થઈ અરિહંતચેઇયાણ કહી, અન્નત્ય કહી, એક
નવકારનો કાઉસ્સગ્ન કરવો. ૯. પછી કાઉસ્સગ્ગ પારીને નમોડર્ષતું કહીને એક થોય કહેવી.
પછી એક ખમાસમણ દેવું.
. ગુરુવંદાની વિધિ છે
૧. પહેલાં ઊભા થઈ બે ખમાસમણ દેવાં. ૨. ત્યારબાદ ઊભા રહી ઈચ્છકાર સૂત્રનો પાઠ બોલવો. (આચાર્ય For Personal & Private Use Only
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
ભગવંત અથવા પદસ્થ સાધુ હોય તો એક ખમાસમણ દેવું.) ૩. પછી ઊભા રહી ઇચ્છાકારેણ સંદિસહ ભગવન્ ! અબ્યુટ્ઠિઓમિ અભિંતર દેવસિઅં ખામેઉં ? ઇચ્છું ખામેમિ દેવસિઅં. આટલું બોલ્યા બાદ જમણો હાથ જમીન પર સ્થાપી ડાબો હાથ મુખ પાસે રાખી બાકીનો અભુદ્ઘિઓ પૂર્ણ બોલવો.
૪. પછી ઊભા થઈ એક ખમાસમણ દેવું.
નોંધ : સવારે ‘રાઈ' શબ્દ અને બપોરે બાર વાગ્યા પછી ‘દેવસિ’ શબ્દ બોલવો. બંને સાથે ન બોલાય.
૨૬
ચોવીસ તીર્થંકરોનાં નામ, લાંછન અને વર્ણ
૧. શ્રી ઋષભદેવ
બળદ
૨. શ્રી અજિતનાથ
હાથી
૩. શ્રી સંભવનાથ
ઘોડો
૪. શ્રી અભિનંદનસ્વામી
વાંદરો
૫. શ્રી સુમતિનાથ
કૌચપક્ષી
૬. શ્રી પદ્મપ્રભસ્વામી
(સૂર્ય)કમળ
૭. શ્રી સુપાર્શ્વનાથ
સાથિયો
૮. શ્રી ચંદ્રપ્રભસ્વામી
ચંદ્ર
૯. શ્રી સુવિધિનાથ
૧૦. શ્રી શીતલનાથ
મગરમચ્છ
શ્રીવત્સ
For Personal & Private Use Only
કાંચન
કાંચન
કાંચન
કાંચન
કાંચન
રાતો
કાંચન
ઉજ્જવળ
ઉજ્જવળ
કાંચન
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________
(૨૭)
૨૭
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
૧૧. શ્રી શ્રેયાંસનાથ
ગેંડો મહિષ(પાડો)
કાંચન રાતો
૧૨. શ્રી વાસુપૂજ્યસ્વામી ૧૩. શ્રી વિમલનાથ ૧૪. શ્રી અનંતનાથ
કાંચન
વરાહ(ભૂંડ) સીંચાણો
કાંચન
વજ
કાંચન
મૃગ
છાગ(બોકડો)
કાંચન કાંચન કાંચન
નંદાવર્ત
કુંભ
લીલો
૧૫. શ્રી ધર્મનાથ ૧૬. શ્રી શાંતિનાથ ૧૭. શ્રી કુંથુનાથ ૧૮. શ્રી અરનાથ ૧૯. શ્રી મલ્લિનાથ ૨૦. શ્રી મુનિસુવ્રતસ્વામી ૨૧. શ્રી નમિનાથ ૨૨. શ્રી નેમિનાથ ૨૩. શ્રી પાર્શ્વનાથ ૨૪. શ્રી મહાવીરસ્વામી
કાચબો
શ્યામ
લીલું કમળ
કાંચન
શંખ
શ્યામ
સર્ષ
લીલો
સિંહ
કાંચન
For Personal & Private Use Only
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
પ્રભુ સન્મુખ બોલવાની સ્તુતિઓ
૧. જેના ગુણોના સિંધુના બે, બિંદુ પણ જાણું નહિ, પણ એક શ્રદ્ધા દિલમહીં કે, નાથ સમ કો છે નહિ; જેના સહારે ક્રોડ તરિયા, મુક્તિ મુજ નિશ્ચય સહિ, એવા પ્રભુ અરિહંતને, પંચાંગભાવે હું નમું. ૨. હે ત્રણ ભુવનના નાથ માહરી, કથની જઈ કોને કહું, કાગળ લખ્યો પહોંચે નહિ, ફરિયાદ જઈ કોને કહ્યું; તું મોક્ષની મોઝારમાં, હું દુઃખભર્યા સંસારમાં, જરા સામું તો જુઓ નહીં તો, ક્યાં જઈ કોને કહું. ૩. સુણ્યા હશે પૂજ્યા હશે, નીરખ્યા હશે પણ કો ક્ષણે,
૨૮
હે જગત બન્ધુ ચિત્તમાં, ધાર્યા નહિ ભક્તિપણે; ન્મ્યો પ્રભુ તે કારણે, દુ:ખપાત્ર આ સંસારમાં, હા ભક્તિ તે ફળતી નથી, જે ભાવ શૂન્યાચારમાં. ૪. દાદા તારી મુખમુદ્રાને, અમિય નજર નિહાળી રહ્યો, તારા નયનોમાંથી ઝરતું, દિવ્ય તેજ હું ઝીલી રહ્યો; હું ક્ષણભર આ સંસારની માયા, તારી ભક્તિમાં ભૂલી ગયો,
તુજ મૂર્તિમાં મસ્ત બનીને, આત્મિક આનંદ માણી રહ્યો.
For Personal & Private Use Only
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૯
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
ચૈત્યવંદન કરતાં પહેલાં બોલવાનું
(માલિની) સકલકુશલવલ્લી, પુષ્પરાવર્તમેળો, દુરિતતિમિરભાનુ, લ્પવૃક્ષોપમાન; ભવજલનિધિપોતઃ, સર્વ-સંપત્તિ-હેતુ , સ ભવતુ સતત વ , શ્રેયસે શાન્તિનાથઃ
શ્રેયસ પાર્શ્વનાથ ૧. ચોવીશક્તિના શરીરના વર્ણ ચૈત્યવંદન
પદ્મપ્રભ ને વાસુપૂજ્ય, દોય રાતા કહીએ; ચંદ્રપ્રભ ને સુવિધિનાથ, દો ઉજ્જવળ લહીએ. મલ્લિનાથ ને પાર્શ્વનાથ, દો નીલા નીરખ્યા; મુનિસુવ્રત ને નેમનાથ, દો અંજન સરિખા. સોળે જિન કંચન સમા એ, એવા જિન ચોવીશ; ધીરવિમલપંડિત તણો, જ્ઞાનવિમલ કહે શિષ્ય. ૩
می
به
૧. શ્રી ઋષભદેવ સ્વામીનું જીવન જગજીવન જગવાલો, મરુદેવીનો નંદ લાલ રે; મુખ દીઠે સુખ ઊપજે, દર્શન અતિહિ આનંદ લાલ રે-જગ ૦ ૧ આંખડી અંબુજ પાંખડી, અષ્ટમી શશિ સમ ભાલ લાલ રે; વદન તે શારદ ચંદલો, વાણી અતિહિ રસાળ લાલ રે-જગ ૦ ૨
For Personal & Private Use Only
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________
હO
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
[૩૦] લક્ષણ અંગે વિરાજતાં, અડદિય સહસ ઉદાર લાલ રે; રેખા-કર-ચરણાદિકે, અત્યંતર નહિ પાર લાલ રે-જગ ૦ ૩ ઇન્દ્ર ચન્દ્ર રવિ ગિરિતણા, ગુણ લઈ ઘડિયું અંગ લાલ રે; ભાગ્ય કિહાં થકી આવીયું ! અચરિજ એક ઉત્તુંગ લાલ રે-ગ ૦ ૪ ગુણ સઘળા અંગીકર્યા, દૂર કર્યા સવિ દોષ લાલ રે; વાચક જશવિજયે થયો, દેજો સુખનો પોષ લાલ રે-જગ ૦ ૫
૨. શ્રી મહાવીર સ્વામીનું સ્તવન ગિરુઆરે ગુણ તમ તણા, શ્રી વર્ધમાન જિનરાયા રે; સુણતાં શ્રવણે અમી ઝરે, મારી નિર્મળ થાયે કાયા રે. ગિ - ૧ તમ ગુણ-ગણ ગંગાજળે, ઝીલીને નિર્મળ થાઉં રે; અવર ન ધંધો આદ, નિશદિન તોરા ગુણ ગાઉં રે. ગિ ૦ ૨ ઝીલ્યા જે ગંગાજળે, તે છીલ્લર જળ નવિ પેસે રે; જે માલતી ફૂલે મોહિયા, તે બાવળ જઈ નવિ બેસે રે. ગિ ૦ ૩ એમ અમે તુમ ગુણ ગોઠણું, રંગે રાચ્યા ને વળી માચ્યા રે; તે કેમ પરસુર આદરે, જે પરનારી વશ રાચ્યા રે. ગિ ૦ ૪ તું ગતિ તું મતિ આશરો, તું આલંબન મુજ પ્યારો રે; વાચક જશ કહે માહરે, તું જીવ-જીવન આધારો રે. ગિ ૦ ૫ ૧. 2ષભદેવ સ્વામીની હોય
આદિ જિનવર રાયા, જાસ સોવન કાયા, મરુદેવી માયા, ઘોરી લંછન પાયા; જગત સ્થિતિ નિપાયા, શુદ્ધ ચારિત્ર પાયા, કેવલસિરિ રાયા, મોક્ષનગરે સિધાયા.
For Personal & Private Use Only
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
૨. મહાવીર સ્વામીની હોય
જય જય ભવિ હિતકર, વર જિનશ્વર દેવ, સુરનરના નાયક, જે હની સારે સેવ; કરુણારસ કંદો, વંદો આનંદ આણી, ત્રિશલાસુત સુંદર, ગુણ-મણિ કેરો ખાણી.
II સ્તુતિ II આવ્યો શરણે તમારા, જિનવર! કરજો, આશ પૂરી અમારી, નાવ્યો ભવ પારમારો, તુમ વિણ જગમાં, સારલે કોણ મારી; ગાયો જિનરાજ! આજે, હરખ અધિથી, પરમ આનંદકારી, પાયો તુમ દર્શ, નાશે ભવોભવ ભ્રમણા, નાથ! સર્વે અમારી.
આરતી જય જય આરતી આદિ જિગંદા, નાભિરાયા મરુદેવીકો નંદા, પહેલી આરતી પૂજા કીજે, નરભવ પામીને લહાવો લીજે. દૂસરી આરતી દીન દયાળા, ધુળેવા મંડપમાં જગ અજવાળા, તીસરી આરતી ત્રિભુવન દેવા, સુર નર ઈદ્ધ કરે તોરી સેવા, ચોથી આરતી ચઉગતિ ચૂરે, મન વાંછિત ફળ શિવસુખ પૂરે. પંચમી આરતી પુણ્ય ઉપાય, મૂળચંદે ઋષભગુણ ગાયા.
જય જય આરતી આદિજિગંદા
For Personal & Private Use Only
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
મંગલદીવો
દીવો રે દીવો પ્રભુ મંગલિક દીવો, આરતી ઉતારણ બહુ ચિરંજીવો, સોહમને ઘે૨ પર્વ દિવાળી, અંબર ખેલે અમરા-બાળી. દીપાળ ભણે એણે કુળ અજવાળી, ભાવે ભગતે વિધન નિવારી, દીપાળ ભણે એણે એ કલિકાળે, આરતી ઉતારી રાજા કુમા૨પાળે. અમ ઘેર મંગલિક, તુમ ઘેર મંગલિક,મંગલિક ચતુર્વિધ સંઘને હોજો, દીવો રે દીવો પ્રભુ મંગલિક દીવો, આરતી ઉતારણ બહુ ચિરંજીવો.
૨૨. સંસારાવાનલ સ્તુતિ
(ઉપજાતિ) સંસાર-દાવાનલ-દાહ-નીરં, સંમોહ-ધૂલી-હરણે સમીર; માયા-રસા-દારણ-સાર-સીરં,
નમામિ વીર ગિરિ-સાર-ધીરેં.
(વસન્તતિલકા) ભાવાવનામ-સુર-દાનવ-માનવેનચૂલા-વિલોલ-કમલાવલિ-માલિતાનિ;
સંપૂરિતાભિનત-લોક-સમીહિતાનિ,
કામં નમામિ જિન રાજ-પદાનિ તાનિ.
(મન્દાક્રાન્તા)
૧
૩૨
બોધાગાધં સુપદ-પદવી-નીર-પૂરાભિરામં, જીવાહિંસા-વિરલ-લહરી-સંગમાગાહ-દેહં;
For Personal & Private Use Only
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૩.
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
--
ચૂલાવેલ ગુન્ગમ-મણિ-સંકુલ દૂર-પાર, સાર વીરાગમ-જલનિધિ સાદર સાધુ સેવે. ૩
(ગ્નગ્ધરા) આમૂલા-લોલ-ધૂલી-બહુલ પરિમલાલીઢ-લોલા-લિમાલાઝંકારા-રાવ-સારા-મલ-દલ-કમલાગાર-ભૂમિ-નિવાસે !; છાયા-સંભાર-સારે ! વર-કમલ-કરે ! તાર-હારા-ભિરામે !, વાણી-સંદોહ-દેહે! ભવ-વિરહ-વર, દેહિ મે દેવિ ! સાર!
શ્રી હરિભદ્રસૂરિની સમસંસ્કૃત(સંસ્કૃત-પ્રાકૃત)ભાષામાં રચેલી આ સ્તુતિમાં પહેલી ગાથામાં શ્રી મહાવીરસ્વામી, બીજી ગાથામાં સર્વ જિનેશ્વરોની, ત્રીજી ગાથામાં શ્રી જિનાગમની અને ચોથી ગાથામાં મૃતદેવીની સ્તુતિ છે.
*
*
* *
૨૩. પુખરવરદીવરે (શ્રુતસાવ) મૂત્રા
(ગાથા) પુફખર-વરદીવડે, ધાયઇ-સંડે આ જંબૂ-દીવે અ; ભરફેરવય-વિદેહે,
For Personal & Private Use Only
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
૩૪
ધમ્માઇ-ગરે નમંસામિ. તમ-તિમિર-પડલ-વિદ્ધસણસ સુરગણ-નરિક-મહિઅક્સ સીમાઘરન્સ વદે, પપ્નોડિઅ-મોહાલસ.
(વસત્તતિલકા) જાઇ-જરા મરણ-સોગ-પણાસણમ્સ, કલ્યાણ-પુરૂઅલ-વિસાલ-સુહાવહસ્સ; કો દેવ-દાણવ-નરિદ-ગણશ્ચિઅસ્સ, ધમ્મન્સ સારમુવલમ્ભ કરે પમાય.
(શાર્દૂલવિક્રીડિત) સિહે ભો! પચઓ ણમો જિણમએ, નંદી સયા સંજમે, દેવ નાગ-સુવન-કિનાર-ગણસભૂ-ભાવચ્ચિએ; લોગો જત્થ પઇઠિઓ જગમિણે, તેલુ-મચ્ચાસુર, ધમો વકૂઉ સાસઓ વિજયઓ, ધમુત્તર વકૃ6. સુઅસ્સે ભગવઓ
કરેમિ કાઉસ્સગું, વંદાવરિઆએ ૦ For Personal & Private Use Only
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
૩૫
આ સૂત્રમાં અઢી દ્વીપમાં વિચરતા એક સરખા શ્રુતજ્ઞાન ઉત્પન્ન કરનારા ત્રણ કાળના તીર્થંકર ભગવંતોને નમસ્કાર કરવાપૂર્વક શ્રુતજ્ઞાનના મહત્ત્વની સ્તુતિ કરવામાં આવી છે.
૨૪. સિદ્ધાણં બુઠ્ઠાણું (સિદ્ધસ્તવ) સૂત્ર
(ગાહા)
સિદ્ધાણં બુદ્ધાણં, પાર-ગયાણં,
પરંપર-ગયાણં; લોઅગ્નમુવગયાણું,
નમો સચા સવ્પ-સિદ્ધાણં.
જો દેવાણ વિ દેવો, જં દેવા પંજલી નમંસંતિ, તં દેવ-દેવ-મહિઅં, સિરસા વંદે મહાવીર. ઇક્કો વિ નમુક્કારો, જિણવર-વસહસ્સ વદ્ધમાણસ્સ; સંસાર-સાગરાઓ, તારેઇ નર વ નારિ વા.
ઉજ્જિતસેલ-સિહરે, દિખા નાણું નિસીહિઆ જસ્સ;
તે ધમ્મ-ચક્કવટ્ટિ, અરિટ્ટનેમિ નમંસામિ.
For Personal & Private Use Only
જ
3
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
સત્તારિ આઠ દસ દોય, વંદિયા જિણવારા ચઉવ્વીસં; પરમચ્છ-નિશ્કિઅઠ, સિદ્ધા સિદ્ધિ મમ દિસંતુ.
આ સૂત્રમાં પહેલી ગાથામાં સર્વ સિદ્ધોની, બીજી-ત્રીજી ગાથામાં મહાવીર સ્વામીની, ચોથી ગાથામાં નેમિનાથ પ્રભુની અને પાંચમી ગાથામાં અષ્ટાપદ પર્વત ઉપર બિરાજમાન ચોવીસ તીર્થકરોની સ્તુતિ
* * * *
૫. વેયાવચ્ચઢાણણ સૂત્ર
વેચાવચ્ચગરાણ, સંતિગરાણ, સમ્મદિણ્ડિ-સમાહિગરાણ, કરેમિ કાઉસ્સગ્ગ.
આ સૂત્રમાં શ્રી સંઘમાં શાન્તિ, તુષ્ટિ, પુષ્ટિ માટે સમક્તિવંત દેવોનું સમ્યગદર્શનની શુદ્ધિની અપેક્ષાએ સ્મરણ કરવામાં આવ્યું છે.
*
*
*
*
૨૬. ભગવાનાદિ વંદા સૂત્ર
ભગવાનદં આચાર્ચહ્યું, ઉપાધ્યાયહં સર્વસાધુહં.
For Personal & Private Use Only
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૭
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
આ સૂત્રમાં સંક્ષેપથી પંચ પરમેષ્ઠીને નમસ્કાર કરવામાં આવ્યો છે.
૭. દેવસિસ પડિમણે ઠાઉં સૂત્ર
ઇચ્છાકારેણ સંદિસહ ભગવન્! દેવસિસ પડિક્કમસે કાઉં? ઇચ્છે. સવ્વાસ્સ વિ દેવસિઅ, દુāિતિએ, દુભાસિઅ,
દુશ્ચિઠ્ઠિા, મિચ્છા મિ દુક્કડં. આ સૂત્રમાં લાગેલાં પાપને અતિ ટૂંકમાં કહીને તેની માફી માગવામાં આવી છે.
*
*
*
*
૨૮. ઈચ્છામિ Íમ સૂત્ર
ઇચ્છામિ કામિ કાઉસ્સગ્ગ. જો મે દેવસિઓ અઇઆરો કઓ, કાઇઓ, વાઈઓ, માણસિઓ, ઉસ્મત્તો, ઉમ્મગ્ગો, અકષ્પો, અકરણિજો, દુકાઓ, દુધ્વિચિંતિઓ, અણીયારો, અણિચ્છિઅબ્બો, અસાવગપાઉગો.
નાણે, દંસણે, ચરિત્તાચરિત્ત, For Personal & Private Use Only
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૮
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર સુએ, સામાઇએ, તિણાં ગુત્તીર્ણ, ચઉણહં કસાયાણં, પંચણહમણુવ્વાણું, તિહં ગુણવ્રયાણં, ચહિં સિફખાવસાણં, બારસવિહસ્સ સાવગધમ્મક્સ, જં ખંડિએ, જે વિરાહિઅં, તસ્સ મિચ્છા મિ દુક્કડં.
આ સૂત્રમાં જુદા જુદા આચારોને લગતા અતિચારો-પાપો લાગ્યાં હોય, તેનું ટૂંકમાં પ્રતિક્રમણ બતાવ્યું છે.
*
*
*
*
૯. પંચાચારના અંતિચારોની ગાથાઓ
(ગાથા) નાસંમિ સસંમિ અ, ચરસંમિ તવંમિ તહ ચ વીરિયંમિ; આચરણં આયારો, ઇઅ એસો પંચહા ભણિઓ. કાલે વિણએ બહુમાણે, ઉવહાણે તહ અનિદવો; વંજણ-અત્થ-તદુભાએ, અક્કવિહો નાણમાચારો.
નિસૅકિઅ, નિકંખિઅ, For Personal & Private Use Only
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૩૯].
૩૯
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
નિબ્રિતિગિચ્છા અમૂઢદિઠી અ; ઉવવૂહ થિરીકરણે, વચ્છલ્લ-પભાવણે અઠ. પણિહાણ-જોગ-જુરો, પંચહિંસમિઈહિં તીહિંગુત્તીહિં એસ ચરિત્તાચારો, અઠવિહો હોઇ નાચવ્યો. બારસવિહંમિ વિ તને, સર્ભિતર-બાહિરે કુસલ-ચ્છેિ; અગિલાઇ અણાજીવી, નાચવ્વો સો તવાયારો. અણસણમૂણો-અરિયા, વિત્તીસંખેવણ રસચ્ચાઓ; કાચડિલેસો સંભીણયા ચ, બન્ઝો તવો હોઇ. પાયચ્છિત વિણઓ, વેચાવચ્ચે તહેવ સન્ચાઓ; ઝાણ ઉસ્સગ્ગો વિ અ, અભિંતરઓ તવો હોઇ. અણિમૂહિઅ-બલ-વીરિયો, પરફકમાં જો જદુત્તમાઉત્તો; જ્જઈ અ જહા-થામ, નાચવ્વો વીરિઆયારો.
For Personal & Private Use Only
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
૪૦
આ આઠ ગાથામાં જ્ઞાનાદિ પાંચના આચાર અને તેના અતિચાર છે.
*
*
*
*
30. સુ-મુવંદના સૂત્ર
ઇચ્છામિ ખમાસમણો ! વંદિઉં, જાણણિજાએ, નિસીરિઆએ, અણજાણહ મે મિઉગહં, નિશીહિ, અહો-કાચું કાય-સંફાસ ખમણિજ્જો ભે! કિલામો અપ્પ-કિલંતાણં બહુ-સુભેણ ભે! દિવસો વઇફÉતો? જતા ભે! જવણિજં ચ ભે!? ખામેમિ ખમા-સમણો! દેવસિએ વઇકમ આવક્સિઆએ પડિક્કમામિ ખમા-સમણાણ, દેવસિઆએ આસારાણાએ, તિત્તીસનયરાએ, જે કિંચિ મિચ્છાએ, મણ-દુક્કડાએ, વચ-દુક્કડાએ, કાચ-દુક્કડાએ, કોહાએ, માણાએ, માયાએ, લોભાએ, સબૂ-કાલિઆએ, સવ્વ-મિચ્છોયારાએ, સવ્વ-ઘમ્માઇક્કમણાએ, આસાયણાએ, જો મે અઇઆરો કઓ,
For Personal & Private Use Only
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૧
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
તસ્સ ખમાસમણો ! પડિક્કમામિ નિંદામિ ગરિહામાં અખાણ વોસિરામિ
બીજી વારના વાંદણામાં “આવસિઆએ પદ ન કહેવું. દિવસો વઈફકતો'ના સ્થાને મધ્યરાત્રિ પછીથી દિવસના મધ્યભાગ સુધી “રાઈ વક્તા', પખીએ “પદ્ધો વઈફક્તો” ચોમાસીએ “ચોમાસી વઈર્કતા', અને સંવર્ચ્યુરીએ “સંવચ્છરો વાંફતો' એ પ્રમાણે પાઠ કહેવો.
આ સૂત્રથી સદ્ગુરુને ભક્તિ અને બહુમાનપૂર્વક વંદન કરી તેમની સેવા-વૈયાવચ્ચમાં તેમના પ્રત્યે થયેલા દોષોની ક્ષમા યાચવામાં આવી છે.
*
*
*
*
૩૧. વણિઅં આલોઉં સૂત્ર
ઈચ્છાકારેણ સંદિસહ ભગવન ! દેવસિઅં આલોઉં? ઇચ્છ, આલોએમિ જો મે દેવસિઓ ૦.
આ સૂત્રથી દેવસિક આલોચના કરવાનો આદેશ માગવામાં આવે છે.
For Personal & Private Use Only
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્રો
૪૨
૩૨. સાત લાખ
સાત લાખ પૃથ્વીકાય, સાત લાખ અપકાય, સાત લાખ તેઉકાય, સાત લાખ વાઉકાય, દશ લાખ પ્રત્યેક-વનસ્પતિકાય, ચૌદ લાખ સાધારણ-વનસ્પતિકાય, બે લાખ બેઇંદ્રિય, બેલાખ તેઇંદ્રિય, બે લાખ ચઉરિદ્રિય, ચાર લાખ દેવતા, ચાર લાખ નારકી, ચાર લાખ તિર્યંચ પંચેન્દ્રિય, ચૌદ લાખ મનુષ્ય. એવંકારે ચોરાશી લાખ જીવયોનિમાંહિ મારે જીવે જે કોઈ જીવ હણ્યો હોય, હણાવ્યો હોય, હણતાં પ્રત્યે અનુમોદ્યો હોય, તે સવિ મન, વચન, કાયાએ કરી મિચ્છા મિ દુક્કડં.
આ સૂત્રમાં ચોરાશી લાખ યોનિથી ઉત્પન્ન થતા સર્વ સંસારી જીવમાંના જે જીવોની વિરાધના કરી હોય, તે બાબત મિચ્છા મિ દુક્કડ દેવામાં આવે છે.
For Personal & Private Use Only
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
૩૩. અઢાર પાપસ્થાનક સૂત્ર પહેલે પ્રાણાતિપાત,
બીજે મૃષાવાદ, ત્રીજે અદત્તાદાન, ચોથે મૈથુન, પાંચમે પરિગ્રહ, છઢે ક્રોધ, સાતમે માન, આઠમે માયા, નવમે લોભ, દસમે રાગ, અગ્યારમે દ્વેષ, બારમે કલહ, તેરમે અભ્યાખ્યાન, ચૌદમે વૈશુન્ય, પંદરમે રતિ-અરતિ, સોળમે પર-પરિવાદ,
૪૩
સત્તરમે માયા-મૃષાવાદ, અઢારમે મિથ્યાત્વશલ્ય. એ અઢાર પાપસ્થાનકમાંહિ મારે જીવે જે કોઇ પાપ સેવ્યું હોય, સેવરાવ્યું હોય, સેવતાં પ્રત્યે અનુમોદ્યું હોય, તે સવિ મને, વચને, કાયાએ કરી મિચ્છા મિ દુક્કડં.
આમાં અઢાર પાપોનાં નામ બોલીને તેની ક્ષમા માંગવામાં આવે છે.
****
For Personal & Private Use Only
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
४४
૩૪. સવ્વચ્છ વિ પ્રતિક્રમણ સૂત્ર
સબૂક્સ વિ દેવસિસ, દુચિંતિઅ, દુભાસિઅ, દુચ્ચિઠ્ઠિઅ, ઇચ્છાકારેણ સંદિસહ ભગવદ્ ! ઇચ્છ, તસ્સ મિચ્છા મિ દુક્કડં.
આ સૂત્રમાં લાગેલાં પાપોને અતિ ટૂંકમાં કહેવા સાથે તેનું પ્રતિક્રમણ કરવામાં આવ્યું છે.
*
*
*
*
૩૫. ઈર્ષામિ પડિક્કમઉં-સૂત્ર
ઇચ્છામિ પડિક્કમિઉં? જો મે દેવસિઓ અઇચારો કo
૩૬. વંદિતુ (શ્રાદ્ધ-પ્રતિક્રમણ) સૂત્ર
(ગાથા) વંદિત્ત સવ્વસિદ્ધ, ધમ્માચરિએ એ સવ્વસાહૂ અ; ઇચ્છામિ પડિક્કમિઉં, સાવગ-ધમ્માઇઆરસ્સ. જો મે વયાઇચારો, નાણે તહ દંસણે ચરિત્તે અ; સુહુમો આ બાયરો વા,
For Personal & Private Use Only
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૫ !
