Book Title: Daishika Shastra
Author(s): Badrishah Tuldhariya
Publisher: Bharatiya Itihas Sankalan Samiti
Catalog link: https://jainqq.org/explore/008893/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daizika zAstrI Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bALa gaMgAdhara TiLaka smAraka dezika zAstra badrIzAharuladhariyA yadyapi jaga duHkha dAruNa nAnA sabateM kaThina jAti apamAnA tukArAma anuvAda sudhA karaMjagAMvakara Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daizika zAstra (mULa hindI pustaka daizika zAstrIno gujarAtI anuvAda) mULa hindI lekhaka badrIzAha TuladhariyA almoDA - himAlaya uttarAMcala anuvAdaka sudhA karaMjagAMvakara ra, mayUra apArTamenTsa baLiyAkAkA mArga jUnuM Dhora bajAra, kAMkariyA, amadAvAda - 380028 prakAzaka bhAratIya ItihAsa saMkalana samiti, gujarAta. ra6,zrI rAmezvara sosAyaTI, Isanapura, amadAvAda-382443 mudraka gujarAta ophaseTa, vaTavA. sarvAdhikAra bhAratIya ItihAsa saMkalana samiti, gujarAta. mUlya: 05/- rUpiyA prata 1000 prakAzana tithi vijyA dazamI, yugAbda 5108 2 okTobara, 2006 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * bhUmikA * gujarAtI AvRttinI prastAvanA * anuvAdakanuM manogata 1. dezabhakti vibhUti 1. sukha vivecana 2. dezabhakti vibhUtionuM pratipAdana 2. daizikadharma vyAkhyAna 1. 'deza' zabdano artha 2. 'jAti' zabdano artha 3. 'daizika dharma'no artha 3. svataMtratA 1. 'svataMtratA'no artha 2. zAsanika svataMtratA 3. Arthika svataMtratA 4. svAbhAvika svataMtratA 5. yUropIya svataMtratA 4. virATa 1. rAjya vibhAga 2. varNAzrama vibhAga 3. arthAyAma 4. vyavasthA dharma 5. dezakALa vibhAga anukramaNikA 5. daivI saMpada yogakSema 1. adhijananana 2. adhyApana 3. adhilavana pRSTha kramAMka nara 222 11 14 24 OM je " ra 32 59 84 100 113 122 127 139 146 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA " yadyapi jaga duHkha dAruNa nAnA sabateM kaThina jAti apamAnA" jAti apamAnane pariNAme udbhavatuM asahya duHkha eve samaye vadhAre dAruNa lAge che jyAre ApaNA ja loko dvArA ApaNI jAtinuM apamAna thatuM hoya che. koi paNa jAtinuM apamAna te jAtinA loko dvArA tyAre thatuM hoya che jyAre tenA vinAzano samaya najIka Ave che, athavA te jAtimAM daizikabuddhi rahetI nathI. daizikabuddhithI mAtra jAtino abhyudaya ja thAya che evuM nathI paraMtu adhaHpatananA samayamAM paNa te vIrazayyAmAM sUtelA bhISma jevI zobhAyamAna hoya che. vaizika buddhihIna jAti udayanA samaye paNa draupadInAM cIraharaNa karatA duHzAsana jevI ghRNAspada hoya che. niMdanIya abhyudaya karatAM prazaMsanIya adhaHpatana zatA, sahasrA abhISTa hoya che. AvI pratyeka jAti mATe daizikabuddhinI vizeSa AvazyakatA hoya che, paraMtu daizikabuddhirUpI dIpaka daizikazAsrarUpI tela sivAya prajaLI zake nahIM. atyAre bhAratavarSanuM dizAmaMDala udayamAna daizikabuddhirUpI timirArinAM kiraNothI dIptimAna thai rahyuM che. bhAratanAM saMtAnonI ruci svazAstra, svasAhitya, svazuddhikaraNa pratye vadhI che. sarvatra jAtiupakAra ane dezotkarSanAM kAryo thaI rahyAM che. aneka bhAgyazALI mAtAonAM saMtAno bhAratanI dizA bhUlelI nAvaDIne bacAvavAno prayatna karI rahyAM che. Avo prayatna vIra puruSaratnonuM zreSTha kArya che. AvAM kAryomAM daizikazAstra rUpI dhruvanI AgevAnI hovI joie, paraMtu ApaNuM koi daizikazAstra ja nathI ane A zAstranA viSayanuM jJAna ApaNe pAzcAtyo pAsethI levAnuM che evA bhramarUpI dhummasa ApaNA daizikazAstra rUpI dhruvane prakAzita thavA detuM nathI. jyAM sudhI A bhramarUpI dhummasa dUra thAya nahIM tyAM sudhI ApaNA daizikabuddhirUpI divAkarano prakAza pUrNapaNe anubhavI zakAya nahIM. Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A kAraNone dhyAnamAM rAkhIne ApaNA lokone ApaNA prAcIna vaizikazAstranuM smaraNa karAvavA mATe ApaNA prAcIna AcAryonA daizika siddhAMto rUpI vikharAyelAM phUlone A pustakamAM ekatra gUMthavAnI dhRSTatA ane utAvaLa karavAmAM AvI che. e vAtanuM smaraNa rahevuM joie ke bhAratano prAcIna daizikazAsrarUpI agAdha sAgara mArA alpabuddhi rUpI pAtramAM samAi zake nahIM. ane je samAyeluM che te paNa aneka kAraNothI pUrNatayA lakhI zakAtuM nathI. A pustakamAM viSaya to badho prAcIna che, mAtra bhASA ane zailI arvAcIna che. A pustaka veda purANonA lekhana samayanI zodha karanArA purAtattva jijJAsuonA manoraMjana mATe nahIM paNa dezabhakto mATe lakhavAmAM AvyuM che. A pustakano uddezya ApaNA lokone ApaNA daizikazAstranuM smaraNa karAvavAno che, nahIM ke mAtra vidvadvilAsa; AthI A pustakamAM kaI vAta kyAMthI levAmAM AvI che ke kyA AdhAre lakhavAmAM AvI che tevuM darzAvyuM nathI. vaLI tema karavAthI pustakano vistAra anAvazyaka rIte vadhI jAta. bhagavAna pANinInA 'rakSati" sUtra anusAra "deza" zabdane "Thaka" pratyaya lagADavAthI "daizika" zabda bane che, jeno artha thAya che dezanI rakSA karanAra. AthI "daizikazAstra"no artha thAya che, "dezanI rakSA karanAruM zAstra.' A daizikazAstrano thoDo bhAga pahelAM lakhAyo hato je lokamAnya bALa gaMgAdhara TiLaka mahArAjane mokalavAmAM Avyo hato, je vAMcIne teo khUba prasanna thayA hatA. A pustakanA viSayamAM temaNe lakhyuM, "I have read your daizikazAstra with great pleasure. My view is entirely in accord with yours and I am glad to find that it has been so forcibly put forward by you in Hindi." lokamAnyanA haste A pustakanI bhUmikA lakhAvAnI hatI. paraMtu acAnaka temanuM dehAvasAna thavAthI tema thai zakayuM nahIM. AthI A pustakane temanA smArakarUpe prakAzita karavAnuM yogya mAnavAmAM AvyuM. A TaizikazAstramAM cAra khaMDa che. A prathama khaMDamAM saraLa daizika siddhAMta darzAvavAmAM AvyA che. nidAna, cikitsA ane caryA saMbaMdhita jaTila siddhAMta pachInA traNa khaMDomAM darzAvyA che, je hajI chapAyA nathI. A pustaka lakhavAmAM zrIyuta lAlA siddhadAsa zAhanI ghaNI sahAyatA maLI. temaNe ghaNI Avazyaka ane mahattvanI vAto jaNAvI. zrIyuta paMDita devakInaMdana pAMDeyajIe A khaMDanI viSaya sUci banAvavAnI khAsa mahenata lIdhI, je mATe teo dhanyavAdane pAtra che. Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A pustakanA pahelA adhyAyanuM dvitIya prakaraNa "mane tono no" nAmanA pustakarUpe prakAzita thayuM hatuM. jemAM A pustaka lekhanano saMketa thayo hato jene have zrIyuta lokamAnyanA mitra zrIyuta narahara joSIne citrazALA presamAM chapAvavAnuM sadbhAgya prApta thayuM che. aMtamAM vAcakone nivedana che ke teo A pustakane dhyAnapUrvaka vAMce ane e vize manana kare. jo A pustaka temane manamAM jace ane lAge to teo zrIyuta lokamAnya bALagaMgAdhara TiLakanA A smArakano pracAra karIne dezasevAmAM sahayoga kare. iti zubham. badrIzAha TuladhariyA almoDA, himAlaya kArtika zukla 6, saM. 1978. Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA daizika zAsa' e gaMbhIra vAcana mATenuM pustaka che. enI bhASA, enI zailI lAghavapUrNa ane vidvabhogya che. pustaka vicArako mATe che, paMDito mATe che, bauddhiko mATe che. aMgrejonI pakaDa jayAre sahuthI vadhu majabUta banI gaI hatI, mekolee zarU karelA zikSaNamAM bhaNelA lokonI traNeka peDhI thaI gaI hatI, deza calAvanArAone madada karanArA, e vyavasthA samajanArA loko upara aMgrejInI vaicArika pakaDa paNa jAmavA mAMDI hatI tyAre jAgRta, dezabhakta, vidvAna lokomAM maMthana paNa cAlatuM hatuM. bhAratIya vicAranA pariprekSyamAM yuropIya vicArane mUlavavAno prayAsa thato hato. to sAthe sAthe bhAratIya vicArane navesarathI samajavAno prayAsa thato hato. tenuM udAharaNa A pustaka che. deza, rASTra, jati, rAjya vagere saMkalpanAonA mULa artha samajavAnI Aje to khAsa jarUra che kAraNa ke AjanA vaicArika jagatamAM evo goTALo jovA maLe che ke ApaNe zabdo to bhAratIya bhASAnA prayojIe chIe paraMtu teno arthavistAra yuropIya thato hoya che. adhyAtmaniSTha vyAvahArika ciMtana kaI rIte cAle eno paNa A namUno che. A pustakamAM prayojAyelA citi' ane 'virATa' zabdone AdhAre ja paMDita dInadayALa upAdhyAye 'citi' AdhArita ekAtma mAnava darzananuM pratipAdana karyuM. pustaka AjathI eMzI eka varSa pUrve prakAzita thayeluM che. ethI paNa pUrve e lakhAyuM che. lekhake noMdhyuM che ke lokamAnya TiLaka enI prastAvanA lakhavAnA hatA paraMtu e vicAra kriyAnvita thAya e pUrve emanuM avasAna thayuM. lekhaka ema paNa kahe che ke himAlayanA yogI zrI somabArI bAbAno A prasAda che, arthAt lekhaka pote to emAM nimitta che. mULa hindI pustaka to Aje aprApya che. rAjasthAnanA DIDavANAmAM choTI khATu nAmanA nAnA gAmanA pustakAlayamAM AnI keTalIka prato sacavAyelI paDI che. e paikInI ja eka prata laIne A anuvAda karavAmAM Avyo che. bhale gaMbhIra ane agharuM chatAM pustaka vAMcavA samajavA jevuM che emAM be mata nathI. haribhAu vage caitra suda 1, yugAbda 5108 saMgaThana maMtrI 9 eprila 2006 akhila bhAratIya ItihAsa saMkalana yojanA Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuvAdakanuM nivedana daizika zAstra' vize prathama sAMbhaLyuM tyAre romAMca thayo. e joyuM tyAre vismaya ane ahobhAva thayAM kAraNa ke e atyaMta purANuM pustaka hatuM. e vAMcyuM tyAre gaMbhIratA lAgI. ApaNe tyAM kevuM mUlyavAna jJAna che paraMtu ApaNane enI keTalI hade vismRti thayelI che e vicAre glAni paNa thaI. tethI ja eno gujarAtI anuvAda karavAnuM sUcana karyuM. paNa jevuM sUcana karyuM ke tarata ja mane ja e kAma karavAnuM kahevAmAM AvyuM. huM gabharAI gaI. gabharAvAnuM kAraNa pustakanI kilaSTa bhASA ane zailI. chatAM hiMmata karI ane kAma pUrNa karyuM. anuvAda karatI vakhate aneka vakhata zabdakoza jovAnI AvazyakatA lAgI, aneka vakhata zabdonA artha aMge carcA karavAnI jarUra lAgI. ema lAgyuM ke A pustakamAM puravaNI rUpe zabdanA arthasaMdarbhonI sUci ApavI joIe. A pustakamAM jo ke e ApI nathI. paraMtu jo thAya to have pachInI AvRttimAM ApI zakAze. atyAre to pustakanI sahuthI vadhu lAbhArthI huM ja chuM ema lAge che. basa eTaluM ja. sudhA karaMjagAMvakara mahA suda pUrNimA yugAbda 5107 13 phebruArI 2006 Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daizika zAstra prathama adhyAya dezabhakti vibhUti sukhanuM vivecana je yurope samasta bhUmaMDaLamAM akhaMDa zAMti prasarAvavAnuM bIDuM uThAvyuM hatuM eNe ja kema Aje samasta saMsAramAM ghora azAMti phelAvI ? je bhArata digvijayane cAhanAruM hatuM te Aje kema niHstabdha ane nizreSTa che? je yuropa eka gAlane badale bIjo gAla dharavAno upadeza karatuM hatuM te ja Aje kema niHzastra loko para goLIo varasAve che? je bhAratano maMtra "hato vA prAcchasi va nitI vA mocase madIna" hato te ja Aje kema satyAgrahano Azraya le che? je iMgleMDa deza jarmanIne bhAI kaheto hato te Aje kema e ja jarmanIno nAza karavAnA hetuthI potAnA ja duzmana evA raziyAno sAtha le che ane pAchaLathI te ja iMgleMDa kema raziyA viruddha talavAra tANe che? je phAMse rAjA lUIne siMhAsana parathI utAryo teNe ja nepoliyana AgaLa kema mastaka namAvyuM? je duryodhana pAMDavone soyanI aNI jeTalI bhUmi ApavA paNa icchato nahoto eNe ja kema karNane Akho aMga deza ApI dIdho? je mArIca rAmacaMdrajIne zatru samajato hato te kema ema kahevA lAgyo ke : "mama pAche dhara dhAvata dhare zarAsana bANa phiri phiri prabhuhiM bilokihuM, dhanya na mo sama Ana // " A ekamekathI viparIta vAto sukha mATe thaI. jyAM sudhI manuSyane koI kAryamAM sukha maLe che tyAM sudhI ja te te kArya karato hoya che. pachI te eno tyAga karI de che. prANI je kaMI kare che te sukhanI icchAthI ja kare che. enI badhI ja gatividhi sukha mATe hoya che. e sukha prApta karavA mATe koI girikaMdarAmAM samAdhino abhyAsa kare che, to koI raNakSetromAM vIragati prApta kare che. e mATe koI dezabhaktinA raMgamAM raMgAIne Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama adhyAya sarvasvano tyAga kare che, to koI svArthamAM bhAna bhUlIne potAnA dezano ja sarvanAza kare che. A mATe ja makadananuM medAna raziyA ane jApAnI vIronA rudhirathI raMgAIne lAla thayuM. A mATe ja beljiyamanA suputro rAkhamAM maLI gayA. vibhinna bhAvanAo sAthe, vibhinna mArge badhA e ja sukha rUpI priyatamane maLavA jaI rahyA che. have mImAMsA e vAtanI che ke sukha zuM che? A bAbatamAM aneka matAMtaro che. paNa e badhAmAM mAtra ApaNA AcAryono mata ja vicAraNIya che. emanA mata anusAra sukha be prakAranuM hoya che. eka pAzava, bIjuM mAnava. AhAra, nidrA, maithunathI tatkALa je anukULa saMvedanA anubhavAya che tene pAzava sukha kahe che. AvA sukhamAM pazuo ane pazuonI vizeSatAvALA manuSyo ramamANa thAya che. A sukha kSaNika hoya che. ane emAM rata rahevAthI manuSyanuM adhaHpatana thAya che. svalakSyasiddhithI je anukULa saMvedanA thAya che tene mAnava sukha kahe che. A sukhamAM manuSya ane manuSyanI vizeSatA dharAvatAM prANIo ramamANa thAya che. A sukha cirasthAyI hoya che ane emAM rata rahevAthI manuSyanI unnati thatI hoya che. manuSya ane pazumAM pharaka eTalo ja che ke manuSyanuM koI ne koI lakSya hoya che. jyAre pazuonuM koI lakSya hotuM nathI. lakSya e ja manuSyanuM manuSyatva manAya che. lakSya ja manuSyane pazuothI bhinna banAve che. lakSyahIna mAnava pazusamAna gaNAya che. lakSyahIna hovuM te mAnavInA adha:patananI parAkASThA gaNAya che. lakSyahIna mAnavamAM sudhAraNA thavAnI koI AzA rahetI nathI. te eka prakAre manuSyatvathI ja bhraSTa thAya che. manuSyanuM jevuM lakSya hoya che tevo ja te pote banI jAya che. uttama lakSyathI manuSya uttama, madhyama lakSyathI madhyama, adhama lakSyathI adhama ane lakSyahIna thavAthI te pazuvata thaIne pAzavI sukhamAM ramamANa rahe che. AhAra, nidrA, maithuna mATe ja te prANa dhAraNa kare che. ene mATe ja enI badhI ceSTAo thAya che. paraMtu manuSya prANa dhAraNa kare che potAnA lakSyanA sAdhana tarIke. prANa dhAraNa karavA mATe ja te AhAra kare che. jo nirAhAra rahevAthI tenuM lakSya siddha thatuM hoya to te AhArano tyAga paNa kare che. lakSyasiddhi mATe AhAra to zuM prANatyAga mATe paNa te tatpara hoya che. agharAmAM agharuM ane AkarAmAM AkaruM kArya paNa manuSya lakSyasiddhi mATe karato hoya che. te mATe ja tenI badhI gatividhi hoya che. jema jema lakSyasiddhi najIka dekhAya che tema tema tenA sukhamAM uttarottara vRddhi thatI jAya che. jyAM sudhI tenuM lakSya siddha thatuM nathI tyAM sudhI tene pUrNa sukha prApta thatuM nathI. lakSya siddha thaI jatAM ja te kRtArtha thaI jAya che ane tenA AnaMdanI koI sImA rahetI nathI. Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daizika zAsa lakSya traNa prakAranuM hoya che (1) sAttvika (2) rAjasika (3) tAmasika buddhigrAhya lakSya sAttvika hoya che. iMdriyagrAhya lakSya rAjasa hoya che. pramAdagrAhya lakSya tAmasa hoya che. A anusAra sukha paNa traNa prakAranuM hoya che. (1) sAttvika (2) rAjasa (3) tAmasa. je sukha buddhinI prasannatAthI prApta thAya che te sAtvika kahevAya che. te prAraMbhe viSa samAna ane pariNAmamAM amRtatulya hoya che. je sukha IMdriyo ane temanA viSaya saMyogathI prApta thAya che te rAjasa kahevAya che. te prAraMbhamAM amRtasamAna ane pariNAmamAM viSasamAna hoya che. je sukha pramAdathI utpanna thAya che te tAmasa kahevAya che. te prAraMbha ane pariNAma baMnemAM bhrAmaka hoya che. mAnava sukhanI prApti mATe mukhya cAra bAbato Avazyaka che : (1) susAdhya AjIvikA (2) zAMti (3) svataMtratA (4) pauruSa. Ano abhAva arthAt kaSTasAdhya AjIvikA, ciMtA, parataMtratA ane pauruSahInatA mAnavasukhanAM mukhya vino hoya che. kAraNa ke kaSTasAdhya AjIvikA hovAthI manuSya sadA jIvanayAtrAnA gorakhadhaMdhAmAM vyasta rahe che. temAM ja teno badho samaya vItI jAya che. ciMtAne kAraNe tenI buddhi bhraSTa thaI jAya che. parataMtratAne kAraNe te asamartha thaI jAya che. pauruSahInatAne kAraNe te nirutsAha thaI jAya che. e vAta siddha che ke samayahIna, buddhihIna, sAmarthyahIna ane utsAhahInA manuSyathI lakSya siddha thaI zakatuM nathI, arthAt tene mAnavasukha prApta thatuM nathI. je manuSyane bhojana meLavavA Akho divasa tanatoDa mahenata karavI paDe che, je sadA ciMtAgrasta hoya che, je parataMtra ane pauruSahIna thaI jAya che tene pAzavasukha paNa prApta thatuM nathI, kAraNa ke AhAra, nidrA, maithuna vagerethI anukULa saMvedanA tyAre ja prApta thAya che jyAre te alpa parizramathI, zAMtithI ane svataMtratApUrvaka prApta thAya ane te ja prakAre teno upabhoga paNa laI zakAya. paraMtu susAdhya AjIvikA, zAMti, svataMtratA ane pauruSa jyAM sudhI samAjamAM samaSTigata thatAM nathI, tyAM sudhI te sAMgopAMga vyaktigata paNa thatAM nathI. ane saMjogovazAta te vyaktigata thAya to paNa sArthaka ke cirasthAyI thatAM nathI. zarIramAM Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 prathama adhyAya prANa samaSTigata na hoya to je dazA aMgonI thAya che, vRkSamAM rasa samaSTigata na thAya to je dazA pAMdaDAMnI thAya che tevI dazA samAjamAM susAdhya AjIvikA vagere samaSTigata na thAya to vyaktinI thAya che. kAraNa ke manuSya sAmAjika jIva hovAthI manuSyano tenA samAjanI sAthe evo ja saMbaMdha hoya che, jevo aMgono zarIranI sAthe ane pAMdaDAMno potAnA vRkSanI sAthe hoya che. AthI ja gAyatrI vagere vedamaMtromAM jyAM savitA vagere devatAo pAsethI kaMi abhISTa padArtha mAgavAmAM Avyo tyAM te samaSTi mATe ja mAgavAmAM Avyo. A prakaraNamAM vicAraNIya vAto A che : (1) manuSyanI badhI ja pravRtti mAtra sukha mATe ja che. (2) sukha be prakAranuM hoya che, (1) pAzava (2) mAnava. (3) AhAra, nidrA, maithuna dvArA je anukULa saMvedanA thAya che te pAzava sukha kahevAya che. (4) svalakSyasiddhi dvArA je anukULa saMvedanA thAya che tene mAnava sukha kahevAya che. (5) mAnava sukha paNa traNa prakAranuM hoya che. (1) sAttvika (2) rAjasa (3) tAmasa (6) je sukha buddhinI prasannatAthI prApta thAya che te sAttvika kahevAya che. je sukha iMdriyo ane temanA viSayasaMyogathI prApta thAya che te rAjasa kahevAya che. je sukha pramAdathI prApta thAya che te tAmasa kahevAya che. (7) mAnava sukha mATe cAra bAbato Avazyaka hoya che. (1) susAdhya AjIvikA (2) zAMti (3) svataMtratA (4) pauruSa. (8) pAzava sukha mATe paNa uparokta cAra bAbato Avazyaka che. (9) jyAM sudhI uparokta cAra bAbato samAjamAM samaSTigata thatI nathI tyAM sudhI te vyaktine paNa prApta thatI nathI, ane jo saMjogavazAt thAya to paNa sArthaka ane cirasthAyI hotI nathI. Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daizika zAstra dezabhakti vibhUtionuM pratipAdana AgaLa kahevAyuM che ke susAdhya AjIvikA, zAMti, svataMtratA ane pauruSa e badhAM samaSTigata thayA vagara samAjamAM koI sukhI thaI zake nahIM. paraMtu susAdhya AjIvikA vagere jayAM sudhI vyaktigata hitanI upekSA karIne jAtigata hitano vicAra na kare tyAM sudhI samaSTigata thaI zake nahIM. A vAtanuM pratyakSa pramANa che bhArata. e spaSTa che ke vartamAnamAM sujalA, suphalA, zasyazyAmalA bhAratabhUminAM saMtAno anna mATe khUba duHkhI thAya che. Aje mAtA annapUrNAnA priya pramodavana jevA bhAratamAM udarabharaNa e ja zreSTha pauruSa gaNAvA lAgyuM che. Aje vasumatI, buddhimatI A bhUminuM mukhAraviMda ciMtArUpI jhAkaLathI AcchAdita che. Aje ratnAkararUpI mekhalA ane himagiri mugaTa dhAraNa karelI A bhUmi upara mahAdainya chavAyeluM che; Aje sAhityadhanamAM agresara evA bhAratamAM sAhityarUpI mAnapatAkA tenAM ja saMtAno dvArA udhvasta thaI rahI che, Aje enI kIrtirUpI ujjavaLa kaumudI astAcaLa tarapha jaI rahI che; Aje bhAratanAM saMtAnone kaMI ne kaMI duHkha ane kaMI ne kaMI ciMtA vaLagelI che, pachI te rAjA hoya ke raMka, mahApaMDita hoya ke nirakSara, yogI hoya ke bhogI. rAjAone kadAca annanuM duHkha nahIM hoya paraMtu temane evuM mahAduHkha ane dAruNa ciMtA che jenuM anumAna karI zakAya ema nathI. nirdhanone kadAca rAjA mahArAjAo jevuM duHkha nahIM hoya paraMtu pApI peTanI ciMtA haMmezAM temanA hozakoza uDAvI de che, vidvAnonA vANIvilAsa ane mUrkhAonAM avidyAnAM gIto tyAM sudhI ja hoya che jyAM sudhI peTa bharelAM che ane zarIra DhaMkAyelAM che. yogIonA yoga ane bhogIonA bhoga paNa tyAM sudhI ja hoya che jyAM sudhI samAjamAM anna sulabha ane AhAra vihAra svaccheda hoya che. madhyamamArgI bhAratanAM saMtAno paNa sukhI nathI kAraNa ke vartamAnamAM temane mATe AjIvikAnA lagabhaga badhA ja rastA baMdha che, mAtra eka sevAvRttino rasto khullo che jene kAraNe teo janamejayanA yajJakartAonA maMtrothI mugdha thayelA sarponI jema avazapaNe parataMtratAmAM DUbI rahyA che. A raste pravezavA sivAya temane bIjI koI icchA ja bacI nathI. eka vAra temAM pravezyA pachI temane bIjA koI kArya mATe samaya maLavo duSkara thAya che. A vRttimAM teo evA phasAI jAya che ke te sivAya temanuM koI lakSya ja rahetuM nathI ane dhIre dhIre teo lakSyahIna thaI jAya che. eTaluM ja nahIM temano AhAra vihAra paNa svAdhIna raheto nathI. pairyathI bhojana karavuM ane ArAmathI nidrA karavI paNa temane mATe durlabha thAya Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama adhyAya che. arthAta mAnavasukha to dUra pAzavasukha paNa temane mATe durlabha thaI jAya che. game te dizAmAM juo bhAratamAM sarvatra AvI ja dazA che. lagabhaga pratyekanI AjIvikA kaSTasAdhya che, pratyekane koIne koI prakAranI ciMtA che, koI svataMtra nathI ane badhA ja pauruSahIna thaI gayA che. paraMtu bhAratamAM atyAre paNa e ja upajAu bhUmi che, evAM ja anukULa jaLa vAyu che, pUrva ane pazcimamAM e ja agAdha samudra che, uttaramAM Aje paNa e ja girirAja himAlaya che. yaM sarva zailA: parikalpya vatsaM merau sthite dogdhari dohadakSe / bhAsvanti ratnAni mahodadhIzca pRthUpadiSTAM duduhurdharitrIm / / to zuM kAraNa che ke Aje bhAratanAM saMtAnone anna mATe AvuM ghora duHkha paDe che? zA mATe sukha emanAthI vimukha thayeluM che? zuM enuM kAraNa e che ke e loko buddhihIna che? vartamAna yuropanA guru evA yUnAne je dezamAMthI zikSaNa prApta karyuM tenAM saMtAno mUrkha hoI zake nahIM. to zuM teo ALasu che? jemanA zrama dvArA utpanna thayelA anna vaDe dezadezAMtaronuM pAlana poSaNa thaI rahyuM che, jemanA parasevAthI aneka dezomAM aneka kArakhAnAM cAle che, teo ALasu hoI zake nahIM. to zuM teo vilAsI ane uDAu che? be paisA dararoja evI jemanI sarerAza Avaka che, jeo mahine ATha-dasa rUpiyAmAM potAnA kuTuMbanuM bharaNapoSaNa kare che, paccIsa trIsa rUpiyAnI bAbugIrI mATe jeo lALa TapakAve che, mahine so rUpiyA jemane mATe kuberanA bhaMDAra jevA gaNAya che temanAM vilAsa ane uDAugIrI keTalAMka hoI zake? to zuM teo bhIru che? je jAtimAM aneka karNa ane aneka abhimanyu upajayA che, je jAtino kesariyo raMga hajI sudhI prasiddha che, je jAti A nazvara zarIrane tuccha samaje che te bhIru hoI zake nahIM. A nahIM, te nahIM, to kayuM kAraNa che ke annapUrNAnI vihArabhUmi, zrI sarasvatInuM pramodavana, vIratAnA raMgasthaLa evA A bhAratamAM sukhane kSayaroga lAgu paDyo che? enuM kAraNa che bhAratanAM saMtAnonuM jAtigata hitanI upekSA karIne vyaktigata svArthasAdhanamAM lipta rahevuM. samasta guNono nAza karanAra A eka doSe bhAratanA anaMta guNone dhULamAM meLavyA che. Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daizika zAstra AnAthI viparIta guNone kAraNe, arthAta vyaktigata hitanI upekSA karIne jAtigata hitanuM dhyAna rAkhavAthI iMgleMDa Aje kyAMthI kyAM pahoMcI gayuM che.... A banyuM che citinA prakAza ane virATanI jAgRtine kAraNe. A samaye citi prakAza ane virATajAgRtino artha samajI levo joIe. e artha che koi nitya ojasvI ane jAtigata arthanuM mahAbhya vadhavuM. koI nitya arthanuM mahattva vadhavAthI manuSya haMmezAM enI sAdhanAmAM rata rahe che. e nitya artha ojasvI hovAthI manuSya svAbhAvika rIte ja potAnA kSudra arthonI haMmezAM upekSA karato hoya che, e nitya ane ojasvI artha jAtigata hovAthI manuSya jAtigata hita mATe vyaktigata hitanI haMmezAM upekSA karavA lAge che. jAtigata hita mATe vyaktigata hitanI upekSA karavI te bhAratanI Adhunika bhASAomAM dezabhakti kahevAya che. AthI daizikazAstranA advitIya AcArya evA prAcIna bhAratano ukta siddhAMta daizikazAstrane mUrkhatApUrNa mAnanAra evA arvAcIna bhAratanI bhASAmAM evI rIte kahI zakAya ke dezabhakti vinA manuSya sukhI thaI zake nahIM. dezabhakti vibhUtinuM pratipAdana aitihAsika daSTie thaI cUkyuM che. AdhijIvika dRSTie paNa manuSya mATe dezabhakti khUba Avazyaka che, kAraNa ke manuSya sAmAjika prANI hovAthI manuSyano potAnI jAti sAthe e ja saMbaMdha hoya che je koI iMdriyano potAnA zarIranI sAthe athavA koI parNano potAnA vRkSa sAthe. paraMtu pratyeka iMdriye potAnA zarIra mATe kaMI ne kaMI kArya karavuM paDe che. jyAM sudhI te potAnA zarIra mATe kArya karatI rahe che tyAM sudhI zarIra nirAmaya rahe che. pariNAme badhI ja iMdriyo, aMgo paNa sAro rahe che. jayAre te potAnA kartavyathI vimukha thaIne svArthI bane che tyAre zarIramAM aneka rogo utpanna thAya che, jene lIdhe teno vinAza AraMbhAya che. e ja pramANe pratyeka pAMdaDA vagerene paNa potapotAnA vRkSa mATe kaMIne kaMI kArya karavuM paDe che. jyAM sudhI te potAnA vRkSa pratyenuM kartavya karatA rahe che tyAM sudhI te AkhuM vRkSa haryuMbharyuM rahe che. jyAre te svakartavyayyata thAya che tyAre te vRkSa sUkAvA lAge che athavA temAM saDo pese che. e ja rIte manuSyoe paNa potAnI jAti mATe kaMI ne kaMI kAma karatA rahevuM paDe che. jyAM sudhI teo potAnI jAti pratyenA potAnA kartavyanuM pAlana karatA rahe che tyAM sudhI temanI jAtinuM zreyasa thAya che, jethI te jAtinI pratyeka vyakti sukhI rahe che. jyAre te potAnA jAtidharmathI bhraSTa thaine svArthasAdhanA tarapha vaLe che tyAre temano dareka prakAre vinipAta thAya che. Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama adhyAya manuSyanI jema ja pazu ane kITaka paNa sAmAjika che. emanAmAM je sAmAjika niyama pravarte che te ja manuSyo mATe prAkRtika niyama samajavo joIe; kAraNa ke prakRtinA niyamone pazu ane kITako manuSya karatAM vadhAre sArI rIte samaje che. AvA sAmAjika kITakomAM ApaNo sauthI vadhAre paricaya bhramaro sAthe che, jemAM joI zakAya che ke potAnA sAmAjika hita sivAya anya koI vAta pratye temanuM dhyAna hotuM ja nathI. pratyeka bhramara potAnA baLabuddhi anusAra nitya potAnA samAjanI hitasAdhanA mATe kAryarata hoya che. koI mINano saMcaya kare che, koI kesarakuMjomAM bhramaNa karato rahe che, koI madhapUDo banAvavAmAM vyasta hoya che, koI temAM madha bharavAnuM kArya kare che, koI koSanI rakSA kare che. e pramANe koI ne koI sAmAjika kArya karavAmAM nimagna rahe che. kIDIomAM paNa A ja vAta jovA maLe che. vizeSarUpe e samaye jyAre be bhinna jAtionI kIDIo vacce yuddha thaI jAya che. anya sAmAjika pazuomAM paNa A niyama joI zakAya che. AthI AdhijIvika rIte siddha thAya che ke manuSya mATe dezabhakti parama Avazyaka karma che. upayogitAnI dRSTie paNa dezabhakti paropakArano sugama ane saraLa mArga che. vadhAre lokonuM vadhAre sukha je rIte dezabhakti dvArA prApta thAya che evuM bIjI koI rIte thatuM nathI, kAraNa dezabhaktino udezya ja samaSTihitanI sAdhanA che. je rIte ghaNI gAyonA dAna karatAM eka evuM kArya vadhAre upayogI ane zreyakara hoya che jenAthI gAyo sulabha ane supAlanIya bane che; jevI rIte ghaNI zALA, mahAzALAo karatAM je dvArA lokonuM dainya ane ajJAna dUra thAya evuM eka kArya vadhu hitakara hoya che; je rIte judAM judAM khetaronI siMcAI mATe judA judA ghaDAthI pANI lAvavA karatAM ekI sAthe badhAMnI siMcAI mATe nahera banAvavI vadhAre upayogI hoya che e ja rIte nAnAM nAnAM paropakAranAM kAryo karatAM eka dezabhakti aneka rIte zreyaskara hoya che. Amukhika daSTithI paNa dezabhakti parama puNyakArya manAya che, kAraNa hamaNAM ja kahevAyuM che tema dezabhaktino udezya che jAtigata sukha ane je kArya "vahunana hitAyA vidujhana murabrAya" karavAmAM Ave che. teno kartA ghaNA samaya sudhI svargamAM rahe che. je kAryathI jeTalAM vadhAre prANIonuM hita thAya che eTalA vadhAre samaya mATe kartA svargamAM rahe che. tethI ja ema kahevAyuM che ke "mane yA matiH sA tiH" arthAta manuSyanA cittamAM mRtyu samaye jevA saMskAra hoya che tevI tenI gati thAya che. ane e svAbhAvika che ke aMtakALe dezabhaktanA hRdayamAM vIra saMskAra hoya che. ApaNA AcAryonA kathana Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daizika zAsra anusAra aMtakALe vIra saMskAra atyuttama manAya che, eTalA uttama ke aMdha munie temanA priya putra zravaNane vidAya ApatAM e ja AzIrvAda ApyA ke "yAM hi zUrA gatiM yAnti sahagrAmesvAnivartinaH hatAstvamabhimukhAH putra gati tAM paramAM vraja / / " paraMtu je mahAtmA saMsArane asAra, mamatAne mAyA, viSayasukhone tuccha, svargane anitya samaje che, jemaNe potAnA saccidAnaMda rUpamAM rahevAno ja saMkalpa karI lIdho che temane dezabhaktithI zuM lAbha thai zake ? AvA tyAgI mumukSo lokone to dezabhakti mohano kSaya ane satvano vikAsa karanArI mahauSadhi, manuSyane AtmajJAnano adhikArI banAvatI yukti, mokSanuM dvAra kholavAnI cAvI che. dezabhakti vinA mokSa jo janma janmAMtara pachI prApta thato hoya to prakhara dezabhakti vaDe te eka janmamAM ja prApta thai zake che. kAraNa ke mokSa prApta thAya che mAtra AtmajJAna dvArA, AtmajJAna prApta thAya che yogAbhyAsa dvArA. paraMtu yoga ghaNuM agharuM kArya che, "kSurasya dhArA nizitA puratyayA | durvA vayastat vo vanti ' charAnI dhAra jevA A yogamArga para cittazuddhi vinA cAlI zakAtuM nathI. citta zuddha thAya che satvavikAsathI, satvavikAsa thAya che rajoguNa dUra thavAthI. paraMtu rajoguNanuM damana karavAthI te dabAto nathI. karma karavAthI tene kSINa karI zakAya che. have vicAraNIya vAta e che ke karma to badhA ja kare che. karma karyA vagara to koi rahI ja zake nahIM. to badhAnA cittamAMthI rajoguNa kema kSINa thato nathI. rajoguNa dUra na thavAnuM kAraNa e che ke sAmAnya karmo karavAthI rajoguNa kSINa thavAne badale vadhato jAya che. te kSINa thAya che evAM karmo karavAthI jemAM ojasa, tyAga ane vivekano sAtha hoya che. ojasvI karmo karavA mATe svabhAvagata rajoguNanI AvazyakatA hoya che. je kAmamAM jeTaluM ojasa hoya che temAM eTalA ja rajoguNanI AvazyakatA hoya che, AthI ojasvI karmo karavAthI vyakta-avyakta rIte cittamAM rahelo rajoguNa bahAra AvIne ekatrita thAya che, tyAgane lIdhe cittamAM tRSNA ane Asakti utpanna thatAM nathI. tRSNA ane Asakti na hovAthI citta para koi saMskAra thatA nathI. cittamAM saMskAra na paDavAthI rajoguNa nirAdhAra thaine kSINa thai jAya che. AthI oja ane tyAgano sAtha maLavAthI 2joguNa bahAra nIkaLIne kSINa thai jAya che. rajoguNa kSINa thavAthI sattva ane tamasa bannene udita thavAno avasara sAMpaDe che. paraMtu vivekanA abhyAsathI jJAna nADI jAgRta thatI jAya che jethI sattva prabaLa thAya che, sattva prabaLa thavAthI tamoguNano udaya thai zakato nathI. AthI koi kAryamAM oja, tyAga ane vivekano saMgama thavAthI Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 prathama adhyAya roguNano kSaya thaine sattvano vikAsa thAya che. A saMsAramAM karmo aneka prakAranAM hoya che. keTalAMkamAM tyAganI, keTalAMkamAM vivekanI, keTalAMkamAM benI to keTalAMkamAM traNenI zodha karatAM karatAM evuM koi karma maLI paNa jAya ke jemAM uparokta traNeya vAto hoya. te karma nIrasa hovAne kAraNe tenI pratye manuSyanI pravRtti sahelAithI thatI nathI. dezabhakti ja eka evuM karma che jemAM A traNeya vAto pracura mAtrAmAM hoya che ane rasapUrNa hovAthI tenA pratye manuSyanI pravRtti anAyAsa thatI hoya che. A rIte adhyAtmamArgamAM je paravairAgyanI AvazyakatA hoya che te arUMdhatI darzana nyAya pramANe dIrdhAbhyAsa vinA prApta thai zakato nathI. arthAt paravairAgya prApta karavA mATe prathama vyaktigata svArtha taraphathI mana vimukha karIne jAtigata svArtha pratye vALavuM joie. pachI jAtigata svArthamAMthI dUra karIne lokopakAra pratye vALavuM joie. pachI lokopakAramAMthI paNa dUra karIne AtmA pratye vALavuM joie. paravairAgya prApta karavA mATe rajoguNane urdhva karavo paDe che. arthAt manane eka evA viSayamAM vyasta rAkhavuM paDe che jenA AsvAdamAM manuSya potAnA vyaktigata svArtha ane viSayabhogane bhUlI jAya. dezabhakti ja eka evuM kArya che jenuM eka vAra rasAsvAdana thai jatAM manuSyanA manamAMthI vyaktigata svArtha ane viSayabhogonI lAlasA dUra thai jAya che, para vairAgyarUpI jaLa mATe jANe nahera taiyAra thai jAya che. sAcA dezabhaktane vAraMvAra lobha ane bhayano pratikAra karavo paDe che. vAraMvAra Ama karavAthI te satyasaMkalpa ane nizcayAtmaka buddhi thai jAya che. Ama thavAthI yogamArgamAM AvatAM vighnone dUra karIne te anAyAse ja adhyAtmamArge cAlI jAya che. adhyAtmanI dRSTie paNa dezabhaktinI upayogitA siddha thai gai. koi paNa dRSTikoNathI jotAM dezabhakti manuSya mATe kAmadhenu sAbita thAya che. vAstavamAM A ja dezabhaktirUpI yajJa mATe brahmAe manuSyane kahyuM ke "anena prasaviSyadhvaM eSa vo'stviSTa kAmadhuk / " Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daizika zAstra dvitIya adhyAya daizikadharma vyAkhyAna deza' zabdano artha ApaNA prAcIna sAhityamAM dezabhakti zabda kyAMya jovA maLato nathI. A tadana navo zabda che. enI racanA paNa evI che jemAMthI videzIyatA spaSTa vidita thAya che. jyAre ApaNA dezamAM ApaNI prAcIna vidyA ane sAhityarUpI bhagavAna bhAskara aMtardhAna thaI gayA, sarvatra aMdhakAra chavAI gayo, sAthe sAthe ja aMgrejI vidyA ane sAhityarUpI caMdramAno udaya thayo, loko AnaMdathI phUlyA na samAyA, e AnaMdamAM temane sarva duritono nAza karanAra ApaNA sAhityasUryanI vismRti thaI gaI, teo aMgrejI raMgamAM raMgAvA lAgyA, temanAmAM aMgrejI bhAvanAno pracAra thavA lAgyo, paraMtu aMgrejI bhASAno tatkAla sArvajanika pracAra na thaI zakavAthI aMgrejI zabdono badhI prAdezika bhASAomAM anuvAda thavA lAgyo, tyAre ApaNI bhASAomAM aneka navA zabdo banI gayA. "dezabhakti' zabda paNa A rIte ja banelA zabdo paikI eka che. e aMgrejI "peTrioTIjhama" patriotism zabdano anuvAda jaNAya che. paraMtu A uparathI ema na samajI levuM joie ke ApaNA prAcIna sAhityamAM Avo koI zabda hato ja nahIM. ApaNA daizikazAstramAM AvA be zabdo hatA. eka "zikadharma" ane bIjo "jAtidharma". pahelo zabda have kyAMya jovAmAM Avato nathI. hA, bIjo zabda kyAMka kyAMka jovA maLe che. jema ke bhagavadgItAmAM - "utsAghane jJAtivarmA: nadharmArA zaravatA: " have prazna e thAya che ke ApaNI bhASAmAM A zabdo hatA to A pustakanA pUrvAdhyAyamAM A zabdo na letAM dezabhakti zabda kema upayogamAM levAmAM Avyo? eno javAba e che ke A zabdanI vyAkhyA karyA vagara eno artha