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર તં નિંદે તં ચ ગરિહામિ. દુવિહે પરિગ્નેહમિ, સાવજે બહુવિહે આ આરંભે; કારાવણે આ કારણે, પડિકમે દેસિઅં સળં. જંબદ્વમિંદિએહિં, ચઉહિં કસાએહિં અપ્પસચૅહિં; રાગેણ વ દોસણ વ, તં નિદે તં ચ ચરિવામિ. આગમણે નિગમણે, ઠાણે ચંકમણે અણાભોગે; અભિઓને અ નિઓગે, પડિક્કમે દેસિઅં સળં. સંકા કંખ વિગિચ્છા, પસંસ તહ સંથવો કુલિંગીસુ સમ્મત્તસ્સ-ઇયારે, પડિક્કમે દેસિઅં સળં. છક્કાચ-સમારંભે, પણે અ પચાવણે આ જે દોસા અરઠા ય પરઠા, ઉભચઠ્ઠા ચેવ તં નિદે. પંચમહમણુવ્વાણું,
For Personal & Private Use Only
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
૪૬
ગુણ-ધ્વજાણં ચ તિહમઇચારે; સિફખાણં ચ ચરિહં, પડિકમે દેસિઅં સળં. પઢમે અણુ-વ્હયમિ, યૂલગ-પાણા-ઇવાય-વિરઇઓ; આયરિચ-અપ્પસત્યે, ઇત્ય પમાય-ધ્ધસંગેણં, વહ-બંધ-છવિષ્ણુએ, અઇ-ભારે ભત્ત-પાણ-વુચ્છેએ; પઢમ-વયસઇઆરે, પડિકમે દેસિઅં સળં. બીએ અણુવ્યવસ્મિ, પરિશૂલગ-અલિય-વચણ-વિરઇઓ; આયરિયમ-ધ્ધસલ્ય, ઇલ્થ પમાચ-પ્રસંગેણં, સહસા-રહસ્ય-દારે, મોસુવસે ફૂડ-લેહે અફ બીચ-વચસ્સઇઆરે, પડિક્કમે દેસિઅં સળં. તઇએ અણુ-વ્હયમ્મિ, યૂલગ-પર-દવ્ય-હરણ-વિરઇઓ;
આયરિઅમપ્રસન્થ, For Personal & Private Use Only
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________
४७
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
૧૩
ઇલ્થ-પમાચ-પ્રસંગેણં. તેના-હડ-પ્પઓગે, તપડિરૂવે વિદ્ધગમણે અફ ફૂડ-તુલ-ફૂડ-માણે, પડિક્કમે દેસિઅં સળં. ચઉલ્થ અણુવ્વચમિ, નિચ્ચે પર-દાર-ગમણ-વિરજીઓ; આયરિઅપ્પસત્યે, ઇત્ય પમાયપૂસંગેણં. અપરિગ્દહિઆ ઇત્તર, અસંગ-વિવાહ-તિબ્ધ-અનુરાગે; ચઉત્થ-વચમ્સઇઆરે, પડિક્કમે દેસિએ સવ્વ. ઇત્તો અણુ-વ્વએ પંચમમ્મિ, આચરિઅમપ્નસત્યસ્મિક પરિમાણ-પરિચ્છેએ, ઇલ્થ પમાય-પ્રસંગેણં. ધણ-ધન-ખિત્ત-વત્થરૂપ્પ-સવને અ ફવિઅ-પરિમાણેક પએ ચઉપ્પયમ્મિ ચ, પડિક્કમે દેસિઅં સળં. ગમણસ્સ ઉ પરિમાણે, દિસાસુ ઉઠું અહે અ તિરિએ ચ;.
૧૮
For Personal & Private Use Only
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
४८
યુઝિ સઇઅંતરદ્ધા, પઢમમ્મિ ગુણ-ધ્વએ નિદે. મર્જમિ આ મસમ્મિ અ, પુષ્ક અ ફલે અ ગંધ-મલે અ; વિભોગ-પરિભોગે, બીચેમ્મિ ગુણ-ધ્વએ નિદે. સચિને પડિબઢે, અપોલિ-દુષ્પોલિએ ચ આહારે; તુચ્છોસહિ-ભફખણયા, પડિક્કમે દેસિઅં સળં. ઇંગાલી-વણ-સાડીભાડી-ફોડી સુવએ કમ્મ; વાણિજં ચેવ દંતલફખ-રસ-કેસ-વિસ-વિસર્ચ. એવં ખુ જંત-પિલ્લણકમ્મ નિત્યંછણં ચ દવ-દાણં; સર-દહ-તલાય-સોસ, અસઈ-પોસં-ચ વર્જિા . સત્ય-ગ્નિ-મુસલ-જંતગતણ-કઠે મંત-મૂલ-ભેસજે; દિને વાવિએ વા, પડિક્કમે દેસિઅં સવ્યું. હાણુવ્વટ્ટણ-વનગ
૨૪
For Personal & Private Use Only
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૫
૨૬
[૪૯].
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર વિલેણે સદ-રૂવ-રસ-ગંધે; વત્થાસણ-આભરણે, પડિકમે દેસિઅં સળં. કંદખે કુકુઇએ, મોહરિ-અગિરણ-ભોગ-આઇરિતે; દંડમ્મિ અણઠાએ, તઇઅમ્મિ ગુણધ્વએ નિદે. તિવિહે દુપ્પણિહાણે, અણવઠાણે તહા સઇ-વિહૂણે; સામાઇઅ વિતહાએ, પઢમે સિફખાવએ નિદે. આણવણે પેસવણે, સદે રૂવે આ પુગ્ગલફખે; દેસાવગાસિઅસ્મિ, બીએ સિફખાવએ નિદે. સંથાચ્ચારવિહિપમાય તહ ચેવ ભોયણાભીએ; પોસહવિહિ-વિવરીએ, તઇએ સિફખાવએ નિદે. સચિત્તે નિમ્બિવણે, પિહિણે વલએસ-મચ્છરે ચેવ કાલાઇકમાણે,
૨૭
For Personal & Private Use Only
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
૫૦
૩૦
૩૧
૩૨
ચઉલ્થ સિફખાવએ નિંદે. સુહિએસ અ દુહિએસ અ, જા મે અસ્સજએસુ અણુકંપા રાગેણ વ દોસણ વ, તં નિંદે તં ચ ગરિહામિ. સાહૂસુ સંવિભાગો, ન કઓ તવ-ચરણ-કરણ-જુસુફ સંતે ફાસુઅદાણે, તં નિંદે તં ચ ગરિહામિ. ઇહલોએ પરલોએ, જીવિઅ-મરણે આ આસંસ-
પગે; પંચવિહો અઈચારો, માં મઝ હજી મરણતે. કાણ કાઇઅસ્સ, પડિક્કમે વાઇઅસ્સ વાયાએ; માણસા માણસિઅલ્સ, સબૂક્સ વયાઈઆરસ્સ. વિંદણ-વય-સિફખા-ગારવેસુ સન્ના-કસાચ-દસ; ગુત્તીસુ આ સમિઈસુ અ, જો આઈઆરો અ ત નિદે. સમ્મ-દિઠ્ઠી જીવો,
હ8
હ૪
૩૫
Only
For Personal & Private Use Only
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૧
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
૩૬
જઈ વિ હુ પાવ સમાયરે કિંચિક અપ્પો સિ હોઇ બંધો, જણ ન નિદ્ધધર્સ કુણઇ. તં પિ હુસ-પડિક્કમાં, સ-પરિઆવે સ-ઉત્તર-ગુણ ચ; ખિપ્પ વિસામે, વાહિબ્ધ સુ-સિમ્બિઓ વિજજો. જહા વિસે કુઠગર્ચ, મંત-મૂલ-વિસારયા; વિજજા હણંતિ મંતહિં, તો તું હવઇ નિવિસં. એવું અશ્ક-વિહં કમ્મ, રાગ-દોસ-સમર્જિઅં; આલોઅંતો અનિંદતો, ખિપ્પ હાઇ સુ-સાવાઓ. કચ-પાવો વિ મણસ્તો, આલોઇઅ નિંદિ ગુરુ-સગાસે; હોઇ અઈરેગ-લહુઓ, ઓહરિઅ-ભથ્થુ ભારવહો. આવસ્સએણ એએણ, સાવ જઇવિ બહુ-રઓ હોઇ; દુફખાણામંતકિરિએ, કાહી અચિરણ કાલેણ.
૪૦
For Personal & Private Use Only
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
૫૨
આલોયણા બહુવિહા, ન ચ સંભરિઆ પડિક્કમણ-કાલે; મૂલગુણ-ઉત્તરગુણે, તં નિદે તં ચ ચરિવામિ. તસ્ય ધમ્મક્સ કેવલિ-પત્નત્તામ્સ, અદ્ભુઠ્ઠિઓમિ આરાહણાએ, વિરઓમિ વિરાણાએ; તિવિહેણ પડિક્કતો, વંદામિ જિણે ચઉવ્વીસં. જાવંતિ ચેઇઆઈ, ઉડે અ અહે અ તિરિઅલોએ અ; સવ્વાઈ તાૐ વંદે, ઇદ સંતો તત્થ સંતાઈ. જાવંત કેવિ સાહૂ, ભરઠેરવય-મહાવિદેહે અફ સલૅસિં તેસિં પણઓ, તિવિહેણ તિરંડવિયાણ. ચિર-સંચિય-પાવ-પણાસણીઇ, ભવ-સયસહસ્સ-મહણીએ; ચઉવીસ-જિસ-વિણિગચ-કહાઇ, વોલંતુ મે દિઅહા. મમ મંગલમરિહંતા, સિદ્ધા સાહૂ સુમં ચ ધમ્મો અ;
૪૬
For Personal & Private Use Only
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૩
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
જ
૪૮
સમ્મદિઠ્ઠી દેવા, રિંતુ સમાહિંચ બોહિં ચ. પડિસિદ્ધાણં કરણે, કિચ્ચાણમકરણે પડિક્કમણં; અસદહણે આ તહા, વિવરીઅ-પરૂવણાએ અ.
(સિલોગો) ખામેમિ સવ્યજીવે, સવ્વ જીવા ખમંતુ મે; મિત્તી એ સવ્વ-ભૂસુ, વેર મઝ ન કેણઈ.
(ગાથા) એવમહં આલોઇએ, નિશિઅ-ગરહિઅ-ગંછિએ સમ્મ; તિવિહેણ પડિઝંતો, વંદામિ જિણે ચઉવ્વીસં.
૪૯
પ૦
આ સૂત્રમાં શ્રાવકના પાંચ આચાર, બાર વ્રતો અને બીજાં ધર્મકર્તવ્યોમાં લાગતા દોષોના પશ્ચાત્તાપ સાથે, ફરી ન થાય તેની સાવચેતી રાખવા પૂર્વક નિંદા કરવામાં આવે છે. તથા રોજ પ્રતિક્રમણ કરવાના હેતુઓ અને સર્વ જીવોની ક્ષમાપના વગેરે આવે છે.
*
*
*
*
For Personal & Private Use Only
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
૩૭. આયરિય ઉવજ્ઝાએ સૂત્ર
(ગાહા)
આયરિય-ઉવજ્ઝાએ, સીસે સાહમ્મિએ કુલ-ગણે અ;
જે મે કેઇ કસાયા, સવ્વ તિવિહેણ ખામેમિ. સવ્વસ્સ સમણ-સંઘમ્સ, ભગવઓ અંજલિ કરિઅ સીસે;
સર્વાં ખમાવઇત્તા,
ખમામિ સવ્વસ્સે અહયં પિ.
સવ્વસ્ત જીવરાસિસ્ટ,
ભાવઓ ધમ્મ-નિહિઅ-નિય-ચિત્તો;
સર્વાં ખમાવઇત્તા,
ખમામિ સવ્વસ્સે અહયં પિ.
****
૨
આ સૂત્રમાં આચાર્ય, ઉપાધ્યાય, સળસંઘ તથા સર્વ જીવો ઉપર ક્રોધ થયો હોય તેની તથા બીજા જે કોઈ અપરાધ થયા હોય તે સર્વની ક્ષમાપના કરવામાં આવે છે.
૩૮. નમોડસ્તુ વર્ધમાનાય સૂત્ર ઇચ્છામો અણુસદ્ધિં,
નમો ખમાસમણાણું, નમોડર્હત્ ૦
For Personal & Private Use Only
૫૪
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૫
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
(અનુષ્ટ્રપ) નમોડસ્તુ વર્ધમાનાથ,
સ્પર્ધમાનાય કર્મણા; તજજયા-વાપ્ત-મોક્ષાય, પરોક્ષાકુતીર્થિનામ. (ઔપચ્છન્દસિક)
૨
ચેષાં વિકરા-રવિંદ-રાજ્યા, જ્યાય: દમ-કમલા-વલિં દuત્યા; સદરિતિ સંગત પ્રશસ્ય, કથિત સન્ત શિવાય તે જિનેન્દ્રા.
(વંશસ્થ) કષાય-તાપ-તિ-જન્ત-નિવૃતિ, કરોતિ યો જેન-મુખા-સ્તુદોગતા; સ શુક્ર-માસોભવ-વૃષ્ટિ-સનિભો, દધાતુ તુષ્ટિ મયિ વિસ્તરો ગિરામ્
પહેલી ગાથામાં શ્રી વીર પરમાત્માની, બીજી ગાથામાં સર્વ તીર્થકરોની અને ત્રીજી ગાથામાં જિનવાણીની સ્તુતિ છે. સાંજે છ આવશ્યક પૂરા થયા પછી તેનો આનંદ જાહેર કરવા ચૈત્યવંદનરૂપે દેવસિઅ પ્રતિક્રમણમાં આ સ્તુતિ બોલાય છે.
For Personal & Private Use Only
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
૫૬
૩૯. વિશાલલોચન સૂત્ર
(અનુરુપ) વિશાલ-લોચન-દલ, પ્રોદ્યદન્તાંશુ-કેસરમ; પ્રાતર્વીર-જિનેન્દ્રસ્ય, મુખ-પદ્મ પુનાતુ વ:. (ઔપચ્છન્દસિક) ચેષામભિષેક-કર્મ કૃત્વા, મત્તા હર્ષભરાતુ સુખ સુરેન્દ્રા; તૃણમપિ ગણયક્તિ નેવ નાકં, પ્રાતઃ સન્ત શિવાય તે જિનેન્દ્રા:. ૨
(વંશસ્થ) કલંક-નિર્મુક્તમમુક્ત-પૂર્ણત, કુતર્ક-રાહુ-ગ્રસનં-સદોદયમ; અપૂર્વ-ચન્દ્ર જિન-ચન્દ્ર-ભાષિત,
દિનાગમે નોમિ બુર્નમસ્કૃતમ. પહેલી ગાથામાં શ્રી વીરપ્રભુની, બીજી ગાથામાં સર્વ તીર્થકરોની અને ત્રીજી ગાથામાં જિનાગમની સ્તુતિ છે. સવારે રાઈએ પ્રતિક્રમણમાં છ આવશ્યક પૂરા થયા પછી તેનો આનંદ જાહેર કરવા ચૈત્યવંદનરૂપે આ સ્તુતિ બોલાય છે.
For Personal & Private Use Only
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૭.
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્રો
૪. શ્રુતદેવતાની સ્તુતિ સુચ-દેવયાએ કરેમિ કાઉસ્સગે. અન્નત્થ ૦
(ગાથા) સુખ-દેવયા ભગવઈ, નાણાવરણીય-કમ્પ-સંઘાયં; તેસિંખવે સયચં, જેસિં સુઅસાયરે ભરી.
આ શ્રુતદેવતાની સ્તુતિ છે, તે પુરુષો જ બોલે છે, સ્ત્રીઓ “કમલદલ'
બોલે.
*
*
*
*
૪૧. દોઢ-દેવતાની સ્તુતિ ખિદેવયાએ કરેમિ કાઉસ્સગ્ગ. અનર્થી ૦
(ગાથા) જિસે ખિતે સાહ, દંસણ-નાણેહિં ચરણસહિએહિં; સાહતિ મુફખમમ્મ, સા દેવી હર િરિઆઇ.
આ ક્ષેત્રદેવતાની સ્તુતિ છે, તે પુરુષો જ બોલે. સ્ત્રીઓ યસ્યાઃ ક્ષેત્ર સ્તુતિ બોલે.
For Personal & Private Use Only
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
૫૮
૪૨. કમલલ સ્તુતિ
(ગાથા) કમલ-દલ-વિપુલ-નયના, કમલ-મુખી કમલ-ગર્ભ-સમ-ગોરી; કમલે સ્થિતા ભગવતી, દદાતુ મૃત-દેવતા સિદ્ધિમ.
આ શ્રુતદેવતા સ્તુતિ છે. તે સ્ત્રીઓ જ બોલે.
* * * *
૪૩. ભવન-દેવતાની સ્તુતિ
ભવણ-દેવયાએ કરેમિ કાઉસ્સગ્ગ. અન્નત્થ૦ જ્ઞાનાદિ-ગુણ-પુતાનાં નિત્ય સ્વાધ્યાય-સંચમ-રતાનામ; વિદધાતુ ભવન-દેવી,
શિવં સદા સર્વ-સાધૂનામ આ સ્તુતિ ભવનદેવતાની છે. આ સ્તુતિ પાક્ષિક પ્રતિક્રમણમાં બોલાય છે. પ્રચલિતમાં ભુવન શબ્દ વપરાય છે. પરંતુ ભુવનનો અર્થ લોક થાય છે. ભવનનો અર્થ મકાન થાય છે એટલે ભવન શબ્દ શુદ્ધ છે.
*
*
*
*
For Personal & Private Use Only
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૯
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
૪૪. ક્ષેત્રદેવતાની સ્તુતિ
ચસ્યા: ક્ષેત્રે સમાશ્રિત્ય, સાધુભિઃ સાધ્યતે દિયા; સા ક્ષેત્ર-દેવતા નિત્યં, ભૂયાના: સુખ-દાયિની.
આ સ્તુતિ ક્ષેત્રદેવતાની છે. આ સ્તુતિ પાક્ષિક પ્રતિક્રમણમાં બોલાય છે.
*
*
*
*
૪૫. અઠ્ઠાઈજજેમુ (મુનિ-વંદન) સૂત્ર
અઠ્ઠાઈજેસુ દીવસમુસુ, પનારસાસુ કમ્મ-ભૂમીસુ, જાવંત કેવિ સાહુ, રય-હરણ-ગુચ્છ-પડિગ્નેહ-ધારા, પંચ-મહવ્યય-ધારા, અઠ્ઠારસ-સહસ્સ સીડંગધારા, અફખયાચાર-ચરિતા, તે સબૈ સિરસા મણસા મર્થીએણ વંદામિ
આ સૂત્રથી અઢી દ્વીપમાં રહેલા મુનિઓને નમસ્કાર કરવામાં આવે છે.
For Personal & Private Use Only
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
so
|o| ૪૬. વર-કનક (સપ્તતિ-શત-જિન) સ્તુતિ
(ગાથા) વર-કનક-શંખ-વિમમરકત-ધન-સનિભે વિગત-મોહમ; સપ્તતિ-શતં જિનાનાં, સર્વા-મર-પૂજિત વજે.
આમાં જુદા જુદા રંગનાં શરીર ધારણ કરનારા સર્વ ક્ષેત્રોમાં એકી સાથે વધુમાં વધુ સંભવતા, એક્સો સિત્તેર તીર્થકરોને વંદન કરવામાં આવે છે. આ સ્તુતિ પણ પુરુષો જ બોલે છે.
૪૭. લઘુ-શાન સાવ
(મંગલાદિ)
(ગાથા) શાન્તિ શાન્તિ-નિશાન્ત, શાન્ત શાન્તાશિવં નમસ્કૃત્ય; સ્તોતુઃ શાન્તિ-નિમિત્ત, મન્ન-પદે: શાન્તયે સ્તૌમિ. (શ્રી શાંતિ-જિન-નામ-મંત્ર સ્તુતિ) ઓમિતિ નિશ્ચિત-વચને, નમો નમો ભગવતે પૂજામ; શાન્તિ-જિતાય જયવતે,
For Personal & Private Use Only
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
યશસ્વિને સ્વામિને દમિનામ. સકલા-તિશેષક-મહાસંપત્તિ-સમવિતાચ શસ્યાય; ત્રલોક્ય-પૂજિતાય ચ, નમો નમ: શાન્તિ-દેવાય. સર્વા-મર-સુ-સમૂહસ્વામિક-સંપૂજિતાય ન જિતાય; ભુવન-જન-પાલનોઘતતમારા સતતં નમસ્તસ્યું. સર્વ-દુરિતીઘ-નાશનકરાય સર્વા-શિવ-પ્રશમનાય; દુષ્ટ-ગ્રહ-ભૂત-પિશાચશાકિનીનાં પ્રમથનાય. ચચેતિ-નામ-મત્રપ્રધાન-વાક્યોપયોગ-કૃત-તોષા; વિજયા કુરુતે જન-હિતમિતિ ચ નુતા નમત તે શાન્તિમ. (વિજયા-જયા-નવરત્ન માલા) ભવતુ નમસ્તે ભગવતિા, વિજયે ! સુજ પિરારિજિતે ; અપરાજિત ! જગત્યાં, જયતીતિ જયા-વહ ભવતિા. સર્વસ્યાપિ ચ સંઘસ્ય,
For Personal & Private Use Only
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
૬૨
૧૦
ભદ્ર-કલ્યાણ-મંગલપ્રદદે !; સાધૂનાં ચ સદાશિવસુ-તુષ્ટિ-પુષ્ટિ-પ્રદે! જીયા:. ભવ્યાનાં કૃત-સિદ્ધા, નિવૃતિ-નિર્વાણ-જનનિા સત્તાનામ, અભય-પ્રદાન-નિરતે ! નમોડસ્તુ સ્વસ્તિ-પ્રદે તુલ્યમ. ભક્તાનાં જનૂનાં, શુભાવ! નિત્યમુદ્યતે : દેવિ !; સમ્યગદષ્ટીનાં વૃતિરતિ-મતિ-બુદ્ધિ-પ્રદાનાય. જિન-શાસન-નિરતાનાં, શાન્તિ-નતાનાં ચ જગતિ જનતાનામ; શ્રી-સંપત્કીર્તિ-ચશોવર્તન! જય દેવિ ! વિજયસ્વ. સલિલા-નલ-વિષ-વિષધરદુષ્ટ-ગ્રહ-રાજ-રોગ-રણ-ભરતઃ; રાક્ષસ-રિપુ-ગણ-મારીચરેતિ-જાપદાદિવ્યા. અથ રક્ષ રક્ષ સુ-શિર્વ, કુરુ કુરુશાન્તિ ચ કુરુકુર સતિ; તુષ્ટિ કુરુકુરુ પુષ્ટિ, કુરકુરુ સ્વસ્તિં ચ કુરુકુરુત્વમ્
૧૨
૧૩
For Personal & Private Use Only
WWW.jainelibrary.org
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
ભગવતિ ! ગુણવતિ ! શિવ-શાન્તિતુષ્ટિ-પુષ્ટિ-સ્વસ્તીહ કુરુ કુરુ જનાનામ્ ઓમિતિ નમો નમો હા હી હૈં હું,
યઃ ક્ષઃ હ્રીં ફટ્ ફટ્ સ્વાહા. એવં ચન્નામા-ક્ષરપુરસ્કર સંસ્તુતા જયાદેવી; કુન્તે શાન્તિ નમતાં,
નમો નમઃ શાન્તયે તમે. (લશ્રુતિ) ઇતિ પૂર્વ-સૂરિ-દર્શિતમન્ત્ર-પદ-વિદર્ભિતઃ સ્તવઃ શાન્ત; સલિલાદિ-ભય-વિનાશી, શાન્ત્યાદિ-કરશ્ન ભક્તિમતામ્
યàન પઠતિ સદા,
શ્રૃણોતિ ભાવયતિ વા યથા-યોગમ્ સહિ શાન્તિપદં ચાયાત્, સૂરિ: શ્રી-માનદેવશ્વ.
(અંત્ય-મંગલ)
(સિલોગો) ઉપસર્ગા:ક્ષ યાન્તિ, દ્યિન્તે વિઘ્ન-વલ્લય:;
મનઃ પ્રસન્નતામેતિ,
પૂજ્યમાને જિનેશ્વરે.
For Personal & Private Use Only
૧૪
૧૫
૧૭
૧૭
૧૮
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________
૬૪
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર સર્વ-મંગલ-માંગલ્ય, સર્વ-કલ્યાણ કારણમ; પ્રધાન સર્વ-ધર્માણાં, જેન જયતિ શાસનમ.
૧૯
શ્રી નાડોલ નગરમાં મરકી હઠાવવા શ્રી માનદેવસૂરિજીએ આ સ્તોત્ર રચ્યું છે. એને ભણવાથી, સાંભળવાથી તથા એના વડે મન્નેલું જળ છાંટવાથી સર્વ રોગો દૂર થયા હતા અને થાય છે; તથા શાંતિ ફેલાય છે. આ સ્તોત્ર પૂર્વમાંથી ઉદ્ભરેલું છે. તેમાં શ્રી શાન્તિનાથ પ્રભુનું નામ મન્ચાક્ષર રૂપે છે. તેનાથી જયાદેવી આકર્ષાઈને કેવી રીતે શાંતિ લાવે છે, તેની ખૂબીનો ચમત્કારિક રીતે વિકાસ બતાવવામાં આવ્યો
છે.
*
*
*
*
૪૮. ચઉકળસાય સૂત્ર
(પાદકુલક) ચીક્કસાય-પડિમલ્લૂરણુ, કુચ-મરણ-બાણ-મુસુમૂરણુક સરસ-પિચંગુ-વનુ-ગચ-ગામિ, જયઉ પાસુ ભુવણ-ત્તર-સામિઉ.
(અડિલ્લય). ભુ તણુ-કંતિ-કડપ્પ-સિદ્ધિઉં,
સોહઇ ફષિ-મણિ-કિરણા-સિદ્ધી; For Personal & Private Use Only
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________
૬૫
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
નં નવ-જલ-હર-તકિલ્લચ-લંછિઉં,
સો જિષ્ણુ પાસુ પચચ્છઉ વંછિ8. શ્રી પાર્શ્વનાથ પ્રભુના ગુણોની સ્તુતિરૂપ ચૈત્યવંદન છે.
*
*
૪૯. ભરહેશરની સજઝાય
| (ગાથા) ભરડેસર બાહુબલી, અભય-કુમારો અ, ઢંઢણકુમારો; સિરિઓ, અણિઆ-ઉત્તો, અઈમુત્તો નાગદતો અ. મેઅજજ, થૂલભદ્દો, વચરરિસી, નંદિણ સીહગિરી; કચવનો અ સુકોસલ, પુંડરિઓ, કેસી કરકંડૂ. હલ્લ, વિહલ્લ, સુસણ, સાલ, મહાસાલ, સાલિભદ્દો અ; ભદો, દસનાભદો, પસનચંદો અ જસભદો. જંબુપદુ, વંકચૂલો, ગયસુકુમાલો, અવંતિસુકુમાલો;
For Personal & Private Use Only
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
s
ધનો ઇલાઈપુત્તો, ચિલાઈપુત્તો અ બાહકુણી. અર્જગિરી, અજ્જરખ્રિસ્ટ, અજજસુહસ્થી, ઉદાયગો, મણગો; કાલય-સૂરી, સંબો, પજજુનો મૂલદેવો અ. પભવો, વિણહકુમારો, અકુમારો, દઢપ્પહારી અ; સિર્જસ ફૂરગડૂઅ, સિર્જભવ, મેહકુમારો અ. એમાઈ મહા-સત્તા, રિંતુ સુહં ગુણ-ગણેહિંસંજુત્તા; જેસિં નામ-ગણે, પાવ-પ્પગંધા વિલિન્કંતિ. સુલસા, ચંદનબાલા, મહોરમા, મચણરેહા, દમયંતી; નમયાસુંદરી, સીયા, નંદા, ભદા, સુભદ્રા ચ. રાઇમઈ, રિસિદત્તા, પઉમાવઈ, અંજણા, સિરિદેવી; જિટ્સ. સુજિટ્સ, મિગાવઈ, પભાઈ, ચિલ્લણાદેવી. બંસી, સુંદરી, રૂપિણી,
For Personal & Private Use Only
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________
૬૭.
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
રેવઇ, કુંતી, સિવા, જયંતી ચ; દેવઈ, દોવઈ, ધારણી, કલાવઈ, પુષ્કચૂલા ય. પઉમાવઈ ચ ગોરી, ગંધારી, લફખમણા, સસીમા ય; જંબૂવઈ, સચ્ચભામા, રૂપિણી, કણહ-ટ્સ-મહિસીઓ, જફખા ય જખદિના, ભૂઆ તહ ચેવ ભૂઅદિના ય; સેણા, વેણા, રેણા, ભાણીઓ પૂલ-ભમ્સ. ઇચ્ચાઇ મહા-સઈઓ, જયંતિ અકલંક-સીલ-કલિઆઓફ અક્કવિ વજ્જઇ જાસિં, જસ પડહો તિહુઅણે સયલે.
૧૩
આ સક્ઝાયમાં પ્રાતઃસ્મરણીય બ્રહ્મચારી, દાનેશ્વરી તથા તપસ્વી વગેરે ઉત્તમ પુરૂષો અને મહાસતીઓનાં નામો ગણાવ્યાં છે.
*
*
*
*
૫૦. મન્નઇજિણાની સજઝાય
(ગાથા) મન્નાહ જિણાણમાણે,
For Personal & Private Use Only
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
૬૮
મિચ્છં પરિવરહ, ધરહ સમ્મત્ત; છ-બિહ-આવાસયમિ, ઉજજત્તો હોઇ પઇ-દિવસે. પન્વેસુ પોસહ-વર્ચ, દાણું, સીલે તવો આ ભાવો અ સઝાય, નમુક્કારો, પરોવચારો અ જયણા અ. જિણ-પૂઆ, જિણ-ભુણણં, ગુરુ-ન્યુઅ, સાહમિઆણ વચ્છલ્લે વ્યવહારક્સ ચ સુધી, રહ-જત્તા, તિત્વ-જા ચ. વિસમ, વિવેગ, સંવર, ભાસા સમિઈ, છ-જીવ-કરુણા ય; ધમિઅ-જણ-સંસગો, કરણ-દમો, ચરણ-પરિણામો. સંઘોવરિ બહુ-માણો, પુત્વચ-લિહણ, પભાવણા તિર્થે; સટ્ટાણ કિચ્ચમેણં, નિચ્ચે સુ-ગુરુવએણે.
આ સઝાયમાં શ્રાવકને કરવા યોગ્ય છત્રીસ કૃત્યોનું વર્ણન છે. મનહ, પરિહરહ અને વરહને બદલે મનઇ, પરિહરઈ અને ઘરઈ શબ્દ શુદ્ધ જણાય છે.