bhAgye ja koI Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya adhyAya samaje. paraMtu dezabhakti zabda badhA samajI le che. AthI pUrvAdhyAyamAM 'dezabhakti' zabda upayogamAM levAyo che. 12 A pustakamAM ApaNA prAcIna daizikazAstranuM avalaMbana ka2vAmAM AvyuM che. AthI A pustakamAM vyAkhyA paNa te zAstramAM upayogamAM levAyelA vaizikadharma ane jAtidharma e zabdonI ja thaze. deza ane jAtino artha jANyA vagara daizikadharma ane jAtidharmano artha samajI zakAya nahIM. AthI prathama vicAra 'deza' ane 'jAti' zabdonA arthano karavAmAM Avyo che. sAdhAraNa rIte deza zabdanA aneka artha hoya che. A zabda kyAMka sthAnavizeSano ghotaka hoya che. jema ke "keyUrakoTikSatatAludezA zivA bhujacchedamapAcakAra / " kyAMka sthAna darzAvavA mATe kAmamAM Ave che. jema ke "taM dezamAropitacArucApe ratidvitIye madane prapanne" kyAMka pradeza darzAvavA mATe, jema ke "anyatra zubhrA zaradabhralekhA randhreSvivAlakSya nabhaH pradezAH / / " kyAMka prAnta darzAvavA mATe; jema ke "yudhAjitasya sandezAt dezaM sindhu nAmakam / dadau dattaprabhAvAya bharatAya bhRtaprajaH || " kyAMka rASTra mATe, jema ke anyonya deza pravibhAga sImAM velAM samudrA iva na vyatIyuH || deza zabdanA A arthomAMthI eka paNa daizikazAstra anusAra nathI, paraMtu vAlmikI rAmAyaNamAM eka jagyAe deza zabda A prakAre Apyo che - gobrAhmaNahitArthAya jahi duSTaparAkramAm hi te strIdhakRte ghRNA kAryA narottama cAturvarNyahitArthaM hi kartavyaM rAjasUnunA nRzaMsamanRzaMsaM vA prajArakSaNakAraNAt soshaM piturvacaH zrutvA zAsanAdvahamavAthanaH kariSyAmi na sandehaH tATakAvadhamuttamam gobrAhmaNahitArthAya dezasya ca hitAya ya / Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dezika zAstra 13 ahIM nizcitarUpe deza evI bhUminA arthamAM kahevAya che ke jyAM gobhakti ane brAhmaNapratiSThA hoya ane jyAM brAhmaNAdi cAra varNo rahetA hoya, arthAta jyAM AryajAti rahetI hoya. ApaNA daizikazAstramAM paNa A zabda A rIte ja vaparAyo che. diza dhAtune dhaga pratyaya lagADatAM deza zabda bane che. dvizatati pheza: arthAta je bhUmi potAnI Azrita jAtine sUcita kare che te deza kahevAya che. deza ane jAti vacce samavAya saMbaMdha hoya che; jema ke tAMtaNA vagara vasa hoI zake nahIM paraMtu vastra sivAya paNa tAMtaNA hoya che, te ja pramANe jAti na hoya to koI bhUmi deza kahevAtI nathI paraMtu deza vagara paNa jAti to hoya che ja. daizikazAstra anusAra deza zabdano artha thAya che pRthvIno evo bhAga jyAM koI jAti saMtAnarUpe vaselI hoya arthAta evA saMbaMdhe ke je bhUmi sivAya anya koI bhUmi sAthe saMbhavI zake nahIM. koI bhUmi tyAM sudhI deza kahevAtI nathI jyAM sudhI temAM koi jAtinuM mAtRkamamatva, arthAt putranuM mAtA pratye hoya che tevuM mamatva hoya nahIM. AthI saharAnA raNa mATe deza zabda vAparI zakAya nahIM kAraNa ke te bhUmimAM koI jAti saMtAnarUpe vaselI nathI; pRthvInA anya bhAgomAM ane ghaNA TApuo para paNa ApaNA bhAratIya loko rahe che paraMtu te temanA deza kahevAtA nathI kAraNa ke temanA cittamAM bhArata pAchA pharavAnI icchA haju sudhI jIvaMta che. haju sudhI temano bhArata sAtheno mAtRvat saMbaMdha yathAvat che. jyAM sudhI bhArata sAthenA temanA A saMbaMdhano viccheda thato nathI tyAM sudhI te bhUbhAga athavA TApu temanA deza kahevAtA nathI. te ja rIte bhArata paNa aMgrejono deza kahI zakAya nahIM, bhale tyAM temanuM rAjaya hoya; kAraNa ke e loko tyAM saMtAnarUpe vaselA nathI. je koI thoDA aMgrejo tyAM rahe che teo paNa saMtAnarUpe rahetA nathI. temanA manamAM iMgleMDa pAchA javAnI IcchA jemanI tema che. kadAca bhAratanA koi thoDA bhAgamAM aMgrejono vasavATa thaI jAya to paNa bhAratano te bhAga tyAM sudhI emano deza kahevAya nahIM jyAM sudhI tyAM vaselA loko iMgleMDanI sAthe temano saMbaMdha viccheda karIne ahIM saMtAnarUpe rahevAnI zarUAta na kare ane ApaNe te bhAgathI ApaNo saMbaMdha choDI na daie. e vAtanuM smaraNa rahevuM joIe ke jo bhAratamAM vasavATa karatA aMgreja loko IMgleMDa sAthenA saMbaMdhano tyAga karIne te vasAhatane potAnI mAtRbhUmi samaje ane ApaNe paNa e sthAnane ApaNo ja deza gaNIe to keTalAka samaya sudhI aMgrejo ane ApaNI vacce kheMcatANa thatI rahevAnI. aMte eka samaya evo Avaze ke kAM to vasAhatI aMgreja loko potAnuM jatitva bhUlIne ApaNAmAM vilIna thaI jAya athavA ApaNe ApaNuM jAtitva bhUlIne aMgrejomAM vilIna thaI jaIe. tyAre je jAtino hAtha upara haze te te sthAnane potAno Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 dvitIya adhyAya deza kahI zakaze. bhagavatI prakRtino sanAtana niyama che ke eka ja bhUmi be jAtino deza hoI zake nahIM. eka jAtine potAnuM jAtitva tyAgIne bIjI jAtimAM vilIna thaI javuM paDe che athavA tenI bhogyavastu thaIne rahevuM paDe che. 2. jati' zabdano artha A adhyAyapUrve deza' zabdanuM vivaraNa karavAmAM AvyuM hatuM. paraMtu "jAti" zabdano artha sArI rIte samajyA sivAya deza' zabdano artha sArI rIte samajI zakAto nathI. AthI A prakaraNamAM "jAti' zabdanuM nirUpaNa karavAmAM Avaze. - Aje "jAti' zabdano artha aMgrejI zabda "nezana' parathI karavAmAM Ave che ane te anusAra ja jAtinI paribhASA ApavAmAM Ave che. AthI keTalAkanA mata pramANe "eka mata ane eka rivAjane mAnanAra, eka bhASA bolanAra eka rAjyane adhIna rahenAra janasamudAya "jAti' kahevAya che. ApaNA daizika zAstra anusAra A yogya nathI, kAraNa ke 1. saMskAra ane pariveza anusAra manuSyanAM valaNo hoya che, valaNa anusAra ruci hoya che, ruci anusAra mata hoya che. paraMtu badhAnA saMskAra ane pariveza eka sarakhAM hotAM nathI. AthI bhinna bhinna manuSyonA bhinna mata hovA svAbhAvika che. koIne jJAnamArga, koIne yogamArga, koIne bhaktimArga, koIne karmamArga, koIne upAsanA mArga to koIne bIjI ja koI mArga sAro lAge che. koInA ISTadevanuM eka rUpa to koInuM bIjuM hoya che. AthI koI pariSkRta ane unnatizIla samAjamAM badhAno eka mata hoI zake nahIM. zuM badhA ja aMgrejono e ja mata che je milano hato? athavA je mata zopanahoerano hato e ja mata zuM badhA jarmanono che? zuM samasta amerikano ane badhA phrenca lokono eka ja mata che? AthI viruddha kailAsa prAMtanA vanavAsI ane asabhya jamyA lokomAM badhAno eka ja mata joI zakAya che. koI sabhya samAjamAM samasta vyaktiomAM samaSTirUpe eka matano pracAra thAya te tadana aprAkRtika vAta che. udAra ane pariSkRta samAjano mata saMbaMdhI siddhAMta svabhAvataH evo hoya che ke, "rucInAM vaicitryAt RjukuTilanAnA pathajuSAM nRNAmeko gamyastavamasi payasAmarNava iva // " prathAo bane che deza, kALa, nimitta anusAra. jevAM deza, kALa ane nimitta hoya che tevI prathA pracalita hoya che, paraMtu A vizvamAM deza, kALa, nimita sarvatra eka samAna hotAM nathI. AthI prathAo paNa sarvatra eka samAna hoI zake nahIM. udAharaNa Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dezika zAsra tarIke zivapUjananI je prathA rAmezvaramAM che te kailAsamAM hoI zake nahIM athavA durgApUjAnI je prathA nepALamAM che te kAzI ane mathurAmAM hoI zake nahIM. ApaNI zastrapUjananI je rIta pahelAM hatI te Aje saMbhavI zake nahIM. je bhAratamAM kSatriya ane vaizya RSi banavA mATe prayatnazIla rahetA hatA tyAM Aje brAhmaNo rAya sAheba banavAnI ceSTA kare che. vaLI saMbaMdha hoto nathI evA dUra rahetA lokomAM paNa samAna prathAo jovA maLe che. to kyAMka eka ja jAtinA lokomAM judI judI prathAo jovA maLe che. IMglenDamAM aMgrejo ane bhAratanA isAIomAM ghaNI samAna prathAo jovA maLe che te zuM A samAna prathAo maLI AvavAthI aMgreja ane hiMdustAnI isAIo eka jAtinA loko kahevAze ? kUrmAcalanA paMta brAhmaNomAM aneka prathAo evI che je emanA sagotrI mahArASTrIya paMta brAhmaNothI taddana alaga che. to zuM prathAo bhinna hovAthI temanuM jAtitva paNa bhinna thaI gayuM ? AthI prathAonuM samAna hovuM jAtitva mATe koI Avazyaka bAbata nathI. 15 (3) bhASAno paNa jAtitva sAthe koI saMbaMdha hoto nathI. kAraNa ke bhASA rAjya, kALa ane sAhityanA prabhAvane lIdhe niraMtara badalAtI hoya che. je lokonuM rAjya hoya che, moTe bhAge te ja lokonAM bhASA ane sAhityanuM gaurava thAya che. havAnA jhapATA sAthe uDanArA niHsatva loko e ja bhASA ane e ja sAhityamAM raMgAI jAya che ane potAnI bhASA tathA potAnA sAhityano tyAga karIne e bhASA ane sAhityane apanAvI le che. jevo samaya hoya che tevAM ja manuSyanAM bhAvanA, valaNa ane pariveza hoya che, jevAM manuSyanI bhAvanA, valaNa ane pariveza hoya che tevI ja temanI bhASA hoya che. AthI samaya parivartananI sAthe bhASAmAM paNa parivartana thatuM hoya che. sAhitya ane bhASAno paNa paraspara ghaniSTha saMbaMdha che. je sAhityano jeTalo pracAra thAya che teTalo ja tenI bhASAno paNa pracAra thAya che. AthI kyAreka aneka jAtinA lokomAM eka bhASA evuM thaI jAya che. jAtinA zreya mATe eka bhASAnuM hovuM bhale Avazyaka hoya paNa jAtitva sAthe eno koI saMbaMdha nathI. (4) rAjyano paNa jAtitva sAthe koI saMbaMdha nathI. kAraNa ke rAjya atyaMta anizcita vastu che. e nakkI kahI zakAya nahIM ke kayuM rAjya, kaI bhUmi para keTalA samaya sudhI raheze. samayarUpI samudramAM rAjyarUpI parapoTA udbhavatA ane phUTatA rahe che. kyAreka eka jAti aneka rAjyomAM vibhakta thaI jAya che to kyAreka aneka jAtio eka rAjyane AdhIna thaI jAya che. paraMtu A kSaNabhaMgura rAjyarUpI parapoTAone jAtitva sAthe kaMI lAgatuM vaLagatuM nathI; jema ke kalakattA ane Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 dvitIya adhyAya caMdranagaranA baMgALIo be judAM rAjayonI prajA hovAne kAraNe be bhinna jAtinA loko kahevAtA nathI ane aMgrejo ane ApaNe eka rAjyanI prajA hovAne kAraNe eka jAtinA loko kahevAIe nahIM. mAnI laIe ke A mahAyuddhamAM mitra rASTrono vijaya thayo ane temaNe jarmanInA TUkaDA karIne ApasamAM vaheMcI lIdhA. to temanI A kRtine lIdhe zuM eka jarmana jAtinI eTalI jAtio banI jaze? athavA samasta yuropamAM jo eka chatra rAjya thaI jAya to zuM yuropanI samasta jAtio ekatrita thaIne eka jAti banI jaze ? rAjayanA ekIkaraNathI jAtinI zakti avazyameva vadhe che, paraMtu jAtitvanuM mULa rAjayane kahI zakAya nahIM. jo ema kahevAya ke uparokta vAto eka eka karIne jAtitvanuM mULa hoI zake nahIM to paNa temano saMyoga jAtitvano AdhAra hoya che. paraMtu koI vizALa ane pariSkRta janasamudAyamAM Avo saMyoga thavo ghaNo muzkela che; kAraNa ke vicArasvAtaMtrya hovAthI koI sabhya janasamAjanA matasaMbaMdhI vicAra samAna hoI zake nahIM. deza kALa nimittamAM paNa phera hovAthI rItarivAjomAM paNa nitya sArvatrika samAnatA hovI muzkela che, bhASA ane rAjyamAM paNa nitya parivartana thatuM ja hoya che. tethI temano saMyoga hovA chatAM paNa keTalAka janasamudAyomAM jAtitvano abhAva hoya che. ApaNA aneka IsAIo evA che je aMgrejono mata mAnya rAkhe che, temanA rItarivAjo pALe che, temanA rAjyanI prajA che, emanI bhASA bole che. to zuM A cAra vAtono saMyoga thavAthI aMgrejo ane hindustAnI IsAI eka jAtinA loko kahevAze ? athavA kurmAcalI pAMDeya ane emanA sagotrI nepAlI pAMDeya eTalA mATe be jAtinA loko kahevAze kAraNa ke temanuM rAjaya ane bhASA tathA rivAjo bhinna che? AthI matasaMbaMdhI, rItisaMbaMdhI, bhASAsaMbaMdhI ane rASTrasaMbaMdhI ekatA jAtitvano AdhAra mAnI zakAya nahIM. keTalAkanA mata pramANe je janasamudAyanI adhikAMza vyaktiomAM daizika vicAromAM samAnatA hoya che tene jAti kahe che. paraMtu keTalAka janasamudAyanI adhikAMza vyaktiomA daizika buddhi mAtra abhyadayakALe ja utpanna thAya che. adha:patananA samaye adhikAMza vyaktiomAM svArthabuddhine kAraNe daizika vicAra dabAyelA hoya che. AthI prazna e udbhave che ke Avo daizika vicArazUnya janasamAja jAti kahevAya ke nahIM ? tethI ulaTuM nimitta vizeSane pariNAme kyAreka bhinna bhinna jAtionI adhikAMza vyaktiomAM daizika vicAromAM bheda pravarte che. A mahAyuddhamAM adhikAMza aMgreja ane adhikAMza phrenca lokonA vicAro ghaNA samAna thaI gayA che to zuM ene lIdhe aMgreja ane phaeNcomAM eka Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daizika zAstra 17 jAtitva utpanna thaI gayuM ? athavA judA judA dezonA sAmyavAdIo arthAta sozyAlisTa mAtra eka prakAranA daizika vicAra hovAthI zuM eka ja jAtinA loko kahevAze ? Ama daizika vicAronuM aikya paNa jAtitvanuM mULa hoI zake nahIM. keTalAkanA matAnusAra eka arthasUtramAM gUMthAyelo janasamudAya jAti kahevAya che. paraMtu mahaMdeza evuM jovAmAM AvyuM che ke manuSyonA artho asaMkhya hoya che, ane deza kALa nimitta pramANe haMmezAM badalAtA rahe che. AthI jyAM sudhI e nizcita na thaI jAya ke te artha kayA che je eka sUtramAM gUMthAyelA rahevAthI manuSyanuM jAtitva hoya che, tyAM sudhI jAti zabdanI vyAkhyA barAbara samajI zakAtI nathI. eka agharA zabdane sthAne aneka agharA zabdo mUkI devAthI koI vyAkhyA banI zake nahIM. jo ukta "artha' zabdanuM tAtparya mata, rIta, bhASA ane rAjaya manAya to e pahelAM siddha thaI cUkyuM che ke teno patitva sAthe koI saMbaMdha hoto nathI. jo tenuM tAtparya zAsana hoya to jAti eka bhInI mATInA loMdo banI jAya. jema bhInI mATInA joIe teTalA TukaDA banI zake ane joIe teTalA TukaDA joDIne eka moTo TukaDo banI zake te ja rIte eka jAtinI aneka jAtio ane aneka jAtionI eka jAti banI zake che, kAraNa ke kaMIka nIti, kaMIka zakti ane kaMIka cAturyathI eka zAsana saMbadhI arthanA aneka artho ane aneka zAsana saMbaMdhI arthono eka artha thaI zake che. akabaranA cAturye rAjasthAnanA kesariyA vIronA zAsana saMbaMdhI eka arthane aneka nAnA nAnA arthomAM vibhakta karI dIdho hato ane bismArkanI kuzaLatAthI aneka jarmana riyAsatonA nAnA nAnA zAsanasaMbaMdhI arthone joDIne eka artha banAvyo hato. pahelAM kahevAI gayuM che ke, deza kALa nimitta anusAra manuSyonA artha hoya che, paraMtu badhA manuSyanAM deza kALa nimitta haMmezAM eka rahI zakatAM nathI. be sagAbhAIonAM deza kALa nimittamAM paNa ghaNe bhAge aikaya rahetuM nathI to bIjanI to vAta ja zuM karavI? AthI koI janasamudAyanI badhI vyaktionuM haMmezA eka arthasUtramAM gUMthAyelA rahevuM te azakya bAbata che. ulaTuM temanAmAM arthavaparyaya e ja svAbhAvika che. kurukSetra tarapha juo jyAM kurunuM kuruthI, gurunuM ziSyathI, pitAmahanuM pautrathI, mAmAnuM bhANiyAthI, yadunAthanuM yAdava senAthI arthavaiparyaya thayuM che. sane 1857nI ja vAta lo. kyAMka hindu ane musalamAna eka mana be zarIra thaIne kaMpanInA vAvaTAne nIce pADI rahyA che. to kyAMka e vAvaTAne UMco rAkhavA hindu virUddha hiMdu ane musalamAna viddha musalamAna talavAra tANI rahyA che, yuropamAM juo to tyAM paNa kayAMka to popanA Adhipatya nIce dakSiNanA aneka rASTro eka arthasUtramAM gUMthAI rahyA che to kyAMka eka rASTramAM ja bahena virUddha bahena sainyanI jamAvaTa karI rahI che. phrAMsanI Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 dvitIya adhyAya == vadhatI jatI zaktine rokavA mATe kyAreka jarmanInI TiphIdala senA IMglenDanI madada AvI rahI che to kyAreka jarmanIno nAza karavA mATe IMglenDa phrAMsanI madada karI rahyuM che. eka samaya evo hato ke jyAre IsAI rASTro eka thaIne mahammadI vAvaTAne ukhADI nAkhavA IcchatAM hatAM ane Aje e samaya che ke jayAre eka IsAI rASTra musalamAna rASTranI sahAyatAthI bIjA IsAI rASTrane nIcuM dekhADavA Icche che. Ama arthekyane paNa jAtitvanuM AdhAra samajI zakAya nahIM. jatinI A prakAre bIjI aneka paribhASAo ApavAmAM AvI che jemanuM vivecana ahIM thaI zake nahIM. paraMtu apAyelI ke ahIM na apAyelI badhI ja paribhASAono sAra e che ke jAtitva e kRtrima padArtha che, banAvavAthI banI zake che, bagADavAthI bagaDI zake che. vadhAravAthI vadhI zake che, ghaTADavAthI ghaTI zake che. zakya che ke nezanAliTI (Nationality) Avo ja kRtrima padArtha hoya. nezana (Nation) zabdanI A paribhASAo sAcI haze; paraMtu ApaNe nezana zabda sAthe kaMI levA devA nathI, ApaNe nezana zabdanI vyAkhyA karavI nathI, ApaNuM prayojana che "jAti' zabda sAthe. ApaNA daizika zAstra anusAra jAti sahaja, sAvayava, AdhijIvika sRSTi che. arthAta manuSyonA kRtrima upAyothI na to jati bane che ke na to naSTa thAya che. enAM utpatti ane vinAza bhagavatI prakRtinI IcchAnusAra thatAM hoya che. je zIla, je valaNo jIvadhArI padArthonAM hoya che te ja zIla, te ja valaNo jAtionAM paNa hoya che. je kAraNo ane je rIta vaDe sajIva padArthono ArvibhAva ane tirobhAva thAya che te ja kAraNo ane te ja rItothI jAtiono paNa ArvibhAva ane tirobhAva thAya che. je mATe thaIne jIvadhArI padArthonI sRSTi hoya che tene mATe ja jAtionI paNa sRSTi hoya che. e kalpanA tadana mithyA che ke sRSTinA AraMbhe eka ja prANI athavA manuSya strI puruSanuM eka ja mithuna hatuM. e ja eka mithunamAMthI asaMkhya strI puruSa utpanna thatAM gayAM. dhIre dhIre te eTalA vadhI gayA ke samasta bhUmaMDalamAM temano prasAra thayo. kALAMtare e ja eka maithunika sRSTinA vibhAgamAMthI bhinna bhinna jAtio banatI gaI. ApaNA AcAryonA siddhAMta anusAra sRSTinA AraMbhamAM vizeSa prakAranI mAnasika pravRtti dharAvatA bhinna bhinna amaithunika janasamudAya utpanna thayA, keTalAka samaya sudhI AvI amaithunika sRSTi sarjAtI rahI. A amaithunika sRSTimAM jemanI mAnasika pravRtti eka prakAranI hatI te svAbhAvika rIte eka sAthe rahevA lAgyA. kAlAMtare sRSTikrama badalAyo. e eka prakAranI mAnasika pravRtti dharAvatA amaithunika lokonA mithunamAMthI evI ja mAnasika pravRtti dharAvatA loko utpanna thavA lAgyA. Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daizika zAstra 19 svadaja nAmanA aneka jIvonI sRSTi haju sudhI A rIte ja thAya che. yUkA arthAta jU AnuM udAharaNa che. vAyumAM rahenArA vizeSa prakAranA aNujIvone sveda maLe che tyAre temanA zarIramAM amaithunika jU utpanna thAya che. pachI te amaithunika jUnA mithunamAMthI e ja prakAranI, tevA ja guNa dharAvatI maithunika yUkA utpanna thavA lAge che. A rIte ja manuSyanI paNa utpatti thaI. paraMtu aneka prAkRtika nimittone kAraNe manuSyonI te Adima mAnasika pravRttiomAM keTaluMka parivartana thaI jAya che. je eka prakAranI mAnasika pravRtti dharAvatA lokone eka prakAranA prAkRtika nimitto maLyAM temanuM e Adima mAnasika pravRttimAM parivartana paNa eka ja prakAre thayuM. arthAta temanI parivartita mAnasika pravRtti paNa eka ja prakAranI rahI. A rIte utpanna thayelI mAnasika pravRtti dharAvatA je janasamudAyane eka ja prakAranAM prAkRtika nimitta maLyAM tene ApaNA daizika zAstramAM jAti nAma apAyuM. jema vyaktiomAM aneka tattvo hoya che te ja pramANe jAtionAM paNa aneka tattvo hoya che. temAM be tattvo mukhya manAya che. eka citi ane bIjuM virATa. sRSTinA AraMbhe pratyeka amathunika janasamudAyanI je vizeSa prakAranI mAnasika pravRtti hoya che ane vaMzAnukrame vArasA rUpe jene enI maithunika saMtati prApta kare che te citi kahevAya che. A citi jAtinI pratyeka vyaktimAM parama sukhanI bhAvanArUpe rahe che, A sukhanI tulanAmAM te badhAM sukhone tuccha gaNe che, A sukha mATe te anya badhAM ja sukhono tyAga karavA tatpara hoya che. paraMtu A citi badhI ja vyaktiomAM haMmezAM eka ja prakAre vyApta rahetI nathI. abhyadayakALamAM citi jAtinI samasta athavA adhikAMza vyaktiomAM vyApta rahe che ane adhapatananA samayamAM mAtra zuddhavaMzanI kulanI vyaktionI hRdayarUpI guphAmAM Azraya le che. je vyaktimAM jeTaluM zuddha jAtIya rakta astitvamAM hoya che temAM teTalo citino prakAza hoya che, je vyaktimAM jeTalI saMkaratA hoya che temAM teTalo citino abhAva hoya che. A citinI jhalaka jAtinI pratyeka bAbatamAM dekhAI Ave che. enA samasta vyApAra, sarve gatividhi, akhila karmo A citinA prakAzathI caitanyamaya rahe che. citi vaDe jAtinA cAritryanuM paNa anumAna thaI zake che. jevI citi hoya che tevA ja jAtimAM guNa paNa hoya che. jyAM sudhI citi jAgRta ane nirAmaya rahe che tyAM sudhI jAtino abhyadaya thato rahe che. citinuM tirodhAna thatAM athavA temAM koI prakAranI avyavasthA pedA thatAM jAtinuM adha:patana thavA mAMDe che. citino lopa thaI jatAM jAti nizcetana zarIra pramANe niprANa, niSkriya banI naSTa thaI jAya che. AvI citizUnya jAti mATe bIjAnI bhogya vastu thavA sivAya anya koI mArga raheto nathI. jyAre koI jAtinI citi aMtaSThita thavA lAge che tyAre Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 dvitIya adhyAya anAyAse ja e jAtinA adhaHpatananuM anumAna thaI jAya che. tyAre e samajI levuM joIe ke te jAtinuM kArya pUrNa thayuM che. have bhagavatI prakRtine tenI AvazyakatA rahI nathI ane jyAre koI patita jAtimAM aMtarlIna thaI cUkelI citino punaH AvirbhAva thavA mAMDe tyAre e samajI levuM joIe ke te jAtino punarodaya thAya che. A citi jAtirUpI zarIramAM caitanya che. AthI ApaNA AcAryonA matAnusAra eka citi ane eka prakAranA prAkRtika nimittavALo janasamudAya jAti kahevAya che. citi dvArA jAgRta ane ekIbhUta thayelI samaSTinI prAkRtika kSAtrazakti arthAta aniSTothI rakSaNa karavAnI zakti virATa kahevAya che. je rIte prakRtie zAkAhArI jIvone cAvavA mATe capaTA dAMta ane mAMsAhArI jIvone nakhoriyAM bharavA mATe aNIdAra tINA nakha ane tIkSNa dAMta ApyA che, tema ja teNe AtmarakSA mATe ekAkI jIvone vizeSa zArIrika kSamatA ApI che ane sAmAjika jIvone eka vizeSa prakAranuM sahAnubhUti yukta teja ApyuM che, je vyaktine samAjanA hita mATe AtmatyAga karavA prerita kare che. jethI vyaktiomAM paraspara sahAnubhUti rahe che ane samaSTinA rakSaNArthe vyaktigata zakti ochA vadhatA pramANamAM ekIbhUta thaIne kendrastha rahe che. A virATa vyaktionA hRdayamAM citinA prakAzathI ja jAgRta thAya che. citi adazya thatAM ja virATano paNa kSaya thavA lAge che. A virATa jAtirUpI zarIrano prANa che. jema manuSya zarIramAM samasta mAnasika ane zArIrika zaktio eka ja prANanuM rUpAMtara hoya che te ja pramANe jAtinI samasta daizika gatividhio te eka ja virATanuM rUpAMtara hoya che, jema zarIramAM jyAM sudhI prANa hoya tyAM sudhI ja temAM anna dvArA zaktisaMcaya thato hoya che, paraMtu prANa nIkaLI gayA pachI jema zarIranAM tattvo te zarIrane mATe upoyagI na rahetAM koI bIjA zarIranA kAmamAM Ave che te ja pramANe jayAM sudhI jAtimAM virATa rahe che tyAM sudhI devo tene potapotAnI zakti ApatA rahe che, paraMtu virATanA cAlI javAthI te jAti zaktihIna thaI jAya che, tenAM baLa buddhi potAnA kAmamAM AvavAne badale koI bIjI jAtinA kAmamAM Ave che. jyAM sudhI virATa hoya che tyAM sudhI te jAtinuM svAthya paNa ThIka rahe che ane jyAre mithyA AcAra vicArane kAraNe athavA teno pralaya samaya upasthita thavAne kAraNe virATamAM garabaDa thavAnI zarUAta thAya che tyAre jAtirUpI zarIramAM svArtharUpI mahAvyAdhi utpanna thaI jAya che. tenAM badhAM aMgo nisteja ane sahAnubhUti vagaranAM thaI jAya che. badhA potapotAno ja vicAra kare che. te ekadama nirbaLa thaI jAya che. tenI pratikAra zakti nAza pAme che. pratikAra zakti nAza pAmavAthI te anAyAse ja aneka doSono zikAra bane che. temAM aneka vyAdhio utpanna thavA lAge che. niraMtara tenuM patana thatuM rahe che. Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daizika zAstra 21 jema judAM judAM kAryo mATe prANa zarIramAM judA judA prakAranI iMdriya, upaIndriya, avayava ane upaavayava utpanna karIne temanA dvArA bhinna bhinna rUpe pote ja kArya kare che te ja pramANe judAM judAM kAryo mATe virATa jAtimAM judAM judAM prakAranA varNa upavarNa arthAta judI judI pravRttinA lokone utpanna karIne temanA dvArA judA judA rUpe pote ja kArya karato rahe che. jyAM sudhI jAtinA uparokta avayava potapotAnA kAryamAM tatpara hoya che tyAM sudhI te anAmaya rahe che. pratikULa kAraNothI temAM viparyAsa thaI zakato nathI. paraMtu svArthavazAta jayAre te aMgo potapotAnA kartavyathI vimukha thavA mAMDe che tyAre tenI e ja dazA thAya che je IMdriyo kAma karatI baMdha thatAM zarIranI thAya che. virATanA tejane lIdhe ja varNa ane upavarNa potapotAnAM kAryomAM tatpara rahe che. tenA adazya thavAnI sAthe ja temAM svArtha AvI jAya che. pratyeka varNa potAnA dharmano tyAga karIne bIjA varSonI vibhUtine apanAvavA Icche che. pratyeka jAti bhagavatI prakRtinA koIne koI kAryavizeSa mATe utpanna thAya che. jyAre te kArya pUrNa thaI jAya che ane prakRtine tenI AvazyakatA rahetI nathI tyAre te aMtardhAna thaI jAya che, athavA teno lopa thaI jAya che. jema ApaNe jANatA nathI evA jene koI jagatanI ammunnati to koI punarAvRtti kahe che evA koI kArya vizeSa mATe mahAmAyAe pazu,pakSI ane vanaspatinI judI judI jAtio utpanna karI che; te ja rIte eNe kArya vizeSa mATe manuSyonI paNa bhinna bhinna jAtio utpanna karI che. jyAre koI jAtinuM kArya pUrNa thaI jAya che tyAre te aMtardhAna thaI jAya che athavA teno lopa thaI jAya che. have prazna e che ke kyAre kaI jAti aMtardhAna thAya che ane kyAre kaI jAtino lopa thaI jAya che. jyAre koI jAtinuM kArya eka vAra pUrNa thaI jAya che paraMtu bhaviSyamAM aneka vAra tenI AvazyakatA rahevAnI hoya che te jAti aMtardhAna thaI jAya che, to jayAre koI jAtinuM kArya ekavAra pUrNa thaI jAya che ane bhaviSyamAM tenI AvazyakatA paNa rahetI nathI teno nAza thaI jAya che. temAM zuddhavaMzanA loko rahI zakatA nathI, temAMthI saMkara jAtio utpanna thavA mAMDe che. jema vizvamAM aneka auSadhio evI hoya che jenI AvazyakatA prakRtine vacce vacce hoya che, paraMtu niraMtara nathI hotI. jyAre jayAre prakRtine tenI AvazyakatA hoya che tyAre tyAre temanAmAM prANa jAgRta hoya che jethI te harIbharI rahe che ane jyAre prakRtine tenI AvazyakatA rahetI nathI tyAre tenuM oja temAM aMtarlIna thaI jAya che jethI te nIrasa ane TUMThA jevI thaI jAya che. e ja rIte aneka jAtio evI hoya che jemano vAravAra udaya ane vAraMvAra avapAta thato rahe che. jyAre prakRti temanI pAsethI koI kArya karAvavA Icche che tyAre temanAmAM Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 dvitIya adhyAya citi ane virATa jAgRta thaI jAya che, jene pariNAme temanAmAM aneka rathI ane mahArathI utpanna thAya che, tethI te jAtio ghaNI pratApI thaI jAya che, sarvatra tenI yazapatAkA laherAvA lAge che, ane jayAre jene mATe te jAtio utpanna thaI hatI te kArya pUrNa thaI jAya che tyAre prakRtine tenI AvazyakatA rahetI nathI. AthI te daramiyAna te jAtionI citi ane virATa aMtarlIna thavA mAMDe che. jethI te jAtiomAM mahApuruSo utpanna thatA aTakI jAya che ane je utpanna thaI jAya che te alpAyu hoya che athavA anukULa nimitta na maLavAthI te prayAsa haMmezAM niSphaLa rahe che. vIra, manasvI ane kulIna loko pAchA paDI jAya che, bhIru (chajJacArI) ane (pAkhaMDI) nIca loko agresara thaI jAya che, jethI jAti nisteja ane chinnabhinna thaI jAya che, zuddhavaMzanI zreSTha vyaktiomAM citi bhasmathI AcchAdita stulliganI jema astitvamAM to rahe ja che. anukULa nimitta upasthita thatAM ja A ja cinAgarI vaDe samasta jAti pharIthI tejomaya thaIne jAgRta thaI jAya che. temAM virATano punaHsaMcAra thavA lAge che. temAM pharIthI evA ja mahAtmAo janma le che. jAtimAM temane mAna prApta thavA mAMDe che ane teo ja agresara manAya che. paraMtu evI jAtio vizvamAM ghaNI ochI hoya che jenI AvazyakatA prakRtine vAraMvAra paDe che. vadhAre to evI ja jAtio hoya che jemanI AvazyakatA prakRtine eka ja vAra hoya che. jene mATe AvI jAtio utpanna thAya che te kArya pUrNa thaI jAya che tyAre temanAmAM atyaMta kAmuka durbaLatA AvI jAya che. jene kAraNe temanAmAM anya jAtionA saMsargathI saMkara, e jAtiono anya saMkara jAtio sAthe saMsarga thavAthI bIjI navI ja saMkara jAti utpanna thAya che. AvuM anekavAra thavAthI kAlAMtare temanAmAM Adi jAtinA citi, guNa ane piMDano pUrNatayA abhAva thaIne bhinna citi, bhinna guNa ane bhinna piMDa dharAvatI eka tadana navIna jAti utpanna thaI jAya che. bhagavatI mahAmAyAnA rAjyamAM niraMtara parivartana thatuM rahe che, koI be paLa paNa evI nathI hotI je eka samAna hoya. nitya navI sRSTi, navI vAta, navA navA jIvonI utpatti ane jUnAno lopa thato rahe che. e ja rIte navIna mAnava jAtiono ArvibhAva ane prAcInono tirobhAva thato rahe che. A bhagavatI prakRtino sanAtana niyama che. jAtionA udaya ke avapAtanI pUrve virATano udaya ke avapAta thato hoya che. virATano udaya ke avapAta thAya che citinA ArvibhAva ke tirobhAva dvArA. A ja citi dvArA vyaktinAM sukha duHkhano jAtinAM sukha duHkha sAtheno saMbaMdha hoya che. koI jAtinI zuddha vaMza dharAvatI koI be vyaktio ja lo. pachI bhale eka rAjA hoya ne Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dezika zAstra 23 bIjI raMka, te bannenAM valaNa, mAnasika avasthA ane sukha duHkha samAna jovA maLaze, bhale ekane anAyAsa divya bhojana maLatuM hoya ane bIjIne mahenata karIne lUkho-sUko roTalo bhojananA taphAvatane kAraNe temanI pravRtti ane mAnasika avasthAomAM koI bheda hoto nathI. bhojana para pazuonAM sukha duHkha nirbhara hoya che, manuSyanAM sukhaduHkha nirbhara hoya che citi para. citi anusAra jAtinA guNa hoya che. je prakAranI citi hoya che te ja prakAranI jAtinI kAmanA, te ja prakArano teno svabhAva, tevuM ja temanuM AyuSya ane evo ja teno prabhAva hoya che. citi be prakAranI hoya che, eka devI ane bIjI AsurI. viSayasukho karatAM zreSTha sukhovALI citi daivI citi kahevAya che. viSaya sukhavALI citi AsurI citi kahevAya che. daivI citivALI jAtinA guNa sAttvika, kAmanA vizvajanya buddhi, svabhAva umadA, Ayu dIrgha, prabhAva zreSTha guNotpAdaka hoya che. AvI jAtinI AvazyakatA prakRtine vAraMvAra paDatI hoya che. AvI jAtimAM nimna likhita vizeSatA hoya che. (1) kharAba samaya AvatAM ke vikAra utpanna thatAM potAnI jAtizuddhi jALavI rAkhavI. (2) anya jAtio sAthe haMmezAM bhedabhAva sAcavI rAkhavo. zreSTha jAtiomAM A guNa mukhya hoya che. AthI digvijaya mATe jyAre sikaMdare pUrva tarapha prasthAna karyuM tyAre erisToTale tene anya jAtio sAthe bhedabhAva sAcavI rAkhavAno mukhya upadeza Apyo hato. (3) zuddha vaMzanA lokonuM Adhikaya hovuM arthAt evA lokonI saMkhyA vadhAre hovI jemanAmAM aMtarlIna thayelI citinA saMskAra astitvamAM hoya (4) jAtisaMkaro karatAM kulIna lokonuM vadhAre sadgaNI hovuM. (5) abhyadaya kALamAM daivI saMpadA ane samIkaraNa zaktinuM hovuM. (6) avapAta kALamAM titikSA ane pratirodha zaktinuM hovuM. (7) samRddhi athavA vipattimAM citinuM vikRta na thavuM. (8) vijAtIya utkarSathI citinuM dUSita na thavuM. AsurI citivALI jAtinA guNa rAjasa, kAmanA viSayabhoga, svabhAva nIca, Ayu alpa, ane prabhAva nIca guNotpAdaka hoya che. AvI jAtiomAM nimnalikhita vizeSatAo hoya che. (1) jAtizuddhi sAcavI rAkhe tevI zaktinuM na hovuM. Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 dvitIya adhyAya (2) anya jAtio sAthe bhedabhAva jALavI rAkhavAnI zakti na hovI. (3) jAtisaMkaronuM Adhikya hovuM, arthAt evA lokonI saMkhyA vadhAre hovI jemanAmAM citino lopa thaI gayo che. (4) kulIna loko karatAM jAtisaMkaronuM vadhAre sadguNI hovuM. (5) abhyadayakALamAM AsurI saMpadA ane pratyAkaraNanuM hovuM. (6) avapAtakALamAM atitikSA ane pratirodha zaktino abhAva hovo. (7) samRddhi ane vipattimAM citinuM vikRta thaI javuM. (8) vijAtIya utkarSathI citinuM dUSita thavuM. eka samaye to badhAno ja udaya thAya che, AthI AvI jAtino paNa eka samaye udaya thavo sAmAnya che, paraMtu teno udaya ulkAnI jema saMsArane du:kha ApavA mATe thato hoya che. AvI jAtino udaya eka ja vAra thAya che. te paNa thoDA samaya mATe ja. bhagavatI prakRti AvI jAtino vinAza kyAreka tenI pratispardhaka jAtine prabaLa banAvIne kare che, kyAreka tenI buddhi bhraSTa karIne, kyAreka tenI vyaktione niHsatva ane alpAyu banAvIne, kyAreka te jAtinI kulIna vyaktione vaMdhya banAvIne, kyAreka bIjI jAtinA samAgama dvArA temAM jAtisaMkaro utpanna karIne, to kyAreka koI bIjA upAyathI. ApaNA daizikazAstra anusAra deza ane jAtinA arthonuM manana karavAthI e tAtparya maLe che ke dezarUpI vastra dhAraNa karelA jAtirUpI zarIrano AtmA citi che. saMkSepamAM jAtinuM vivecana thaI gayuM che. vizeSa vivecana uttarArdhamAM karavAmAM Avaze. 