For Personal & Private Use Only
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
૫૧. સફલ તીર્થ વૃંતા (ચોપાઈ)
Fe
સકલ તીર્થ વંદું કર જોડ, જિનવર નામે મંગલ કોડ, પહેલે સ્વર્ગે લાખ બત્રીસ, જિનવરચૈત્ય નમું નિશદિશ. બીજે લાખ અટ્ઠાવીસ કહ્યાં, ત્રીજે બાર લાખ સહ્યાં; ચોથે સ્વર્ગે અડ લખ ધાર, પાંચમે વંદું લાખ જ ચાર. છદ્બે સ્વર્ગે સહસ પચાસ, સાતમે ચાલીસ સહસ પ્રાસાદ; આઠમે સ્વર્ગે છ હજાર, નવ-દશમે વંદું શત ચાર. અગ્યાર-બારમે ત્રણસેં સાર,
નવગ્રેવેચકે ત્રણસેં અઢાર;
પાંચ અનુત્તર સર્વે મળી, લાખ ચોરાસી અધિકાં વળી. સહસ-સત્તાણું ત્રેવીસ સાર, જિનવર-ભવનતણો અધિકાર;
લાંબાં સો જોજન વિસ્તાર, પચાસ ઊંચાં બહોતેર ધાર.
એકસો એંસી બિંબ પ્રમાણ,
3
૫
For Personal & Private Use Only
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
૭૦
સભાસદિત એક ચેત્યે જાણ; સો કોડ બાવન કોડ સંભાલ, લાખ ચોરાણું સહસ ચૅઆલ. સાતમેં ઉપર સાઠ વિશાલ, સવિ બિંબ પ્રણમું ત્રણ કાળ; સાત કોડ ને બહોંતેર લાખ, ભવનપતિમાં દેવલ ભાખ. એકસો એસી બિંબ પ્રમાણ, એક એક ચેત્યે સંખ્યા જાણ; તેરસેં કોડ નેવ્યાસી કોડ, સાઠ લાખ વંદું કર જોડ. બત્રીસેં ને ઓગણસાઠ, તિ લોકમાં ચૈત્યનો પાઠ; ત્રણ લાખ એકાણું હજાર, ત્રણસેં વીસ તે બિંબ જુહાર. વ્યંતર જ્યોતિષીમાં વળી જેહ, શાશ્વતા જિન વંદું તેહ; ઋષભ ચન્દ્રાનન વારિણ, વર્તમાન નામે ગુણસણ. સમેતશિખર વંદું જિન વીસ, અષ્ટાપદ વંદું ચોવીસ વિમલાચલ ને ગઢ ગિરનાર, આબુ ઉપર જિનવર જુહાર.
- ૧૧
For Personal & Private Use Only
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
શંખેશ્વર કેસરિયો સાર, તારંગે શ્રી અજિત જુહાર; અંતરીક્ષ વરકાણો પાસ, જીરાવલ ને થંભણ પાસ. ગામ નગર પુર પાટણ જેહ, જિનવરચેત્ય નમું ગુણગેહ; વિહરમાન વંજિન વીશ, સિદ્ધ અનંત નમું નિશદિશ. અઢીદ્વીપમાં જે અણગાર, અઢાર સહસ શીલાંગના ધાર; પંચ મહાવ્રત સમિતિ સાર, પાળે પળાવે પંચાચાર. બાહ્ય અત્યંતર તપ ઉજમાળ, તે મુનિ વંદું ગુણમણિમાળ; નિત નિત ઊઠી કીર્તિ કર, જીવ” કહે ભવસાગર તરું.
૧૫ આમાં ત્રણ લોકની અંદર આવેલાં શાશ્વતાં-અશાથતાં ચૈત્યો તથા તેની અંદર રહેલી પ્રતિમાઓની સંખ્યા બતાવી તેમને નમસ્કાર કરવામાં આવ્યો છે. આ તીર્થમાળા શ્રી જીવવિજયજી મહારાજાએ રચેલ છે.
*
*
*
*
For Personal & Private Use Only
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
પર, પોસહ પચ્ચખાણા
કરેમિ ભંતે ! પોસહં આહાર-પોસહં, દેસઓ, સવ્વઓ, સરીરકાર-પોસહં સવ્વઓ, બંભચેરપોસહં સવ્વઓ, અવ્વાવાર-પોસહં સવ્વઓ, ચઉવિહં પોસહં કામિ, જાવ દિવસ (અહોરd) પજુવાસામિ, વિહં, તિવિહેણં, મણેણં વાયાએ કાણું, ન કરેમિ, ન કારવેમિ, તરસ ભંતે! પડિક્કમામિ નિંદામિ, ગરિહામિ, અપ્રાણ વોસિરામિ.
આ પોસહનું પચ્ચખાણ છે. તેમાં પોસહના ચાર પ્રકાર બતાવ્યા છે. પોસહ લઈને નિંદા વિકથામાં ન પડતાં ઘર્મને પુષ્ટિ મળે તેવું વર્તન રાખવું જોઈએ.
*
*
*
*
પ3. પોસહ પાવાનું સૂત્ર
(ગાથા) સાગર-ચંદો કામો, ચંદાવડિંસો, સુદંસણો ધનો; જેસિં પોસહ-પડિમા, અખંડિઆ જીવિઅંતે વિ. ધના સલાહણિજા,
For Personal & Private Use Only
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________
૭૩
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
સુલસા, આણંદ-કામદેવા ય; જાસ પસંસઇ ભચવું, દઢવ્વયત્ત મહાવીરો.
પોસહ વિધિએ લીધો, વિધિએ પાર્યો, વિધિ કરતાં જે કોઇ અવિધિ હુઓ હોય તે સવિ મન, વચન, કાયાએ કરી, મિચ્છા મિ દુક્કડં.
પોસહના અઢાર દોષમાંહિ જે કોઈ દોષ લાગ્યો હોય, તે સવિ મન-વચનકાયાએ કરી મિચ્છા મિ દુક્કડં.
જ
આ ગાથાઓ પોસહ પારતી વખતે બોલાય છે. આમાં વારંવાર પોસહ કરવાની આપણને ભાવના થાય માટે દૃષ્ટાંતરૂપ થવા માટે પોસહ વ્રતમાં દૃઢ રહેલા શ્રાવક શ્રાવિકાઓની પ્રશંસા કરવામાં આવી છે.
૫૪. શ્રી સતિકર સ્તવન
(ગાહા)
સંતિકર સંતિજિણ, જગસરણ જયસિરીઇ દાયા૨ે । સમરામિ ભત્તપાલગ-નિવ્વાણી-ગરુડ-કયસેવં ||૧ ||
ૐ સનમો વિપ્પોસહિ-પત્તાણું સંતિસામિ-પાયાણું | ગૌ સ્વાહા-મંતેણં, સવ્વાસિવ-દુરિઅ-હરણાણું ॥ ૨ ॥
For Personal & Private Use Only
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
७४
ૐ સંતિ-નમુક્કારો, ખેલોસહિમાલદ્ધિપત્તાણું | સૌ હનમો ય સવ્યોસહિ-પત્તાણં ચ દેઈ સિરિં / ૩ // વાણી તિહુઅણસામિણી, સિરિદેવી જકુખરાય-ગણિપિડગા ! ગહ-દિસિપાલ-સુરિંદા, સયા વિ રફખંતુ જિણભત્તે ૪ | રખંતુ મમ રોહિણી, પન્નત્તી વસ્જસિંખલા ય સયા ! વર્જકુસી ચક્કસરી, નરદત્તા કાલી મહકાલી | ૫ || ગોરી તહ ગંધારી, મહાલા માણવી વઈરુટ્ટા / અચ્છત્તા માણસિઆ, મહામાણસિઆ ઉદેવીઓ / s | જખા ગોમુહ મહજફખ, તિમુહ ખેસ તુંબરૂ કુસુમો . માયંગ વિજય-અજિઆ બંભો મણુએસરકુમારા ૭ II છમ્મુહ પયાલ કિન્નર, ગરુડો ગંધવ તહ ય જમ્બિન્દો કુબેર વરુણો ભિઉડી, ગોમેડો પાસ માયંગા ૮ || દેવીઓ ચક્કસરી, અજિઆ દુરિઆરી કાલી મહકાલી ! અચ્ચા સંતા જાલા, સુતારયા-સોઅ સિરિવચ્છા ૯ / ચંડા વિજયકુસી, પન્નઈત્તી નિવાણી અચુઆ ધરણી ! વઈરુટ્ટ છત્ત ગંધારી, અંબ પઉમાવઈ સિદ્ધા / ૧૦ / ઇઅ તિર્થી-રફખણ-રયા, અને વિ સુરાસુરી ય ચઉહા વિા વંતર-જોડણી-પમુહા, કુણંતુ રખં સયા અરૂં ૧૧ || એવે સુદિઠિ-સુરગણ-સહિઓ સંઘમ્સ સંતિજિણચંદો ! મઝ વિ કરેલું રફખં, મુણિસુંદરસૂરિશુઅમહિમા / ૧૨ //
For Personal & Private Use Only
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________
૭૫
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
ઈઅ સંતિનાહ-સન્મ-દિઠી રખે સરઈ તિકાલ જો ! સવોવદ્વ-રહિઓ, સ લહઈ સુહસંપર્યં પરમ / ૧૩ || તવગચ્છગયણદિયર-જુગવરસિરિસોમસુંદરગુરૂછું ! સુપસાયલદ્ધગણતર-વિક્લાસિદ્ધી ભણઈ સીસી // ૧૪ .
સહસાવધાની શ્રી મુનિસુંદરસૂરિએ રચેલા આ સ્તવનના પ્રયોગથી શીરોહી રાજ્યમાં ઉત્પન્ન થયેલો તીડનો ઉપદ્રવ શાંત થયો હતો. નવસ્મરણમાં આ સ્તવનનું ત્રીજું સ્થાન છે. પખી પ્રતિક્રમણના અંતે તથા માંગલિક પ્રતિક્રમણમાં સ્તવનની જગ્યાએ બોલાય છે. ૧૪મી ગાથા બોલાતી નથી.
૫. શ્રી સકલાર્હત્ સ્તોત્ર
(અનુષ્ટ્રપ) સકલાપ્રતિષ્ઠાન- મધિષ્ઠાન શિવઢિયા; ભૂર્ભુવઃ સ્વસ્ત્રયીશાન-માહિત્યં પ્રસિદષ્મહે છે ૧ / નામાકૃતિદ્રવ્યભાવૈ , પુનતસ્ત્રિજગજ્જનમ્; ક્ષેત્રે કાલે ચ સર્વમિ-ન્નાહતઃ સમુપાસ્મો. | ર આદિમ પૃથિવીનાથ-માદિમ નિષ્પરિગ્રહમ્; આદિમ તીર્થનાથં ચ, ઋષભસ્વામિન તુમઃ || ૩ | અહંન્તમજિત વિશ્વ-કમલાકર-ભાસ્કરમુ; અમ્લાન-કેવલાદર્શ-સંક્રાન્ત-જગત જુવે. ૪ |
For Personal & Private Use Only
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
વિશ્વભવ્યજનારામ-કુલ્યાતુલ્યા જયન્તિ તાંઃ; દેશનાસમયે વાચઃ, શ્રીસંભવજગત્પતેઃ. અનેકાન્તમતામ્બોધિ-સમુલ્લાસનચન્દ્રમાઃ;
દઘાદમન્દમાનન્દ, ભગવાનભિનન્દનઃ.
ઘુસત્ઝિરીટશાણાગ્રો-ત્તેજિતાઘિનખાવલિઃ; ભગવાન્ સુમતિસ્વામી, તનોત્વભિમતાનિ વઃ. પદ્મપ્રભપ્રભોર્નેહ-ભાસઃ પુષ્ણન્તુ વઃ શ્રિયમ્; અન્તરઙ્ગગારિમથને, કોપાટોપાદિવારુણાઃ. શ્રીસુપાર્શ્વજિનેન્દ્રાય, મહેન્દ્રમહિતાપ્ાયે; નમૠતુર્વર્ણસંઘ - ગગનાભોગભાસ્વતે. ચન્દ્રપ્રભપ્રભોશ્ચન્દ્ર-મરીચિનિચયોજ્જવલા; મૂર્તિમૂર્તસિતધ્યાન-નિર્મિતવ શ્રિયેડસ્તુ વઃ. કરામલકવદ્ વિશ્વ, કલયન કેવલશ્રિયા; અચિન્ત્યમાહાત્મ્યનિધિઃ, સુવિધિર્બોધયેડસ્તુ વઃ. સત્ત્વાનાં પરમાનન્દ-કન્દોભેદનવામ્બુદઃ; સ્યાદ્વાદામૃતનિઃસ્યન્દી, શીતલઃ પાતુ વો જિનઃ. ભવ૨ોગાર્ત્તજન્યૂના મગદકારદર્શનઃ; નિઃશ્રેયસશ્રીરમણઃ, શ્રેયાંસઃ શ્રેયસેઽસ્તુ વઃ.
વિશ્વોપકારકીભૂત
તીર્થકૃત્કર્મનિર્મિતિઃ; સુરાસુરનરૈઃ પૂજ્યો, વાસુપૂજ્યઃ પુનાતુ વઃ. || ૧૪ || વિમલસ્વામિનો વાચઃ, કતકક્ષોદસોદરાઃ;
જયન્તિ ત્રિજગઐતો - જલનૈર્મલ્યહેતવઃ. ।। ૧૫ ।। સ્વયમ્ભરમણસ્પર્દિ - કરુણારસવારિણા; અનન્તજિદનન્તાં વઃ, પ્રયચ્છતુ સુખશ્રિયમ્. ।। ૧૬ ॥
-
-
For Personal & Private Use Only
114 11
૭૬
II SII
|| ૭ ||
11 2 11
|| ૯ ||
|| ૧૦ ||
|| ૧૧ ||
11 92 11
|| ૧૩ ||
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________
૭૭
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
કલ્પદ્રુમસધર્માણ-મિષ્ટપ્રાપ્તૌ શરીરિણામુ; ચતુદ્ધ ધર્મ-દષ્ટાર, ઘર્મનાથપાસ્મe. / ૧૭ છે સુધાસોદરવાજ્યોન્ના-નિર્મલીકૃતદિમુખઃ ; મૃગલક્ષ્મા તમાશાજ્યે, શાન્તિનાથજિનોડસ્તુ વદ. || ૧૮ શ્રી કુન્થનાથો ભગવાન, સનાથોડતિશયદ્ધિભિ; સુરાનરન્નાથાના – મેકનાથોડસ્તુ વઃ શ્રિયે. મે ૧૯ | અરનાથસ્તુ ભગવાઁ - શ્ચતુર્થાપનભોરવિઃ; ચતુર્થપુરુષાર્થશ્રી - વિલાસ વિતનોતુ નઃ. | ૨૦ || સુરાસુરનરાધીશ - મયૂરનવવારિદમ્; કર્મટ્ઠભૂલને હસ્તિ – મલ્લ મલ્લિમભિષ્ટ્રમ. | ૨૧ છે. જગન્મહામોહનિદ્રા – પ્રભૂષસમયોપમન્; મુનિસુવ્રતનાથસ્ય, દેશના વચનં તુમ.. | ૨૨ // ઉઠત્તો નમતાં મૂર્તિ, નિર્મલીકારકારણ; વારિપ્લવા ઇવ નમે , પાનુ પાદનખાંશવઃ | ૨૩ / યદુવંશસમુદ્રન્દુ, કર્મકક્ષહુતાશના; અરિષ્ટનેમિર્ભગવાન, ભૂયાદ્ધો રિષ્ટનાશન. | ૨૪ કમઠે ધરણેન્દ્ર ચ, સ્વોચિત કર્મ કુર્વતિ; પ્રભુતુલ્યમનોવૃત્તિ, પાર્શ્વનાથઃ શ્રિયેડડુ વા. ૨૫ II શ્રીમતે વીરનાથાય, સનાથાયાભુતઢિયા; મહાનન્દસરોરાજ - મરાલાયાહતે નમઃ. | ૨૬ કૃતાપરાધેડપિ જને, કૃપામન્થરતારયો; ઈષદ્ધાષ્પાદ્રિયોર્ભદ્ર, શ્રીવીરજિનનેત્રયો . | ૨૭ .
(ગાથા) જયતિ વિજિતા તેજા, સુરાસુરાધીશ-સેવિતઃ શ્રીમાન; વિમલસ્ત્રાસવિરહિત-સ્ત્રિભુવનચૂડામણિર્ભગવાન. | ૨૮ |
For Personal & Private Use Only
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
७८
(શાર્દૂલવિક્રીડિત) વીરઃ સર્વસુરાસુરેન્દ્રનહિતો, વીર બુધાઃ સંશ્રિતા, વીરેણાભિહતઃ સ્વકર્મનિચયો, વીરાયનિત્ય નમઃ વીરાત્તીર્થમિદે પ્રવૃત્તમતુલ, વીરસ્ય ઘોર તપો, વીરે શ્રીકૃતિકીર્તિકાન્તિનિચય:, શ્રીવીર ! ભદ્ર દિશ. ! ૨૯ |
(માલિની-વૃત્ત) અવનિતલગતાનાં, કૃત્રિમાકૃત્રિમાનાં, વરભવનગતાનાં, દિવ્યવૈમાનિકાના; ઈહ મનુભકૃતાનાં,દેવ-રાજાર્ચિતાનાં, જિનવરભવનાનાં, ભાવતોડચ નમામિ. | ૩૦ ||
(અનુષ્ટ્રપ) સર્વેષાં વેધસામાઘ-માદિમ પરમેષ્ઠિનામું દેવાધિદેવ સર્વજ્ઞ, શ્રીવીર પ્રણિદદમહે. | ૩૧ છે.
(શાર્દૂલવિક્રીડિત) દેવોડનેકભવાર્જિતોર્જિતમહા-પાપપ્રદીપાનલો, દેવઃ સિદ્ધિવધૂવિશાલહૃદયા-લકારહારોપમ; દેવોડષ્ટાદશદોષસિધુરઘટાનિર્ભેદપભ્યાનનો, ભવ્યાનાં વિદધાતુ વાચ્છિતફíશ્રીવીતરાગો જિન. | ૩૦ ખાતોડખાપદપર્વતો ગજપદક, સમેતશૈલાભિધઃ, શ્રીમાનું રૈવતક: પ્રસિદ્ધમહિમા, શત્રુંજયો મણ્ડપ; વૈભાર કનકાચલોડર્બુદગિરિ, શ્રીચિત્રકૂટાદયસ્તત્ર શ્રી ઋષભાઇયો જિનવરાઃ કુર્વન્ત વો મડગલમ્ | ૩૩ ..
ચોવીસેય તીર્થંકર પરમાત્માની સ્તુતિરૂપ આ સ્તોત્ર પાક્ષિકાદિ ત્રણ પ્રતિક્રમણોમાં ચૈત્યવંદન તરીકે બોલાય છે. આમાંના ૨૫ સુધીના
For Personal & Private Use Only
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________
૭૯]
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્રા શ્લોકો કલિકાલસર્વજ્ઞ શ્રી હેમચંદ્રાચાર્ય વિરચિત ત્રિષષ્ટિ શલાકાપુરુષચરિત્રના મંગલાચરણ તરીકે હોવા છતાં, મહત્ત્વના હોવાથી તેનો ચૈત્યવંદન તરીકે ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો છે. ૨૫મો અને ૩૧મો શ્લોક પણ તેમના જ અન્ય ગ્રંથોમાંના છે. બાકીના અન્ય આચાર્ય કૃત જણાય છે. ૨૭મો શ્લોક શ્રીમદ્ હરિભદ્રસૂરિ વિરચિત અનેકાન્ત જયપતાકા ગ્રંથના મંગલાચરણરૂપ છે.
*
*
*
*
પ૬. શ્રી જાતસ્યા તિ
(શાર્દૂલવિક્રીડિત) સ્નાતસ્યાપ્રતિમસ્ય મેરુશિખરે, શય્યા વિભો: શૈશવે, રૂપાલોકનવિસ્મયાહતરસ-શ્વાન્યા ભ્રમચ્ચક્ષુષા; ઉન્મેષ્ટ નયનપ્રભાધવલિત, ક્ષીરોદકાશ કયા, વર્લ્સ યસ્ય પુનઃ પુનઃ સ જયતિ, શ્રી વર્ધ્વમાનો જિનઃ || ૧ || હંસાં સાહત-પઘરેણુકપિશ-ક્ષીરાર્ણવાલ્મીભૂતૈઃ, કુમૈરપ્સરસાં પયોધરભરપ્રસ્પદ્ધિભિઃ કામ્યનૈઃ; યેષાં મન્દરરત્નશૈલશિખરે, જન્માભિષેકઃ કૃતઃ, સર્વેઃ સર્વસુરાસુરેશ્વરગëતેષાં નતોડહં ક્રમાનું. ને ૨ /
(ગ્નગ્ધરા) અહેવફત્રપ્રસૂત, ગણધરરચિત, દ્વાદશાંગ વિશાલ, ચિત્ર બહુવર્ણયુક્ત, મુનિગણવૃષભૈર્ધારિત બુદ્ધિમભિઃ ; મોક્ષાગ્રદ્ધારભૂત, વ્રતચરણફલ, ભાવપ્રદીપ, ભઢ્યા નિત્યં પ્રપદ્ય, શ્રતમહમખિલ, સર્વલોકકસારમ્. / ૩ /
For Personal & Private Use Only
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
૮૦
નિષ્પકવ્યોમનીલઘુતિમલસદ્ગશે, બાલચન્દ્રાભદંષ્ટ્ર, મત્ત ઘટ્ટારણ, પ્રર્તમદજલ, પૂરયન્ત સમજ્જાતું; આરૂઢો દિવ્યનાગ, વિચરતિ ગગને, કામદ: કામરૂપી, યક્ષઃ સર્વાનુભૂતિર્દિશતુ મમ સદા, સર્વકાર્યેષુ સિદ્ધિ.... | ૪
*
*
*
*
શ્રીમાન્ કલિકાલસર્વજ્ઞ શ્રી હેમચંદ્રાચાર્ય મહારાજાના શિષ્ય બાલચંદ્રસૂરિએ રચેલી મહાવીર સ્વામીની આહુતિ માત્ર તેમના સંતોષ ખાતર પાલિકાદિ પ્રતિક્રમણોમાં બોલવા શ્રી સંઘે કબૂલ કરેલી છે.
*
*
*
*
પાછ. શ્રી પાક્ષિકાદિ અતિચાર નાસંમિ દંસણમિ અ, ચરણશ્મિ તવમિ તહ ય વીરિયમિક આચરણે આયારો, ઇઅ એસો પંચહા ભણિઓ. || ૧ ||
જ્ઞાનાચાર દર્શનાચાર ચારિત્રાચાર તપાચાર વીર્યાચાર એ પંચવિધ આચારમાંહિ અનેરો જે કોઈ અતિચાર પક્ષ દિવસ માંહિ સૂક્ષ્મ બાદર જાણતા અજાણતાં હુઓ હોય, તે સવિ મને વચને કાયાએ કરી મિચ્છા મિ દુક. ૧ તત્ર જ્ઞાનાચારે આઠ અતિચાર - કાલે વિણએ બહુમાણે, ઉવહાણે તહ અનિહવ; વંજણ અત્થ તદુભએ, અઠ્ઠવિહો નાણમાચારો. ૧i
જ્ઞાન કાળવેળાએ ભણ્યો-ગણ્યો નહીં, અકાળે ભણ્યો. વિનયહીન,
For Personal & Private Use Only
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
બહુમાનહીન, યોગ-ઉપધાનહીન, અનેરા કન્ડે ભણી અનેરો ગુરુ કહ્યો. દેવ-ગુરુ વાંદણે, પડિકમણે, સઝાય કરતાં, ભણતાં ગણતાં, કૂડો અક્ષર કાને માત્રાએ અધિકો-ઓછો ભણ્યો. સૂત્ર કૂડું કહ્યું, અર્થ કૂડો કહ્યો, તદુભય કૂડાં હ્યાં, ભણીને વિસાર્યા. સાધુતણે ધર્મે કાજો અણઉદ્ધર્યું, દાંડો અણપડિલેહે, વસતિ અણશોધે અણપવેસે, અસઝાય અણોક્ઝાયમાંહે શ્રીદશવૈકાલિક પ્રમુખ સિદ્ધાંત ભણ્યોગણ્યો. શ્રાવકતણે ધર્મ ‘થવિરાવલિ, પડિફકમણાં, ઉપદેશમાળા પ્રમુખ સિદ્ધાંત ભણ્યો-ગણ્યો. કાળવેળાએ કાજો અણઉદ્ધર્યો પચ્યો. જ્ઞાનોપગરણ-પાટી, પોથી, ઠવણી, કવળી, નવકારવાળી, સાપડા, સાપડી, “દસ્તરી, ‘વહી, કાગળિયા ઓલિયા પ્રમુખ પ્રત્યે પગ લાગ્યો, થૂક લાગ્યું, ઘૂંકે કરી અક્ષર માંજ્યો, ઓશીસે ઘર્યો, ને છતાં આહાર નિહાર કીધો. જ્ઞાનદ્રવ્ય ભક્ષતાં ઉપેક્ષા કીધી. પ્રજ્ઞાપરાધે વિણાશ્યો, વિણસતો ઉવેખ્યો, છતી શક્તિએ સાર-સંભાળ ન કીધી, જ્ઞાનવંત પ્રત્યે દ્વેષ મત્સર ચિંતવ્યો. અવજ્ઞા-આશાતના કીધી. કોઈ પ્રત્યે ભણતાં-ગણતાં અંતરાય કીધો. આપણા જાણપણાતણો ગર્વ ચિંતવ્યો. મતિજ્ઞાન, શ્રુતજ્ઞાન, અવધિજ્ઞાન, મન:પર્યવજ્ઞાન, કેવલજ્ઞાન એ પંચવિધ જ્ઞાનતણી અસદુહણા કીધી. કોઈ તોતડો બોબડો હસ્યો, ''વિતર્યો. અન્યથા પ્રરૂપણા કીધી. જ્ઞાનાચાર વિષઈઓ અનેરો જે કોઈ અતિચાર પક્ષદિવસ૦ ૧.
૧. સૂત્ર અને અર્થ. ૨. ઉપાશ્રય. ૩. યોગોહન આદિથી યોગ્યતા પ્રાપ્ત કર્યા વિના. ૪. આચાર્યના ચરિત્રો. ૫. દફતર ૬. ચોપડો ૭. લખેલા કાગળના વીંટા ૮. ઝાડો ૯. ઓછી સમજને લીધે ૧૦. ઉપેક્ષા ૧૧. મશ્કરી કરી For Personal & Private Use Only
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
૮૨
દર્શનાચારે આઠ અતિચાર
નિસ્યંકિય નિકંખિય, નિવ્વિતિગિચ્છા અમૂઢટ્ઠિી અ; ઉવવૂહ થિરીકરણે, વચ્છલ્લપભાવણે અટ્ઠ. ||૧||
દેવ ગુરુ ધર્મ તણે વિષે નિઃશંકપણે ન કીધું તથા એકાંત નિશ્ચય ન કીધો. ધર્મ-સંબંધીયા ફળ તણે વિષે નિઃસંદેહ બુદ્ધિ ધરી નહીં. સાધુ-સાધ્વીનાં મલ-મલિન ગાત્ર દેખી દુર્ગચ્છા નિપજાવી, કુચારિત્રીયા દેખી ચારિત્રીયા ઉપર અભાવ હુઓ. મિથ્યાત્વીતણી પૂજા પ્રભાવના દેખી મૂઢદૃષ્ટિપણું કીધું. તથા સંઘમાંહે ગુણવંતતણી અનુપબૃહણા કીધી, અસ્થિરીકરણ, અવાત્સલ્ય, અપ્રીતિ, અભક્તિ નિપજાવી, અબહુમાન કીધું. તથા દેવદ્રવ્ય ગુરુદ્રવ્ય જ્ઞાનદ્રવ્ય સાધારણદ્રવ્ય ભક્ષિત ઉપેક્ષિત પ્રજ્ઞાપરાધે વિણાશ્યાં, વિણસતાં ઉવેખ્યાં, છતી શક્તિએ સારસંભાળ ન કીધી. તથા સાધર્મિક સાથે ક્લહ કર્મબંધ કીધો.અધોતી અષ્ટપડ-મુખકોશ પાખે દેવપૂજા કીધી. બિંબ પ્રત્યે વાસકુંપી ધૂપધાણં કલશ તણો ઠબકો લાગ્યો. બિંબ હાથથકી પાડ્યું. ઊસાસ-નિઃસાસ લાગ્યો. દેહરે ઉપાશ્રયે મલશ્લેષ્માદિક લોહ્યું. દેહરામાંહે હાસ્ય, ખેલ, કેલિ, કુતૂહલ, આહાર, નિહાર કીધાં. પાન, સોપારી, 'નિવેદિઆં ખાધાં. ઢવણાયરિય હાથથકી પાડ્યા, પડિલેહવા વિસાર્યા. જિનભવને ચોરાશી આશાતના, ગુરુ-ગુરુણી પ્રત્યે તેત્રીસ આશાતના કીધી હોય, ગુરુવચન તત્તિ કરી પડિવજ્યું નહીં. દર્શનાચાર વિષઈઓ અનેરો જે કોઈ અતિચાર પક્ષદિવસ૦ ૨.