3. dezika dharmano artha A pahelAM kahevAI gayuM che ke dezanuM rakSaNa athavA jAtinI dhAraNA karanAra karma dezika dharma athavA jAti dharma kahevAya che. koI jAti sAthe mAtRka saMbadha vinA koI bhUmi deza kahevAtI nathI. citi ane virATanA jAgRta thayA vagara koI paNa jAtino abhyadaya thaI zakato nathI. AthI tAtparya e che ke citi ane virATanI dhAraNA je karmathI thAya che te ja sAcI rIte daizika dharma athavA jAti dharma che, nahIM ke jaDa bhUmi pratye prema athavA tenI hitecchA. lAMbA samaya sudhI koI sthAne rahevAthI tenA pratye prema thavo svAbhAvika che. manuSyonI to zI vAta karavI, pazupakSIomAM paNa Avo prema jovA maLe che. svAbhAvika avasthAmAM badhAM prANIone potAnA deza, potAnI jAti pratye prema hoya Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dezika zAstra 25 che. temanA hitanI IcchA paNa svAbhAvika hoya che, paraMtu A prema, A hitecchA daMzika dharma athavA jAti dharma na kahI zakAya. nahIM to kAgaDA ane bilADI paNa Adarza dezabhakta gaNI zakAya. kAraNa ke emanA jevo sthAnaprema bIjA koI prANImAM jovA maLato nathI. e ja rIte jo nepALamAM cInano adhikAra thaI jAya ane cInAo tyAMthI ApaNA nepALI lokone hAMkI kADhIne teo nepALane bhogavatI mAnIne tene ramaNIya banAvavAno prayAsa kare ane koI nepALI A kAmamAM cInAonI sahAyatA kare to zuM tenuM A kArya daizika dharma kahI zakAze? athavA koI aMgreja IMglenDanA naMdanavana jevA bagIcAone ujADIne, tenA kubera jevA bhaMDArane khAlI karIne, vizvakarmA jevA tyAMnAM kArakhAnAMo baMdha karIne paNa potAnI jAtinI citi ane virATanI rakSA kare to zuM koI tene dezadrohI kahI zake kharuM ? jAtine mATe bhogavilAsonI prApti paNa daizika dharma athavA jAti dharma kahevAtI nathI. kAraNa ke bhogavilAsothI koI dezanuM rakSaNa athavA jAtinI dhAraNA thaI zakatI nathI. taduparAMta virATahIna jAtine bhoga prApta thaI zakatA nathI, bhAgyavazAta jo prApta thaI paNa jAya to te tenuM kSemakalyANa karI zakatA nathI, ane jo tevuM thaI paNa jAya to tenA vaDe jAtimAM tamoguNa utpanna thaI jAya che. virATano udaya thatAM bhoga vilAsa svaMya utpanna thaI jAya che. virATanI upekSA karIne jAtinuM hita sAdhavuM e prANanI upekSA karIne zarIrane nirAmaya rAkhavA jevI azakya vAta che. zAsanapaddhatinI kheMcatANathI paNa jAtinuM yathArtha hita thaI zakatuM nathI; kAraNa ke dezanuM hita zAsako para nirbhara hoya che nahIM ke zAsanapaddhati para. badhA ja e vAta mAnaze ke rAmanuM rAjasattAka rAjya rAvaNanA prajAsattAka rAjaya karatAM sogaNuM, hajAragaNuM zreyaskara haze. citi ane virATanA jAgrata thavAthI zAsako haMmezAM yogya hoya che, bhale zAsanapaddhati koI paNa prakAranI hoya. tethI viparIta avasthAmAM zAsaka haMmezAM ayogya hoya che, zAsana bhale vArasApaddhatithI hoya ke pratibhAvika paddhatithI. koI anya vikasita jAtinuM anukaraNa karavuM paNa daizika dharma kahevAto nathI. A aprAkRtika upAyathI to ulaTI hAni thAya che. kAraNa ke tenAthI ApaNI jAti bIjI jAtinI citi dvArA AkrAMta thaI jAya che ane ApaNo virATa nirAdhAra thaIne tvarita gatithI zithila thavA mAMDe che. prAkRtika rIte khUba lAMbA samaye thanAruM adha:patana tvarita gatithI thavA lAge che. moTe bhAge e jovAmAM AvyuM che ke abhyadaLakALamAM koI jAti bIjAnA raMgamAM raMgAtI nathI, mAtra patananA kALamAM kacaDAyelI jAti bIjI unnata jAtionuM anukaraNa kare che, jyAre te patanazIla jAtimAM pratibhAhIna, Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 dvitIya adhyAya vyavasAyazUnya, AkrAntabuddhi, DhoMgI (chabacArI), svArthaparAyaNa lokAcAranA loko pavana anusAra vahetA utkarSa prApta karavA lAge che. ApaNA AcAryo anusAra deza athavA jAtinuM zreya thAya che mAtra citi ane virATanI dhAraNAthI ane tene pratikULa kAraNono nAza karavAthI, paraMtu citi pratye mAtra prema hovAthI Ama thaI zake nahIM. te thAya che mAtra karma karavAthI, e smaraNa rahevuM joIe ke dharma zabdathI karma pravRttinI sUcanA maLe che, nahIM ke mAnasika avasthAnI, arthAta mAtra dezahitanI IcchA hovI te daizika dharma kahevAto nathI, daizika dharma uccakoTino karmayoga che. karmayoga kone kahevAya che? phaLanI IcchA na rAkhatAM je karma karavAmAM Ave che, tene sAdhAraNa rIte tene karmayoga kahe che. paraMtu vikSipta mANasanAM badhAM ja kAryo koI paNa phaLanI IcchA vagaranAM hoya che. to zuM te karmayogI kahevAze ? athavA phaLanI IcchA rAkhyA vagara khAlI ahIM tahIM pharavuM, athavA "moma tat sat' kahetAM Akho divasa devArcana ane svAdhyAyamAM vitAvavo ene karmayoga kahI zakAya kharo? gItAmAM zuM AvAM ja karmo mATe kahevAyuM che ke nehAbhikamanAzo'sti pratyavAyo na vidyate / svalpamapyasya dharmasya trAyate mahato bhayAt // karmayoga evAM karmone kahe che ke jenA dvArA saMcita saMskArono nAza thAya ane navA saMskAra bane nahIM. paraMtu A tyAre ja zakya che jyAre rajoguNano nAza karavAmAM Ave. rajoguNano chAsa thAya evA karmo karavAthI temanAmAM tyAga, oja ane vivekano saMyoga thayelo hoya che. tyAgathI arthAt phalecchArahita karmo karavAthI cittamAM rAga utpanna thato nathI, te nirAdhAra thavAthI rajoguNano chAsa thavA mAMDe che. taduparAMta AvA karmo karavAthI cittamAM navIna saMskAra paNa utpanna thatA nathI. jyAre manuSya koI paNa karma kare che tyAre temAM koI ne koI saMcita saMskAra vaparAIne nAza pAme che. je prakAranuM karma hoya che te anusAra saMcita saMskAra paNa naSTa thAya che; arthAta nisteja karmo karavAthI khUba ochA saMcita saMskAra naSTa thAya che ane atyaMta tejasvI karmo karavAthI janmajanmAMtaranA saMskAra ujAgara thAya che. AthI ojasvI karmo karyA sivAya karmayoga thaI zake nahIM. vivekanI AvazyakatA eTalA mATe hoya che ke avikSipta manuSyanuM koI paNa kAma bhale temAM phalAzA hoya ke na hoya, udeza ke vidhAna vagaranuM hoI zake nahIM. udeza ane vidhAna be prakAranAM hoya che. jemAM sAdhuonuM paritrANa, duSTono nAza, dharmanI saMsthApanA ane adharmano vinAza hoya tene daivI udeza kahe che. Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dezika zAstra 27 devI vidhAnathI daivI udezanI sAdhanAmAM rata rahevAthI sattvavikAsa thAya che. devI udeza ane daivI vidhAnathI viparIta lakSaNa dharAvatA udeza ane vidhAnane AsurI udeza ane AsurI vidhAna kahe che. AsurI udeza ane AsurI vidhAnathI sattvasaMkoca thAya che. viveka vagara udezya ane vidhAnanI parIkSA thaI zakatI nathI. AthI viveka vinA karmayoga thaI zakato nathI. paraMtu yathArtha daizika dharmamAM paNa tyAga, oja ane vivekanI AvazyakatA hoya che. kAraNa ke jayAre citi ane virATa kSINa thavAthI dharmanI glAni, jAtinuM patana, sAdhuone kaSTa ne duSTono udaya thavA lAge che, rAjAthI raMka sudhI badhAnI pravRtti nimnatara thatI jAya che, tyAre AvA samayarUpI pravAhanI sAme, anekonI aprasannatArUpI tophAnanI paravA na karatAM, kaMI paNa badalo meLavavAnI AzA vagara, samajI vicArIne, potAne duSTa, nIca loko rUpI magaro ane susavATonI vacamAM nAkhIne aceta, nidrAdhIna athavA unmatta lokothI bharelI jAtirUpI nAvane saMzayarUpI vamaLomAMthI bacAvIne pAra utAravAnI ceSTA karavI e keTaluM tyAga, oja ane vivekanuM kArya che. AthI ja kahevAyuM che ke daizika dharma ucca koTino karmayoga che. daizika dharma mATe bIjI be vAto Avazyaka che. eka svacitiprakAza ane bIjI daizika zAstranuM jJAna. jyAM sudhI manuSyamAM citino prakAza hoto nathI tyAM sudhI tenAmAM virATanI jAgRti thaI zakatI nathI. virATanI jAgRti thayA vagara kayAreya koI jAtinuM hita thaI zakatuM nathI. saMbhava che ke oja ane vivekanA saMyogathI citizUnya manuSyano svArtha siddha thaI jAya paraMtu enAthI jAtinuM koI zreya thatuM nathI, ulaTI hAni thavAnI ja saMbhAvanA hoya che. jema zArIrika nirAmaya mATe vaidakazAstranI AvazyakatA hoya che te rIte jAtIya nirAmaya mATe daizika zAstranI paNa AvazyakatA hoya che. A zAstranA jJAna sivAya dezika viSayomAM hAtha nAkhavo e evuM kArya hoya che jevuM vaidakazAstranA jJAna sivAya koInI cikitsA karavI. nidAna ane nighaMTunAM jJAna vagara mAtra zubhecchAthI koI auSadha ApI devAthI kAma cAlI zake nahIM. AvI cikitsAthI rogIne lAbhane badale hAni thavAnI saMbhAvanA ja vadhAre hoya che. te ja rIte daizika zAstra jANyA vagara kevaLa hitakAmanAthI koI deza saMbaMdhI kArya karavAthI dezane lAbha thavAne badale nukasAna ja thAya che. phera mAtra eTalo ja ke AyurvedanA jJAna vinA cikitsA karavAthI be cAra vyaktionI ja hAni thAya che; paraMtu daizika zAstranA jJAna vinA daizika viSayamAM mAthuM mAravAthI samasta jAtinuM ahita thAya che. Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 dvitIya adhyAya AthI ja ApaNAM zAstromAM daizikazAstra sauthI vadhAre mahattvanuM gaNAtuM hatuM. ApaNI bhinna bhinna smRtirUpI nadIo bhinna bhinna mArge daizikazAstrarUpI sAgaramAM jaIne maLatI hatI. AthI prAcInakALamAM A zAstra saune bhaNavuM paDatuM hatuM. enuM adhyayana anivArya manAtuM hatuM. eno samaSTigata pracAra karavA mATe aneka upAyo yojavAmAM AvatA hatA. A zAstranA prabhAve ja ApaNe yUnAnamAM jJAnajAgRti thavAnA ghaNA samaya pahelAM ja A vizALa bhAratamAM evI samAja racanA karI batAvI hatI jene pleTo ane erisTola AdarzarUpa mAnatA hatA, je racanA teo nAnakaDA yunAnamAM karI zakyA nahotA, je mATe vartamAna samAjavAdIo lALa TapakAvI rahyA che. A ja zAstranI kRpAne kAraNe anAdikALathI ApaNe daizika siddhAMto pramANe vartatA AvyA chIe, jene zatAbdIonuM anubhavI, catura IMglenDa Aje A mahAyuddhamAM zIkhI rahyuM che. AvuM suMdara daizika zAstra kAM to lAkho karoDo varSonA anubhavanuM pariNAma athavA samAdhijanya jJAnanuM suphaLa hovuM joIe; kAraNa ke bahudhA ema kahevAya che ke daizika zAstrano AdhAra hoya che ItihAsa. aneka varSomAM jyAre vizeSa kAraNa utpanna thAya che tyAre koI aitihAsika ghaTanA ghaTe che. AvI aneka ghaTanAonA maMthanamAMthI koI aitihAsika siddhAMta sthapAya che ane pachI AvA aneka siddhAMtonA maMthanamAMthI koIka daizika siddhAMta prApta thAya che. AvA aneka siddhAMtonA saMgrahathI daizika zAstranI utpatti thAya che ane te zAstranA siddhAMtone vyavahAramAM lAvavAmAM aneka zatAbdIo vItI jAya che, ane aneka varSo pachI te vyavahAramAM niSThA hoya che. A parathI anumAna thaI zake che ke ApaNuM daizikazAstra keTalI zatAbdIono anubhava haze. jo ema kahevAmAM Ave ke ApaNA daizika zAstrano AdhAra itihAsa hoI zake nahIM, kAraNa ke ApaNA pUrvajomAM ItihAsa lakhavAnI prathA nahotI, to e mAnya karavuM paDaze ke eno AdhAra samAdhijanya jJAna hatuM. je zAstrano AdhAra samAdhijanya jJAna hoya tenAthI zreSTha anya koI zAstra hoI zake nahIM. eno AdhAra itihAsa hoya ke samAdhijanya jJAna, banne rIte e ja siddha thAya che, ke ApaNA daizika zAstra karatAM uttama daizika zAstra hovuM lagabhaga asaMbhava che. ApaNA dezamAM lAMbA samaya sudhI A zAstra pracAramAM rahyuM. kAlAMtare e zAstranI vismRti thaI gaI, enI zAkhA ane prazAkhA rUpI anya zAstromAM vikharAyelA tenA siddhAMto dekhAtA rahyA. Ama thavuM te koI asAmAnya bAbata nathI. bhagavatI prakRtino A sanAtana niyama che. e yAda rAkhavuM joIe ke A zAstra anusAra citi ane virATanI dhAraNA tathA tene pratikULa kAraNono nAza karavAnA karmane daizika dharma athavA jAti dharma kahe che. Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daizika zAsra tRtIya adhyAya svataMtratA 1. svataMtratAno artha 29 pUrva adhyAya anusAra daizikadharma koI sAmAnya vAta nathI. A ghaNuM mahAna kArya che jenA dvArA AdhyAtmika, AmuSmika ane aihika ema badhA artho siddha thAya che. paraMtu koI moTuM kArya svataMtratA vinA thaI zakatuM nathI. je koTinuM kArya hoya te koTinI svataMtratA paNa hovI joIe. manuSya jeTalo svataMtra hoya teTaluM tenAmAM pauruSa ane yogyatA hoya che, ane jeTalo te parataMtra hoya teTalo te puruSArthahIna ane ayogya hoya che. sAMkhyAcAryonA matAnusAra badhA puruSo moTAM kAryo karI zakatA nathI. nyAyAcAryonA mata anusAra kartA svataMtra hovo joIe ; yavanAcArya erisToTalanA mata pramANe parataMtra manuSya daizika buddhizUnya hoya che, te bIjA koInI sahAya vagara pote koI sAruM kArya karI zakato nathI. jarmana AcArya nitzenI kalpanA anusAra paNa vizvanA bhAvi saMcAlako, jemane te atimAnava kahe che, svataMtra jIvo haze. karmavAdanI dRSTithI paNa svataMtratA vinA koI moTuM kArya thaI zakatuM nathI. AnaMdavAda pramANe paNa svataMtratA vinA kyAreya koIne AnaMda hoto nathI. svataMtratAmAM jevI vadha ghaTa thatI rahe che tevI ja vadha ghaTa AnaMdamAM paNa thatI rahe che. arthAt AnaMda ane svataMtratA eka ja padArtha che. jyAM pUrNa svataMtratA tyAM pUrNa AnaMda ane jyAM pUrNa parataMtratA tyAM pUrNa duHkha. vedAMtAcAryonA mata anusAra mAyAthI svataMtra thavuM te ja saccidAnaMdabhAva kahevAya che. yogAcAryonA siddhAMta anusAra paNa puruSanuM prakRtithI mukta thaI javuM te kaivalyapada kahevAya che. Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3) tRtIya adhyAya Ama karmavAda ane AnaMdavAda banne rIte daizikadharma mATe svataMtratA anivArya che tema siddha thAya che. ema na samajazo ke aMgrejI zikSaNanA prabhAvathI ApaNI daSTi svataMtratA pratye vaLI. je jAti bhagavatI prakRtine paNa adhIna rahevA nathI IcchatI, je jAtinuM lakSya sarve baMdhanothI mukta thaIne kaivalyapada prApta karavAnuM che, e jAtine vizvamAM koNa svataMtratAnuM zikSaNa ApI zake? ApaNA pUrvajo jeTaluM svataMtratAne nathI to Aja sudhI koI samajI zakyuM ane nathI zatAbdIo sudhI koI samajavAnI saMbhAvanA dekhAya che. have mImAMsA e vAtanI che ke svataMtratA zuM cIja che? ApaNA AcAryonA matAnusAra svataMtratA e avasthA che jyAM potAnuM hita koI paNa prakAre anya koInA hAthamAM na rahetAM sarvatra ane sarvathA ApaNA ja hAthamAM hoya. paraMtu manuSya janmamAM AvI avasthA pUrNarUpe prApta thaI zakatI nathI ; kAraNa ke bhagavatI prakRtie manuSyane deva ane pazunI vaccenI avasthA ApI che. devAvasthAmAM mAtra saMkalpa karavAthI prakRti bhogone upasthita karI de che, ane pazu avasthAmAM prakRtidatta bhoga bhogavavA mATe paNa bIjA para AdhAra rAkhavo paDe che. A be avasthAonI madhya koTi e manuSyanI prAkRtika avasthA kahevAya che, jyAre manuSya A avasthAthI UMco jAya che tyAre te devatvane ane tyAMthI nIce javA lAge to pazutvane prApta kare che. devAvasthA ane pAzavAvasthAnI madhyavartI manuSyanI ukta prAkRtika avasthA, ke jemAM tenA prAkRtika hitamAM koI paNa prakAre bAhyAbhaMtarika hastakSepa thato nathI, te mAnavI svataMtratA kahevAya che. have prazna e che ke manuSyanuM prAkRtika hita zuM che? e samajavA mATe cAra bAbato yAda rAkhavI joIe. (1) jagajjananI prakRtie manuSyane sAmAjika jIva banAvyo che. arthAta evo jIva je ekalo rahI zakato nathI. eka sAthe rahyA vagara teno nirvAha thaI zakato nathI. paraMtu citibheda dvArA temane evI rIte vibhakta paNa karI dIdhA ke be bhinna jAtio eka sAthe nizcita ane sukhethI rahI zakatI nathI. temAMthI eka bhoktA ane bIjI bhogya banI jAya che. ekano udaya bIjInA patana para nirbhara thaI jAya che. (2) citino virATa sAthe, virATano jAti sAthe ane jAtino vyakti sAthe e ja saMbaMdha hoya che je caitanyano prANa sAthe, prANano zarIra sAthe, ane zarIranA aMgo sAthe hoya che ; jema caitanya ane prANa svastha na hoya to zarIra svastha rahetuM nathI, Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daizika zAstra 31 ane zarIra svastha na hoya to tenAM koI aMga svastha rahI zake nahIM. te pramANe citi ane virATanI jAgRti sivAya jAtinuM zreya thaI zake nahIM, ane jAti zreya vinA vyaktigata zreya thaI zakatuM nathI, ane jema prANa svastha hoya to kadAca koI aMgamAM kSati utpanna thAya athavA temAM koI roga utpanna thAya to kSatinI bharapAI thaI jAya che ane roga dUra thAya che, jo prANakriyA vyavasthita na hoya to te kSati ane roga dina pratidina vadhatAM rahe che. Ama citi ane virATanA udaya ke patananI sAthe jAti ane vyaktinA sukha dukhano paNa udaya ke asta thato rahe che. (3) prAntana saMskAronuM pratibiMba manuSyomAM anya prANIonI sarakhAmaNImAM adhika vyakta hoya che jene lIdhe teomAM anya prANIo karatAM guNabheda ane arthavaiSamya vadhAre hoya che. tethI temanAmAM sarvathA ekarasavAhitA rahI zakatI nathI. (4) manuSyomAM anya prANIo karatAM icchA vadhu prabaLa hoya che, je samudranI jema kadI bharAtI nathI, pavananI jema kadI zAMta thatI nathI. taduparAMta prakRtie tenI pratye evI udAratA rAkhI nathI jethI teNe anya jIvo pratye darzAvI che. AthI anya jIvo karatAM manuSyomAM paMcendriya ane kAmAdi SaDavikAra vadhu prabaLa hoya che. A uparokta cAra prAkRtika niyamone ekatra karatAM e siddhAMta banI zake che ke ApaNI citi ane virATanuM yogakSema karavuM, daizika dharmanuM pAlana karatAM bIjAne hAni karyA vagara potAnuM vyaktigata hita sAdhya karavuM ane ukta be kAryomAM AvatAM vipno dUra karavAM te manuSyanuM prAkRtika hita kahevAya che. manuSyanA prAkRtika hitanI vyAkhyAthI mAnavI svataMtratAno artha sArI rIte dhyAnamAM AvI zake che. ane e paNa siddha thAya che ke manamAM je IcchA thAya ane ApaNI mAnyatA pramANe je sArI vAta hoya tenI sAdhanAmAM koIno hastakSepa na hovAthI haMmezA manuSyanuM prAkRtika hita thatuM nathI, ane potAnI icchA ane hitane pAchaLa rAkhIne anyanI icchA ane hita pramANe cAlavAthI haMmezAM manuSyanA prAkRtika hitamAM aMtarAya thAya che tema paNa nathI. mAnavI svataMtratAnAM traNa aMgo che. (1) zAsanika (2) Arthika ane (3) svAbhAvika. zAsana dvArA prajAnA prAkRtika hitamAM koI prakArano hastakSepa na thavo ane sadA tenA hita mATe anukULa rahevuM zAsanika svataMtratA kahevAya che. arthanA bhAvarUpe ke abhAvarUpe manuSyanA prAkRti kahitamAM vighna utpanna karavuM te Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3ra tRtIya adhyAya Arthika svataMtratA kahevAya che. je kArya koInA prAkRtika hitane pratikULa na hoya te kAma karavA mATe koIno koI paNa prakAre hastakSepa na thavo te svAbhAvika svataMtratA kahevAya che. mAnavI svataMtratAnAM A traNe aMgo e rIte gUMthAyelAM che ke zAsanika svataMtratA vinA anya be svataMtratA hoI zake nahIM ; manuSyanI Arthika svataMtratA vinA svAbhAvika svataMtratA nabhI zake nahIM, ane svAbhAvika svataMtratA vinA artha manuSyane tenA bhAva ke abhAva baMne rUpe mahA parataMtra banAvI de che. svAbhAvika ane Arthika svataMtratA sivAya manuSyanuM dhyAna zAsanika svataMtratA tarapha jatuM nathI ane jo jAya to paNa tenI prApti mATe te kaIM paNa karI zakato nathI. 