૧. નૈવેધ
For Personal & Private Use Only
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
ચારિત્રાચારે આઠ અતિચાર પણિહાણ જોગજુત્તો,પંચહિં સમિઈહિં તીહિં ગુનાહિં, એસ ચરિત્તાયારો, અઠવિહો હોઇ નાયબ્બો ||૧|| ઈર્યાસમિતિ તે અણજોએ હિંડ્યા. ભાષાસમિતિ તે સાવદ્ય વચન બોલ્યા. એષણાસમિતિ તે તૃણ, ડગલ, અન્ન, પાણી અસૂઝતું લીધું. આદાનભંડમત્તનિફખેવા સમિતિ તે આસન, શયન, ઉપકરણ, માતરું પ્રમુખ અણપૂંજી જીવાકુલ ભૂમિકાએ મૂક્યું-લીધું. પારિષ્ઠાપનિકાસમિતિ તે મલ, મૂત્ર, શ્લેષ્માદિક અણપૂંજી જીવાકુલ ભૂમિકાએ પરઠવ્યું. મનોગુપ્તિ મનમાં આર્તરૌદ્ર ધ્યાન ધ્યાયાં. વચનગુપ્તિ સાવદ્ય વચન બોલ્યાં. કાયગુપ્તિ શરીર અણપડિલેહ્યું હલાવ્યું, અણપૂંજ બેઠા. એ અષ્ટ પ્રવચન માતા સાધુતણે ઘર્મે સદૈવ અને શ્રાવકતણે ધર્મે સામાયિક પોસહ લીધે રૂડી પેરે પાળી નહીં, ખંડણા વિરાધના હુઈ
ચારિત્રાચાર વિષઈઓ અનેરો જે કોઈ અતિચાર પક્ષ દિવસ૦ ૩.
વિશેષતઃ શ્રાવકતણે ઘર્મે શ્રી સમ્યકત્વમૂલ બાર વ્રત સમ્યકત્વતણા પાંચ અતિચાર. સંકા કંખ વિગિચ્છા
શંકા :-શ્રી અરિહંતતણાં બલ, અતિશય, જ્ઞાનલક્ષ્મી, ગાંભીર્યાદિક ગુણ, શાશ્વતી પ્રતિમા, ચારિત્રીયાના ચારિત્ર, શ્રી જિનવચનતણો સંદેહ કીધો.
For Personal & Private Use Only
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
આકાંક્ષા :- બ્રહ્મા, વિષ્ણુ, મહેશ્વર, ક્ષેત્રપાલ, ગોગો, આસપાલ, પાદર-દેવતા, ગોત્ર-દેવતા, ગ્રહપૂજા, વિનાયક, હનુમંત, સુગ્રીવ, વાલી, નાહ ઇત્યેવમાદિક, દેશ, નગર, ગામ, ગોત્ર, નગરી, જૂજૂઆ દેવ-દેરાના પ્રભાવ દેખી, રોગ આતંક કષ્ટ આવ્ય ઈહલોક પરલોકાર્પે પૂજ્યા-માન્યા. સિદ્ધ વિનાયક
જીરાઉલાને માન્યું-ઇચ્છયું. બૌદ્ધ-સાંખ્યાદિક, સંન્યાસી, ભરડા, ભગત, લિંગીયા, જોગીયા, જોગી, દરવેશ અનેરા દર્શનીયાણા કષ્ટ, મત્ર, ચમત્કાર દેખી પરમાર્થ જાણ્યા વિના ભૂલ્યા, વ્યામોહ્યા. કુશાસ્ત્ર શીખ્યાં, સાંભળ્યાં. શ્રાદ્ધ, સંવછરી, હોળી, બળેવ, માહિપૂનમ, અજાપડવો, પ્રેતબીજ, ગૌરી ત્રીજ, વિનાયક ચોથ, નાગપંચમી, ઝીલણા-છઠ્ઠી, શીલ-સાતમી, ધ્રુવ-આઠમી, નૌલીનવમી, આહવા દશમી, વ્રત-અગ્યારશી,વચ્છબારશી, ઘનતેરશી, અનન્ત-ચઉદશી, અમાવાસ્યા, આદિત્યવાર, ઉત્તરાયણ, નૈવેદ્ય કીધાં. નવોદક, યાગ, ભોગ, ઉતારણાં કીધાં, કરાવ્યાં, અનુમોદ્યો. પીપલે પાણી ઘાલ્યાં, ઘલાવ્યાં. ઘર, બાહિર, ક્ષેત્રે, મળે, કૂવે, તલાવે, નદીએ, કહે, વાવીએ, સમુદ્ર, કુંડે પુણ્ય હેતુ સ્નાન કીધાં, કરાવ્યાં, અનુમોઘાં, દાન દીધાં. ગ્રહણ, શનૈશ્ચર, મહામાસે, નવરાત્રિએ હાહ્યાં. અજાણના ‘થાપ્યા અનેરાઈ વ્રતવતોલાં કીધાં, કરાવ્યાં.
વિતિગિચ્છા - ધર્મસંબંધીયા ફલતણે વિષે સંદેહ કીધો. જિન અરિહંત ધર્મના આગર, વિશ્વોપકારસાગર, મોક્ષમાર્ગના ૧. નાગદેવ-સર્પ. ૨. દિશાપાલ. ૩. ગણેશ. ૪. જુદા જુદા. પ. દેવવિશેષ. ૬. બ્રાહ્મણ. ૭. ફકર. ૮. અજાણ માણસોએ સ્થાપેલાં For Personal & Private Use Only
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર દાતાર ઈસ્યા ગુણ ભણી ન માન્યા- ન પૂજ્યા. મહાસતી-મહાત્માની ઈહલોક-પરલોક સંબંધીયા ભોગ-વાંછિત પૂજા કીધી. રોગ આતંક કષ્ટ આબે ખીણ વચન ભોગ માન્યા. મહાત્માના ભાત-પાણી, મલ, શોભાતની નિંદા કીધી. કુચારિત્રીયા દેખી ચારિત્રયા ઉપર કુભાવ હુઓ.
મિથ્યાત્વતણી પૂજા-પ્રભાવના દેખી પ્રશંસા કીધી, પ્રીતિ માંડી. દાક્ષિણ્યલગે તેહનો ઘર્મ માન્યો, કીધો. શ્રી સમ્યક્ત્વ વિષઈઓ અનેરો જે કોઈ અતિચાર પક્ષદિવસમાંહિ ૦.
પહેલે શૂલપ્રાણાતિપાત વિરમણવ્રતે પાંચ અતિચાર વહબછવિચ્છેએ દ્વિપદ ચતુષ્પદ પ્રત્યે રીસવશે ગાઢો 'ઘાવ ઘાલ્યો, ગાઢ બંધને બાંધ્યો, અધિક ભાર ઘાલ્યો, નિલંછન કર્મ કીધાં. ચારા-પાણીતણી વેળાએ સાર-સંભાળ ન કીધી. લેહણ-દેણે કિણહિ પ્રત્યે લંઘાવ્યો, તેને ભૂખે આપણે જમ્યા, કન્ડે રહી મરાવ્યો, બંદીખાને ઘલાવ્યો. સળ્યાં ધાન્ય તાવડે નાખ્યાં, દળાવ્યાં, ભરડાવ્યાં, શોધી ન વાપર્યાં. ઈંધણ, છાણાં અણશોધ્યાં બાળ્યાં, તેમાંહિ સાપ, વિંછી, ખજુરા, અરવલા, માંકડ, જુઆ, શિંગોડા, સાહતા મૂઆ, દુહવ્યા, રૂડે સ્થાનકે ન મૂક્યાં. કીડી-મંકોડાના ઈડાં ‘વિછોહ્યાં. લીખ ફોડી. ઉદેહી, કીડી, મંકોડી, ઘીમેલ, કાતરા, ચૂડેલ, પતંગિયાં,દેડકાં, અલસિયાં, ઈયળ, કુતા, ડાંસ, મસા, મગતરા, માખી, તીડ પ્રમુખ જીવ વિણઠા. માળા હલાવતાં-ચલાવતાં પંખી, ચક્લા, કાગતણા, ઈંડાં ફોડ્યાં. અનેરા એકૅઢિયાદિક જીવ વિણાસ્યા, ચાંપ્યા, દુહવ્યા.
૧. આકરો ૨. પ્રહાર ૩. પકડતાં ૪. જુદા કર્યા For Personal & Private Use Only
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
કાંઈ હલાવતાં ચલાવતાં પાણી છાંટતાં, અનેરા કાંઈ કામ-કાજ કરતાં નિર્ધ્વસપણું કીધું. જીવરક્ષા રૂડી ન કીધી. સંખારો સૂછ્યો. રૂડું ગળણું ન કીધું. અણગળ પાણી વાપર્યું. અણગળ પાણીએ ઝીલ્યા, લુગડાં ધોયાં. ખાટલા તાવડે નાંખ્યા, ઝાટક્યા. જીવાભૂમિ લીંપી. વાશી ગાર રાખી. દળણે, ખાંડણે, લીંપણે રૂડી જયણા ન કીધી. આઠમ ચઉદશના નિયમ ભાંગ્યા. ધૂણી કરાવી. પહેલે શૂલપ્રાણાતિપાત વિરમણ વ્રત વિષઈઓ અનેરો જે કોઈ અતિચાર પક્ષદિવસમાંહિ૦ ૧. બીજે સ્થૂલ મૃષાવાદવિરમણવ્રતે પાંચ અતિચાર સહસા રહસ્સ દારે સહસાતુ કારે કુણહિપ્રત્યે અજુગતું *આળઅભ્યાખ્યાન કીધું. સ્વદારા મંત્રભેદ કીધો. અનેરા કુણહિનો મંત્ર આલોચ્યો. મર્મ પ્રકાશ્યો. કુણહીને અનર્થ પાડવા કૂડી બુદ્ધિ કીધી, કૂડો લેખ લખ્યો, કૂડી સાખ ભરી. થાપણમોસો કીધો. ન્યા, ગૌ, ઢોર, ભૂમિ સંબંધી લેહણે દેહણે વ્યવસાયે વાદ-વઢવાડ કરતાં મોટકું જૂઠું બોલ્યા. હાથ-પગતણી ગાળ દીધી. કડકડા મોડ્યા. મર્મ વચન બોલ્યા. બીજે સ્થૂલ મૃષાવાદ-વિરમણ વ્રત-વિષઈઓ અનેરો જે કોઈ અતિચાર પક્ષ૦ ૨.
ત્રીજે સ્થૂલ અદત્તાદાનવિરમણવ્રતે પાંચ અતિચાર તેના -હડપ્પાઓગે. ઘર, બાહિર, ક્ષેત્ર, ખળે, પરાઈ વસ્તુ અણમોકલી લીધી, વાવરી. ચોરાઈ વસ્તુ વહોરી ચોર, ઘાડ પ્રત્યે
૧. કલંક ૨. પોતાની સ્ત્રીની છાની છાની વાત પ્રગટ કરી. ૩. થાપણ
ઓળવી ૪. હાથ ભાંગે, પગ ભાંગે એમ કહ્યું. ૫. ખરીદ કરી. For Personal & Private Use Only
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮૭
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
સંકેત કીધો; તેહને સંબલ દીધું, તેહની વસ્તુ લીધી. વિરુદ્ધ રાજ્યાતિક્રમ કીધો. નવા-પુરાણા, સરસ-વિરસ, સજીવ-નિર્જીવ વસ્તુના ભેળસંભેળ કીધા. કૂડે કાટલે તોલે માપે વહોર્યા. દાણચોરી કીધી. કુણહિને લેખે 'વરસ્યો, સાટે લાંચ લીધી. કૂડો કરતો કાઢ્યો. વિશ્વાસઘાત કીધો. પરપંચના કીધી. 'પાસંગ કૂડા કીધા, દાંડી ચઢાવી. 'લહકે-ત્રહકે કૂડાં કાટલાં, માન માપાં કીધાં. માતા, પિતા, પુત્ર, મિત્ર, કલત્ર વંચી કુણહિને દીધું. જુદી ગાંઠ કીધી. થાપણ
ઓળવી. કુણહિને લેખે-પલેખે ભુલાવ્યું. પછી વસ્તુ ઓળવી લીધી. ત્રીજે સ્થૂલ અદત્તાદાનવિરમણવ્રત વિષઈઓ અનેરો જે કોઈ અતિચાર પક્ષ દિવસ૦ ૩.
ચોથે સ્વદારા-સંતોષ-પરસ્ત્રીગમનવિરમણવ્રતે પાંચ અતિચાર અપરિગહિયા-ઇત્તર૦ અપરિગૃહીતાગમન, ઇવરપરિગૃહીતાગમન કીધું. વિધવા, વેશ્યા, પરસ્ત્રી, કુલાંગના, સ્વદારા-શોકતણે વિષે દ્રષ્ટિવિપર્યાસ કીધો. સરાગ વચન બોલ્યા. આઠમ, ચઉદશ, અનેરી પર્વતિથિના નિયમ લઈ ભાંગ્યા. *ઘરઘરણાં કીધાં-કરાવ્યાં. વર-વહુ વખાણ્યાં. કુવિકલ્પ ચિંતવ્યો. અનંગક્રીડા કીધી. સ્ત્રીનાં અંગોપાંગ નીરખ્યાં. પરાયા વિવાહ જોડ્યા. ઢીંગલા-ઢીંગલી પરણાવ્યા. કામ-ભોગતણે વિષે તીવ્ર અભિલાષ કીધો. અતિક્રમ, વ્યતિક્રમ, અતિચાર, અનાચાર સુણેસ્વપ્નાન્તરે હુઆ. કુસ્વપ્ન લાવ્યાં. નટ, વિટ, સ્ત્રી શું હાંસુ કીધું.
૧. છેતર્યો ૨. કાંટાના બે પાસા. ૩. લહેકો કરી. ૪. નાતરાં. For Personal & Private Use Only
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
८८
ચોથે સ્વદારાસંતોષ-પરસ્ત્રીગમનવિરમણ વ્રત વિષઈઓ અનેરો જે કોઈ અતિચાર પક્ષ૦ ૪.
પાંચમે સ્થૂલ પરિગ્રહપરિમાણવ્રતે પાંચ અતિચાર ધણધનખિત્ત-વત્થ૦ ધન, ધાન્ય, ક્ષેત્ર ‘વાસ્તુ, રૂપ્ય, સુવર્ણ, ‘કુષ્ય, દ્વિપદ, ચતુષ્પદ, એ નવવિધ પરિગ્રહતણા નિયમ ઉપરાંત વૃદ્ધિ દેખી મૂર્છા લાગે સંક્ષેપ ન કીધો. માતા, પિતા, પુત્ર, સ્ત્રીતણે લેખે કીધો. પરિગ્રહ-પરિમાણ લીધું નહીં, લઈને પડ્યું નહિ, પઢવું વિસાર્યું, અ-લીધું મેલ્યું, નિયમ વિસાર્યા. પાંચૂમે સ્થૂલ પરિગ્રહપરિમાણવ્રત વિષઈઓ અનેરો જે કોઈ અતિચાર પક્ષ૦ ૫.
છò દિક્પરિમાણવ્રતે પાંચ અતિચાર ગમણસ્સ ઉ પરિમાણે૦ ઊર્ધ્વદિશિ, અધોદિશિ, તિર્યદિશિએ જાવા આવવા-તણા નિયમ લઈ ભાંગ્યા. અનાભોગે વિસ્મૃતિ લગે અધિક ભૂમિ ગયા. પાઠવણી આઘી-પાછી મોક્લી. વહાણ વ્યવસાય કીધો. વર્ષાકાળે ગામતરું કીધું. ભૂમિકા એક ગમા સંક્ષેપી, બીજી ગમા વધારી. છટ્ટે દિક્પરિમાણવ્રત વિષઈઓ અનેરો જે કોઈ અતિચાર પક્ષ દિવસમાંહિ૦ ૬.
સાતમે ભોગોપભોગ વિરમણવ્રતે ભોજન આશ્રયી પાંચ અતિચાર અને કર્મકુંતી પંદર અતિચાર, એવં વીશ અતિચાર સચિત્તે પડિબદ્ધે સચિત્ત નિયમ લીધે અધિક સચિત્ત લીધું. અપાહાર દુષ્પાહાર, તુચ્છઔષધિતણું ભક્ષણ કીધું. ઓળા,
૧. ઘર વગેરે. ૨. તાંબુ, પિત્તળ વગેરે ધાતુઓ. ૩. મોકલવા યોગ્ય વસ્તુ.
For Personal & Private Use Only
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮િ૯]
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
*ઉંબી, પોંક, પાપડી ખાધાં. સચિત્ત-દવ્ય-વિગઈ-વાણહ તંબોલવલ્થ-કુસુમેસુવાહણ-સાયણ-વિલવણ, બંભ-દિસિ-હાણ-ભત્તેસુલ એ ચૌદ નિયમ દિનગત રાત્રિગત લીધા નહીં, લઈને ભાંગ્યા. બાવીશ અભક્ષ્ય, બત્રીશ અનંતકાયમાંહિ આદુ, મૂળા, ગાજર, પિંડ, પિંડાલુ, કચુરો, સૂરણ, કુણી-આંબલી, ગલો, વાઘરડાં ખાધાં. વાશી-કઠોળ, પોલી રોટલી, ત્રણ દિવસનું ઓદન લીધું. મધુ, મહુડાં, માખણ, માટી, વેંગણ, પીલુ, પીચ, પંપોટા, વિષ, હિમ, કરતા, ઘોલવડા, અજાણ્યાં ફળ, ટીબરું, ગુંદા, મહોર, બોળઅથાણું, આમ્બલ બોર, કાચું મીઠું, તિલ, ખસખસ, કોઠિંબડાં ખાધાં. રાત્રિભોજન કીધાં. લગભગ વેળાએ વાળું કીધું. દિવસ વિણ ઉગે શિરાવ્યા.
તથા કર્મતઃ પંદર કર્માદાન. ગાલ-કમે, વણ-કમ્મ, સાડી-કમ્મ, ભાડી કમે, ફોડી કમે એ પાંચ કર્મ. દંતવાણિજ્જ, લખ-વાણિજ્જ, રસ -વાણિજે, કેસ-વાણિજે, વિસ-વાણિજ્જ એ પાંચ વાણિજ્ય. જેતપિલણ-કમે, નિલંછણ-કમે, દવચ્ચિદાવણયા, સર-દહ-તલાય–સોસણયા, અસઈ-પોસણયા એ પાંચ સામાન્ય. એ પાંચ કર્મ, પાંચ વાણિજ્ય, પાંચ સામાન્ય એવું પંદર કર્માદાન બહુસાવદ્ય, મહારંભ, ‘રાંગણ, લીહાલા કરાવ્યા. ઈટ નિભાડા પકાવ્યાં. ઘાણી, ચણા, પકવાન કરી વેચ્યાં. વાશી માખણ તવાવ્યાં. તિલ વહોર્યા, ફાગણમાસ ઉપરાંત રાખ્યા. દલીદો:
૧. ઘઉનું કણસેલું ૨. ખાટાં. ૩. રંગાવવાનું કામ. ૪. કોલસા કરવાનું કામ ૫. તલમાં ગોળ પાણી નાખી કૂટીને બનાવવાની સાંની For Personal & Private Use Only
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
૯૦ કીધો. અંગીઠા કરાવ્યા. શ્વાન, બિલાડા, 'સૂડા, ‘સાલહિ પોષ્યા. અનેરા જે કાંઈ બહુ સાવદ્ય ખરકર્માદિક સમાચય. વાશી ગાર રાખી. લીંપણે ગુંપણે મહારંભ કીધો. અણશોધ્યા ચૂલા સંધૂક્યા. ધી, તેલ, ગોળ, છાશતણાં ભાજન ઉઘાડાં મૂક્યાં. તેમાં હિ માખી,કુંતી, ઉંદર, ગીરોલી પડી, કીડી ચડી, તેની જયણા ન કીધી. સાતમે ભોગપભોગ વિરમણવ્રત વિષઈઓ અનેરો જે કોઈ અતિચાર પક્ષ દિવસમાંહિ૦ ૭.
આઠમે અનર્થદંડ વિરમણવ્રતે પાંચ અતિચાર કંદખે કુઇએ. કંદર્પ લગે, વિટચેષ્ટા, હાસ્ય, ખેલ, કુતૂહલ કીધા. પુરુષ-સ્ત્રીના હાવભાવ, રૂપ, શૃંગાર, વિષયરસ વખાણ્યા. રાજકથા, ભક્તકથા, દેશકથા, સ્ત્રીકથા કીધી. પરાઈ તાંત કીધી. તથા પૈશુન્યપણું કીધું. આર્ત-રૌદ્ર ધ્યાન ધ્યાયાં. ખાંડા, કટાર, કોશ, કુહાડા, રથ, ઉખલ, ‘મુશલ, અગ્નિ, ઘરટી, “નિસાહ, દાતરડાં પ્રમુખ અધિકરણ મેલી દાક્ષિણ્ય લગે માગ્યા આપ્યા. પાપોપદેશ કીધો. અષ્ટમી, ચતુર્દશીએ ખાંડવા દળવાતા નિયમ ભાંગ્યા. મુખપણા લગે અસંબદ્ધ વાક્ય બોલ્યા, પ્રમાદાચરણ સેવ્યા. * અંઘોલે, નાહ, દાતણે, પગધોઅણે ખેલ, પાણી, તેલ, છાંટ્યાં. ઝીલણ ઝીલ્યા, જુગટે રમ્યા, હિંચોળે હિંચ્યા, નાટક પ્રેક્ષણક
૧. સોનીના ચૂલા. ૨. પોપટ. ૩. વનનો પોપટ. ૪. સળગાવ્યા. પ. હલકી વાત. ૬. તલવાર. ૭. અનાજ વગેરે ખાંડવાનો ખાંડણિયો. ૮. સાંબેલું. ૯. દાળ વાટવાની છીપર. ૧૦. એકઠી કરીને. ૧૧. પીઠી ચોળવી. ૧૨.
શ્લેષ્મ For Personal & Private Use Only
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
જોયા. કણ, કુવસ્તુ, ઢોર લેવરાવ્યા, કર્કશ વચન બોલ્યા. આક્રોશ કીધા. અબોલા લીધા. કરકડા મોડ્યા. મચ્છર ઘર્યો. ‘સંભેડા લગાડ્યા. શ્રાપ દીધા.ભેંસા, સાંઢ, હુડુ, કુકડા, શ્વાનાદિ કાર્યા, ઝુઝતા જોયા. “ખાધિ લગે અદેખાઈ ચિંતવી. માટી, મીઠું, કણ કપાસિયા, કાજવિણ ચાંપ્યા, તે ઉપર બેઠા. આલી વનસ્પતિ ખૂંદી. સૂઈ, શસ્ત્રાદિક નિપજાવ્યા. ઘણી નિદ્રા કીધી. રાગ-દ્વેષ લગે એકને
ઋદ્ધિ પરિવાર વાંછી, એકને મૃત્યુહાનિ વાંછી. આઠમે અનર્થદંડ વિરમણવ્રતવિષઈઓ અનેરો જે કોઈ અતિચાર પક્ષ૦ ૮.
નવમે સામાયિકવ્રતે પાંચ અતિચાર તિવિહે દુપ્પણિહાણે સામાયિક લીધે મને આહટ્ટ દોહટ્ટ ચિંતવ્યું. સાવદ્ય વચન બોલ્યા. શરીર અણપડિલેહ્યું હલાવ્યું. છતી વેળાએ સામાયિક ન લીધું. સામાયિક લઈ ઉઘાડે મુખે બોલ્યાં. ઉંઘ આવી. વાત, વિકથા, ઘરતણી ચિંતા કીધી, વીજ દીવા તણી ઉજેહિ હુઈ. કણ, કપાસીયા માટી, મીઠું, ખડી, વાવડી, અરણેટ્ટો, પાષાણ પ્રમુખ ચાંપ્યા. પાણી, નીલ, ફૂલ, સેવાલ, હરિયકાય, બીયકાય ઈત્યાદિ *આભડ્યા. સ્ત્રી, તિર્યંચ તણા નિરંતર-પરંપર સંઘટ્ટ હુઆ. મુહપત્તિ ઉલ્લંઘટ્ટી. સામાયિક અણપૂછ્યું પાર્યું, પારવું વિસાર્યું. નવમે સામાયિક વ્રત વિષઈઓ અનેરો જે કોઈ અતિચાર પક્ષદિવસમાંહિ૦ ૯.
દશમે દેશાવગાસિક વ્રતે પાંચ અતિચાર આણવણે પેસવો, આણ-વણપ્પાઓગે, પેસવણપ્પઓગે, સદાણવાઈ, રૂવાણવાઈ, બહિયાપુગ્ગલ-પફખેવે. નિયમિત
૧. હલકી સડેલી વસ્તુ. ૨. સાચી જૂઠી વાત. ૩. પાડા. ૪. બોકડા. પ. ખોટના લીધે. ૬. સ્પર્યા
For Personal & Private Use Only
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
૯િ૨ |
ભૂમિકામાંહિ બાહિરથી કાંઈ અણાવ્યું, આપણ કહેથકી બાહર કાંઈ મોકલ્યું. અથવા રૂપ દેખાડી, કાંકરો નાખી, સાદ કરી આપણપણું છતું જણાવ્યું. દશમે દેશાવગાસિક વ્રત વિષઈઓ અનેરો જે કોઈ અતિચાર પક્ષદિવસમાંહિ૦ ૧૦.
અગિયારમે પૌષધોપવાસવતે પાંચ અતિચાર સંશાચ્ચારવિહિ૦ અપ્પડિલેહિય, દુપ્પડિલેહિય, સિજ્જાસંથારએ, અપડિલેહિય, દુપ્પડિલેહિય, ઉચ્ચાર-પાસવણ ભૂમિ, પોસહ લીધે સંથારાતણી ભૂમિ ન પૂંજી. બાહિરલાં લહુડાં ‘વડાં સ્પંડિલ દિવસે શોધ્યાં નહીં, પડિલેહ્યાં નહીં. માતરું અણપૂછ્યું હલાવ્યું, અણપૂંજી ભૂમિકાએ પરાઠવ્યું. પરઠવતાં “અણુજાણહ જસુગ્ગડો' ન કહ્યો. પરઠવ્યા પૂઠ વાર ત્રણ “વોસિરે વોસિરે'ને કહ્યું. પોસહશાલામાંહિ પેસતાં “નિસીહિ' નિસરતાં “આવર્સીહિ' વાર ત્રણ ભણી નહીં. પુઢવી, અપુ, તેલ, વાઉ, વનસ્પતિ, ત્રસકાયતણા સંઘટ્ટ પરિતાપ ઉપદ્રવ હુઆ. સંથારાપોરિસતણો વિધિ ભણવો વિસાય, પોરિસીમાંહે ઉંધ્યા. અવિઘે સંથારો પાથર્યો. પારણાદિતણી ચિંતા કીધી. કાળવેળાએ દેવ ન વાંદ્યા. પડિકમણું ન કીધું. પોસહ અસૂરો લીધો. સવેરો પાર્યો. પર્વતિથિએ પોસહ લીધો નહીં. અગિયારમે પૌષધોપવાસ વ્રત વિષઈઓ અનેરો જે કોઈ અતિચાર પક્ષ૦ ૧૧.
બારમે અતિથિસંવિભાગવતે પાંચ અતિચાર સચિવે નિફિખવણે - સચિત્ત વસ્તુ છેઠ ઉપર છતાં મહાત્મા મહાસતી પ્રત્યે અસૂઝતું દાન દીધું. દેવાની બુદ્ધિએ અસૂઝતું ફેડી સૂઝતું કીધું,
૧. લઘુનીતિ (પેશાબ) ૨. વડીનીતિ (ઝડો) For Personal & Private Use Only
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર પરાયું ફેડી આપણું કીધું. અણદેવાની બુદ્ધિએ સૂઝતું ફેડી અસૂઝતું કીધું, આપણું ફેડી પરાયું કીધું. વહોરવા વેળા ટળી રહ્યા. અસૂર કરી મહાત્મા તેડ્યા. મત્સર ધરી દાન દીધું. ગુણવંત આવ્યે ભક્તિ ન સાચવી. છતી શક્તિએ સાહસ્મિવચ્છલ્લ ન કીધું. અનેરાં ધર્મક્ષેત્ર સીદાતા છતી શક્તિએ ઉદ્ધર્યા નહીં. દીન ક્ષીણ પ્રત્યે અનુકંપાદાન ન દીધું. બારમે અતિથિસંવિભાગવતવિષઈઓ અનેરો જે કોઈ અતિચાર પક્ષ૦ ૧૨.
સંલેષણાતણા પાંચ અતિચાર ઈહલોએ પરલોએ ઈહલોગાસંસપ્પગે પરલોગાસંસપ્પઓગે જીવિયાસંસપ્પઓગે મરણાસંસપ્પઓગે, કામભોગાસંસપ્પાઓગે. ઈહલોકે ધર્મના પ્રભાવ લગે રાજ-દ્ધિ, સુખ, સૌભાગ્ય, પરિવાર વાંડ્યા. પરલોકે દેવ, દેવેંદ્ર, વિદ્યાધર, ચક્રવર્તી તણી પદવી વાંછી. સુખ આવ્યું જીવિતવ્ય વાંછયું, દુઃખ આવ્યે મરણ વાંછયું. કામભોગતણી વાંછા કીધી. સંલેષણાવ્રત વિષઈઓ અનેરો જે કોઈ અતિચાર પક્ષ૦ ૧૩.