2. zAsanika svataMtratA zAsanika svataMtratA puruSArtharUpI zarIrano prANa manAya che. jema prANa sivAya zarIra eka kSaNa paNa rahI zake nahIM tema ja zAsanika svataMtratA vinA puruSArtha paNa hoI zake nahIM, ane jema prANakriyAnA abhAve badhAM aMgo niSphaLa ane kriyAzUnya thaI jAya che tema zAsanika svataMtratA vinA Arthika ane svAbhAvika svataMtratAo kriyAzUnya thaI jAya che. AthI ja badhA vidvAnonA matAnusAra manuSya mATe zAsanika svataMtratA parama Avazyaka vastu manAya che, paraMtu te sAdhya karavAnA upAya bhinna jAtiomAM bhinna bhinna prakAranA hoya che. zAsana be prakAranuM hoya che. (1) svajAtIya (2) parajAtIya ApaNA AcAryonA matAnusAra parajAtIya zAsanamAM zAsanika svataMtratA sacavAI zake nahIM kAraNa ke zAsaka ane zAsitonI jAtio alaga hovAthI temanAmAM svAbhAvika paNe citivaiparya hoya che. citivaiparvane kAraNe zAsakanuM prajAnA prAkRtika hita sAthe pratighAtI hovuM svAbhAvika hoya che. yavanacArya erisToTala anusAra paNa parajAtIya zAsana aprAkRtika zAsana manAya che. aMgreja loko paNa A siddhAMta sArI rIte samaje che. AthI ja teo mahAyuddhamAM tanatoDa mahenata karI rahyA che. ApaNA AcAryoe parajAtIya zAsanane aprAkRtika gaNIne te viSe vadhAre kahyuM nathI. svajAtIya zAsana viSe emaNe ghaNuM kahyuM che. temanA matAnusAra pUrNa zAsanika svataMtratA tyAre ja prApta thAya che jyAre rAjyarUpI rathanA sArathIrUpe evA manuSyane yojavAmAM Ave je vaMzaparaMparAthI Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dezika zAstra 33 daivI saMpadAyukta hoya, jenAM janma, saMskAra ane pariveza daivI saMpadAne anukULa hoya ane jene saMskAra ane saMnikarSone anukULa zikSaNa maLyuM hoya, ane AvA ja manuSyone te rathanA dhurINo paNa banAvavAmAM Ave. AthI ApaNA RSigaNo evA upAyonI zodha karavA lAgyA jethI yatheSTha saMtAna utpanna thAya ane temane yatheSTa banAvI zakAya. tene pariNAme Adhijananika ane AdhyApanika zAstronI utpatti thaI. Adhijananika zAsa dvArA jevuM saMtAna joIe tevuM utpanna karI zakAtuM hatuM. bhagavAna parazurAma ane bhagavAna vizvAmitranI utpatti A ja zAstra anusAra thaI hatI. have A zAstrano tadana lopa thaI gayo che. mAtra kyAMka kyAMka prasaMgavazAta tenA koI pAribhASika zabdo jovA maLe che. AdhyApanika zAstranA prabhAvathI vaijJAnika rIte manuSya jevo joIe tevo banAvI zakAya che. prAcInakALamAM A zAsano ApaNA dezamAM ghaNo pracAra hato. paraMtu have Ano paNa lopa thaI gayo che. chatAM paNa astAcaLe jatA sUryanI lAlimAnI jema enI AbhA haju vidyamAna che. brahmacarya Azrama A zAstra anusAra racavAmAM Avyo hato jenA punaruddhAra arthe vAraMvAra prayatna karavAmAM Ave che. A ja be zAstronA prabhAvathI evA zAsakonuM nirmANa karavAmAM AvatuM je ApaNA AcAryonA nararUpa viSNu, yavanAcArya arastunA zreSThaguNasaMpanna vyakti (men of transcendent virtue), gft 24124L4 fire 2 ml49 (abermensh or superman) edl, ane teo evA hatA ke.. yenArthavAna lobhaparAGamukhena, yena ghnatA vighnabhayena kriyAvAn yenAsa lokaH pitRvAna vinetrA yenaiva zokApanudeva putrI // koNa Avo zAsaka na icche? Avo zAsaka arAjakavAda ane azAsakavAda baMnnenAM lakSya siddha karato hato. lokone AvA zAsakane dUra karavAnI AvazyakatA rahetI nahIM. AvA zAsanakALamAM zAsanika svataMtratA soLe kaLAe pratiSThita rahetI hatI. ApaNA AcAryo anusAra zAsanika svataMtratAnuM mULa kAraNa che rAjAnuM tyAgI hovuM. A ja siddhAMtane AcArya pleTo e rIte kahe che ke svataMtratA tyAre ja prApta thAya che jayAre zAsaka zAsana karavAnI icchA na rAkhe. pleTonA A siddhAMtane anusarIne yuropamAM rAjyasanone kaMTakamaya banAvavAno prayatna thavA lAgyo jethI zAsaka zAsana karavA na icche. tethI kramazaH rAjAonuM baLa ochuM thatuM gayuM ane temanI padamyuti thavA lAgI. TArakIna ane juliyasa sIjharanA vadhathI zarU thaIne sulatAna abdula hamIdanI padamyuti ane jhAra nikolasa dvitIyanA adazya thavA sudhInAM badhAM zAsana pleTonA A siddhAMtanAM pariNAmo che. arAjakavAdanAM ane azAsakavAdanAM paNa A ja pariNAmo Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya adhyAya che. paraMtu pleTonA ukta siddhAMtonA tAtparya vize zaMkA uThe che. jo temanuM ane ApaNA AcAryonuM tAtparya eka ja hatuM to ema kahevuM paDe ke yuropamAM ukta siddhAMtano durupayoga thaI rahyo che. jo tenuM e ja tAtparya hatuM je Adhunika yuropa samajI rahyuM che to prazna e udabhave che ke zAsaka zabdano artha zuM che ? jo teno artha 'rAjA' ema hoya to eka rAjAnuM baLasaMharaNa karIne athavA tene padacyuta karIne zuM thAya, jyAre nAnA moTA rAjakarmacArIono utpAta to yathAvata rahe che. kAraNa ke prajAnA duHkha mATe moTebhAge A ja loko javAbadAra hoya che nahIM ke rAjA. jo zAsaka zabdano Azaya samasta adhikArIvarga hoya to prazna e thAya che ke zuM koI asAttvika kALamAM zAsaka vinA koI samAja rahI zake kharo ? athavA e vAtanI zuM khAtrI ke je bIjA adhikArIo cUMTAya teo badhA mahAtmA ja haze, athavA teo zAsana karavA nahIM icche, athavA temanA samayamAM pUrNa zAsanika svataMtratA raheze ? kAraNa ke je samAjamAM daivIsaMpadA nathI hotI enI dhurA bahudhA evA lokonA hAthamAM rahe che jemanAmAM ghaNuM kapaTa hoya che. A kAraNe ja pleTo temanA samayanI DemokresIthI aprasanna hatA. A kAraNe ja temane potAnA dezamAM potAnI rAjyakalpanA asaMbhava jaNAI. A kAraNe ja raziyana rIpablikamAM haMmezAM dharapakaDa ane mArapITa thatI rahI. A kAraNe ja yuropamAM pahelAM ketholika ane proTesTaMTo vacce lohI reDAyuM, pachI rAjA ane prajA vacce talavAro taNAI, atyAre tyAM mAlika ane majUro vacce kheMcatANa cAlI rahI che. ane AgaLa to zuM zuM thaze ! bicAruM yuropa svataMtratA mATe parivartanarUpI samudramAM vAraMvAra DUbakI lagAvatuM rahyuM paraMtu icchita motI tene kyAreya na maLyuM. jeTaluM te svataMtra thavAno vadhu prayatna karatuM rahe che teTaluM ja te parataMtratAnA kAdavamAM vadhu dhasatuM jAya che, teTaluM te bhrAmaka sukhonI jALamAM gUMcavAtuM jAya che, teTalI ja tenI jIvanayAtrA kaSTasAdhya banI rahI che. bhUtivijJAna vizArada yuropanI avaijJAnika daizikanItinuM pariNAma AvuM ja thavAnuM che e vAta ghaNA loko khUba pahelethI jANatA hatA. have A mahAyuddhoe badhAnI AMkho kholI nAkhI che. jemanI AMkho atyAre paNa nathI khUlI te have kyAreya nahIM khUle. 34 A uparokta vAtothI e siddha thAya che ke daivIsaMpadA samaSTigata thayA vinA koI paNa zAsakahIna samAja cAlI zake nahIM. paraMtu samasta samAjane daivIsaMpadAyukta banAvavA karatAM eka zAsaka daivIsaMpadAyukta banAvavo vadhu saraLa ane susAdhya che. pariNAme e siddha thAya che ke zAsanika svataMtratA prAptinI pAzcAtyonI rIta karatAM ApaNA AcAryonI rIta hajAragaNI zreSTha ane sukara che. AcArya erisToTalanA mata anusAra paNa rAjyanA guNadoSa zAsaka para nirbhara hoya che. jevo zAsaka hoya che, tevuM rAjya hoya che paraMtu Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dezika zAstra 3pa cAritryanuM AvAhana karavAthI, zikSaNa ApavAthI zAsakane zreSTha banAvI zakAya che. jyAre ApaNA AcAryonA mata anusAra daivI saMpadAhIna manuSyamAM cAritrya pAMgaLuM ane zikSaNa vAMjhiyuM hoya che. ApaNA ane pAzcAtyonA upAyomAM bhale bheda hoya paraMtu baMne mata anusAra manuSyo mATe zAsanika svataMtratA paramAbhISTa padArtha che. jeTalI zAsanika svataMtratA abhISTa che teTalI ja zAsanika parataMtratA anabhISTa che. AvI parataMtratA traNa bAbatonA saMyogathI thAya che. samaSTigata tamasa, sasaMskArono abhAva, ane viparItArthI rAjaya. samaSTigata tamasa samaSTigata tamasane lIdhe AkhI jAtinI buddhi viparIta thaI jAya che. tene badhI ulaTI vAto ja sUjhe che. tenI badhI ja pravRtti viparIta thavA lAge che. pariNAme nIca lokono abhyadaya ane mahAtmAonuM adha:patana thavA lAge che. jema jema parataMtratAno pAza ghaTTa thato jAya che tema tema loko potAne svataMtra samajavA lAge che. AsurI bAbato AsurI saMpadA mATe anUkuLa thavA lAge che. jotajotAmAM daivI saMpadAno kSaya ane AsurI saMpadAnI vRddhi thavA lAge che. jema jema AsurI saMpadAnI vRddhi thAya che tema tema baMdhanonI vRddhi paNa thatI jAya che. kAraNa ke "vIsapUt vimokSA nivadhAyApurI matA " satsaMskArono abhAva satsaMskAronA abhAvane kAraNe lokomAM mahAna kAryo karavAnI ruci ane yogyatA tema ja tene pratikULa kAraNonuM nivAraNa karavAnI zakti rahetI nathI. tAmasI sukha pratye temanI pravRtti thavA lAge che. temanAmAM eka prakAre sahiSNutA AvI jAya che. A badhAM kAraNone lIdhe temanAmAM koI paNa baMdhano toDavAnI ruci ane zakti rahetAM nathI. viparItArthI rAjya jo rAjya viparItArthI na hoya to mAtra samaSTigata tamasa ane satsaMskAronA abhAvane lIdhe zAsanika parataMtratA saMbhavI zake nahIM. kAraNa ke prajA bhale tAmasI tathA satsaMskArahIna hoya paraMtu jyAM sudhI rAjyanuM prajA sAthe arthavaiparya thatuM nathI tyAM sudhI rAjya prajAnA prAkRtika hitamAM hastakSepa karatuM nathI. prajAnA prAkRtika hitamAM hastakSepa na thavAthI zAsanika parataMtratA thaI zakatI nathI. jyAre rAjyanuM prajAthI arthavaiparya thaI jAya che tyAre rAjaya potAnA svArthanA rakSaNa mATe prajAnA prAkRtika arthano nAza karavA svAbhAvika rIte taiyAra thaI jAya che. AthI rAjya prajAnA prAkRtika hitamAM hastakSepa karatuM rahe che. paraMtu jyAM sudhI prajA badhI rIte dInahIna na thaI jAya tyAM sudhI alpavyakti Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 tRtIya adhyAya rAjayanuM bahuvyakti prajA sAme kaMI cAlatuM nathI, AthI viparItArthI rAjya vaDe prajAne dInahIna banAvavA mATe zAsanika parataMtratAnI dhurA atyaMta Avazyaka hoya che, jethI prajA rAjyane pratikULa bane te rIte mAthuM UMcuM na karI zake. AthI viparItArthI rAjya zAsanika parataMtratAno mukhya hetu manAya che. ApaNA AcAryo anusAra zAsanika svataMtratAnA mukhya hetu A pramANe che : (1) uttama kuLanA, uttama vAraso dharAvatA ane uttama parivezajanya saMskAravALA uttama puruSonA hAthamAM zAsana ApavuM. AvA uttama zAsako Adhijananika ane AdhyApanika zAstro dvArA banAvI zakAya che. (2) zAsakanA hAthamAM, bhale te game teTalo zreSTha kema na hoya, smRtiracanAnuM kArya na rahevuM. te brahmaparAyaNa, uttama, tyAgI, brAhmaNonA hAthamAM hovuM. ApaNI jeTalI mRtio che te badhI RSi munio dvArA racAyelI che. (3) zAsakanuM mukhya kartavya varNAzramanuM pAlana hovuM. (4) samasta saMnyAsI, vAnaprastha, brAhmaNa ane brahmacArIo karatAM zAsakanuM gaurava ochuM hovuM. Ane lIdhe zAsakane abhimAna ane AsaktinI bhAvanA thatI nathI. AcArya pleTonA mata anusAra paNa Asakti na thavAthI zAsaka uttama hoya che. (5) brahmacaryAzrama prathAthI prajAne tejasvI banAvavI, kAraNa ke tejasvI prajAnI svataMtratAmAM hastakSepa karavAnuM sAhasa koI paNa zAsakamAM hotuM nathI. A uparokta upAyo dvArA rAjyavAdI ane arAjyavAdI banneno artha siddha thAya che. rAjayavAdIone AdarzarUpa rAjA ane arAjyavAdIone pUrNa zAsanika svataMtratA prApta thaI jAya che. Arthika svataMtratA je pauruSarUpI zarIrano zAsanika svataMtratA e prANa che, te zarIranI Arthika svataMtratA karoDarajju che. je rIte karoDarajju vinA zarIra ubhuM rahI zake nahIM te rIte Arthika svataMtratA vinA koI manuSya puruSArtha karI zakato nathI. Arthika rIte parataMtra rahevAthI manuSyanuM dhyAna puruSArtha tarapha jatuM nathI. ane jo jAya to paNa temAM hAtha nAkhavAnuM sAhasa tenAmAM hotuM nathI. annavasanI ciMtA athavA bhogavilAsonI Asakti tene eka prakAre napuMsaka banAvI de che. taduparAMta Arthika parataMtratAne kAraNe koI paNa samAjanI zAsanika svataMtratA lAMbo samaya nabhI zake nahIM. pratikSaNa tenI Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daizika zAstra 37 prAkRtika svataMtratAno prapAta thavAno aMdezo rahe che. ema kahevAya che ke AvI Arthika parataMtratAne kAraNe ja eka vAra mevADaratna mahArANA pratApa paNa mogala bAdazAha sAme mastaka namAvavA taiyAra thaI gayA hatA. A kAraNe ja ApaNA aneka yuvako je zALA kolejamAM siMhabALa jevA dekhAya che, teo gRhastha jIvanamAM praveza karatAM gADuM kheMcatA baLada banI jAya che. Ane kAraNe ja manuSyanI pravRtti nIca kAryo tarapha vaLe che. vyabhicAra bAda karatAM jeTalAM paNa nIca karmo hoya che te badhAnuM kAraNa prAyaH A parataMtratA ja che. AthI samaSTirUpe ane vyaktirUpe prajAnI Arthika svataMtratA jALavI rAkhavI te rAjayano paramadharma manAya che. A mATe ja ApaNA arthazAstranI utpatti thaI hatI. kALakrame ApaNA A zAstrano paNa lopa thaI gayo che. A zAstra anusAra ApaNA samAjanI racanA evI karavAmAM AvI ke jenA prabhAvathI varSothI vividha pratikULa kAraNo hovA chatAM paNa ApaNA dezanI Arthika avasthA haju sudhI mahadaMze yathAvata rahI che, jeno have dinapratidina tvarita gatithI lopa thaI rahyo che. A svataMtratAnuM tAtparya samajavA mATe arthanuM tattva samajavuM Avazyaka che. sAdhAraNa rIte artha e vastune kahe che je manuSyanA jIvana mATe Avazyaka hoya; paraMtu arthazAstramAM svacchaMdarUpe anAyAse prApta thanArI vastu artha kahevAtI nathI. jema ke vAyu, jaLa, prakAza vagere. arthazAstramAM mAtra e ja vastu artha kahevAya che je sAmAnya rIte udyamathI prApta thAya che ane je manuSyanA jIvana mATe Avazyaka athavA Avazyaka vastuone prApta karAvI ApanAra hoya che. je vastu udyamathI prApta thatI na hoya te vastu artha kahevAtI nathI. jema ke misaranA pirAmIDa. hA, jo te pirAmIDanI iMTo vecAya to te artha kahevAya. je vastu manuSya jIvana mATe Avazyaka hoya paraMtu koI manuSyane udyama vagara ja prApta thaI zake to te paNa artha kahevAtI nathI, jema ke jaLa. jo te ja jaLa prApta karavA mATe udyama karavo paDe to te artha gaNAya che ; jema ke mAravADa pradezamAM. artha be prakAranuM hoya che. (1) mukhya artha athavA dhana (2) gauNa artha athavA dravya. je vastu manuSyajIvanano AdhAra hoya che, athavA evI vastune utpanna kare che te mukhya artha athavA dhana kahevAya che. jema ke anna, vastra, gAya, bhUmi vagere. (2) je vastu mukhya arthanA vinimayanuM mAtra sAdhana hoya che te gauNa artha athavA dravya kahevAya che. jema ke sonAmahora, rUpiyA vagere. arthanuM koI paNa rUpe mAnavI svataMtratA mATe pratighAtI na hovuM te Arthika svataMtratA kahevAya che. ApaNA daizikazAstra anusAra mukhya arthasaMbaMdhI svataMtratA sivAya, mAtra Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 tRtIya adhyAya gauNa arthanA prAcaryathI Arthika svataMtratA prApta thaI zakatI nathI. artha mAnavI svataMtratAnuM traNa prakAre pratighAtI hoya che. (1) abhAvarUpe (2) saMgotpAdaka rUpe (3) nimittarUpe. jyAre arthabhAvane kAraNe manuSyane annavastranI ciMtA vaLagelI rahe che, AjIvikA prAptimAM tenAM samaya ane prANazaktino moTo bhAga veDaphAya che, annavastra mATe tene pArakAnA bharose rahevuM paDe che, potAnA vicAro dabAvIne bIjAnI hA e hA karavI paDe che, tyAre arthanuM abhAvarUpe svataMtratAnuM pratighAtI hovuM kahevAya che. arthanuM A prakAre svataMtratAnuM pratighAtI hovuM te abhAvaja parataMtratA kahevAya che. te manuSyanI mahAzatru hoya che. te tene manuSya zarIrano dharma nibhAvavA detI nathI, tene ghANIno baLada banAvI de che. A kAraNe ja AcArya droNane kauravonA darabAramAM rahevuM paDyuM hatuM. AvI parataMtratAnAM mukhya kAraNo A che. (1) kRSi ane gorakSAnI upekSA manuSyanuM jIvana mukhyatve athavA gauNarUpe kRSi ane gorakSA para nirbhara hoya che. jyAre koI kAraNasara artha nAza pAme che tyAre A ja be vastuo tenI bharapAI kare che. temanA dvArA badhA ja prakAranAM annAdi prApta thAya che. temane kharIdavA mATe manuSyane dravyanI AvazyakatA hoya che. jo Ano ja abhAva thaI jAya to dravya tadana nirarthaka thaI jAya che, kAraNa ke dravya khAvApIvAnI vastu to che nahIM. abhAvaja parataMtratAnI sAthe ja jyAM kRSi ane gorakSAnI upekSA thavA lAge tyAM rAjA ane prajA bannenI itizrI thayelI samajavI joIe. (2) nokarInuM calaNa vadhavuM A kucalaNane kAraNe badhAnuM dhyAna nokarI tarapha jAya che. pariNAme kRSi gorakSA ane anya Avazyaka vyavasAyonI upekSA thaI jAya che, jethI annavastrAdinuM utpAdana AvazyakatA karatAM ochuM thavA mAMDe che, AthI vastro vagereno bhAva haMmezAM UMco rahe che, tema ja samAjamAM sadA abhAvaja parataMtratA cAlu rahe che. (3) bhogavilAsanA padArthonuM Adhikya manuSyamAM iMdriyo svabhAvataH prabaLa hoya che. anukULa padArthonA sarSine pariNAme te vadhu prabaLa thaI jAya che. koI koI loko A kAraNe bhogavilAsanA padArtho Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dezika zAstra 39 pratye kheMcAya che. to koI tenuM calaNa hovAthI tenA pratye khecAya che. AthI AvA padArthonI khapata vadhAre thavA lAge che, jethI tenuM utpAdana paNa vadhavA lAge che. ane A padArthonA utpAdanamAM vadhAre manuSyo saMkaLAyelA rahe che. pariNAme kRSi ane gorakSA jevAM Avazyaka kAmo mATe paryApta mAnavabaLa na rahetAM samAjamAM annanI khoTa paDe che. (4) kurAjya ane kuzAsana A kAraNe lUMTaphATanuM bajAra alaga alaga rIte sadA garama rahe che, jethI prajAne eka prakAre Arthika atisAra thaI jAya che. (5) potAnI Arthika avasthA karatAM caDhiyAtuM kAma karavuM A kAma karanArane haMmezAM devuM karavuM paDe che. RNanI zIdhra bharapAI na thavAthI te vyAjamAM DUbato jAya che, tema ja tenI Arthika avasthA dinapratidina kathaLatI jAya che. eka be vAra A kAmo karyA pachI tenuM abhAvaja parataMtratAnA pAzamAMthI mukta thavuM muzkela thaI jAya che. (6) kusaMga Ane lIdhe manuSya dhUta vagere aneka durbasano zIkhI le che jenuM avayaMbhAvI pariNAma dAridya hoya che. (7) ALasa ane IdriyaparatA ALasane kAraNe manuSya kaMI upArjana karI zakato nathI ane IMdriyaparatAne kAraNe te apavyayI thaI jAya che. Ama ALasa ane iMdriyaparatAnA saMyogathI zIdhra dAridya upasthita thAya che. (8) strImAM rajoguNa ane puruSamAM tamoguNanuM Adhikya hovuM A viparIta saMyogathI strI tenA patine ghANIno baLada banAvI de che, athavA gharamAM kaMkAsa kare che. e rIteM puruSa nisteja ane zrIhIna thaI jAya che. AvA gharamAM lakSmIno vAsa thato nathI. (9) parivAranA sabhyomAM aikya na hovuM A kAraNe kamAnAra vyaktio potAnI kamANI kuTuMbanA ekatrita bhaMDAramAM jamA na karAvatAM potAnI pAse judI rAkhe che. pariNAme kuTuMbanA sabhyomAM vaimanasya utpanna thAya che. badhA alaga alaga thaI jAya che. badhAne potApotAnA gujarAnanI ciMtA thavA lAge che. jIvanayAtrAnI ciMtA badhAnA hoza uDAvI de che. AthI badhAne ciMtA ane Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 tRtIya adhyAya ativyastatA rahe che. ghaNe bhAge evuM jovA maLe che ke arthavRddhi sAthe manuSya kAM to tRSNAsaMgajanya athavA bhogavilAsajanya durbaLatAthI parataMtra