તપાચાર બાર ભેદ છ બાહ્ય, છ અભ્યત્તર. અણસણખૂણોઅરિઆ૦ અણસણ ભણી ઉપવાસ વિશેષ પર્વતિથિએ છતી શક્તિએ કિધો નહીં. ઊણોદરી વ્રત તે કોળિયા પાંચ સાત ઊણા રહ્યા નહીં. વૃત્તિ સંક્ષેપ તે દ્રવ્ય ભણી સર્વ વસ્તુનો સંક્ષેપ કીધો નહીં. રસત્યાગ તે વિગયત્યાગ ન કીધો. કાયલેશ લોચાદિક કષ્ટ સહન કર્યા નહીં. સંલીનતા અંગોપાંગ સંકોચી રાખ્યાં નહીં. પચ્ચકખાણ ભાંગ્યાં. પાટલોડગડગતો પડ્યો ૧. અટકાવ્યો નહિ - સ્થિર ન કર્યો
For Personal & Private Use Only
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
નહીં. ગંઠસી, પોરિસી, સાઢપોરિસી, પુરિમઢ, એકાસણું, બેઆસણું, નીવિ, આયંબિલ પ્રમુખ પચ્ચકખાણ પારવું વિસાવું. બેસતાં નવકાર ન ભણ્યો. ઊઠતાં પચ્ચખાણ કરવું વિસાયું. ગંક્ષી ભાંગ્યું. નીવિ, આયંબિલ, ઉપવાસાદિ તપ કરી કાચું પાણી પીધું, વમન હુઓ. બાહ્યત પવિષઈઓ અનેરો જે કોઈ અતિચાર પક્ષદિવસમાંહિ૦ ૧૪.
અભ્યત્તર તપ પાયશ્ચિત્ત વિશઓ૦ મનશુદ્ધ ગુરુ કન્ડે આલોઅણા લીધી નહીં. ગુરુદત્ત પ્રાયશ્ચિત્ત તપ લેખાશુદ્ધ પહુંચાડ્યો નહીં. દેવ, ગુરુ, સંઘ, સાહમિઅ પ્રત્યે વિનય સાચવ્યો નહીં. બાળ, વૃદ્ધ, ગ્લાન, તપસ્વી, પ્રમુખનું વેયાવચ્ચ ન કીધું. વાચના, પૃચ્છના, પરાવર્તના, અનુપ્રેક્ષા, ધર્મકથા લક્ષણ પંચવિધ સ્વાધ્યાય ન કીધો. ઘર્મધ્યાન, શુલધ્યાન ન ધ્યાયાં. આર્તધ્યાન, રૌદ્રધ્યાન ધ્યાયાં. કર્મક્ષયનિમિત્તે લોગસ્સ દશ વીશનો કાઉસ્સગ્ન ન કીધો. અત્યંતર તપ વિષઈઓ અનેરો જે કોઈ અતિચાર પક્ષદિવસમાંહિ૦ ૧૫.
વિર્યાચારના ત્રણ અતિચાર અણિગુહિઅ-બલવીરિઓ૦ પઢવે ગુણવે વિનય વેયાવચ્ચ દેવપૂજા સામાયિક પોસહ દાન શીલ તપ ભાવનાદિક ધર્મત્યને વિષે મનવચન-કાયાતણું છતું બળ, છતું વીર્ય ગોપવ્યું. રૂડાં પંચાંગ ખમાસમણ ન દીધાં. વાંદણાતણા આવર્તવિધિ સાચવ્યા નહીં. અન્યચિત્ત નિરાદરપણે બેઠા. ઉતાવળું દેવવંદન પડિફકમણું કીધું. વિર્યાચારવિષઈઓ અનેરો જે કોઈ અતિચાર પક્ષદિવસમાંહિ૦ ૧૬. ૧. શારીરિક બળ. ૨. આત્માનું બળ. For Personal & Private Use Only
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
નાણાઇઅઠ પઇવય, સમ્મસંહણ પણ પાર કમેસુ, બારસ તપ વીરિઅતિગં, ચઉવ્વીસર્ય અઈઆરા. IIII
પડિસિદ્ધાણે કરણે પ્રતિષેધ અભક્ષ્ય અનંતકાય બહુબીજભક્ષણ મહારંભ પરિગ્રહાદિક કીધાં. જીવાજીવાદિક સૂક્ષ્મ વિચાર સહ્યા નહીં. આપણી કુમતિ લગે ઉત્સુત્ર પ્રરૂપણા કીધી. તથા પ્રાણાતિપાત મૃષાવાદ અદત્તાદાન મૈથુન પરિગ્રહ ક્રોધ માન માયા લોભ રાગ દ્વેષ કલહ અભ્યાખ્યાન પૈશુન્ય રતિ-અરતિ પરપરિવાદ માયા-મૃષાવાદ મિથ્યાત્વશલ્ય એ અઢાર પાપસ્થાનક કીધાં કરાવ્યાં અનુમોદ્યો હોય. દિનકૃત્ય પ્રતિક્રમણ વિનય વૈયાવચ્ચ ન કીધાં. અનેરું જે કાંઈ વીતરાગની આજ્ઞાવિરુદ્ધ કીધું કરાવ્યું અનુમોડ્યું હોય, એ ચિહું પ્રકારમાંહે અનેરો જે કોઈ અતિચાર પક્ષ દિવસમાંહિ સૂક્ષ્મ-બાબર જાણતાં-અજાણતાં હુઓ હોય, તે સવિ મને વચને કાયાએ કરી મિચ્છા મિ દુકકડ. ૧૭
એવંકારે શ્રાવકતણે ધર્મ સમ્યકત્વ મૂળ બાર વ્રત, એક્સો ચોવીસ અતિચારમાંહિ અનેરો જે કોઈ અતિચાર પક્ષદિવસમાંહિ૦
*
*
*
*
૫૮. શ્રી અંજતશાંતિ સાવન અજિએ જિઅ-સબ્યુભય, સંતિં ચ પસંત-સવ્ય-ગમ-પાવે; જયગુરૂ સંતિગુણકરે, દોવિ જિણવરે પરિવયામિ. ૧. ગાહા. વવગય-મંગુલભાવે, તેહ વિફલતવ-નિમ્પલસતાવે; નિવમ-મહપ્રભાવે, થોસામિ સુદિક્ષભાવે. ૨. ગાહા.
૧. ન કરવા યોગ્ય કરવું, કરવા યોગ્ય ન કરવું, વીતરાગના વચનની શ્રદ્ધા ન Janકરવી અને તેઓશ્રીના વચનથી વિપરીત બોલતું એ ચાર પ્રકારy.jainelibrary.org
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
સદુખ્વ્પસંતીણં, સવ્વપાવપસંતીણું;
સયા અજિઅસંતીણં, નમો અજિઅસંતીર્ણ. ૩. સિલોગો.
અજિઅજિણ! સુહપ્પવત્તાં, તવ પુરસુત્તમ! નામકિત્તર્ણ; તહ ય ધિઇમઇપ્પવત્તળું, તવ ય જિષ્ણુત્તમસંતિ! કિત્તર્ણ. ૪. માગહિ.
કિરિઆ-વિહિ-સંચિઅ-કમ્મ-ક્લિસ-વિમુક્બયર, અજિઅં નિચિઅં ચ ગુણેહિં મહામુણિ-સિદ્ધિગયું; અજિઅસ્સ ય સંતિ-મહામુણિણો વિ અ સંતિકરું, સયયં મમ નિવ્વુઇ-કારણયં ચ નમંસણયું. ૫. આલિંગણયું.
પુરિસા! જઇ દુક્ષ્મવારણું,
જઇ અ વિમગૃહ સુખકારણે;
અજિઅં સંતિ ચ ભાવઓ,
અભયકરે સરણું પવજ્જહા. ૬. માગહિઆ.
e
અરઇ-૨ઇ-તિમિર-વિરહિઅ-મુવરય-જરમરણ,
સુર-અસુર-ગરુલ-ભયગવઇ-પયય-પણિવઇઅં; અજિઅ-મહમવિ અ સુનયનય-નિણ-મભયકરું, સરણ-મુવસરિઅ ભુવિ-દિવિજ-મહિઅં સયયમુવણમે. ૭ સંગયયં.
તં ચ જિષ્ણુત્તમ-મુત્તમ-નિત્તમ-સત્તધર, અજ્જવ-મદ્દવ-ખંતિ-વિમુત્તિ-સમાહિનિશ્ચિં;
સંતિકરું પણમામિ દમુત્તમ-તિત્થયદં, સંતિ-મુણી મમ સંતિસમાહિવર દિસઉ. ૮ સોવાણયું.
For Personal & Private Use Only
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
સાવર્થીિ-પુવપત્થિવ ચ વરહસ્થિ-મયૂય-પસત્ય વિચ્છિન્નસંધિય, થિર – સરિચ્છ – વર્જી, મયગલ - લીલાયમાણ – વરગંધહત્યિપત્થાણપસ્થિય સંથવારિહં; હસ્થિ-હત્વબાહુ દંતકણગ-અગનિવડય-પિંજરે પવર-લખણોવચિઅ-સોમ-ચારુ-રૂવ, સુઇસુહમણાભિરામ-પર-રમણિજ્જ-વરદેવદુંદુહિ-નિનાય-મહુરયરસુહગિર. ૯. વેઢઓ. અજિએ જિઆરિગણું, જિઅ-સવભય ભવોહરિઉં; પણમામિ અહં પયઓ, પાવ પસમેઉ મે ભયનં. ૧૦. રાસાલુદ્ધઓ. કરુણવય-હત્થિણા ઉર-નરીસરો પઢમં તઓ મહાચફકવષ્ટિભોએ મહિપ્પભાવો, જો બાવરરિપુરવર-સહસ્સવરનગર-નિગમજણવયવઈ બત્તીસા-રાયવર-સહસાણુયાયમગ્નો; ચઉદસવરરયણનવમહાનિહિ-ચઉસઠિ સહસ-પવર-જુવઈણ સુંદરવઈ, ચુલસીહિય-ગ-રહસયસહસ્સસામી છન્નવઈ-ગામકોડિ-સામી આસી જો ભારહંમિ ભયનં. ૧૧. વેઢઓ. તે સંતિ સંતિકર, સંતિષ્ણ સવભયા; સંતિ ગુણામિ જિ, સંતિ વિહેઉ મે. ૧૨. રામાનંદિઅયું.
ઈફખાગ! વિદેહનરીસર! નરવસહા! મુશિવસહા!, નવસારય-સસિસકલાણણ! વિગતમા! વિહુઅરયા; અજિઉત્તમ-તેઅ! ગુણહિં મહામુણિ ! અમિઅબલા! વિલેલકુલા', પણમામિ તે ભવ-ભય-મૂરણ! જગસરણા! મમ સરણ. ૧૩. ચિત્તલેહા.
For Personal & Private Use Only
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
૯૮
દેવ-દાણ-વિંદ-ચંદ-સૂર-વંદ! હઠતુટ્ય! જિલ્ડ! પરમલહેં-રૂવ! ધંત-પ્પ-પટ્ટ-સેમ-સુદ્ધ-નિદ્ધ-ધવલદંત-પતિ! સંતિ. સત્તિ-કિત્તિ-મુત્તિ-જુત્તિ-ગુત્તિ-પવર!, દિરતેઅ-વંદ-ધેય! સવ્વલોઅ-ભાવિઅધ્વભાવ! ણેય! પઇસ મે સમાહિં. ૧૪. નારાયઓ. વિમલસસિ-કલાઇરેઅ-સોમ, વિતિમિર-સૂરકરાઈરેઅ-તે અં; તિઅસવઈ-ગણાઇરેઅ-રૂવે, ઘરણિધરપ્પવરારે અ-સાર. ૧૫. કુસુમલયા. સત્તે આ સયા અજિએ, સારીરે અ બલે અજિઅં; તવ સંજમે આ અજિએ, એસ કૃણામિ જિર્ણ અજિસં. ૧૬. ભુઅગપરિરિગિએ. સોમગુણહિં પાવઈ ન ત નવ-સરય-સસી, તેઅ-ગુણહિં પાવઈ ન ત નવ-સરય-રવી; રૂવગુણહિં પાવઈ ન તં તિઅસગણવઈ, સારગુણહિં પાવઈ ન ત ઘરણિધરવઈ. ૧૭. ખિજ્જિયું. તિર્થીવર-પવત્તાય તમરય-રહિયું, ધીરજણ-થુઅશ્ચિમં ચુઅકલિ-કલુસં; સંતિસુહ-પ્પવત્તયં તિગરણ-પયઓ, સંતિમહં મહામુણિ સરણમુવણમે. ૧૮ લલિઅય. વિણઓણય-સિરરઈ-અંજલિ-રિસિગણ-સંકુએ થિમિએ, વિબુહાશિવ-ધણવદ-નરવઈ-થુઅ-મહિ-અચ્ચિએ બહુસો; For Personal & Private Use Only
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________
૯૯)
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
અરુગ્વય-સરય-દિવાયર-સમહિઅ-પપ્પભે તવસા, ગયણંગણ-વિમરણ-સમુઅ-ચારણ-નંદિ સિરસા. ૧૯. કિસલયમાલા. અસુરગલ-પરિવદિઓં, કિન્નરોરગ-નમંસિઅં; દેવકોડિસયસંથુએ, સમણસંઘ-પરિવંદિ. ૨૦ સુમુહં. અભય અણહ, અરય, અર્યા; અજિએ અજિએ, પયઓ પણમે. ૨૧. વિજ્વિલસિ. આગયા વરવિભાણ-દિવ્યંકણગ-રહ-તુરય-પહકરસએહિં હુલિઅં; સસંભમોઅરણ-બુભિઅ-લુલિય-ચલ-કુંડલંગય-તિરીડ-સોહંતમઉલિમાલા. ૨૨. વેઢઓ. જે સુરસંશા સાસુરસંઘા વેરવિઉત્તા ભત્તિસુજુત્તા, આયરભૂસિઅ-સંભમપિંડિઅ-સુઠ-સુવિદ્ધિઅ-સલ્વબલોઘા; ઉત્તમકંચણ-રણ-પરૂઅિ-ભાર-ભૂસણ-ભાચુરિઅંગા, ગાયસમોણય-ભત્તિ-વસાગય-પંજલિ-પેસિય-સીસ-પણામા. ૨૩. રયણમાલા. વંદિઊણ થોઊણ તો જિર્ણ, તિગુણમેવ ય પુણો પાહિણે; પણમિઊણ ય જિર્ણ સુરાસુરા, પપુઆ સભવણાઈ તો ગયા. ૨૪. ખિત્તયે.
તે મહામુણિમહં પિ પંજલી, રાગદોસ-ભય-મોહજિયં; દેવ-દાણવ-નરિંદ-વંદિ, સંતિ-મુત્તમ મહાતવ નમે. ૨૫. પિત્તાં.
For Personal & Private Use Only
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
૧૦૦ અંબરતર-વિઆરણિઆહિં, લલિઅ-હંસવહુ-ગામિણિઆહિં; પીણ-સોણિથણ-સાલિણિઆહિં, સકલ-કમલદલ-લોઅણિઆહિં. ૨૬. દીવય.
પીણ-નિરંતર-થણભર-વિણમિય-ગાયલઆહિં, મણિક્યણ-પસિઢિલ-મેહલ-સોહિએ-સોણિતડાહિં, વરબિંબિણિ-નેરિસતિલય-વલય-વિભૂસણિઆહિં, રઇકર-ચરિ-મણોહર-સુંદરદસણિઆહિં. ૨૭. ચિત્તફખરા. દેવસુંદરીહિં પાયવંદિઆહિ, વંદિઆ ય જસ તે સુવિકમા કમા, અપ્પણો નિડાલએહિં મંડણોણપ્પગારએહિં કેહિં કેહિં વિ; અવંગ-તિલય-પત્તલેહ-નામઅહિં ચિલ્લએહિં સંગઠંગવાહિં, ભસિનિવિઠ-વંદણાગયોહિં હુંતિ તે વંદિઆ પુણો પુણો. ૨૮. નારાયઓ. તમહં જિણચંદ, અજિએ જિઅમોહં; ઘુઅસવલેિસ, પયઓ પણમામિ. ૨૯. નંદિઅયું. શુઅ-વંદિઅયસ્સા, રિસિગણ-દેવગણેહિં; તો દેવવÇહિં, પયઓ પણમિઅસ્સા. જસ્ટ જગુત્તમસાસણઅસ્સા, ભત્તિવસાગયપિંડિઅયા હિં; દેવવરચ્છરસા-બહુઆહિં, સુરવરરઈગુણ-પડિયઆહિં. ૩૦. ભાસુરય. વંસદ-તંતિતાલ-મેલિએ, તિઉફખરાભિરામ-સદમીસએ કએ અ, સુઈ-સમાણસે અ-સુદ્ધ-સજ્જ-ગીઅ-પાયજાલ-ઘંટિઆહિં; વલયમેહલા-કલાવ-નેઉરાભિરામ-સદમીસએ કએ અ, દેવ-નઆિહિં
For Personal & Private Use Only
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦૧
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
હાવભાવવિભૂમપ્પગારએહિં, નચ્ચિલણ અંગહારએહિં. વદિઆ ય જલ્સ તે સુવિકમા કમા, તયં તિલોય-સવ્વસત્તસંતિકારયં; પસંતસવ-પાવ-દોસએસ હં, નમામિ સંતિમુત્તમ જિર્ણ. ૩૧. નારાયઓ.
છત્ત-ચામર-પડાગ-અ-વ-મંડિઆ, ઝયવરમગર-સુરસિરિવચ્છ-સુલંછણા; દિવ-સમુદ-મંદર-દિમાગય-સોહિયા, સન્જિઅ-વસહ-સહ-રહચકક-વરકિયા. ૩૨. લલિઅયું. સહાવલઠા સમuઈઠા, અદોસદુઠા ગુણહિં જિઠા; પસાયસિઠા તવેણ પુઠા, સિરીહિં ઇંઠા રિસીહિં જુઠા. ૩૩. વાણવાસિઆ.
તે તવેણ ધુ-સવ્વપાવયા, સવલોઅ-હિઅ-મૂલ-પાવયા; સંયુઆ અજિઅ-સંતિ-પાયયા, હુંમે સિવસુહાણ દાયયા. ૩૪. અપરાંતિકા એવું તવ-બલ-
વિલ, યુએ મએ અજિઅ-સંતિ-જિણ-જુઅલ; વિવગ-કમ્પ-ર-મલે, ગઈ ગયે સાસયં વિલિ. ૩૫. ગાહા. તે બહુગુણધ્વસાય, મુખસુહેણ પરમેણ અવિસાયં; નામેઉ મે વિસાય, કણ અપરિસાવિઅ-પસાય ૩૬. ગાહા. તે મોએઉ અ નંદિ, પાવેલ નંદિસેણમભિનંદિ; પરિસા વિ અ સુહ-નંદિ, મમ ય દિસઉ સંજમે નંદિ. ૩૭. ગાહા. પનિઅ-ચાઉમાસિઅ, સંવરિએ અવસ્ય ભણિઅવ્યો; સોઅવો સવૅહિં, ઉવસગ્ન-નિવારણો એસો. ૩૮
For Personal & Private Use Only
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦૨
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર ૧o૨] જો પઢાં જો અ નિસુણ, ઉભાઓ કાલપિ અજિઅસંતિથયું; ન હુ હુંતિ તસ્સ રોગા, પુત્રુપ્પના વિ નાસંતિ. ૩૯ જઈ ઇચ્છહ પરમપય, અહવા કિત્તિ સુવિત્થર્ડ ભુવણે; તા તેલકુદ્ધરણે, જિણવયણે આયરે કુણહ. ૪૦
પ૯. શ્રી બૃહસ્થતિ સ્તોત્રમ
(૧. મંગલાચરણ)
(મન્દાક્રાન્તા) ભો ભો ભવ્યા! શણુત વચન પ્રસ્તુત સર્વમેત, યે યાત્રામાં ત્રિભુવન-ગુરો-રાઈતા ભક્તિભાજ; તેષાં શાન્તિર્ભવતુ ભવતા-મીંદાદિ-પ્રભાવાદારોગ્ય - શ્રી- ધૃતિ – મતિ-કરી લેશ-વિધ્વંસ-હેતુઃ || ૧ |
(૨. પીઠિકા). ભો ભો ભવ્યલોકા! ઈહ હિ ભરતૈરાવતવિદેહસંભવાનાં સમસ્ત-તીર્થ-તાં જન્મેન્યાસન-પ્રકમ્માનન્તર-મવિધિનાવિજ્ઞાય, સૌધર્માધિપતિઃ સુઘોષાઘટા-ચાલનાનન્તરે સકલ-સુરાસુરેન્દ્રઃ સહ સમાગટ્ય, સવિનય-મર્યભટ્ટારકે ગૃહત્વા ગત્વા કનકાદ્રિહૃગે, વિહિત-જન્માભિષેકઃ શાન્તિ-મુદ્દોષયતિ, યથા તતોડહં કૃતાનુકાર-મિતિ કૃત્વા, મહાજનો યેન ગત સ પત્થા, ઈતિ ભવ્યજનૈઃ સહ સમેત્ય, સ્નાત્રપીઠે સ્નાત્ર વિધાય
For Personal & Private Use Only
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
શાન્તિમુદ્દોષયામિ, તત્પૂજા-યાત્રા-સ્નાત્રાદિ-મહોત્સવા-નન્તરમિતિ કૃત્વા કર્યાં દત્વા નિશમ્યતાં નિશમ્યતાં સ્વાહા ॥ ૨ ॥ (૩. શાન્તિપાઠ)
ૐ પુણ્યા ં પુણ્યા ં પ્રીયન્તાં પ્રીયન્તાં ભગવન્તોડર્હન્તઃ સર્વજ્ઞાઃ સર્વદર્શિન - સ્ત્રિલોકનાથા - ત્રિલોકમહિતા - સ્ત્રિલોકપૂજ્યા
-
સ્ત્રિલોકેશ્વરા – અિલોકોઘોતકરાઃ ॥ ૩ ॥
૧૦૩
ૐ ૠષભ-અજિત-સંભવ-અભિનન્દન-સુમતિ-પદ્મપ્રભ-સુપાર્શ્વચન્દ્રપ્રભ-સુવિધિ-શીતલ-શ્રેયાંસ-વાસુપૂજ્ય-વિમલ-અનન્ત-ધર્મશાન્તિ-કુન્થુ-અર-મલ્ટિ-મુનિસુવ્રત-નમિ-નેમિ-પાર્શ્વ-વર્ધમાનાન્તા
જિનાઃ શાન્તાઃ શાન્તિકરા ભવન્તુ સ્વાહા ॥ ૪ ॥
ૐ મુનયો મુનિપ્રવ૨ા રિપુ-વિજય-દુર્ભિક્ષ-કાન્તા૨ેષુ દુર્ગમાર્ગેષુ રક્ષન્તુ વો નિત્યં સ્વાહા || ૫ ||
ૐ હ્રી-શ્રી-કૃતિ-મતિ-કીર્તિ-કાન્તિ-બુદ્ધિ-લક્ષ્મી-મેધા-વિદ્યાસાધનપ્રવેશ-નિવેશનેષુ સુગૃહીત-નામાનો જયન્તુ તે જિનેન્દ્રાઃ ॥ ૬ ॥ ૐ રોહિણી-પ્રજ્ઞપ્તિ-વજ્રશૃઙ્ગ ખલા-વજ્રાહ્કુશી-અપ્રતિચક્રા
પુરુષદત્તા-કાલી-મહાકાલી-ગૌરી-ગાન્ધારી-સર્વાન્ના-મહાજ્વાલામાનવી–વૈરોટ્યા-અચ્છુપ્તા-માનસી-મહામાનસી ષોડશ વિદ્યાદેવ્યો રક્ષન્તુ વો નિત્યં સ્વાહા || ૭ ||
ૐ આચાર્યોપાધ્યાય – પ્રભૃતિ - ચાતુર્વર્ણસ્ય શ્રીશ્રમણસઘુસ્ય શાન્તિર્ભવતુ તુષ્ટિર્ભવતુ પુષ્ટિર્ભવતુ ॥ ૮ II
For Personal & Private Use Only
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
ૐ ગ્રહાશ્ચન્દ્ર-સૂર્યાસ્ગારક-બુધ-બૃહસ્પતિ-શુક્ર-શનૈશ્વર-રાહુ-કેતુસહિતાઃ સલોકપાલાઃ સોમ-યમ-વરુણ-કુબેર-વાસવાદિત્યસ્કન્દવિનાયકોપેતા યે ચાન્યપિ ગ્રામ-નગર-ક્ષેત્રદેવતાદયસ્તે સર્વે પ્રીયન્તાં પ્રીયન્તાં અક્ષીણ-કોશ-કોષ્ઠાગારા નરપતયશ્ચ ભવન્તુ સ્વાહા ।। ૯ ।| ૐ પુત્ર-મિત્ર-ભ્રાતૃ-લત્ર-સુહૃત્-સ્વજન-સંબન્ધિ-બન્ધવર્ગ-સહિતા નિત્યં ચામોદ-પ્રમોદ-કારિણઃ ।।૧૦ ||
અસ્મિશ્ચ ભૂમણ્ડલે આયતન-નિવાસિ-સાધુ-સાધ્વી-શ્રાવકશ્રાવિકાણાં રોગોપસર્ગ-વ્યાધિ-દુઃખ-દુર્ભિક્ષ-દૌર્મનસ્યો-પશમનાય શાન્તિર્ભવતુ ॥ ૧૧ ॥
ૐ તુષ્ટિ-પુષ્ટિ-ઋદ્ધિ-વૃદ્ધિ-મા ગવ્યોત્સવાઃ; સદા પ્રાદુર્ભૂતાનિ પાપાનિ શામ્યન્તુ દુરિતાનિ, શત્રુવઃ પરાર્મુખા ભવન્તુ સ્વાહા ।। ૧૨ ।
(૪. શ્રી શાન્તિનાથ-સ્તુતિ) (અનુષ્ટુપ)
શ્રીમતે શાન્તિનાથાય, નમઃ શાન્તિ-વિધાયિને, ત્રૈલોક્યસ્યામરાધીશ, મુકુટાભ્યર્ચિતાફ્ઘ્રયે . શાન્તિઃ શાન્તિકરઃ શ્રીમાન, શાન્તિ દિશતુ મે ગુરુ:; શાન્તિરેવ સદા તેષાં, યેષાં શાન્તિગૃહે ગૃહે .
(ગાથા) ઉત્કૃષ્ટ-રિષ્ટ-દુષ્ટ-ગ્રહગતિ-દુઃસ્વપ્ન-દુર્નિમિત્તાદિ;
૧૦૪
સંપાદિત-હિત-સંપન્નામગ્રહણ જયતિ શાન્તુઃ.
For Personal & Private Use Only
॥ ૧ ॥
॥ ૨ ॥
|| ૩ ||
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦૫
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
(૫. શાન્તિ-વ્યાહરણ ગાથા)
શ્રી સo-જગજ્જનપદ, રાજાધિપ-રાજસન્નિવેશાનાં; ગોષ્ઠિક – પુરમુખ્યાણાં, વ્યાહરણૈર્યાહરેછાન્તિમ્,
-
શ્રીશ્રમણ સÎઘસ્ય શાન્તિર્ભવતુ, શ્રીજનપદાનાં શાન્તિર્ણવતુ, શ્રીરાજાધિપાનાં શાન્તિર્ભવતુ, શ્રીરાજસન્નિવેશાનાં શાન્તિર્ણવતુ, શ્રીગોષ્ઠિકાનાં શાન્તિર્ભવત, શ્રીપૌરમુખ્યાણાં શાન્તિર્ભવતુ, શ્રીપૌરજનસ્ય શાન્તિર્ણવતુ, શ્રીબ્રહ્મલોકસ્ય શાન્તિર્ણવતુ. (૬. આહુતિત્રયમ્)
ૐૐ સ્વાહા, ૐૐ સ્વાહા, ૐ શ્રીપાર્શ્વનાથાય સ્વાહા. (૭. વિધિ-પાઠ)
એષાં શાન્તિઃ પ્રતિષ્ઠા-યાત્રા-સ્નાત્રાઘવસાનેષુ શાન્તિકલશેં ગૃહીત્વા કુકુમ-ચન્દન-કર્પૂરાગરુ-ધૂપવાસ-કુસુમાંજલિ-સમેતઃ, સ્નાત્રચતુષ્ટિકાયાં શ્રી-સફ્ળ-સમેત:, ચિચિવપુઃ, પુષ્પવસ્ત્ર-ચન્દનાભરણા-લક્ષ્કૃતઃ પુષ્પમાલાં કઠે કૃત્વા, શાન્તિમુદ્દોષયિત્વા શાન્તિપાનીયં મસ્તકે દાતવ્યમિતિ.
|| ૪ |
(૮. પ્રાસ્તાવિક-પઘાનિ) (ઉપજાતિ)
નૃત્યન્તિ નૃત્ય મણિ-પુષ્પ-વર્ષ, સૃજન્તિ ગાયન્તિ ચ મઙ્ગલાનિ; સ્તોત્રાણિ ગોત્રાણિ પઠન્તિ મન્ત્રાન્, ક્લ્યાણભાજો હિ જિનાભિષેકે. ॥૧॥
(ગાથા)
શિવમસ્તુ સર્વજગતઃ, પરહિતનિરતા ભવન્તુ ભૂતગણાઃ;
દોષાઃ પ્રયાન્ત નાશં,
Jain Education Internationa
ભવતુ લોક:. ::. 11211
For Personal & Private Use Only
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
ho] અહં તિસ્થયર-માયા, સિવાદેવી તુચ્છ નયર-નિવાસિની; અખ્ત સિવં તુમ્હ સિવું, અસિવોવસમે સિવ ભવતુ સ્વાહા..
(અનુષ્ટપુ). ઉપસર્ગા ક્ષય યાન્તિ, છિદ્યત્તે વિજ્ઞવલ્લય; મનઃ પ્રસન્નતામતિ, પૂજ્યમાને જિનેશ્વરે. જા સર્વમદ્ગલ-માલ્ગલ્ય, સર્વકલ્યાણ-કારણ; પ્રધાન સર્વધર્માણાં, જૈન જયતિ શાસનમ્. પા
* ગ
ગર
૬૦. શ્રી ભક્તામર સ્તોત્રમ
(વસન્તતિલકા) ભક્તામર-પ્રણત-મૌલિ-મણિ-પ્રભાણામુદ્યોતક દલિત-પાપ-તમો-વિતાન; સમ્યક્ પ્રણમ્ય જિન-પાદયુગે યુગાદાવાલમ્બનં ભવ-જલે પતતાં જનાનામ્. યઃ સંસ્તુતઃ સલ-વાડ્મય-તત્ત્વ-બોધાદુભૂત-બુદ્ધિ-પટુભિઃ સુર-લોક-નાર્થ; સ્તોત્રેર્જગત્રિતય-ચિત્તહરેદાર , સ્તોષે ક્લિાહમપિ તે પ્રથમ જિનેન્દ્રમ. બુદ્ધયા વિનાપિ વિબુધાર્ચિત-પાદપીઠ! સ્તોતું સમુદ્યત-મતિર્વિગત-ત્રપોડહમ્;
For Personal & Private Use Only
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
૪
બાલ વિહાય જલ-સંસ્થિતમિÇબિમ્બમન્યઃ ક ઈચ્છતિ જન સહસા ગ્રહીતુ! વતું ગુણાનું ગુણસમુદ્ર! શશાકકાત્તા, કસ્તે ક્ષમઃ સુર-ગુરુ-પ્રતિમોડપિ બુદ્ધયા; કલ્પાન્ત-કાલ-પવનોદ્ધત-નક્ર-ચક્ર, કો વા તરીકુમલમબુનિધિં ભુજાભ્યામ્ ? સોડાં તથાપિ તવ ભક્તિવશાળ્યુનીશી, કર્યું સ્તવં વિગતશક્તિરપિ પ્રવૃત્ત; પ્રીત્યાત્મ-વીર્યમવિચાર્ય મૃગો મૃગેન્દ્ર, નાભેતિ કિં નિજશિશો: પરિપાલનાડર્થમ્. અલ્પ-શ્રુત ઋતવતાં પરિહાસ-ધામ, ત્વદ્ભક્તિરેવ મુખરીકુતે બલાત્મામ્; યત્નોલિક લિ મધૌ મધુર વિરૌતિ, તચ્ચારુ-ચૂત-કલિકા-નિકરૈકહેતુ. વત્સસ્તવેન ભવ-સન્તુતિ-સન્નિબદ્ધ, પાપં ક્ષણાત્સયમુપૈતિ શરીરજાજા; આક્રાન્ત-લોકમલિ-નીલમશેષમાશુ, સૂર્યાસુ-ભિન્નમિવ શાર્વરમન્ધકારમ્. મત્તેતિ નાથ! તવ સંસ્તવન મહેદમારભ્યતે તનુધિયાપિ તવ પ્રભાવાતું; ચેતો હરિષ્યતિ સતાં નલિની-દવેષ, - મુક્તાફલ-તિમુપતિ નનૂદાબ : Private Use Only
જww.jainelibrary.org
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
૧૦
આસ્તાં તવ સ્તવનમસ્ત-સમસ્ત-દોષ, ત્વસંકથાપિ જગતાં દુરિતાનિ હન્તિ; દૂરે સહસ્ત્રકિરણઃ કુરુતે પ્રમૈવ, પધાકરેપુ જલજાનિ વિકાસભાજિ. નાયભુત ભુવનભૂષણ! ભૂત-નાથ!, ભૂલૈગુણભુવિ ભવન્તમભિખુવન્ત; તુલ્યા ભવન્તિ ભવતો નનુ તેન કિં વા?, ભૂત્યાશ્રિત ય ઈહ નાત્મસમાં કરોતિ?. કૂવા ભવન્તમનિમેષ-વિલોકનીયં, નાન્યત્ર તોષમુપયાતિ જનસ્ય ચક્ષુ; પીતા પયઃ શશિ-કરઘુતિ-દુગ્ધ-સિન્ધો , ક્ષાર જલ જલ-નિધેરશિતું ક ઈચ્છેત્?. વૈઃ શાન્ત-રાગ-રુચિભિઃ પરમાણુભિરૂં, નિર્માપિતસ્ત્રિભુવનૈક-લલામ-ભૂત!; તાવન્ત એવ ખલુ તેડપ્યણવઃ પૃથિવ્યાં, યત્તે સમાનમપરે ન હિ રૂપમસ્તિ. વન્ને કવ તે સુર-નરોગ-નેત્ર-હારિ, નિઃશેષનિર્જિત-જગત્રિતયોપમાનમ્ ?; બિલ્બ લંક-મલિન કવ નિશાકરસ્ય?, યાસરે ભવતિ પાડુ-પલાશ-કલ્પમ્. સંપૂર્ણ-મણ્ડલ-શશાંક-કલા-કલાપશુભ્રા ગુણાસ્ત્રિભુવનં તવ લંઘયન્તિ;
૧૧
૧૨
૧૩
For Personal & Private Use Only
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪
૧૫
૧૦૯
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર યે સંશ્રિતાસ્ત્રિજગદીશ્વરનાથમેકે, કસ્તાનિવારયતિ સંચરતો યથેષ્ટમૂ?. ચિત્ર કિમત્ર યદિ તે ત્રિદશાંગનાભિÍત મનાગપિ મનો ન વિકારમાર્ગ?; કલ્પાન્ત-કાલ-મસતા ચલિતાચલન, કિ મંદરાદ્રિ-શિખર ચલિત કદાચિતુ?. નિર્દૂમ-વર્તિરપવર્જિત-તૈલ-પૂર, કૃત્ન જગન્નયમિદં પ્રકટીકરોષિ; ગમ્યો ન જાતુ મરતાં ચલિતાચલાનાં, દીપોડપરસ્વમસિ નાથ! જગત્રકાશઃ. નાસ્ત કદાચિદુપયાસિ ન રાહુગમ્ય, સ્પષ્ટીકરોષિ સહસા યુગપજ્જગન્તિ; નામ્ભોધરોહરનિરૂદ્ધ-મહાપ્રભાવ, સૂર્યાતિશાયિ-મહિમાસિ મુનીન્દ્ર! લોકે.
નિત્યોદય દલિત-મોહમહાન્યકાર, ગમ્ય ન રાહુ-વદનસ્ય ન વારિકાના વિભ્રાજવે તવ મુખાજમન૫કાન્તિ, વિદ્યોતયજ્જગદપૂર્વ-શશાંક-બિમ્બમ્.
૧૮
કિ શર્વરીષ શશિનાનિ વિવસ્વતા વા?, યુષ્પમુખેÇદલિતેવુ તમન્નુ નાથી; નિષ્પન-શાલિવનશાલિનિ જીવ લોકે, For Personal & Private Use Only
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
કાર્ય કિય%ધરેલભાર-નઃ?.
જ્ઞાન યથા ત્વયિ વિભાતિ કૃતાવકાશ, નૈવં તથા હરિ-હરાદિષ નાયકેષ; તેજઃ સ્યુરન્મણિષ યાતિ યથા મહત્ત્વ, નૈવં તું કાચ શક્લે કિરણાલેડપિ.
મન્ય વર હરિહરાદય એવ દ્રષ્ટા,
રેષુ યેષુ હૃદય ત્વયિ તોષમેતિ; કિં વિક્ષિતેન ભવતા ભુવિ યેન નાડન્ય; કશ્ચિન્મનો હરતિ નાથ ! ભવાન્તરેડપિ.
૨૧
ઝીણાં શતાનિ શતશો જનયત્તિ પુત્રાનું, નાન્યા સુત તદુપમ જનની પ્રસૂતા; સર્વા દિશો દધતિ ભાનિ સહસ્રરશ્મિ, પ્રાચ્ચેવ દિજનયતિ ખુરશુજાલમૂ.
ત્રામામનત્તિ મુનયઃ પરમં પુમાંસમાદિત્યવર્ણમમાં તમસઃ પરસ્તાત; –ામેવ સમ્યગુપલભ્ય જયન્તિ મૃત્યું, નાન્યઃ શિવઃ શિવપદસ્ય મુનીન્દ્ર ! પન્થા.
૨૩
–ામવ્યય વિભુમચિત્યમસંગમાદ્ય, બ્રહ્માણમીશ્વરમનત્તમનંગકેતુમ્; યોગીશ્વર વિદિતયોગમનેકમેકે, જ્ઞાનસ્વરૂપમમલ પ્રવદન્તિ સંતઃ.
૨૪
For Personal & Private Use Only
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર બુદ્ધત્વમેવ વિબુધાર્ચિત-બુદ્ધિબોધાત્, – શંકરોડસિ ભુવન-ત્રય-શંકરવા, ધાતાસિ ઘર ! શિવમાર્ગ-વિધેર્વિધાના, વ્યક્ત ત્વમેવ ભગવન્! પુરુષોત્તમોડસિ. તુલ્ય નમસ્ત્રિભુવનાર્તિ-હરાય નાથ !, તુભ્ય નમઃ ક્ષિતિતલામલ-ભૂષણાય; તુલ્યું નમસ્ત્રિજગતઃ પરમેશ્વરાય, તુલ્યું નમો જિન ! ભવોદધિ-શોષણાય.
૨૫
કો વિસ્મયોડત્ર? યદિ નામ ગુર્ણરશેષ
સ્વં સંશ્રિતો નિરવકાશતયા મુનીશ !; દોર્ષપાત્ત-વિવિધાશ્રય-જાત-ગર્વે, સ્વપ્નાન્તરેડપિ ન કદાચિદપીક્ષિતોડસિ.
૨૭
ઉચ્ચેરશોક-તરુ-સંશ્રિતમુન્મયૂખમાભાતિ રૂપમમલ ભવતો નિતાન્ત; સ્પષ્ટોલ્લસસ્કિરણમસ્ત-તમો-વિતાન, બિલ્બ રવેરિવ પયોધર-પાર્શ્વ-વતિ.
સિંહાસને મણિ-મયૂખ-શિખા-વિચિત્રે, વિભ્રાજતે તવ વપુઃ કનકાવદાતમુ; બિમ્બ વિયઢિલસદંશુ-લતા-વિતાન, તુંગોદયાદ્રિ-શિરસીવ સહસ્ર-રમે.
૨૯
For Personal & Private Use Only
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
કુન્દાવદાત-ચલ-ચામર–ચારુ-શોભં, વિભાજતે તવ વપુઃ ક્લધૌત-કાન્તમ્; ઉઘચ્છશાંક-શુચિનિર્ઝર-વારિ-ધારમુચ્ચસ્તર્ટ સુરગિરેરિવ શાતકૌમ્.
છત્રત્રયં તવ વિભાતિ શશાંકકાન્તમુઐઃ સ્થિત સ્થગિત-ભાનુ-કર-પ્રતાપમ્; મુક્તાલ-પ્રકર-જાલ-વિવૃદ્ધ-શોભં, પ્રખ્યાપયત્રિજગતઃ પરમેશ્વરત્વમ્.
ઉન્નિદ્ર-હેમ-નવ-પંકજ-પુંજ-કાન્તિપર્યુલ્લસન્નખ-મયૂખ-શિખાભિરામૌ; પાદૌ પદાનિ તવ યત્ર જિનેન્દ્ર ! ધત્તઃ. પદ્માનિ તંત્ર વિબુધાઃ પરિક્સ્પયન્તિ.
ઇત્યં યથા તવ વિભૂતિરભૂજિનેન્દ્ર !, ધર્મોપદેશન-વિધી ન તથા પરસ્પ; યાદૃક્ પ્રભા દિનકૃતઃ પ્રહતાન્ધકારા, તાતૃક કુતો ગ્રહ-ગણસ્ય વિકાશિનોડપિ ?
ચ્યોતન્મદાવિલ-વિલોલ-કપોલ મૂલમત્ત-ભ્રમદ્-ભ્રમર-નાદ-વિવૃદ્ધ-કોપમ્; ઐરાવતાભમિભમુદ્ધતમાપતાં,
દૃા ભયં ભવિત નો ભવદાશ્રિતાનામ્.
For Personal & Private Use Only
૩૦
૩૧
૩૨
૩૩
૩૪
૧૧૨
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૩
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
ભિન્નભ-કુમ્ભ-ગલદુજ્વલ-શોણિતાક્તમુફ્તાલ-પ્રકર-ભૂષિત-ભૂમિ-ભાગઃ; બદ્ધ-ક્રમઃ ક્રમગત હરિણાધિપોઽપિ, નાક્રામતિ ક્રમ-યુગાચલ-સંશ્રિતં તે.
કલ્પાન્ત-કાલ-પવનોદ્વૈત-વહ્નિ-કલ્યું, દાવાનાં જ્વલિતમુજ્તલમુત્ફલિંગમ્; વિશ્વ જિદ્દત્સુમિવ સંમુખમાપતત્ત્વ, ત્વન્નામ-કીર્તન-જલં શમયત્યશેષમ્.
રક્તેક્ષણં સ-મદ-કોકિલ-કણ્ઠ-નીલં, ક્રોધોદ્ધત ફણિનમુત્ફણમાપતન્તમ્; આક્રામતિ ક્રમ-યુગેન નિરસ્ત-શંકસ્વન્નામ-નાગદમની હ્રદિ યસ્ય પુંસઃ.
વલ્ગત્તુરંગ-ગજ-ગર્જિત-ભીમ-નાદમા બલં બલવતાપિ ભૂપતીનામ્; ઉઘદ્દિવાકર-મયૂખ-શિખાપવિદ્ધ, ત્વત્કીર્તનાત્તમ ઇવાશુ ભિદામુપૈતિ.
કુન્નાગ્ન-ભિન્ન-ગજ-શોણિત-વારિવાહવેગાવતાર-તરણાતુર-યોધ-ભીમે; યુદ્ધે જયં વિજિતદુર્જય-જેય-પક્ષાસ્વત્પાદપંકજ-વનાશ્રયિણો લભત્તે.
૩૫
૩૬
૩૭
૩૮
૩૯
For Personal & Private Use Only
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
અલ્મોનિધૌ સુમિત-ભીષણ-નક્ર-ચક્રપાઠીન-પીઠ-ભય-દોબણ-વાડવાગ્ની; રંગત્તરંગ-શિખર-સ્થિત-યાનપાત્રાસ્ત્રાસ વિહાય ભવતઃ સ્મરણાદ્ વ્રજન્તિ.
૪૦
ઉભૂત ભીષણ-જલોદર-ભાર-ભુગ્રા, શોચ્યાં દશામુપગતાશ્રુત-જીવિતાશા –ત્પાદ-પંકજ-રોડમૃત-દિગ્દદેહા, મર્યા ભવન્તિ મકરધ્વજ-તુલ્ય-રૂપાઃ.
૪૧
૪૧
આપાદકઠમુર-શૃંખલ-વેષ્ટિતાંગા, ગાઢ બૃહન્નિગડ-કોટિ-નિવૃષ્ટ-જંઘા; ત્વનામ-મન્નમનિશ મનુજાઃ સ્મરત્ત, સદ્યઃ સ્વયં વિગત-બન્ધ-ભયા ભવન્તિ.
મત્ત-દ્વિપેન્દ્ર-મૃગ-રાજ-દવાનલાહિસંગ્રામ-વારિધિ-મહોદર-બન્ધનોત્થમ્; તસ્યાશુ નાશકુપયાતિ ભયં ભિયેવ, યસ્તાવક સ્તવમાં મતિમાનધીતે.
૪૩
સ્તોત્ર-સૂર્જ તવ જિનેન્દ્ર ! ગુણનિબદ્ધ, ભઢ્યા મૈયા રુચિર-વર્ણ-વિચિત્ર-પુષ્પા; ઘરે જનો ય ઈહ કચ્છ-ગતામજન્ન, તે માન-તુંગમવશા સમુપૈતિ લક્ષ્મી..
४४
For Personal & Private Use Only
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૫
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
પચ્ચખાણો
* નમુફ્રકારસહિએ મુઠિસહિએ * ઉગ્ગએ સૂરે, નમુક્કારસહિએ મુઠિસહિએ પચ્ચખાઈ, (પચ્ચકખામિ) ચઉવિલંપિ આહાર, અસણં, પાછું, ખાઇમં, સાઇમં, અન્નત્થણાભોગેણં, સહસાગારેણં, મહત્તરાગારેણં, સવ્વસમાવિત્તિયાગારેણં, વોસિરઈ (વોસિરામિ).
* પોરિસી-સાપોરિસી જ
ઉગ્ગએ સૂરે, નમુક્કારસહિઅં, પોરિસિં સાદ્ધપોરિસિં મુક્સિહિઅં, પચ્ચકખાઈ (પચ્ચકખામિ), ઉગ્ગએ સૂરે, ચઉવિલંપિ આહાર, અસણં, પાછું, ખાઇમં, સાઇમં, અન્નત્થણાભોગેણં, સહસાગારેણં, પચ્છન્નકાલેણે, દિસામોહેણં, સહુવયણેણં, મહત્તરાગારેણં, સવ્વસમાહિવત્તિયાગારેણં વોસિરઈ (વોસિરામિ).
* આયંબિલ-નીવી-એકાસણું-બિચાસણું * ઉગ્ગએ સૂરે, નમુક્કારસહિઅં, પોરિસિં સાદ્ધપોરિસિં મુક્સિહિઅં, પચ્ચકખાઇ (પચ્ચકખામિ), ઉગ્ગએ સૂરે, ચઉવ્વિલંપિ આહાર, અસણં, પાછું, ખાઇમં, સાઇમં, અન્નત્થણાભોગેણં, સહસાગારેણં, પચ્છન્નકાલેણં, દિસામોહેણં, સાહુવયણેણં, મહત્તરાગારેણં, સવ્વસમાવિત્તિયાગારેણં, આયંબિલ નિબ્રિગઈએ વિગઈઓ પચ્ચકખાઇ (પચ્ચકખામિ), અન્નત્થણાભોગેણં, સહસાગારેણં, લેવાલેવેણં, ગિહત્યસંસઠેણં, ઉખિત્તવિવેગેણં, પહુચ્ચમખિએણે,
For Personal & Private Use Only
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
પારિટ્ઠાવણિયાગારેણં, મહત્તરાગારેણં, સવ્વસમાહિવત્તિયાગારેણં, એકાસણું, બિયાસણું, પચ્ચક્ખાઇ (પચ્ચક્ખામિ) તિવિહંપિ આહારં, અસણં, ખાઇમં, સાઇમં, અન્નત્થણાભોગેણં, સહસાગારેણં, સાગારિયાગારેણં, આઉંટણપસારેણં, ગુરુઅબ્દુઠ્ઠાણેણં, પારિટ્ઠાવણિયાગારેણં, મહત્તરાગારેણં, સવ્વસમાહિવત્તિયાગારેણં, પાણસ્સ લેવેણ વા, અલેવેણ વા, અચ્છેણ વા, બહુલેવેણ વા, સસિન્થેણ વા, અસિત્થેણ વા, વોસિ૨ઇ (વોસિરામિ).
૧૧૬
* ચઉવિહાર ઉપવાસ
સૂરે ઉગ્ગએ અભત્તદ્વં પચ્ચક્ખાઇ (પચ્ચક્ખામિ) ચઉવ્વિહંપિ આહાર, અસણં, પાણં, ખાઇમં, સાઇમં, અન્નત્થણાભોગેણં, સહસાગારેણં, પારિટ્ઠાવણિયાગારેણં, મહત્તરાગારેણં, સવ્વસમાહિવત્તિયાગારેણં, વોસિરઇ (વોસિરામિ).
* તિવિહાર ઉપવાસ *
સૂરે ઉગ્ગએ, અભ્ભન્નટ્યું, પચ્ચક્ખાઇ (પચ્ચક્ખામિ), તિવિહંપિ આહાર, અસણં, ખાઇમં, સાઇમં, અન્નત્થણાભોગેણં, સહસાગારેણં, પારિટ્ઠાવણિયાગારેણં, મહત્તરાગારેણં, સવ્વસમાહિવત્તિયાગારેણં, પાણહાર પોરિસિ, સાઙ્ગપોરિસિ, મુટ્ઠિસહિઅં પચ્ચક્ખાઇ (પચ્ચક્ખામિ), અન્નત્થણાભોગેણં, સહસાગારેણં, પચ્છન્નકાલેણં, દિસામોહેણં, સાહુવયણેણં, મહત્તરાગારેણં, સવ્વસમાહિવત્તિયાગારેણં, પાણસ્સ લેવેણ વા, અંલેવેણ વા, અચ્છેણ વા, બહુલેવેણ વા, સસિન્થેણ વા, અસિત્થેણ વા, વોસિરઇ (વોસિરામિ).
For Personal & Private Use Only
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
* દશાવકાશિક * દેસાવગાસિય, ઉવભોગ, પરિભોગ, પચ્ચકખાઈ (પચ્ચકખામિ), અન્નત્થણાભોગેણં, સહસાગારેણં, મહત્તરાગારેણં, સવ્વસમાવિવત્તિયાગારેણં, વોસિરઈ (વોસિરામિ).
સાંજનાં પચ્ચફખાણો
પાણહાર પાણહાર દિવસચરિમં પચ્ચકખાઇ (પચ્ચકખામિ), અન્નત્થણાભોગેણં, સહસાગારેણં, મહત્તરાગારેણં, સવ્વસમાવિત્તિયાગારેણં, વોસિરઈ (વોસિરામિ).
* ચઉવિહાર દિવસચરિમ પચ્ચકખાઇ (પચ્ચકખામિ), ચઉવિલંપિ આહાર, અસણં, પાછું, ખાઇમં, સાઇમં, અન્નત્થણાભોગેણં, સહસાગારેણં, મહત્તરાગારેણં, સવ્વસમાવિત્તિયાગારેણં, વોસિરઈ (વોસિરામિ).
તિવિહાર * દિવસચરિમં પચ્ચખાઈ (પચ્ચખામિ), તિવિહંપિ આહાર, અસણં, ખાઇમં, સાઇમં, અન્નત્થણાભોગેણં, સહસાગારેણં, મહત્તરાગારેણં, સવ્વસમાહિવત્તિયાગારેણં, વોસિરઈ (વોસિરામિ). (પચ્ચખાણ કરનારે “પચ્ચકખામિ' અને “વોસિરામિ' શબ્દ બોલવો.).
For Personal & Private Use Only
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
જ ગમણા-ગમણે આલોચન * ઇચ્છાકારેણ સંદિસહ ભગવન્! ગમણાગમણે આલોઉં? ઇચ્છે. ઈર્યા-સમિતિ, ભાષા-સમિતિ, એષણા-સમિતિ, આદાન-ભંડમત્તનિર્બવણા-સમિતિ, પારિષ્ઠાપનિકા-સમિતિ, મન-ગુપ્તિ, વચનગુણિ, કાય-ગુપ્તિ. એ પાંચ સમિતિ, ત્રણ ગુપ્તિ એ અષ્ટ પ્રવચન માતા શ્રાવકતણે ધર્મે સામાયિક પોસહ લીધે રડી પેરે પાળી નહીં, ખંડણા વિરાધના થઈ હોય, તે સવિ મન-વચન-કાયાએ કરી મિચ્છામિ દુક્કડમ્.
* સંથારા પોરિસીનો વિધિ * પ્રતિક્રમણ કર્યા પછી પહોર રાત્રિ સુધી સ્વાધ્યાય ધ્યાન કર્યા પછી સુવા માટે સંથારા પોરિસી ભણાવવાની શરૂઆત કરવી. ખમાત્ર ઈચ્છાબહુપડિપુના પોરિસી? (ગુરુઃ તહત્તિ) ખમા૦ ઇરિયાવહિયા કરીને લોગસ્સ સુધી કહેવું. પછી ખમાતુ ઈચ્છા બહુપડિપુના પોરિસી, રાઈઅ સંથારએ ઠાઉં (ગુરુ ઠાએહ) ઈચ્છ, ચઉકસાય૦ નમુત્યુÍ0 થી જયવીયરાય પૂરા સુધી કહી ખમાત્ર ઇચ્છા૦ સંથારા પોરિસી વિધિ ભણવા મુહપત્તિ પડિલેહું? (ગુસઃ પડિલેહેહ) ઇચ્છે કહી મુહપત્તિ પડિલેહવી. પછી નીચે મુજબ સંથારા પોરિસીનો પાઠ કહેવો.
જ સંથારા પોરિસી ,
૧. નમસ્કાર
Jai E નિસાહિ મિસીતિ નિસાહિ નમો ખમાસમણાણે ગોયમાઈશું
નમ અમાસ Or Personal & Private Use Only
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________
|
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર મહામુણણ' અને “નવકાર” તથા “કરેમિ ભંતે'! સૂત્ર એટલા
સર્વ પાઠ ત્રણ વાર કહેવા. ૨. સંથારાની આજ્ઞા
અણજાણહ જિમ્પ્લિજ્જા અણુજાણહ પરમગુરૂ ! ગુરુગુણરયણહિં મંડિયસરીરા !;
બહુપડિપુણા પોરિસી, રાઈય સંથારએ કામિ? ૩. સંથારાનો વિધિ
અણજાણહ સંથાર, બાહુવહાણેણ વામપાસેણે;
કુકડિપાયપસારણ, અતરંત પમએ ભૂમિં. ૪. જાગવું પડે તો
સંકોઇઅ સંડાસા, વિટ્ટને કાયપડિલેહા;
દવ્વાઇવિઓગ, ઊસાસનિભણાલોએ. ૫. સાગારી અણસણ
જઈ ને હુજ્જ પમાઓ, ઇમસ્ત દેહસ્સિમાઈ રમણીએ; આહારમુવહિદેહ, સવ્વ તિવિહેણ વોસિરિઅં. ૪ મંગલ ભાવના ચત્તારિ મંગલ, અરિહંતા મંગલ, સિદ્ધા મંગલ; સાહૂ મંગલ, કેવલિપત્નત્તો ધમ્મો મંગલ. ચત્તારિ લોગુત્તમા, અરિહંતા લોગુત્તમા, સિદ્ધા લોગુત્તમા;
સાહૂ લોગુત્તમા, કેવલિપન્નરો ધમો લાગુત્તમો. ૬ ૭. ચાર શરણ
For Personal & Private Use Only
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
૧૨) ચત્તારિ સરણે પવન્જામિ, અરિહંતે સરણે પવન્જામિ, સિદ્ધ સરણે પવન્જામિ; સાહુસરણે પવન્જામિ, કેવલિપન્નાં સરણે પવન્જામિ. અઢાર પાપસ્થાનકોનો ત્યાગ પાણાઇવાયમલિએ, ચોરિફકે મેહુણે દવિણમુશ્કે; કોહં માણે માય, લોહં પિર્જ તથા દોસં.
લહં અભખાણ, પેસુને રઇઅરઇસમાઉત્ત; પરપરિવાય માયા-મોસ મિચ્છત્તસલ્લે ચ. વોસિરિતુ ઈમાઈ, મુફખમગ્નસંસગ્ગવિગ્ધભૂઆઈ; દુગ્ગઇનિબંધણાઈ, અઠારસ પાવઠાણાઈ. ૧૦ આત્માનુશાસન એગો હેનર્થીિ મે કોઈ, નાહમનસ્સ કસ્સઈ; એવું અદણમાણસો, અપ્રાણમણસાસઈ. ૧૧ એગો મે સાસઓ અપ્પા, નાણદંસણ સંજુઓ;
સેસા મે બાહિરા ભાવા, સર્વે સંજોગલખણા. ૧૨ ૧૦. સર્વ સંબંધનો ત્યાગ
સંજોગમૂલા જીવેણ, પત્તા દુખપરંપરા;
તષ્ઠા સંજોગસંબંધ, સવ્વ તિવિહેણ વોસિરિ. ૧૩ ૧૧. સમ્યકત્વની ધારણા
અરિહંતો મહ દેવો, જાવજીવં સુસાહુણો ગુણો;
જિણપનાં તત્ત, આ સમ્મત મએ ગહિ. ૧૪ For Personal & Private Use Only
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨૧
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
૧૪મી ગાથા ત્રણ વાર કહી, સાત નવકાર ગણી,નીચેની ત્રણ
ગાથા કહેવી.
૧૨. ક્ષમાપના
૧.
ખમિઅ ખમાવિઞ મઇ ખમહ, સવ્વહ જીવનિકાય; સિદ્ધહ સાખ આલોયણહ, મુજઝહ વઇર ન ભાવ.
સવ્વ જીવા કમ્મવસ, ચઉદહ રાજ ભમંત; તે મે સવ્વ ખમાવિઆ, મુજ્ઞ વિ તેહ ખમંત. ૧૩. સર્વ પાપોનું મિથ્યા દુષ્કૃત
જં જે મણેણ બદ્ધ, જે જં વાએણ ભાસિઅં પાવું; હું જે કાએણ ર્ક્સ, મિચ્છા મિ દુક્કડં તસ.
૧૫
૧૬
૧૭
* દેવસિઅ પ્રતિક્રમણનો વિધિ
પ્રથમ સામાયિક લીધા બાદ પાણી વાપર્યું હોય તેણે મુહપત્તિ પડિલેહવી અને આહાર વાપર્યો હોય તો બે ‘વાંદણા’ આપી પચ્ચક્ખાણ ર્યા પછી ‘ખમાસમણ’ દઇ, ‘ઇચ્છા ચૈત્યવંદન કરું ? '' ‘‘ઇચ્છું'' કહી, ‘‘ચૈત્યવંદન’’ અને ‘‘જંકિંચિ’’ ‘“નમુત્યુસં’’ કહેવું.
૨. ઊભા થઇને ‘અરિહંતએઇઆણં’' તથા ‘‘અન્નત્થ''કહી એક ‘‘નવકારનો’’ કાઉસ્સગ્ગ કરી, પારીને “નમોઽર્હત્’’ કહીને પ્રથમ ‘‘થોય'' કહેવી.