thaI jAya che. enuM kAraNa e che ke artha bahudhA saMga utpanna karI de che, kyAreka svataHmAM to kyAreka viSayabhogomAM. jayAre manuSyano saMga mAtra arthamAM hoya che tyAre tenI buddhi rAgAtmaka thaI jAya che, arthanI tRSNA ane arthanA saMgane kAraNe manuSya navvANunA pheramAM aTavAya che. jethI tene abhISTa ane anabhISTa kAmonuM jJAna rahetuM nathI. tene haMmezAM dravyasaMcayanI dhUna caDelI rahe che. te sivAya koI vAtamAM tenuM dhyAna rahetuM nathI. pariNAme te potAnA prAkRtika hitanI sAdhanA mATe yogya raheto nathI. AvA ja loko dezaghAtI ane vizvAsaghAtI hoya che. paraMtu A uparathI ema na mAnavuM joIe ke badhA ja dhanavAna loko AvA hoya che. manuSyanI AvI nIca prakRti thAya che arthanI lAlasAthI nahIM ke arthathI. jyAre manuSyamAM arthanI lAlasA nathI hotI tyAre tenI buddhimAM rAgajanita vikAra utpanna thatA nathI, pachI bhalene tenI pAse game teTaluM dhana kema na hoya. niHsaMga rAjA janakano eka moTA rASTramAM paNa rAga utpanna na thayo, kiMtu sasaMga zukano eka kaupinamAM paNa rAga utpanna thaI gayo. niHsaMga rAjA moradhvajane putramoha paNa na thayo paraMtu sasaMga jaDabharatane eka mRgabALano moha thaI gayo. tyAgI bhAmAzAe mevADanI DUbatI nAvane bacAvI lIdhI, paraMtu rAgI cuDAmale bharatapuranI jItelI bAjI gumAvI dIdhI. kahevAnuM tAtparya e che ke manuSya parataMtra thAya che arthanA saMgane lIdhe, nahIM ke arthane lIdhe. ane jyAre arthanA prabhAvathI manuSyano saMga viSayabhogomAM thavA lAge che tyAre tenuM mana dAvAnaLa jevuM thaI jAya che. jema jema temAM artharUpI iMdhaNa paDatuM rahe che tema tema viSayatRSNArUpI agni prajavaLato rahe che. Avo manuSya iMdriyono dAsa banI jAya che. tene iMdriyarUpI devatAonA pUjana mATe sadAye artharUpI phUlonI ciMtA satAvatI rahe che. artha prAcarya hovA chatAM AvA manuSyane Arthika svataMtratA prApta thatI nathI. ane jo thAya to paNa retInI divAlanI jema vadhAre samaya TakatI nathI. bhagavatI prakRtino e sanAtana niyama che ke pauruSa ane vilAsa ekatra rahI zake nahIM. pauruSa na hoya to koIne svataMtratA prApta thatI nathI. ane thAya to teno duprayoga thAya che. arthanuM A rIte svataMtratAnuM pratighAtI hovuM te sAMgika parataMtratA kahevAya che. A kAraNe ja rAjA nahuSe iMdrAsanathI hAtha dhoyA ane vAjidaalI zAhe avadhanI navAbI gumAvI. ApaNA AcAryonA matAnusAra AvI parataMtratA sauthI vadhu bhayaMkara hoya che. eka vAra temAM paDyA pachI temAMthI bahAra nIkaLavuM lagabhaga asaMbhava thaI jAya che. AcArya arastunA Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daizika zAsra mata anusAra paNa A parataMtratA abhAvaja parataMtratA karatAM vadhu prajAgata hoya che tyAre jAtinuM patana thavA lAge che. jyAre te zAsakagata hoya che tyAre prajApIDana ane viplava thavA lAge che, ane te jyAre ubhayagata hoya che tyAre svarAjyano lopa thaI jAya che. . A parataMtratAnAM kAraNo A pramANe che. - (1) dhananuM mAna hovuM manuSyane peTa bharavA ane zarIra DhAMkavA mATe vadhAre dhananI AvazyakatA nathI hotI. thoDA udyogathI tenI jIvanayAtrA cAlI zake che. paraMtu manuSya svabhAvathI mAnAhArI che. AthI jayAre tene lAge che ke dhana vaDe mAna prApta thAya che tyAre te dhanasaMcaya karavAmAM pravRtta thAya che. samaya jatAM tene nirudeza ane anAvazyaka dhanasaMcaya karavAnuM durvyasana thaI jAya che. 41 (2) dhanano anucita prabhAva hovo jyAre Ama thavA lAge che tyAre nirdhana paraMtu guNavAna lokonuM apamAna ane dhanavAna paraMtu durguNI lokonuM sanmAna thavA lAge che. dhanavAna mATe sarvatra badhA mArgo mokaLA rahe che jyAre daridro mATe badhA rastA baMdha thaI jAya che. dhananA prabhAvathI satyanuM asatya ane asatyanuM satya thaI jAya che.AvI avasthAmAM manuSyanuM dhanaparAyaNa thavuM svAbhAvika hoya che. (3) daMDanItinI vRddhi ane vyavahAranItinuM varcasva daMDanItinI vRddhi thAya che tyAre vAtavAtamAM lokonI dharapakaDa thavA lAge che, ane abhiyuktone potAnI jAna choDAvavA mATe adAlatarUpI yajJavedImAM ghaNuM dhana homavuM paDe che. ane jyAre vyavahAranIti evI thaI jAya che ke dhanano vyaya karyA vinA lokonA svatvanuM jatana thaI zakatuM nathI tyAre lokono dhanamAM vizvAsa vadhI jAya che tyAre banne rIte loko dhanane potAnA iSTadeva samajavA lAge che. (4) rAjya ane tenA adhikArI varganI dhanaparAyaNatA jyAre Ama thavA lAge che tyAre vAtavAtamAM prajAnuM khIsuM kapAvA mAMDe che. paisA vagaranA lokonuM kAma thavuM muzkela bane che. temane mATe cotarapha kAMTA verAya che. dhanano anucita prabhAva ane atyaMta mAna thavA lAge che. daMDanItinI vRddhi ane nyAyanuM lilAma thavA lAge che. rAjyamAMthI lokono vizvAsa uThI jAya che. AthI manuSya dhanopArjanane potAno parama dharma samajavA lAge che. Ama thavuM svAbhAvika ja che, kAraNa ke prakRtie manuSyane bhaviSyanI ciMtA karanAro jIva banAvyo che. A ja kAraNasara rAjA bhartRharie Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 tRtIya adhyAya dhanaparAyaNa mAlikane potAnA hRdayanuM zULa kahyuM che. (6) vyApAranI atizaya vRddhi vyApAranI vRddhithI bhogavilAsanI vastuono pracAra, vinimaya prathAno chAsa, dravyanI zaktinI vRddhi ane dravyano vadhu upayoga thavA lAge che. A kAraNosara dravyamAM manuSyano bharoso vadhI jAya che. sAthe sAthe A bharosAnuM dravya sudhArya ane suvAhya hovAthI temAM manuSyano moha utpanna thaI jAya che. jo vastu durdhArya ane durvAhya hoya to koI teno saMcaya karatuM nathI. AthI temAM koIno saMga thato nathI. jo koI rAjyamAM dravyane badala dhana vaDe vetana cukavAya ane te dhanane kharIdanArA paNa ochA hoya to te rAjyano koI paNa karmacArI Avazyaka karatAM vadhu vetana leze nahIM. te rAjyamAM vetanavRddhi mATe dhAMdhala paNa thaze nahIM. durdhArya ane durvAhya hovAthI sarakArI hUMDIonI corI paNa thatI nathI, ke koI dhanano anAvazyaka saMcaya paNa karatuM nathI. A uparathI e anumAna karI zakAya che ke sAMgika parataMtratAnuM mULa kAraNa che dravya, ane dravyano atipracAra thAya che vyApAra vRddhithI. (7) paricaryAtmaka vRtti paricaryAne kAraNe buddhi malina thaI jAya che. malina buddhivALA naisargika sukhanuM anumAna karI zakatA nathI. dravyasaMcayane ja teo parama sukha samajatA rahe che. AthI bahudhA e jovA maLe che ke paricaryAbuddhivALA karatAM svataMtrabuddhivALA vadhu niHsaMga hoya che, ane vadhu sAttvika dAna kare che. (8) saMtAnotpattinuM Adhikya A kAraNe manuSya taMga rahe che. AthI tene sadA dhanopArjananI dhUna vaLagelI rahe che. (9) vikAronA sAmIpyanI sAthe sAthe dhIraja ane titikSAnI nyUnatA jyAre vikAro utpanna thAya che tyAre iMdriyo svAbhAvika rIte temanA pratye kheMcAya che. dhIraja ane titikSAnI nyUnatAne lIdhe manuSya potAne rokI zakato nathI. jeTaluM tenI pAse dhana hoya che teTalo ja te bhogavilAsamAM lipta rahe che. jyAre artha abhAvarUpe ane saMgotpAdaka rUpe mAnavI svataMtratAnuM pratighAtI thatuM nathI tyAre manuSya dhAre te karI zake che. tene pracura samaya ane yatheSTa avakAza maLI rahe che, jethI jene eka prakAre yatheSTagAmI vimAna prApta thaI jAya che. paraMtu A advitIya Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zika zAsra vimAna prApta karyA pachI manaSya eka kSaNa paNa sthira rahI zakato nathI. kAM to te uMce caDhato jAya che athavA nIce paDato jAya che. nimittarUpI preraka vinA A vimAna manuSyane pramAda ane ALasamAM DubAvI de che, jene kAraNe tenAmAM tamasa pravezI jAya che. tamasane kAraNe te aneka prakAranAM baMdhanomAM paDe che. jyAre manuSyanI jIvanayAtrA anAyAsa cAlatI rahe che, ane tene vadhu dhana athavA viSayabhogonI icchA thatI nathI tyAre te nirudezya thaI jAya che. pariNAme tenI pravRtti tAmasI thatI jAya che. paraMtu te koI zreSTha uddezanI sAdhanAmAM rata rahe to Ama thaI zakatuM nathI. AthI ApaNA daizikAcAryonA matAnusAra pUrNa bhAvika svataMtratA ene ja maLavI joIe jene koI zreSTha uddeza sAdhya karavo hoya, nahIM ke niruddeza manuSyane. AvA manuSyanI bhAvika svataMtratAnuM pariNAma samAja mATe ahitakArI hoya che. A ja siddhAMta anusAra ApaNA samAjamAM artha vibhAga karavAmAM Avyo hato. ApaNA AcAryonA mata anusAra koI paNa manuSyane pUrNa bhAvika svataMtratA prApta thavA devI na joIe. jo AvA koI manuSya pAse Avazyaka karatAM vadhAre dhana AvI jAya to tenA dvArA koI yajJAdi satkArya karAvaDAvIne te dhanano nikAla karAvavo joIe, anyathA temAM tamasa AvI jAya che. tamoguNano svAbhAvika dharma che baMdhanamAM nAkhavuM. AthI nirudeza manuSya bhAvika ane naisargika svataMtratA hovA chatAM karoLiyAnI jema pote ja potAnA baMdhananI racanA kare che. arthanA A doSane ninaimittika parataMtratA kahe che. A parataMtratAe evA bhAratane AvuM banAvyuM che. jyAM sudhI bhArate potAnI bhAvika ane naisargika svataMtratAnuM koI nimitta dhyAnamAM rAkhyuM hatuM tyAM sudhI koI tenI sAme AMkha uThAvIne joI zakatuM na hatuM. ane jyAre te nimitta aMtarhita thavA lAgyuM tyAre bharI sabhAmAM bhAratarUpI draupadInAM cIra haraNa thavA lAgyAM. koIneya tene bacAvavAnuM sAhasa na thayuM. jotajotAmAM bhAratano nAza thavA lAgyo. bhAratano ja nahIM, to je dhanADhya vyakti athavA saMpanna samAjano nAza thAya che temAM pahelAM ninaimittika parataMtratAno saDo lAgI jAya che. te pachI samAjamAM pramAda ane ALasano athavA tRSNA ane mohano saMcAra thAya che. A parataMtratAnAM mukhya kAraNo A che. 43 1. citinuM aMtardhAna jema caitanyanA sAnnidhyathI prANa jAgrata thAya che, prANanI jAgRtithI vibhinna prakAranI vibhinna zaktiono AvirbhAva thAya che ane caitanyanA tirodhAna thavAthI prANa aMtarlIna thaI jAya che ane prANa aMrtalIna thatAM badhI zaktio vilIna thaI jAya che, te ja rIte citinA udayAvapAtanI sAthe ja virATano paNa udayAsta thAya che, virATanA Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 tRtIya adhyAya udayAsta sAthe bIjI badhI ja jAtIya zaktiono AvirbhAva ane tirobhAva thAya che. pracaMDa daizikadharmathI mAMDIne prazAMta kAvyakalApa sudhI badhuM ja te citinuM rUpAMtara hoya che. jayAre koI jAtinI citino lopa thAya che tyAre teno Adarza AhAra, nidrA, maithuna sivAya koI raheto nathI. temanI sAdhanA karavAmAM ja tenI adhikAMza zaktio kSINa thaI jAya che. 2. tAmasI pravRtti manuSyanI jevI pravRtti hoya che evI ja tenI karmapreraNA hoya che ane evo ja teno karmasaMgraha hoya che. arthAt jJAna, zeya, parijJAtA, karma, kartA, kAraNa e badhAM ja tAmasI thaI jAya che. Avo tAmasI manuSya aneka durguNothI lipta thaI jAya che. udarabharaNa ane vyartha samaya veDaphavA sivAya bIjuM kaMI ja karavAnI tenI vRtti thatI nathI. 3. tAmasI saMnikarSa jevuM vAtAvaraNa hoya, jevo pariveza hoya, jevI saMgata hoya, jevA loko AsapAsa hoya tevo ja manuSya banI jAya che. jevo manuSya evo ja teno Adarza. tethI tAmasI saMnikarSavALo manuSya udAtta lakSya ke udAtta Adarza dharAvanAro hoI ja zake nahIM. 4. ciMtA ane vyAdhi manuSya vyAdhigrasta hoya athavA ene ciMtA vaLagelI hoya to e haMmezAM aprasanna rahe che. AvA aprasanna cittamAM tRSNA ane manoratha sivAya anya koI Adarza rahI zake nahIM. je pramANe Arthika parataMtratA traNa prakAranI hoya che te ja pramANe Arthika svataMtratA paNa traNa prakAranI hoya che. (1) bhAvika svataMtratA (2) naisaMgika svataMtratA ane (3) naimittika svataMtratA (1) bhAvika svataMtratA arthano abhAva na hovo, potAnI AjIvikA potAnA ja hAthamAM hovI ane alpaprayAsathI jIvanayAtrA cAlavI ene bhAvika svataMtratA kahe che. AvI svataMtratA hoya to manuSyanA prAkRtika hitane virodhI evuM citArUpI vighna dUra thAya che. 2. naisaMgika svataMtratA manuSyane artha ane viSayopabhogamAM saMga utpanna na thavo ene naisaMgika svataMtratA kahe che. Ane kAraNe prAkRtika hitanuM virodhI rAgarUpI vighna dUra thAya che. tyAgane kAraNe Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daizika zAstra 45 vastumAM saMga utpanna thato nathI. dama manuSyamAM viSayatRSNA pedA thavA deto nathI. A baMne guNone kAraNe manuSyanI buddhi svastha rahe che jene kAraNe te arthanA prayojanane sArI rIte samajI zake che. ane anAvazyaka arthasaMcaya karavAnuM vyasana tene lAgu paDatuM nathI. 3. naimittika svataMtratA bhAvika ane naisaMgika svataMtratAno upayoga koI zreSTha nimittanI sAdhanArthe thavAthI manuSyamAM pramAda ane ALasa na Ave te naimittika svataMtratA kahevAya che. A svataMtratAthI manuSyanA prAkRtika hitanuM pratighAtI moharUpI vighna dUra thaI jAya che. A traNa prakAranI svataMtratAonA saMgamathI pUrNa Arthika svataMtratA bane che. mAtra arthaprAcaryathI koIne pUrNa Arthika svataMtratA prApta thatI nathI. Aje ApaNI kolejomAM bhaNAvavAmAM AvatA arthazAstramAM evo bhAva jaNAya che ke dravyaprAcaryathI pUrNa Arthika svataMtratA prApta thaI jAya che. kadAca A bhramaNAmAM paDavAne kAraNe ja IMglenDanI AvI ciMtAjanaka Arthika dazA thaI che. bhale iMgleMDanA bhaMDAra sonAthI bharelA hoya, bhale dezadezAMtaronA mugaTamaNithI tenAM pAdapaMkaja jhagamagatAM hoya paraMtu vAstavamAM tenI Arthika dazA sArI nathI. Arthika rIte te bhAratane AdhIna che. A AdhInatA tenI Arthika kalpanAonI bhUlanuM pariNAma che. have tene annanI ciMtA thavA lAgI che. have tene tenI trIsa lAkha ekara jamInamAM khetI karavAnI ciMtA thavA lAgI che. have tene potAnAM AnaMdavanomAM baTATA vAvavAnuM sUjhe che. A arthazAstrano cepa have bhAratamAM paNa phelAvA lAgyo che ane teno arthazAstrarUpI sarya astAcaLagAmI thaI rahyo che. have mAtra tenI aMtima lAlimA kyAMka kyAMka jovAmAM Ave che. ApaNA arthazAstra anusAra Arthika svataMtratAnAM mukhya kAraNo A che. (1) kRSi ane gorakSAnuM gaurava zarIra yAtrA mATe mukhya padArtha che anna ane vastra. e mukhya rUpe athavA gauNa rUpe prApta thAya che bhagavatI vasuMdharA pAsethI. temAM kaMI ochuM paDe to te pUrNa kare che gomAtA. A baMnnenI sevA karavAthI mAtA annapUrNA sadA prasanna rahe che. sadA bhAvika svataMtratA jaLavAI rahe che. AthI ja ApaNA AcAryoe ApaNA dezane kRSipradhAna ane ApaNI jAtine gobhakta banAvI che. A banne bAbatoe ja atyAre bhAratanI lAja rAkhI che. nahIM to bhAratamAM atyAre koDInA traNa gulAma vecAtA hota. Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 tRtIya adhyAya (2) vANijyane kRSi ane gorakSA karatAM nIcuM sthAna ApavuM dravya vagara vANijya duSkara hoya che. vANijyane sugamatApUrvaka calAvavA mATe dravyano pracAra karavo paDe che. AthI jema jema vANijyanI vRddhi thAya che tema tema dravyano pracAra paNa vadhato jAya che. vANijayane kRSi ane gorakSA karatAM UMcu sthAna ApavAthI dravyanuM mahattva dhana karatAM vadhAre thaI jAya che. AthI loko dhananuM upArjana choDIne dravya saMcaya tarapha vaLe che. pariNAme kRSi ane gorakSAnI upekSA thaI jAya che. aMte e vipatti utpanna thAya che je A yuddhane kAraNe iMglenDamAM thaI rahI che. jarmanInA bhUtapUrva pradhAnamaMtrI prinsa bulonI 1902nI kRSi punaruddhAra saMbaMdhI nItithI e siddha thAya che ke jarmana lokonA mata anusAra paNa kRSi ja Arthika svataMtratAno mukhya AdhAra che. AthI vANijayane kRSi ane gorakSA karatAM vadhavA na devuM joIe. (3) arthanuM ghaNuM gaurava na hovuM arthanuM gaurava ochuM hovAthI loko anAvazyaka arthasaMcaya karatA nathI. rAjA ane prajAmAM paraspara arthavaimanasya thatuM nathI. dravya mATe lokonI prANazaktino vRthA kSaya thato nathI. yavanAcAryonA mata anusAra paNa arthanuM gaurava na hovuM te jAti mATe zreyaskara che. vartamAna bolvezikono paNa A ja siddhAMta che. brahmavarcasa ane kSAtrateja karatAM arthabaLane nIcuM sthAna ApIne ApaNA AcAryoe eka ghaNI jaTila sAmAjika samasyAne ukelI che. (4) vaizyo sivAya vANijya adhikAra bIjA koIne na hovo A niyamane kAraNe bIjA varSo potapotAnAM upayogI kAryo choDIne vANijya tarapha vaLatA nathI. loko dvArA potApotAnAM kAryo choDIne vANijyamAM pravRtta thaI javAthI jAti sAMgika parataMtratAmAM ane kyAreka vizeSa kAraNo upasthita thatAM ghora abhAvika parataMtratAmAM paDI jAya che. (5) vyavasAyonuM anvayAgata hovuM AnAthI lokone potapotAno vyavasAya zIkhavAmAM sugamatA rahe che. pariNAme anya kAmo zIkhavA ane karavA mATe yatheSTha samaya maLI zake che. kalAkArIgarIno lopa thato nathI. peTanI samasyA samAjane viparyasta karI zakatI nathI. vyaktigata ane jAtigata Arthika svataMtratA jaLavAI rahe che. zatAbdIothI pratikULa kAraNo hovA chatAM paNa A anvayAgata vyavasAyaprathAne kAraNe bhAratamAM sukhazAMti kAyama hatI. AthI ulaTuM anukULa kAraNo hovA chatAM paNa A prathAnA abhAvane kAraNe yuropane sukhazAMtinAM Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daizika zAsra darzana paNa na thayAM. teno ciMtArUpI dAvAgni vadhato ja gayo, jenI javALAmAM Aje ApaNuM bhArata paNa bhUMjAI rahyuM che. 47 (6) pratyeka gAma ane nagaranI svAdhIna sAmAjika vyavasthA pratyeka gAma ane nagaranI evI sAmAjika vyavasthA banAvavI jethI te Arthika rIte bIjA nagara ke gAmane AdhIna nathAya. A prakAranI sAmAjika racanAne kAraNe pratyeka sthAna mATe Avazyaka vastuo tyAM ja utpanna thaI jAya che. sarva sthAne bhAvika svataMtratA kAyama raheche. eka sthAne utpAta thatAM tenAM AsannavartI sthAnonAM sukhazAMtimAM bhaMga paDato nathI. evuM thaI zakatuM nathI ke yuddha thAya yuropamAM