For Personal & Private Use Only
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
૧૨૨
૩. “લોગસ્સ” સવલોએ અરિહંતચેઈઆણ” તથા “અન્નત્થ' કહીને એક “નવકારનો ' કાઉસ્સગ્ગ કરી, પારીને બીજી થોય' કહેવી.
૪. “પુખરવર૦” કહી, “સુઅસ્સે ભગવઓ કરેમિ કાઉસ્સગ્ગ
વંદણ૦” તથા “અન્નત્થ' કહી એક “નવકારનો''
કાઉસ્સગ્ન કરી, પારીને ત્રીજી “થોય” કહેવી. ૫. “સિદ્ધાણં બુદ્ધાણં' વેયાવચ્ચગરણું૦ કરેમિ કાઉસ્સગ્ગ'
અન્નત્થ૦' કહી એક “નવકારનો કાઉસ્સગ્ન કરી,
પારીને “નમોડતુ' કહી ચોથી “થોય” કહેવી. ૬. બેસીને “નમુત્થણે” કહ્યા બાદ ચાર “ખમાસમણ” દેવાપૂર્વક
“ભગવાહ, આચાર્યહ, ઉપાધ્યાયાં, સર્વસાધુ” કહેવું. પછી “ઈચ્છકારી સમસ્ત શ્રાવકને વાંદુ” કહીને ““ઇચ્છા, દેવસિઅ પડિકમણે ઠાઉં?” “ઇચ્છે' કહી, જમણો હાથ ચરવળા કે કટાસણા ઉપર સ્થાપીને “સબસવિ દેવસિઅ)''
કહેવું. ૭. ઊભા થઈ, ““કરેમિ ભંતે” “ઇચ્છામિ ઠામિ કાઉસ્સગ્ગ જો મે
દેવસિઓ૦'' ““તસ્સ ઉત્તરી' ““અન્નત્થ૦' કહી '“પંચાચારની” આઠ ગાથાનો કાઉસ્સગ્ગ, આઠ ગાથા ન આવડે તો આઠ ““નવકારનો' કાઉસ્સગ્ગ કરી, પારીને
લોગસ્સ કહેવો. ૮. બેસીને મુહપત્તિ પડિલેહવી. પછી બે “વાંદણાં દઈ", ઊભા For Personal & Private Use Only
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨૩
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર થઈને ““ઇચ્છા૦ દેવસિએ આલોઉં ?” “ઇચ્છ' “આલોએમિ જો મે દેવસિઓ૦' કહીને ““સાત લાખ''
તથા “અઢાર પાપ સ્થાનક' સૂત્ર કહેવાં. ૯. “સબસ્સવિ દેવસિઅ૦'' કહી, બેસીને, જમણો પગ ઊભો
રાખી, એક “નવકાર' ગણી “કરેમિ ભંતે” ઇચ્છામિ પડિફેકમિલ' કહીને “વંદિતુ' કહેવું. પછી બે “વાંદણાં' દઈને
અભુઠિઓ ખામીને બે ““વાંદણાં” દેવાં. ૧૦. ઊભા થઈ “આયરિય ઉવન્ઝાએ” કહીને “કરેમિ ભંતે”
ઈચ્છામિ ઠામિ કાઉસ્સગ્ગ જો મે દેવસિઓ૦'' “તમ્સ ઉત્તરી0'' “અન્નત્થ૦” કહી બે “લોગસ્સનો” અથવા
આઠ “નવકારનો” કાઉસ્સગ્ન કરી, પારીને ૧૧. ““લોગસ્સવ” “સવલોએ અરિહંત ચેઈઆણં'' તથા
અન્નત્થ' કહી એક “લોગસ્સ” અથવા ચાર “નવકારનો'
કાઉસ્સગ્ગ કરી, પારીને ૧૨. “પુખરવરદીવ' સુઅસ્સે ભગવઓ કરેમિ કાઉસ્સગ્ગ
વંદણ૦ તથા “અન્નત્થ' કહી, એક “લોગસ્સ” અથવા ચાર
નવકારનો' કાઉસ્સગ્ગ કરી, પારીને ૧૩. “સિદ્ધાણં બુદ્ધાણ” કહી, “સુઅદેવયાએ કરેમિ કાઉસ્સગ્ગ
અન્નત્થ' કહી એક “નવકારનો કાઉસ્સગ્ગ કરી, પારીને
નમોડહંતુ0'' કહી પુરુષે “અદેવયાની અને સ્ત્રીએ “કમલદલ”ની થોય કહેવી.
For Personal & Private Use Only
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
૧૨૪
“ખિત્તદેવયાએ કરેમિ કાઉસ્સગ્ગ અન્ન' કહી, એક“નવકારનો' કાઉસ્સગ્ગ કરી, પારીને “નમોડર્ડ' કહી, પુરૂષે “જિસે ખિત્તે સાહુ ની થોય કહેવી. અને સ્ત્રીએ યસ્યાઃ ક્ષેત્રે સમાશ્રિત્ય” ની થોય કહેવી. પછી પ્રગટ એક “નવકાર' ગણી, બેસીને, મુહપત્તિ પડિલેહી, બે
વાંદણાં... દેવાં પછી ૧૪. “સામાયિક, ચઉવ્યિસત્યો, વંદણ, પડિફકમણ, કાઉસ્સગ્ગ,
પચ્ચકખાણ કર્યું છે જી.” “ઇચ્છામો અણસäિ નમો ખમાસમણાણે” “નમોડર્ડ” કહીને પુરુષ “નમોડસ્તુ વર્તમાનાય” અને સ્ત્રી સંસાર-દાવાની ત્રણ થોયો કહે. પછી નમુત્થણ” ““નમોડર્વત્' કહી, સ્તવન ધેવું પછી વરકનક' કહી, ચાર ખમાસમણ પૂર્વક “ભગવાહ' આદિ વાંદવાં. પછી જમણો હાથ ચરવળા કે કટાસણા ઉપર
સ્થાપી “અઢાઈજેસુલુ' સૂત્ર કહેવું. ૧૫. “ઈચ્છા દેવસિઅ પાયચ્છિત્ત વિસોહણë કાઉસ્સગ્ન કરું
?” ““ઇચ્છ” “દેવસિઅપાયચ્છિા વિરોહણë કરેમિ કાઉસ્સગ્ગ” ““અન્નત્થ૦” કહી ચાર “લોગસ્સનો અથવા સોળ “નવકાર'નો કાઉસ્સગ્ગ કરી, પારીને “લોગસ્સ” કહેવો. પછી ““ખમાસમણ દઈ, ““ઇચ્છા૦ સઝાય સંદિસાહું? ઇચ્છ' કહી, ખમાસમણ દઈ “ઇચ્છા'' સક્ઝાય કરું? ઇચ્છે' કહીને એક નવકાર ગણી સક્ઝાય કહેવી. પછી એક “નવકાર ગણવો.
For Personal & Private Use Only
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
૧૬. “ઈચ્છાકારેણ૦ દુખખિય-કમ્મખિય-નિમિત્તે કાઉસ્સગ્ન કરું
?” “ઇચ્છે “દુખિખિય-કમ્મખિય-નિમિત્ત કરેમિ કાઉસ્સગ્ગ” “અન્નત્થ' કહી સંપૂર્ણ ચાર “લોગસ્સનો અથવા સોળ ““નવકારનો કાઉસ્સગ્ન કરી, પારીને “નમોડહેતુ” ““લઘુશાંતિ' કહી, પ્રગટ “લોગસ્સ”
કહેવો. પછી “અવિધિઆશાતના મિચ્છા મિ દુક્કડ' કહેવું. ૧૭. “ખમા” દઈ “ઇરિયાવહી, તસ્ય ઉત્તરી, અન્નત્થ0”
કહી એક “લોગસ્સ” અથવા ચાર “નવકારનો કાઉસ્સગ્ન કરી, પારીને “લોગસ્સ” કહી, “ચઉક્કસાય”“નમુત્થણી' “જાવંતિ” ““ખમા” “જાવંતo” “નમોડહંતુ”
ઉવસગ્ગહરં” “જય વિયરાય' કહી, એક ખમાસમણ દઈ, મુહપત્તિ પડિલેહવાનો આદેશ માગી, મુહપત્તિ પડિલેહી, સામાયિક પારવાના વિધિ પ્રમાણે સામાયિક પારવું.
જ
ન
જ
શક
જ ગઈએ પ્રતિક્રમણનો વિ િ ૧. સામાયિક લઇને પછી “ઇચ્છા૦ કુસુમિણ-દુસુમિણ
ઓહાવણી રાઈઅ પાયત્તિ વિસોહણë કાઉસ્સગ્ન કરું? ઇચ્છે” “કુસુમિણ દુસુમિણ” ઓહફાવણી રાઈઅ પાયચ્છિત વિરોહણë કરેમિ કાઉસ્સગ્ગ” “અન્નત્થ૦” કહી ચાર લોગસ્સ” (સાગરવરગંભીરા સુધી) કે સોળ ““નવકારનો કાઉસ્સગ્ન કરી, પારીને “લોગસ્સ” કહેવો.
For Personal & Private Use Only
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
૧ર
ખમાસમણ દઈ “જગચિંતામણિ' ના ચૈત્યવંદનથી માંડી જયવીયરાય” (પૂરા) સુધી કહીને ચાર “ખમાસમણા' દઈ
ભગવાહ, આચાર્યહં, ઉપાધ્યાયાં, સર્વસાધુહ' કહેવું. ૩. “ખમાસમણ' પૂર્વક “સક્ઝાયના બે આદેશ માંગી, એક
નવકાર' ગણીને ભરખેસરની સક્ઝાય કહી. એક નવકાર ગણવો. ઈચ્છકાર સુખરાઈ કહેવું. પછી “ઇચ્છા૦ રાઇઅપડિક્કમણે ઠાઉં?” “ઇચ્છે' કહી જમણો હાથ ચરવળા કે કટાસણા ઉપર સ્થાપીને “સવસ વિ રાઈઅ” કહેવું.
નમુત્થણ” “કરેમિ ભંતે' ઈચ્છામિ ઠામિ કાઉસ્સગ્ગ” “તસ્સ ઉત્તરી' “અન્નત્થ૦' કહી એક “લોગસ્સ” અથવા ચાર
“નવકારનો” કાઉસ્સગ્ન કરવો. કાઉસ્સગ્ગ પારીને ૬. લોગસ્સ, “સવલોએ અરિહંતવ” તથા અન્નત્થ' કહી એક
લોગસ્સ” અથવા ચાર ““નવકારનો' કાઉસ્સગ્ન કરી, પારીને “પુઅરવરદીવ” સુઅસભગવઓ કરેમિ કાઉસગ્ગ વંદણ૦” તથા “અન્નત્થ' કહી, “પંચાચારની આઠ ગાથા અથવા આઠ “નવકારનો કાઉસ્સગ્ન કરી, પારીને “સિદ્ધાણં
બુદ્ધાણં' કહીને, મુહપત્તિ પડિલેહી, બે “વાંદણાં” દેવાં. ૭. અહીંથી “અદ્ભુઠિઓ' ખામીને વાંદણાં સુધી બધું
“દેવસિઅ' પ્રતિક્રમણની રીતે કહેવું; પણ જે ઠેકાણે “દેવસિએ”
આવે તે ઠેકાણે “રાઈએ” કહેવું. For Personal & Private Use Only
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨૭
૮.
૯.
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
‘આયરિય ઉવજ્ઝાએ' ‘કરેમિ ભંતે' ‘ઇચ્છામિ ઠામિ કાઉસ્સગં’ ‘તસ્સ ઉત્તરી’ ‘અન્નત્થ’ કહી ‘તપચિંતવણિ' નો અથવા સોળ‘‘નવકાર’’નો કાઉસ્સગ્ગ કરવો.
પ્રગટ ‘લોગસ્સ’ કહી મુહપત્તિ પડિલેહીને બે ‘વાંદણાં’ દેવાં. પછી તીર્થવંદના કરવા ‘સકલતીર્થ’ કહેવું. પછી યથાશક્તિ પચ્ચક્ખાણ કરીને ‘સામાયિક, ચલ્વિસત્થો, વંદણ, પડિક્કમણ, કાઉસ્સગ્ગ, પચ્ચક્ખાણ કર્યું છે જી' એમ કહી, પચ્ચક્ખાણ કર્યું હોય તો ‘કર્યું છે જી’ કહેવું અને ધાર્યું હોય તો ‘ધાર્યું છે જી!' કહેવું. પછી ‘ઇચ્છામો અણુસિટ્ઝ નમો ખમાસમણાણં’ ‘નમોડર્હત્ત્વ' કહી,
૧૦. ‘વિશાલલોચન' ‘નમુન્થુણં' ‘અરિહંત એઇઆણં૦' તથા ‘અન્નત્થ’કહી એક ‘નવકારનો’ કાઉસ્સગ્ગ કરી, પારીને ‘નમોઽર્હત્ત્વ’ કહી ‘કલ્લાણકંદં’ ની પ્રથમ થોય કહેવી.
૧૧. દેવસિઞ વિધિની જેમ ‘લોગસ્સ’ ‘પુખ઼રવરદી’ ‘સિદ્ધાણં બુદ્ધાણં’ કહી અનુક્રમે ‘કલ્લાણકંદ’ ની બીજી, ત્રીજી તથા ચોથી થોય કહેવી.
૧૨. ‘નમુન્થુણં’ કહી ‘ભગવાનુ ં' આદિ ચારને ચાર ‘ખમાસમણ’ દઇને વાંદવાં. પછી જમણો હાથ ચરવળા કે કટાસણા ઉપર સ્થાપી ‘અઠ્ઠાઇજ઼ેસુ’ કહેવું.
૧૩. પછી શ્રી સીમંધરસ્વામીનું ચૈત્યવંદન કરવું. તેમાં પ્રથમ શ્રી સીમંધરસ્વામીના દુહા બોલવા. દરેક દુહા પછી ખમાસમણ
For Personal & Private Use Only
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
૧૨૮ આપવું. પછી નીચે બેસી ઈચ્છા૦ શ્રી સીમંધરસ્વામી આરાધનાથં ચૈત્યવંદન કરું? ઇચ્છે કહી, શ્રી સીમંધરસ્વામીનું ચૈત્યવંદન કરવું. પછી જેકિંચિથી માંડી થોય સુધી બધું દહેરાસરના ચૈત્યવંદનની વિધિ પ્રમાણે કરવું. પણ સ્તવન
અને થોય શ્રી સીમંધરસ્વામીનાં કહેવાં. ૧૪. શ્રી સીમંઘરસ્વામીના ચૈત્યવંદનની જેમ શ્રીસિદ્ધાચલજીનું
ચૈત્યવંદન કરવું. દુહા, સ્તવન અને થોય શ્રીસિદ્ધાચલજીના કહેવાં.
૧૫. સામાયિક પારવાના વિધિ પ્રમાણે સામાયિક પારવું.
=
*
*
*
પફિખ પ્રતિક્રમણનો વિષ્ટિ
૧. પ્રથમ દૈવસિક પ્રતિક્રમણમાં “વંદિતુ આવે ત્યાં સુધી સર્વ કહેવું.
પણ ચૈત્યવંદન “સક્લાઈતુ'નું કહેવું અને થોયો “સ્નાતસ્યા”ની
કહેવી. ૨. ખમાસમણ દઈને દેવસિઅ આલોઇઅ પડિક્કતા ઇચ્છાકારેણ
સંદિસહ ભગવન્! પફિખ મુહપત્તિ પડિલેહું?” “ઇચ્છે એમ
કહી, મુહપત્તિ પડિલેહવી. પછી બે “વાંદણાં દેવાં. ૩. “ઈચ્છા૦ સંબુદ્ધાખામણેણં અભુઠિઓહ અભિંતર પશ્મિએ
ખામેઉં? ઇચ્છે ખામેમિ પધ્ધિએ, એક પખસ્સ પનરસ For Personal & Private Use Only
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
રાઈદિયાણું જૈકિંચિ અપત્તિઅં’
૪. ‘ઇચ્છા૦ પિષઅં આલોઉં ? ઇચ્છું આલોએમિ જો મે પક્ખિઓ અઇયારો કઓ' કહી, ‘ઇચ્છા૦ પક્ષ્મિ અતિચાર આલોઉં ? ઇચ્છું' એમ કહી, ‘અતિચાર' કહેવા. પછી ‘એવંકારે શ્રાવકતણે ધર્મે શ્રી સમકિત મૂલ બાર વ્રતે એકસો ચોવીશ અતિચારમાંહિ જે કોઇ અતિચાર પક્ષ દિવસમાંહિ સૂક્ષ્મ બાદર જાણતાં-અજાણતાં હુઓ હોય, તે સવિ મને વચને કાયાએ કરી મિચ્છા મિ દુક્કડં' કહેવું.
૧૨૯
૫. ‘સવ્વસવિ પક્ષ્મિઅ દુઍિંતિઅ, દુમ્ભાસિન, દુચ્ચિઅિ, ઇચ્છાકારેણ સંદિસહ ભગવન્ ! ઇચ્છે. તસ્સ મિચ્છા મિ દુક્કડં' કહી
૬. ‘ઇચ્છકારી! ભગવન્ પસાય કરી પદ્મિ તપ પ્રસાદ કરશોજી’ એમ ઉચ્ચાર કરીને આવી રીતે કહેવું-‘ચઉત્થભત્ત, એક ઉપવાસ, બે આયંબિલ, ત્રણ નીવી, ચાર એકાસણાં, આઠ બેઆસણાં, બે હજાર સજ્ઝાય, યથાશક્તિ તપ કરી પહોંચાડવો.' પછી તપ કર્યો હોય તો પઇઓિ' કહેવું, અને કર્યો ન હોય પણ કરવાનો હોય તો-‘તહત્તિ' કહેવું પરંતુ ન કરવો હોય તો મૌન રહેવું.
૭. બે ‘વાંદણાં’ દઇને ‘ઇચ્છા૦ પત્તેઅખામણેણં અભ્રુટ્ઠિઓહં અભિંતર પક્ષ્મિઅં ખામેઉં ! ઇચ્છું ખામેમિ પખ઼િઅં, એક પસ પનરસ રાઈદિયાણું, જૈકિંચિ અપત્તિઅં૦ કહી બે
વાંદણાં દેવાં.’
For Personal & Private Use Only
•
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
૧૩૦
૮. દેવસિસ આલોઈઅ પડિક્તા ઇચ્છા પઝિંપડિફકમામિ?
સમ્મ પડિફકમામિ' એમ કહી, “કરેમિ ભંતે! સામાઈએO'
કહી, “ઈચ્છામિ પડિફેકમિલે જો મે પદ્ધિઓ૦” કહેવું. ૯. ખમાસમણ દઈ, “ઈચ્છા૦ પદ્મિસૂત્ર કહ્યું? “ઇચ્છે' એમ
કહી, ત્રણ નવકાર ગણી, સાધુ હોય તો પદ્ધિસૂત્ર કહે, અને સાધુ ન હોય તો ત્રણ નવકાર ગણીને શ્રાવક “વંદિત્ત' કહે.
પછી સુઅદેવયાની થોય કહેવી.” ૧૦. નીચે બેસી, જમણો ઢીંચણ ઊભો રાખી, એક “નવકાર
ગણીને “કરેમિ ભંતે' “ઈચ્છામિ પડિo” કહી “વંદિતું' કહેવું. ૧૧. “કરેમિ ભંતે “ઇચ્છામિ ઠમિ કાઉસ્સગ્ગ જો મે પદ્ધિઓ૦”
તસ્સ ઉત્તરી' “અન્નત્થ' કહીને બાર લોગસ્સનો કાઉસગ્ગ કરવો. તે લોગસ્સ “ચંદેસુ નિમ્મલયરા સુધી કહેવા, અથવા અડતાલીશ નવકારનો કાઉસ્સગ્ન કરવો. પારીને પ્રગટ “લોગસ્સ” કહેવો. પછી મુહપત્તિ પડિલેહીને બે “વાંદણાં' દેવાં.
૧૨. “ઇચ્છા૦ સમત્તખામણેણં અભુઠિઓમિ અભિંતરપબિં
ખામેઉં? ઇચ્છ, ખામેમિ પદ્ધિએ, એક પખસ્સ પનરસ
રાઈદિયાણં ચંકિચિ અપત્તિઅં૦' કહેવું. ૧૩. ખમાસમણ દઈને “ઇચ્છા પદ્ધિ ખામણાં ખાણું? ઈચ્છે”
એમ કહી, “ખામણાં' ચાર ખામવાં. મુનિ મહારાજ
ખામણી” કહે, અને મુનિ મહારાજ ન હોય તો “ખમાસમણ For Personal & Private Use Only
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૩૧
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
દઈ “ઇચ્છામિ ખમાસમણો” કહી જમણો હાથ ચરવળા કે કટાસણા ઉપર સ્થાપી, એક “નવકાર' કહી “સિરસા મણસા મયૂએણ વંદામિ' કહેવું. માત્ર ત્રીજા ખામણાને અંતે “તસ્સ મિચ્છા મિ દુક્કડ' કહેવું.
અહીં પધ્ધિ પ્રતિક્રમણ પૂરું થાય છે. ૧૪. હવે પછી દેવસિઅ પ્રતિક્રમણમાં “વંદિત્ત' પછીના બે
“વાંદણાં'થી માંડી સામાયિક પારીએ ત્યાં સુધી સર્વ દેવસિઆ પ્રતિક્રમણની જેમ કરવું; પણ “સુઅદેવયા' ની થોયના બદલે “જ્ઞાનાદિo” ની થોય કહેવી અને “જિસે ખિજો” થોયના બદલે યસ્યાઃ ક્ષેત્ર” થોય કહેવી. સ્તવન “અજિતશાંતિ'નું કહેવું. સઝાયને ઠેકાણે “ઉવસગ્ગહર” અને “સંસારાવાની ચાર ગાથા કહેવી. ચોથી ગાથામાં “ઝંકારા થી ઊંચે અવાજે સકળ
સંઘે સાથે બોલવું. “લઘુશાંતિને ઠેકાણે “મોટી શાંતિ' કહેવી. ૧૫. “મોટી શાંતિ' કહ્યા પછી લોગસ્સ કહીને, બેસીને, “સંતિકર
કહેવું. છે ચઉમાણી પ્રતિક્રમણનો વિધિ છે ચઉમાસી પ્રતિક્રમણમાં ઉપર કહ્યા મુજબ પદ્મિના વિધિ પ્રમાણે કરવું. પણ આટલું વિશેષ કે બાર લોગસ્સનો કાઉસ્સગ્ગને ઠેકાણે વિશ લોગસ્સનો કાઉસ્સગ્ન કરવો. પ િશબ્દને ઠેકાણે ચઉમાસી શબ્દ કહેવો. વાંદણાંમાં “વઇફકેતો'ના સ્થાને “વધફર્કતા” કહેવું. તપને ઠેકાણે “છઠભd, બે ઉપવાસ, ચાર આયંબિલ, છ નીવી, For Personal & Private Use Only www.jajnelibrary.org
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
આઠ એકાસણાં, સોળ બિઆસણાં, ચાર હજાર સક્ઝાય૦” એ રીતે કહેવું. અભુઠિઓ ખામવામાં “એક પદ્ધસ્ટ પનરસ રાઇદિયાણું” ના સ્થાને “ચારમાસાણ આઠ પખાણ એકસો વીસ રાઈદિયાણ' કહેવું. જ સંવછરી પ્રતિક્રમણનો વિધિ છે
સંવત્સરીમાં પણ ઉપર મુજબ પદ્મિની વિધિ પ્રમાણે કરવું. પણ આટલું વિશેષ કે બાર લોગસ્સનો કાઉસ્સગ્યને ઠેકાણે ચાલીસ લોગસ્સ ને એક નવકાર, અથવા એકસો ને સાઠ નવકારનો કાઉસ્સગ્ન કરવો.
તપમાં “અષ્ઠમભત્ત, ત્રણ ઉપવાસ, છ આયંબિલ, નવ નીવી, બાર એકાસણાં, ચોવીસ બિઆસણાં, છ હજાર સક્ઝાય એ રીતે કહેવું. અભુઓિ ખામવામાં “એક પક્કસ પનરસ રાઈદિયાણં'ના સ્થાને “બારમાસાણ ચોવીસ પહ્મણે ત્રણસો સાઠ રાઈદિયાણ' કહેવું. પદ્ધિ શબ્દના ઠેકાણે સંવછરી શબ્દ કહેવો.
જ છીંકના કાઉસથાનો વિધિ જ
પ,િ ચઉમાસી અને સંવર્ચ્યુરી પ્રતિક્રમણમાં અતિચાર પહેલાં છીંક આવે તો ચૈત્યવંદનથી ફરીથી શરૂઆત કરવી જોઈએ. અતિચાર પછી છીંક આવે તો દુશ્મખય કમ્મખિયના કાઉસ્સગ્ન પહેલાં છીંકનો કાઉસગ્ગ નીચે મુજબ કરવો.
ખમાસમણ દઈને ઇચ્છા) શુદ્રોપદ્રવ-હાવણë કાઉસ્સગ્ગ For Personal & Private Use Only
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૩૩
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
કરું? ઈચ્છે, ક્ષુદ્રોપદ્રવ-હાવણë કરેમિ કાઉસ્સગ્ગ, અન્નત્થ૦ કહી, ચાર લોગસ્સ “સાગરવરગંભીરા' સુધીનો કે ૧૬ નવકારનો કાઉસ્સગ્ન કરવો. કાઉસ્સગ્ગ પારી, નમોડહતુ કહી, નીચેની થાય પાંચ વાર કહેવી. સર્વે ચક્ષામ્બિકાવા યે, યેચાવૃત્યકરા જિને;
દ્રોપદવ-સંઘાત, તે તે કાવયન્તુ નઃ || ૧ || પછી લોગસ્સ કહી, આગળનો વિધિ ચાલુ કરવો.
*
*
*
*
ચૈત્યવંદનો
શ્રી પરમાત્માનું ચિત્યવંદન છે તુજ મૂરતિને નીરખવા, મુજ નયણાં તરસે; તુમ ગુણગણને બોલવા, રસના મુજ હરસે. ૧ કાયા અતિ આનંદ મુજ, તુમ યુગપદ ફરસે; તો સેવક તાર્યા વિના, કહો કિમ હવે સરશે. ૨ એમ જાણીને સાહિબા એ, નેક નજર મોહે જોય; જ્ઞાનવિમલ પ્રભુ સુનજરથી, તે શું જે નવિ હોય. ૩
શ્રી આદિનાથ જિન ચૈત્યવંદન જ આદિદેવ અલવેસરુ, વિનીતાનો રાય;
નાભિરાયા કુલમંડણો, મરુદેવા માય. ૧ For Personal & Private Use Only
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
પાંચસે ધનુષ્યની દેહડી, પ્રભુજી પરમદયાળ; ચોરાશી લાખ પૂર્વનું, જસ આયુ વિશાળ. ૨ વૃષભલંછન જિન વૃષધરૂ એ, ઉત્તમ ગુણમણિખાણ; તસ પદ પદ્મ સેવનથકી, લહીએ અવિચલ ઠાણ. ૩
ૐ શ્રી શાંતિનાથજિન ચૈત્યવંદન - શાંતિ જિનેશ્વર સોળમા, અચિરાસુત નંદો; વિશ્વસેન કુલ નભોમણિ, ભવિજન સુખકંદો. ૧ મૃગલંછન જિન આઉખું, લાખ વરસ પ્રમાણ; હત્થિણાઉર નયરી ધણી, પ્રભુજી ગુણમણિખાણ. ૨ ચાલીસ ધનુષની દેહડી એ, સમચઉરસ સંઠાણ; વદન પદ્મ જ્યું ચંદલો, દીઠે ૫૨મ કલ્યાણ. ૩
* શ્રી નેમનાથજિન ચૈત્યવંદન * નેમિનાથ બાવીસમા, શિવાદેવી માય; સમુદ્રવિજય પૃથ્વીપતિ, જે પ્રભુના તાય. ૧ દશ ધનુષ્યની દેહડી, આયુ વરસ હજા૨; શંખલંછન-ધર સ્વામીજી, તજી રાજુલ નાર. ૨ સૌરીપુરી નય૨ી ભલી એ, બ્રહ્મચારી ભગવાન; જિન ઉત્તમપદ પદ્મને, નમતાં અવિચલ ઠાણ. ૩
For Personal & Private Use Only
૧૩૪
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૩૫
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
* શ્રી પાર્શ્વનાથજિન ચૈત્યવંદન
આશ પૂરે પ્રભુ પાસજી, તોડે ભવપાશ; વામા માતા જનમીયા, અહિ લંછન જાસ. ૧ અશ્વસેન સુત સુખકરું, નવ હાથની કાય; કાશીદેશ વારાણસી, પુણ્યે પ્રભુ આય. ૨ એકસો વરસનું આઉખું એ, પાળી પાર્શ્વકુમાર; પદ્મ કહે મુગતે ગયા, નમતાં સુખ નિરધાર. ૩ * શ્રી મહાવીરસ્વામી જિન ચૈત્યવંદન સિદ્ધારથ સુત વંદીએ, ત્રિશલાનો જાયો; ક્ષત્રિયકુંડમાં અવતર્યો, સુ૨ નરપતિ ગાયો. ૧ મૃગપતિ લંછન પાઉલે, સાત હાથની કાય; બહોતેર વર્ષનું આઉખું, વીર જિનેશ્વર રાય. ૨ ખીમાવિજય જિનરાજનો એ, ઉત્તમ ગુણ અવદાત; સાત બોલથી વર્ણવ્યો, પદ્મવિજય વિખ્યાત. ૩
* શ્રી સીમંધર સ્વામીના દુહા જે અનંત ચોવીશી જિન નમું, સિદ્ધ અનંતી કોડ; કેવલધર મુગતે ગયા, વંદું બે કર જોડ. ૧ બે કોડી કેવળધરા, વિહરમાન જિન વીશ; સહસ કોડી યુગલ નમું, સાધુ નમું નિશદિશ ૨
જે ચારિત્રે નિર્મળા, જે પંચાનન સિંહ;
For Personal & Private Use Only
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
૧૩૬
વિષય કષાય ના ગંજીયા, તે પ્રણમું નિશદિશ. ૩ રાંક તણી પરે રડવડ્યો, નિરવણીઓ નિરધાર; શ્રી સીમંધર સાહિબા, તુમ વિણ ઈણ સંસાર. ૪
જ શ્રી સિદ્ધાચલજીના દુહા છે સિદ્ધાચલ સમરું સદા, સોરઠ દેશ મોઝાર; મનુષ્ય જન્મ પામી કરી, વંદુ વાર હજાર. ૧ એકે કું ડગલું ભરે, શેત્રુજા સામો જે હ; રીખવ કહે ભવ ક્રોડનાં, કર્મ ખપાવે તેહ. ૨ શેત્રુજા સમો તીરથ નહીં, રીખવ સમો નહીં દેવ; ગૌતમ સરિખા ગુરુ નહીં, વળી વળી વંદું તેહ. ૩ સોરઠ દેશમાં સંચર્યો, ન ચઢ્યો ગઢ ગિરનાર; શત્રુંજી નદી નાહ્યો નહીં, એનો એળે ગયો અવતાર. ૪ શત્રુંજી નદીએ નાહીને, મુખ બાંધી મુખકોશ; દેવ યુગાદિ પૂજીએ, આણી મન સંતોષ. ૫ જગમાં તીરથ દો વડાં, શત્રુંજય ગિરનાર; એક ગઢ ઋષભ સમોસર્યા, એક ગઢ નેમકુમાર. ૬
શ્રી સીમંધર સ્વામીનું ચૈત્યવંદન જ શ્રી સીમંધર વીતરાગ, ત્રિભુવન તમે ઉપગારી; શ્રી શ્રેયાંસ પિતા કુળે, બહુ શોભા તુમારી. ૧
ધન્ય ધન્ય માતા સત્યકી, જેણે જાયો જયકારી; For Personal & Private Use Only
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૩
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
વૃષભ લંછને વિરાજમાન, વંદે નરનારી. ૨ ધનુષ્ય પાંચસે દેહડી એ, સોહીએ સોવન વાન; કીર્તિવિજય ઉવઝાયનો, વિનય ઘરે તુમ ધ્યાન. ૩
જ શ્રી સીમર્ધાર સ્વામીનું સ્તવન સુણો ચંદાજી! સીમંધર પરમાતમ પાસે જાજો. મુજ વિનતડી, પ્રેમ ધરીને એણી પરે તમે સંભળાવજો. ટિક) જે ત્રણ ભુવનના નાયક છે, જસ ચોસઠ ઈદ્રો પાયક છે; નાણ દરિસણ જેહને ખાયક છે,
સુણો. ૧ જેની કંચન-વરણી કાયા છે, જસ ઘોરી લંછન પાયા છે; પુંડરિગિણી નગરીનો રાયા છે,
સુણો. ૨ બાર પર્ષદા માંહિ બિરાજે છે, જસ ચોત્રીસ અતિશય છાજે છે; ગુણ પાંત્રીશ વાણીએ ગાજે છે,
સુણો. ૩ ભવિજનને જે પડિબોલે છે, તસ અધિક શીતલ ગુણ સોહે છે; રૂપ દેખી ભવિજન મોહે છે,
સુણો. ૪ તુમ સેવા કરવા રસિયો છું, પણ ભારતમાં દૂરે વસિયો છું; મહા મોહરાય કર ફસિયો છું,
સુણો. ૫ પણ સાહિબ ચિત્તમાં ઘરિયો છે, તુમ આણાખગ કર ગ્રહિઓ છે; તો કાંઈક મુજથી ડરિયો છે,
સુણો. s જિન ઉત્તમ પૂઠ હવે પૂરો, કહે પદ્મવિજય થાઉં શૂરો; તો વાધે મુજ મન અતિ નૂરો,
સુણો. ૭
For Personal & Private Use Only
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સત્ર
શ્રી સીમંધર સ્વામીની થાય જ શ્રી સીમંધર જિનવર, સુખકર સાહિબ દેવ, અરિહંત સકળની, ભાવ ધરી કરૂં સેવ; સકલાગમ પારગ, ગણધર-ભાષિત વાણી, જયવંતી આણા, જ્ઞાનવિમલ ગુણખાણી. ૧
શ્રી સિદ્ધાચલજીનું ત્યવંદન જ શ્રી શત્રુંજય સિદ્ધક્ષેત્ર, દીઠે દુર્ગતિ વારે; ભાવ ઘરીને જે ચઢે, તેને ભવપાર ઉતારે. ૧ અનંત સિદ્ધનો એહ ઠામ, સકલ તીર્થનો રાય; પૂરવ નવાણું ઋષભદેવ, જ્યાં ઠવિયા પ્રભુપાય. ૨ સૂરજકુંડ સોહામણો, કવડજક્ષ અભિરામ; નાભિરાયા કુલ મંડણો, જિનવર કરું પ્રણામ. ૩
શ્રી સિદ્ધાચલજીનું સ્તવન છે વિમલાચલ નિત વંદીએ, કીજે એહની સેવા; માનું હાથ એ ઘર્મનો, શિવતરુ ફળ લેવા. વિમલા ૧ ઉજ્વળ જિનગૃહ મંડળી, તિહાં દીપે ઉત્તુંગા; માનું હિમગિરિ વિભ્રમે, આઈ અંબર ગંગા. વિમલા ૨ કોઈ અનેરું જગ નહિ, એ તીરથ તોલે; એમ શ્રી મુખ હરિ આગળ, શ્રી સીમંધર બોલે. વિમલા ૩ જે સઘળાં તીરથ કહ્યાં, યાત્રા ફળ કહીએ;
તેહથી એ ગિરિ ભેટતાં, શત ગણું ફળ લહીએ. વિમલા ૪ For Personal & Private Use Only
૪
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૩૯
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર જનમ સફળ હોય તેહનો જે એ ગિરિ વંદે; સુજસ વિજય સંપદ લહે, તે નર ચિર નંદે.
વિમલા ૫
જ શ્રી સિદ્ધાચલજીની થોચ જ શ્રી શત્રુંજય મંડણ, ઋષભ જિણંદ દયાળ, મરુદેવા નંદન વંદન કરું ત્રણ કાળ; એ તીરથ જાણી, પૂરવ નવાણું વાર, આદીશ્વર આવ્યા, જાણી લાભ અપાર. ૧
જ સામાન્ય જિન સ્તવન જ આજ મારા પ્રભુજી! સામું જુઓને, “સેવક' કહીને બોલાવો રે; એટલે હું મનગમતું પામ્યો, રૂઠડાં બાળ મનાવો, મારા સાંઈ રે,
આજ૦ ૧ પતિતપાવન શરણાગત વત્સલ, એ જશ જગમાં ચાવો રે; મન રે મનાવ્યા વિણ નહિ મૂકે, એહિજ માહરો દાવો.
મારા૦ ૨ કબજે આવ્યા હવે નહિ મૂકું, જિહાં લગે તુમ સમ થાઉં રે; જો તમ ધ્યાન વિના શિવ લહીએ, તો તે દાવ બતાવો.
મારા૦ ૩ મહાગોપ તે મહાનિર્ધામક, એવાં એવાં બિરુદ ધરાવો રે; તો શું આશ્રિત ઉદ્ધરતાં, બહુ બહુ શું કહાવો.
મારા૦ ૪
For Personal & Private Use Only
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
૧૪૦
જ્ઞાનવિમલ ગુરુનામ મહાનિધિ, મંગલ એહિ વધાવો રે; અચળ અભેદપણે અવલંબી, અહોનિશ એહિ દિલ ધ્યાવો.
મારા ૫
• શ્રી આદિનાથ ભગવાનનું સ્તવન પ્રથમ જિનેશ્વર પ્રણમીએ, જાસ સુગંધી રે કાય; લ્પવૃક્ષ પરે તાસ, ઇન્દ્રાણી નયન જે,
ભૃગ પરે લપટાય. ૧
રોગ ઉરગ તુજ નવિ નડે, અમૃત જે આસ્વાદ; તેહથી પ્રતિહત તેહ, માનું કોઇ નવિ કરે,
જગમાં તુમ શું રે વાદ. ૨
વગર ધોઇ તુજ નિરમળી, કાયા કંચન વાન; નહીં પ્રસ્વેદ લગાર, તારે તું તેહને,
જે ધરે તારું ધ્યાન. ૩
રાગ ગયો તુજ મન થકી, તેહમાં ચિત્રન કોય; રુધિર આમિષથી, રાગ ગયો તુજ જન્મથી,
દૂધ સહોદર હોય. ૪
શ્વાસોશ્વાસ કમલ સમો, તુજ લોકોત્તર વાત; દેખે ન આહાર-નિહાર, ચરમ ચક્ષુ ધણી,
એહવા તુજ અવદાત. ૫
ચાર અતિશય મૂળથી, ઓગણીશ દેવના કીધ; કર્મ ખપ્યાથી અગ્યાર, ચોત્રીશ એમ અતિશયા,
‘સમવાયાંગે’ પ્રસિદ્ધ.
For Personal & Private Use Only
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
જિન ઉત્તમ ગુણ ગાવતાં, ગુણ આવે નિજ અંગ; પદ્મવિજય કહે, એહ સમય પ્રભુ પાળજો,
૧૪૧
જિમ થાઉં અક્ષય અભંગ. ૭
* શ્રી શાંતિનાથ ભગવાનનું સ્તવન મારો મુજરો લ્યોને રાજ, સાહિબ શાન્તિ! સલૂણા. અચિરાજીના નંદન તોરે, દર્શન હેતે આવ્યો; સમકિત રીઝ કરીને સ્વામી!, ભક્તિ ભેટણું લાવ્યો. મારો ૧ દુઃખભંજન છે બિરુદ તુમારું, અમને આશ તુમારી;
તુમે નિરાગી થઇને છૂટો, શી ગતિ હોશે અમારી ? કહેશે લોક ન તાણી કહેવું, એવડું સ્વામી આગે;
ન
પણ બાળક જો બોલી ન જાણે, તો કેમ વહાલો લાગે ? મારો૦ ૩ મારે તો તું સમરથ સાહિબ, તો કિમ ઓછું માનું; ચિંતામણિ જેણે ગાંઠે બાંધ્યું, તેહને કામ કિશ્યાનું. મારો ૪ અધ્યાતમ રવિ ઊગ્યો મુજ ઘટ, મોહ તિમિર હર્યું જુગતે; વિમલવિજય વાચકનો સેવક, રામ કહે શુભ ભગતે . મારો પ
* શ્રી પાર્શ્વનાથ ભગવાનનું સ્તવન
મારો ૨
જય જય જય જય પાસ જિણંદ, ટેક
અંતરિક પ્રભુ ત્રિભુવન તારણ, ભવિક કમલ ઉલ્લાસ દિણંદ.
જય. ૧
તેરે ચરન શરન મેં કીનો, તું બિનુ કુન તોરે ભવ ફંદ; પરમ પુરુષ પરમારથ-દર્શી, તું દિયે ભવિક કુ પરમાનંદ.
For Personal & Private Use Only
જય. ૨
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
૧૪૨
તું નાયક તું શિવસુખ-દાયક, તું હિતચિંતક તું સુખકંદ; તું જનરંજન તું ભવભંજન, તું કેવલ-કમલા-ગોવિંદ.
જય. ૩ કોડિ દેવ મિલકે કર ન શકે, એક અંગૂઠ રૂપ પ્રતિ છંદ; ઐસો અદ્ભુત રૂપ તિહારો, બરસત માનું અમૃતકો બુંદ.
જય. ૪ મેરે મન મધુકરકે મોહન, તુમ હો વિમલ સદલ અરવિંદ; નયન ચકોર વિલાસકર તું હૈ, દેખત તુમ મુખ પૂરનચંદ.
જય. ૫ દૂર જાવે પ્રભુ! તુમ દરિશનસે, દુઃખ-દોહગ-દારિદ્ર-અઘ-દંદ; વાચક જશ કહે સહસ તે તુમ હો, જે ગાવે તુમ ગુનકે વૃંદ.
જય. ૪ શ્રી મહાવીર સ્વામી ભગવાનનું સ્તવન સિદ્ધારથના રે નંદન વિનવું, વિનતડી અવધાર; ભવમંડપમાં રે નાટક નાચિયો, હવે મુજ દાન દેવશવ...
હવે મુજ પાર ઉતાર. સિદ્ધા૦ ૧ ત્રણ રતન મુજ આપો તાતજી, જિમ નાવે રે સંતાપ; દાન દિયતા રે પ્રભુ કોસર કિસી?, આપો પદવી રે આપ.
સિદ્ધા૦ ૨ ચરણ અંગુઠે રે મેરુ કંપાવિયો, મોડ્યાં સુરનાં રે માન; અષ્ટ કરમના રે ઝઘડા જીતવા, દીધાં વરસી રે દાન.
સિદ્ધા૦ ૩
For Personal & Private Use Only
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪૩
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
શાસનનાયક શિવસુખદાયક, ત્રિશલા કૂખે રતન; સિદ્ધારથનો રે વંશ દીપાવિઓ, પ્રભુજી! તમે ધન્ય ધન્ય.
સિદ્ધા૦ ૪ વાચક શેખર કીર્તિવિજય ગુરુ, પામી તાસ પસાય; ધરમ તણા એ જિન ચોવીશમા, વિનયવિજય ગુણ ગાય.
સિદ્ધા૦ ૫
શ્રી સીમંધરસ્વામીનું સ્તવન છે તારી મૂરતિએ મન મોહ્યું રે, મનના મોહનીયા, તારી સૂરતિએ જગ સોહ્યું રે, જગના જીવનીયા.. તુમ જોતાં સવિ દુરમતિ વિસરી, દિન રાતડી નવિ જાણી!; પ્રભુ ગુણગણ સાંકળશું બાંધ્યું, ચંચળ ચિત્તડું તાણી રે. મન૦ ૧ પહેલાં તો એક કેવલ હરખે, હજાળું ઘઈ હળીયો!; ગુણ જાણીને રૂપે મિલીઓ, અત્યંતર જઈ ભળીયો રે. મન૦ ૨ વીતરાગ ઈમ જસ નિસુણીને, રાગી રાગ કરેહી; આપ અરૂપી રાગ નિમિત્તે, દાસ અરૂપ ધરેહ હે. મન૦ ૩ શ્રી સીમંધર! તું જગબંધુ, સુંદર તાહરી વાણી; મંદર ભૂધર અધિક ધીરજ ધર, વંદે તે ધન્ય પ્રાણી રે. મન૦ ૪ શ્રી શ્રેયાંસ નવેસર નંદન, ચંદન શીતલ વાણી!; સત્યકી માતા વૃષભ લંછન પ્રભુ, જ્ઞાનવિમલ ગુણ ખાણી રે. મન૦ ૫
For Personal & Private Use Only
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
* શ્રી સિદ્ધાચલજીનું સ્તવન
૧૪૪
સિદ્ધાચલનો વાસી પ્યારો લાગે મોરા રાજિંદા.
મોરા૦ ૧
ઇણ રે ગિરિવરમાં ઝીણીઝીણી કોરણી, ઉપર શિખર બિરાજે. મોરા૦ ૨ કાને કુંડલ માથે મુગટ બિરાજે, બાંહે બાજુબંધ છાજે. ચૌમુખ બિંબ અનુપમ છાજે, અદ્ભુત દીઠે દુઃખ ભાંજે ચુવા ચુવા ચંદન ઔર અગર જા, કેસર તિલક બિરાજે. ઇણ ગિરિ સાધુ અનંતા સિદ્ધા, કહેતાં પાર ન આવે. જ્ઞાનવિમલ પ્રભુ એણી પેરે બોલે, આ ભવ પાર ઉતારો.
♦ થોયો *
* શ્રી ઋષભદેવની સ્તુતિ (થોયો) *
પ્રહ ઊઠી વંદું ૠષભદેવ ગુણવંત, પ્રભુ બેઠા સોહે સમવસરણ ભગવંત; ત્રણ છત્ર વિરાજે, ચામર ઢાળે ઈંદ્ર, જિનના ગુણ ગાવે સુર નર નારીના વૃંદ. બાર પર્ષદા બેસે, ઇન્દ્ર ઈન્દ્રાણી રાય, નવ કમળ ૨ચે સુર, તિહાં ઠવતા પ્રભુ પાય; દેવદુંદુભિ વાજે, કુસુમવૃષ્ટિ બહુ હુંત, એવા જિન ચોવીશે, પૂજો એકણ ચિત્ત. જિન જોજન ભૂમિ, વાણીનો વિસ્તાર, પ્રભુ અર્થ પ્રકાશે, રચના ગણધર સાર; સો આગમ સુણતાં, છેદીજે ગતિ ચાર, Jain Education જિનવચન વખાણી, લીજે ભવનો પાર.
મોરા૦ ૩
મોરા૦ ૪
મોરા૦ ૫
મોરા૦ ૬
મોરા૦ ૭
૧
૨
www.jaineliary.org
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪૫
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
જક્ષ ગોમુખ ગિરુઓ, જિનની ભક્તિ કરેવ, તિહાં દેવી ચક્કેસરી, વિઘન કોડી હરેવ; શ્રી તપગચ્છનાયક, વિજયસેનસૂરિરાય, તસ કેરો શ્રાવક, ઋષભદાસ ગુણ ગાય.
* શ્રી શાંતિનાથજીની સ્તુતિ (થોય) * શાંતિ સુહંકર સાહિબો, સંયમ અવધારે, સુમિત્રને ઘેર પારણું, ભવપાર ઉતારે; વિચરતા અવનીતલે, તપ ઉગ્ર વિહારે, જ્ઞાન ધ્યાન એકતાનથી, તિર્યંચને તારે.
પાર્શ્વ વીર વાસુપૂજ્યજી, નેમ મલ્લિકુમારી, રાજ્યવિભ્રૂણા એ થયા, આપે વ્રતધારી; શાંતિનાથ પ્રમુખા સવિ, લહિ રાજ્ય નિવારી, મલ્લિ નેમ પરણ્યા નહિ, બીજા ઘરબારી.
કનકકમળ પગલાં ઠવે જગશાંતિ કરીજે, રયણ સિંહાસન બેસીને, ભલી દેશના દીજે; યોગાવંચક પ્રાણીયા, ફળ લેતાં રીઝે, પુષ્કરાવર્તના મેઘમાં, મગશેલ ન ભીંજે.
ક્રોડ વદન શુકરારૂઢો, શ્યામ રૂપે ચાર, હાથ બીજોરુ કમળ છે, દક્ષિણ કર સાર; જક્ષ ગરુડ વામ પાણિએ, નકુલાક્ષ વખાણે, નિર્વાણીની વાત તો, કવિ વીર તે જાણે.
For Personal & Private Use Only
૧
૩
૪
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
* શ્રી પાર્શ્વનાથ ભગવાનની સ્તુતિ (થોય) * શંખેશ્વર પાસજી પૂજીએ, નરભવનો લાહો લીજીએ; મનવાંછિતપૂરણ સુરતરુ, જય વામાસુત અલવેસરુ. ૧ દોય રાતા જિનવર અતિ ભલા, દોય ધોળા જિનવર ગુણનીલા; દોય નીલા દોય શામળ કહ્યા, સોળે જિન કંચનવર્ણ લહ્યા. ૨ આગમ તે જિનવર ભાખીયો, ગણધર તે હૈડે રાખીયો; તેહનો રસ જેણે ચાખીયો, તે હુઓ શિવસુખ સાખીયો. ૩ ધરણીધર૨ાય પદ્માવતી, પ્રભુ પાર્શ્વ તણા ગુણ ગાવતી; સહુ સંઘનાં સંકટ ચૂરતી, નયવિમલનાં વાંછિત પૂરતી. ૪ * શ્રી મહાવીર સ્વામીની સ્તુતિ (થોય) * જય જય ભવિ હિતકર વીર જિનેશ્વર દેવ, સુર નરના નાયક જેહની સારે સેવ; કરુણારસકંદો વંદો આનંદ આણી, ત્રિશલાસુત સુંદર ગુણમણિ કેરો ખાણી.
જસ પંચ ક્લ્યાણક દિવસ વિશેષ સુહાવે, પણ થાવર નારક તેને પણ સુખ થાવે; તે ચ્યવન જન્મ વ્રત નાણ અને નિરવાણ, સવિ જિનવર કેરાં એ પાંચે અહિઠાણ.
જિહાં પંચ-સમિતિ-યુત પંચ મહાવ્રત સાર, જેહમાં ૫૨કાશ્યા વળી પાંચે વ્યવહાર; પરમેષ્ઠિ અરિહંત નાથ સર્વજ્ઞ ને પારગ, એ પંચ પદે લહ્યો, આગમ અર્થ ઉદાર.
For Personal & Private Use Only
૧૪૬
૧
૨
૩
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪૭]
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર માતંગ સિદ્ધાઈ દેવી જિનપદ સેવી, દુઃખ દુરિત ઉપદ્રવ જે ટાળે નિતમેવી; શાસન સુખદાયી આઈ સુણો અરદાસ, શ્રી જ્ઞાનવિમલ ગુણ પૂરો વાંછિત આશ.
જયરાગ્યની સઝાય જ ઊંચા તે મંદિર માળીયાં, સોડ વાળીને સૂતો; કાઢો રે કાઢો એને સહુ કહે, જાણે જનમ્યો જ નહોતો. એક રે દિવસ એવો આવશે. એક રે દિવસ એવો આવશે, મન સબળોજી સાલે; મંત્રી મળ્યા સવિ કારમા, તેનું કાંઈ ન ચાલે. એક0 ૨ સાવ સોનાનાં રે સાંકળાં, પહેરણ નવ નવ વાઘા; ધોળું રે વસ્ત્ર એના કર્મનું, તે તો શોધવા લાગ્યા. એક0 ૩ ચર કઢાઇયા અતિ ઘણા, બીજાનું નહીં લેખું; ખોખરી હાંડી એના કર્મની, તે તો આગળ દેખું. એક્ટ ૪ કોના છોરુ ને કોના વાછરુ, કોના માય ને બાપ; અંતકાળે જાવું જીવને એકલું, સાથે પુણ્ય ને પાપ. એક0 ૫ સગી રે નારી એની કામિની, ઊભી ટમમગ જુવે; તેનું પણ કાંઈ ચાલે નહીં, બેઠી ધ્રુસકે રુવે.
એ૬ વહાલાં તે વહાલાં શું કરો, વહાલાં વોળાવી વળશે; વહાલાં તે વનનાં લાકડાં, તે તો સાથે જ બળશે. એક0 ૭ નહિ ત્રાપો નહિ તુંબડી, નથી કરવાનો આરો; ઉદયરત્ન મુનિ ઈમ ભણે, પ્રભુ મને પાર ઉતારો. એક0 ૮ For Personal & Private Use Only
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
૧૪૮] જ આપ સ્વભાવની સઝાય જ આપ સ્વભાવમાં રે, અવધૂ સદા મગનમેં રહના; જગતજીવ હે કર્માધીના, અચરિજ કછુઆ ન લીના. આ૦ ૧. તુમ નહીં કેરા, કોઈ નહીં તેરા, ક્યા કરે મેરા મેરા?; તેરા હૈ સો તેરી પાસે, અવર સબ હૈ અનેરા. આ૦ ૨. વધુ વિનાશી તું અવિનાશી, સબ હૈ ઈનકા વિલાસી; વપુસંગ જબ દૂર નિકાસી તબ તુમ શિવકા વાસી. આ૦ ૩. રાગ ને રીસા દોય ખવીસા, એ તુમ દુઃખકા દીસા; જબ તુમ ઉનકે દૂર કરીસા, તબ તુમ જગકા ઇસા. આ૦ ૪. પરકી આશ સદા નિરાશા, એ હૈ જગજનપાશા; તે કાટકું કરો અભ્યાસા, લહો સદા સુખવાસા. આ૦ ૫. કબીક કાજી કબહીક પાજી, કબીક હુઆ અપભ્રાજી; કબીક જગમેં કીર્તિ ગાજી, સબ પુદ્ગલકી બાજી. આ૦ ૬. શુદ્ધ ઉપયોગ ને સમતાધારી, જ્ઞાન ધ્યાન મનોહારી; કર્મ કલંકફ દૂર નિવારી, જીવ વરે શિવનારી. આ૦ ૭.
જ કોઇની સઝાય જ કડવાં ફળ છે ક્રોધનાં, જ્ઞાની એમ બોલે; રીસ તણો રસ જાણીએ, હળાહળ તોલે. કડવાં) ૧ ક્રોધે ક્રોડ પૂરવ તણું, સંયમ ફળ જાય; ક્રોધ સહિત તપ જે કરે, તે તો લેખે ન થાય. કડવાં) ૨ For Personal & Private Use Only
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪૯
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર સાધુ ઘણો તપીયો હતો, ધરતો મન વૈરાગ; શિષ્યના ક્રોધ થકી થયો, ચંડકોશિયો નાગ. કડવાં૦ ૩ આગ ઊઠે જે ઘર થકી, તે પહેલું ઘર બાળે; જળનો જોગ જો નવિ મળે, તો પાસેનું પરજાળે. કડવાં) ૪ ક્રોધતણી ગતિ એહવી, કહે કેવળનાણી; હાણ કરે જે હેતની, જાળવજો એમ જાણી. કડવાં) ૫ ઉદયરત્ન કહે ક્રોધને, કાઢજો ગળે સાહી; કાયા કરજો નિર્મળી, ઉપશમરસ નાહી. કડવાં૬
*
*
*
*
શ્રી પર્યુષણ પર્વનું – વંદના પ્રણમું શ્રી દેવાધિદેવ; જિનવર શ્રી મહાવીર; સુરનર સેવે શાંત દાંત, પ્રભુ સાહસ ધીર..... પર્વ પર્યુષણ પુન્યથી, પામી ભવિ પ્રાણી, જૈન ધર્મ આરાધીયે સમક્તિ હિત જાણી,..... ૨ શ્રી જિન પ્રતિમા પૂજીએ, કીજે જન્મ પવિત્ર; જીવ જતન કરી સાંભળો, પ્રવચન વાણી વિનીત..... ૩
*
*
*
*
શ્રી પર્યુષણ પર્વનું સ્તવન સુણજો સાજન સંત, પજુસણ આવ્યા રે; તમે પુણ્ય કરો પુણ્યવંત, ભવિક મન ભાવ્યા રે. ૧ વિર જિનેશ્વર અતિ અલસર, વહાલા મારા પરમેશ્વર એમ બોલે રે, lai પર્વમાહે પજુસણ મોટા અવર ન આવે તસ તોલાર પજુ તમે.. rar org
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૫૦
પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર ચઉપગમાંહે જેમ કેસરી મોટો, હા. ખગમાં ગરૂડ તે કહીએ રે; નદીમાંહે જેમ ગંગા મોટી, નગમા મેરૂ લઇએ રે. પજુ. તમે... ૩ ભૂપતિમાં ભરતેશ્વર ભાખ્યો, .હા. દેવમાંહે સુરઇન્દ્ર રે; સકલ તીરથમાં શેત્રુંજો દાવો, ગ્રહગણમાં જેમ ચન્દ્રરે પ. તમે... ૪ દશરા દીવાળીને વળી હોળી, હા. અખાત્રીજ દીવાસો રે, બળેવ પ્રમુખ બહુલા છે બીજાં,પણ એ નહિં મુક્તિનો વાસોર, પ. તમે. ૫ તે માટે તમે અમર પળાવો, હા. અઢાઈ મહોત્સવ કીજે રે, અઠ્ઠમ તપ અધિકાઈયે કરીને, નરભવ લ્હાવો લીજે રે. પજ.તમે.... ૬ ઢોલ દદામા ભેરી ન ફેરી, વહા. કલ્પસૂત્રને જગાવો રે, ઝાંઝરનો ઝમકાર કરીને ગોરીની ટોળી મળી આવોરે. પ. તમે. ૭ સોનારૂપાને ફુલડે વધાવો, .ઠા. કલ્પસૂત્રને પૂજો રે, નવ વખાણ વિધિએ સાંભળતા પાપ મેવાસી છૂજયારે પજુ. તમે.... ૮ એમ અઢાઈ મહોત્સવ કરતાં, હા. બહુ જન જગ ઉધ્ધરીયા રે, વિબુધ વિમલ વર સેવક એહથી નવ નિધિ ઋદ્ધિ સિદ્ધિ વરીયા રે.
પ. તમે. ૯
*
*
*
*
શ્રી પર્યુષણ પર્વની થાય જિન આગમ ચી પરવી ગાઇ, ત્રણ ચોમાસી ચાર અઠ્ઠાઈ
પજુસણ સવાઈ. તે એ શુભ દિન આવ્યા જાણી, ઊઠો આળસ ઝંડો પ્રાણી,
ઘર્મની નીક મંડાણી, પોસહ પડિક્કમણા કરો ભાઈ, માસખમણ પાસખમણ અઠ્ઠાઈ
કલ્પ અઠ્ઠમ સુખદાઇ. દાન દયા પૂજા દેવસૂરિની વાચના સુણીએ કલ્પ સૂત્રની,
આશા વીર જિનવરની. ૧
For Personal & Private Use Only
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ 지고 For Personal & Private Use Only