ane moMdhavArI vadhe bhAratamAM. (7) satkAryamAM vadhArAnA dhanano nikAla karavo A prathAne kAraNe eka paMtha be kAja ema thAya che. eka bAju Avazyaka karatAM vadhArAnuM dhana vaparAI javAthI loko sAMgika ane ninaimittika parataMtratAmAM paDatA nathI ane bIjI bAju lokopakAranAM kAryo karatAM dhanahIna brAhmaNa athavA bIjA satpAtra loko abhAvika parataMtratAnA kaLaNamAMthI bahAra nIkaLI jAya che. A rivAja ApaNA dezamAM haju sudhI thoDe ghaNe aMze cAlu che. vismRtirUpI kAdavamAM DUbatA zaraNArthI saMskRta sAhityarUpI gajendranI sUMDhamAM pakaDAyeluM kamaLa haju sudhI A prathAne kAraNe dekhAI rahyuM che. 4. svAbhAvika svataMtratA svataMtratArUpI zarIrano prANa zAsanika svataMtratA ane karoDarajju Arthika svataMtratA che. to svAbhAvika svataMtratA tenI cetanA che. jema cetanA sivAya mAtra prANano saMcAra ane karoDarajjunI dRDhatAthI koI jIvanI rakSA thaI zakatI nathI te ja rIte svAbhAvika svataMtratA vinA mAtra zAsanika ane Arthika svataMtratAthI manuSyanA prAkRtika hitanuM yogakSema thaI zakatuM nathI. kAraNa ke zAsanika ane Arthika svataMtratA sivAyanAM anya kAraNothI manuSyanA prAkRtika hitano pratighAta thAya che. te kAraNomAMthI koIka to AtmahRdayadaurbalyajanya hoya che, koI paravyaktiutpAtajanya to koI sAmAjika duSpravRttijanya. A traNa kAraNone lIdhe manuSyanuM potAnuM prAkRtika hita sAdhya na thaI zake to te asvAbhAvika parataMtratA kahevAya che. enA traNa prakAra che. (1) asmitAjanya (2) parajanya (3) samAjajanya AtmahRdayadaurbalyajanya parataMtratA arthAt bhaya ane lobhano pratirodha na karI Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 tRtIya adhyAya zakavAne kAraNe manuSyanuM potAnA prAkRtika hitane sAdhya na karI zakavuM te asmitAjanya parataMtratA kahevAya che, jema ke ApaNA lokonuM sarakArI nokarI na maLavAnA bhayane kAraNe potAnA bALakone suMdara jAtIya zikSaNa na ApI zakavuM, athavA sarakArI nokarI maLavAnA lobhane kAraNe temane nirarthaka vijAtIya zikSaNa ApavuM. paravyutpApatajanya parataMtratA arthAt bIjA dvArA karAyelA utpAtone kAraNe manuSyanuM potAnuM prAkRtika hita sAdhya na karI zakavuM te parajanya parataMtratA kahevAya che, jema ke vizvAsaghAtI, dezaghAtI jAtidrohIonA bhayathI ghaNA lokonuM daizika dharma na svIkArI zakavuM. sAmAjika duSpavRttijanya parataMtratA arthAta samAjanI dupravRttine kAraNe manuSyanuM potAnuM prAkRtika hita sAdhya na karI zakavuM te samAjajanya parataMtratA kahevAya che. jema ke asura samAjanI duSyavRttine kAraNe prahnAdanI haribhaktimAM vighna AvavuM. ApaNA samAjanI duSyavRttine kAraNe jAtIya zikSaNa zailInuM na cAlI zakavuM. A traNe prakAranI parataMtratAnuM kAraNa che sattvaSTAsa. sattvaSTAsane lIdhe manuSya rAgadveSane vaza thaI jAya che. rAgadveSane vaza thavAthI tenAmAM be prakAranI durbaLatAo upasthita thAya che, eka buddhisaMbaMdhI ane bIjI hRdayasaMbaMdhI. buddhisaMbaMdhI durbaLatAne kAraNe manuSyane svataMtratA ane parataMtratAnI oLakha rahetI nathI. hRdayasaMbaMdhI durbaLatAne kAraNe tenAmAM svataMtratAne grahaNa karavAnI ane parataMtratAno tyAga karavAnI zakti rahetI nathI. je manuSyanAM buddhi ane hRdaya durbaLa hoya che te hInAvasthAmAM udaraparAyaNa ane saMpannAvasthAmAM IMdriyaparAyaNa hoya che. sabaLA mATe te potAnA prAkRtika hitanI hAni ane potAne mATe nirbaLonA prAkRtika hitanI hAni karato rahe che. svayaM prabaLonA dAsa banI rahevuM ane niHsatvone potAnA dAsa banAvI rAkhavA e AvA manuSyanI vizeSatA hoya che. Avo manuSya potAnA buddhisaMbaMdhI ane hRdayasaMbaMdhI daurbalyane kAraNe pote ja potAnA prAkRtika hitanI hAni kare che, ane jyAre tenAmAM thoDuMka baLa hoya che tyAre kAmAdi SaTu manovikArone vazIbhUta thaIne aneka prakAranA utpAta macAvIne bIjAnA prAkRtika hitanI paNa hAni karato hoya che. jyAre rAgadveSajanya daurbalya samaSTigata hoya che tyAre samAjanI evI ja ciMtAjanaka duSyavRtti thaI jAya che je A daurbalyane kAraNe vyaktinI thAya che. A rAgadveSajanya daurbalya badhA prakAranI parataMtratAnuM kAraNa hoya che. (1) sArarUpe kahIe to jyAre bAhya sanikarSo svataMtratAne pratikULa hotA Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dezika zAstra 49 nathI tyAre e amitAjanya parataMtratAno hetu hoya che. (2) kurAjaya ane kuzAsanakALamAM jayAre te vyaSTigata hoya che tyAre te parajanya parataMtratAno hetu hoya che. (3) kurAjya ane kuzAsanakALamAM jayAre te samaSTigata hoya che tyAre te samAjajanya paraMtatratAno hetu hoya che. (4) rAjya ane prajAnI vacce jyAre arthaparya hoya che ane jo te samaye A diaurbalya samaSTigata hoya to te zAsanika parataMtratAno hetu hoya che. (5) rAjya jyAre viparItArtha ane lobhI hoya che tyAre te Arthika parataMtratAno hetu hoya che. (6) A daurbalyanA saMskAra jyAre cittagata hoya che tyAre te AdhyAtmika baMdhanonuM kAraNa hoya che. asmitAjanya parataMtratAnAM mukhya kAraNo A pramANe che. (1) tAmasI bhojana AvA bhojanane lIdhe zarIra vyAdhigrasta, citta aprasanna, buddhi ane dhRti tAmasI thaI jAya che.AvA zarIra ane cittamAM AvI buddhi ane dhRti vaDe satyanuM yogakSema thaI zakatuM nathI. pariNAme manuSyamAM rAgadveSajanya daurbalya AvI jAya che, jene kAraNe te potAnuM prAkRtika hita sAdhya karI zakato nathI. (2) tAmasI sanikarSa - sannikarSa aneka prakAranA hoya che. emAMthI traNa ghaNA mahattvanA hoya che pahelo rAjiyaka, bIjo sAmAjika ane trIjo sAhacaryaka A traNenA saMyogathI jevo joIe tevo yuga banI zake che. bhagavAna uzanAnA mata anusAra rAjA jevo yuga Icche tevo banAvI zake che. rAjA veNunA duHzAsanane kAraNe je samaya kaLiyuga banI gayo hato te ja samaye pRthanA suzAsanathI satayugamAM pheravAI gayo hato. samAjamAM je padArthanuM mAna hoya che teno pracAra thaI jAya che. je bAju pracAra rUpI pavana vahe che te ja bAjue manuSyanI buddhirUpI latA mUke che. je pracAre eka samaye kSatriyo pAse raNabhUmimAM samAdhi banAvaDAvI hatI teNe ja Aje brAhmaNo pAse nokarI mATe nIcamAM nIca kAryo karAvyAM che. saMlApa, sahavAsa ane upadeza dvArA manuSyamAM sahacaronA citta saMskArono saMcAra thAya che. A saMskAra mahArathIne kAyara ane kAyarane mahArathI banAve che. zabdanA saMtApe tejasvI karNane nisteja banAvyo hato, to vidulAnA upadeze nisteja bALakane Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 tejasvI banAvyo che. tRtIya adhyAya (3) jAtIya avapAta jyAre koI jAtinuM patana thAya che tyAre sauthI pahelAM tenI vyaktio sadguNahIna thaI jAya che ane pachI te zraddhAhIna thaI jAya che. zraddhAhIna thavAthI te niHsattva thaIne rAdveSane vaza thaI jAya che. A traNe prakAranA sannikarSI eka sAthe tAmasI hovAthI manuSyamAM kyAreya sattva hoI zake nahIM. A sannikarSone badalIne tene sAttvika banAvanAra avatAra kahevAya che. parajanya parataMtratAnAM mukhya kAraNo A pramANe che. (1) kurAjya kurAjyanuM svAbhAvika kArya che kutsita vyaktione ekaThI karavI ane temane adhikAra Apavo, prajAne nisteja, nirbuddhi, nirvIya ane viparyasta karavI. AvI avasthAmAM prajA potAnA prAkRtika hitane sAdhya karI zakatI nathI. (2) kuzAsana kuzAsananuM avazyabhAvi pariNAma hoya che baLavAno dvArA durbaLonuM pIDana thavuM, anIti ane anyAyathI duSTonuM sAhasa vadhavuM, nirbaLonuM hatAza thavuM. A kAraNone lIdhe eka tarapha baLavAnone parasvaharaNa vagere utpAta karavAnI to bIjI tarapha nirbaLone tAmasika sahiSNu thavAnI Teva paDI jAya che. jethI temanuM prAkRtika hita sAdhya thavuM lagabhaga asaMbhava thaI jAya che. (3) kuvyavasthA kuvyavasthA manuSya samAjamAM sauthI bhayaMkara ane dhRNAspada mAyAvinI che. tenA maMtra dvArA moTA bhRgarAja paNa karoLiyAnA tAMtaNAthI baMdhAI jAya che. saunA dekhatAM dhora anyAya thAya che. koIne prativAda karavAnuM sAhasa thatuM nathI. (4) strIonI caMcaLatA strIonI caMcaLatAthI samAjamAM saMkonI vRddhi thAya che, saMkaromAM nirlajjatA ane svArthaparAyaNatA svAbhAvika hoya che, nirlajja ane svArthI manuSyane potAnA svArtha mATe koI nIca kAma karavAmAM ke koInA prAkRtika hitano nAza karavAmAM koI saMkoca thato nathI. AthI saMkaronI vRddhi thavAthI lokonI prAkRtika hita sAdhanAmAM vighna utpanna thAya che. AthI ja ApaNAM dharmazAstromAM strIonA satItva mATe vizeSa Agraha rAkhavAmAM Avyo che, ane A kAraNe ja saMkarone dAbamAM rAkhavAno prayatna Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daizika zAsra karavAmAM Avyo che. 51 (5) arthavaiSamya ane arthagauravano saMyoga jyAre samAjamAM koI khUba dhanavAna ane koI khUba garIba hoya che ane te sAthe ja dhanavAnonuM mAna ane nirdhanonuM apamAna thAya che tyAre dhanavAnono svecchAcAra ane nirdhanonA prAkRtika hitano pratighAta thavA lAge che. sAmAjika parataMtratAno mukhya hetu che citi ane virATano dAsa. jayAre koI jAtimAM citi ane virATano hAsa thavA lAge che tyAre asmitAjanya ane parajanya parataMtratAnAM kAraNo samaSTigata thavA lAge che, jene kAraNe rAgadveSajanya durbaLatA ane utpAtika pravRtti samAjagata thavA lAge che. svahRdayadaurbalya, paravyutpAta ane sAmAjika duSpravRttine kAraNe potAnA prAkRtika hitano pratighAta na thavo te svAbhAvika svataMtratA kahevAya che. A svataMtratA traNa prakAranI hoya che. (1) AbhaMtarika svataMtratA (2) anutpAtika svataMtratA (3) sAmAjika svataMtratA. bhaya ane lobhane kAraNe potAnA prAkRtika hitano pratighAta na thavo te AyaMtarika svataMtratA kahevAya che. parabhutyAtane kAraNe potAnA prAkRtika hitano pratighAta na thavo te AnutpAtika svataMtratA kahevAya che. sAmAjika duSpravRttine kAraNe potAnA prAkRtika hitano pratighAta na thavo te sAmAjika svataMtratA kahevAya che. svAbhAvika svataMtratAnuM kAraNa che zrI, kRti, dayA, kSamA, teja, tyAga, abhaya ane Arjavano saMyoga. A saMyogane aSTadala vibhUti kahe che. A vibhUtine kAraNe manuSyamAM rAgadveSajanya kAyaratA ane kRpaNatA praveza karI zakatAM nathI. pariNAme tenAmAM asmitAjanya parataMtratA AvatI nathI. DhI, dayA, kSamA ane tyAgane kAraNe manuSyanI kyAreya autpAtika pravRtti thatI nathI. teja ane abhayane kAraNe te bIjAnA utpAto sahana paNa karI zakato nathI. A aSTadala vibhUtinuM samAjamAM jyAre Adhikya hoya che tyAre samAjamAM duSpravRtti prasaratI nathI. AthI sAmAjika svataMtratA TakI rahe che. A aSTadala vibhUti, ApaNA AcAryonA mata anusAra vyakti ane jAti bannenAM abhyudaya ane niHzreyasa mATe paramAvazyaka che. paraMtu potAne svataMtratArUpI prakAzanA sUrya samajatA pAzcAtya vidvAnonA mata anusAra AvuM nathI.kAraNa ke temanA Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para tRtIya adhyAya mata anusAra AtyaMtarika svataMtratA jevI koI vastu nathI, ane na to te daizikazAstrano viSaya che. te to dharmazAstrano viSaya che. pAzcAtya svataMtratA ApaNI svataMtratAthI tadana judI jaNAya che. ApaNA daizikazAstra anusAra pAzcAtya svataMtratAne svataMtratA kahI ja zakAya nahIM. jyAM sudhI deza dezAMtaromAM yuropanI pIpUDI vAge che, jayAM sudhI anya dezomAM tenA mAla ane vadhArAnI prajAnI khapata rahe che tyAM sudhI ja pAzcAtya svataMtratAnI camaka che. samaya palaTAtAM ja teno vAstavika raMga dekhAvA lAgaze. pAzcAtyonA mata anusAra AnutpAtika svataMtratA mATe paNa aSTadala vibhUtinI koI AvazyakatA nathI. temanA mata anusAra A kAma kAyadA ghaDavAthI ane kaThora daMDanIti dvArA thaI zake che. A rIte utpAta to ochA nathI thatA, paraMtu loko nisteja ane bhraSTa avazya thaI jAya che. potAnI jAtane paMDita mAnatuM yuropa vAstavamAM jANatuM ja nathI ke svAbhAvika svataMtratA zuM cIja che. ApaNA AcAryonA mata anusAra svAbhAvika svataMtratAnAM mukhya kAraNo A prakAre che. (1) brahmacarya brahmacaryathI manuSyamAM oja, sahiSNutA, tyAga ane medhAno saMcaya thAya che, jethI te zArIrika ane mAnasika vibhUtiothI pUrNa thaIne teja ane cAritryano puMja banI jAya che. AvA manuSyanA prAkRtika hitamAM koI paNa prakAranA bAhyAbhaMtarika pratighAta thaI zakatA nathI. tenI svAbhAvika svataMtratAmAM hastakSepa karavAnuM koIne sAhasa paNa thaI zakatuM nathI ane na to te pote koInI svataMtratAmAM hastakSepa kare che. yathArthamAM svataMtra manuSyanuM lakSaNa e che ke, jevo te pote svataMtra hoya che te ja rIte te anyane paNa svataMtra rAkhavA Icche che. (2) vaibhavanI upekSA karIne devI saMpadAnuM sanmAna karavuM je padArthanuM mAna hoya teno ja loko saMcaya kare che. AthI daivI saMpadAnuM mAna hovAthI loko tene prApta karavA lAge che ane te prApta thatAM ja svAbhAvika svataMtratA svayaM prApta thaI jAya che. kahevAyuM paNa che, "sevIpUt vimokSAra nivadhAthAsurI matA ! (3) ucca Adarza hovo je vyakti athavA samAjano Adarza ucca hoya che tenuM mana kyAreya nIca kAmo pratye vaLatuM nathI. tenAmAM teja ane zAMtino saMyoga hoya che. A uttama saMyogathI svAbhAvika svataMtratA TakI rahe che. jyAM sudhI ApaNA bhAratano Adarza ucca rahyo tyAM sudhI eka tarapha te devarAjane paNa paDakArIne kaheto hato, "gRha ra ra sva Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daizika zAsra te ''to bIjI tarapha potAnA prANathI pyArI zrutinI niMdA karanAranI paNa A prakAre stuti karato hato ke 53 " nindasi yajJavidhe rahaha zrutijAtaM satya-vyarzita-pazuyAtam / kezava ! dhRta buddhazarIraM jaya jagadIza hare |' AvA teja ane AvI zAMtinA prasAdathI ja bhAratamAM pUrNa svAbhAvika svataMtratA rahetI hatI. 5. yuropIya svAtaMtrya digdarzana A adhyAyamAM zarUAtanA khaMDomAM varNavelA upAyone kAraNe prAcInakALamAM bhAratane svataMtratAne zodhavI paDatI nahotI. paraMtu dazA badalAvAthI have nAbhimAMthI kastUrI nIkaLI gaI che. mAtra sUkuM cAmaDuM paDyuM rahyuM che jemAM haju sudhI mRga madanA thoDAka avazeSa dekhAya che paraMtu te sAthe ja cAmaDuM saDI javAthI temAMthI thoDI durgaMdha paNa Ave che. Ane lIdhe bhale koI evuM anumAna karI le ke AvA durgaMdhayukta cAmaDAmAM kyAreya sugaMdha nahIM rahI hoya, athavA koI evuM anumAna karI le ke je vastunA avazeSa AvA suMdara che te pote kevI suMdara haze. je hoya te, have to ema kahevAya che ke prAcInakALamAM bhArata svataMtratAne jANatuM ja nahotuM, aMgrejI sAhityanI kRpAthI have tenI dRSTi svataMtratA tarapha javA lAgI ane evuM paNa kahevAya che ke svataMtratArUpI yajJAgnimAM araNi yunAna, samidhA yuropanI anya jAtio ane tenuM Ajaya aMgrejI sAhitya che. A pavitra svataMtratArUpI yajJAgni yuroparUpI vedImAM prajavalita thayo ane tyAM ja saphaLa thayo. svataMtratAnI araNi kahevAtA yUnAnanA lekhakomAM suvikhyAta AcArya erisToTala sauthI zreSTha manAya che. emanA matAnusAra svataMtratAnAM be tattva che. (1) vArApharatI badhI vyaktionuM zAsaka ane zAsita thavuM, arthAt eka vAra pratyeka vyaktine zAsana karavAnI taka maLavI, ane jyAre teno zAsanakALa pUrNa thaI jAya tyAre tenA dvArA bIjAnA zAsanano svIkAra thavo. (2) manuSyanuM je rIte Icche te rIte rahI zakavuM. ukta svataMtratAnA pahelA tattvano artha barAbara samajI zakAto nathI. kAraNa ke ethensa jevA nAnA rAjyamAM bhale eka vAra badhAne zAsana karavAnI taka maLe, paraMtu Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 tRtIya adhyAya koI moTA rAjyamAM Ama thavuM tyAM sudhI zakya bane nahIM tyAM sudhI tenA nAnAM nAnAM rajavADAMomAM TukaDA karavAmAM na Ave. bIjA tattva viSe paNa ema kahevuM paDe che ke jyAM sudhI samasta samAja satyamaya na thaI jAya tyAM sudhI manuSya Icche tema rahI zake nahIM. A bIjA tattvane kAraNe rAjasika ane tAmasika samAjomAM aneka prakAranA anartha ane utpAta thAya che. AthI pAzcAtyoe erisToTalanI svataMtratAnAM tattvonI vyAkhyA evI karI che ke svataMtratAno eka aMza che nAgarikonuM zAsanaprabaMdhamAM koIne koI rIte sahabhAgI thavuM, ane bIjo aMza che vyaktionA vyaktigata kAryomAM zakya hoya tyAM sudhI rAjyano hastakSepa na thavo. jo uparokta vyAkhyA anusAra nAgarikonuM koI ne koI rIte zAsanamAM sahabhAgI thavuM te svataMtratA kahevAya to hindustAnIonuM potAnI IcchA viruddha koI sezansanA mukadamAmAM jayAM temanI sammati mAnya rAkhavI ke nahIM te jajanI IcchA para nirbhara rahe che ane kyAreya temanA abhiprAyanI paravA paNa karavAmAM nathI AvatI, esesara thavuM te paNa zAsanamAM sahabhAgI thavuM ja che. to zuM AvI esesarI svataMtratA kahI zakAya kharI ? AvAM bIjAM paNa udAharaNo ApI zakAya jemAM manuSyone IcchA viruddha zAsanakAryamAM sahabhAgI thavuM paDe che. jo A rIte potAnI IcchA viruddha zAsanakAryamAM sahabhAgI thavuM te svataMtratA kahevAya to yavana svataMtratAnAM ukta be tattvo paraspara virodhI thaI jAya che. AthI A vyAkhyA dvArA svataMtratAno artha samajavA mATe koI madada maLatI nathI. ukta svataMtratAnA pahelA tattvano artha keTalAkanA mata pramANe nirvAcana paddhatinuM rAjya che. paraMtu A arthathI paNa pUrNa samAdhAna thatuM nathI, kAraNa ke 1. badhA ja loko eka pravRtti ke eka matanA hotA nathI. AthI badhA ja eka ja pratinidhinuM nirvAcana karatA nathI. judA judA pakSonA judA judA pratinidhio cUMTAI Ave che, paraMtu rAjayaprabaMdha e ja pratinidhinA hAthamAM soMpavAmAM Ave che jenI pAse bahumatI hoya che. Ama nirvAcana paddhatinA rAjyamAM alpAMza lokone temanI IcchA viruddha adhikAMza lokonI vAta mAnavI paDe che. 2. nirvAcana paddhatimAM moTe bhAge catura rAjasika lokonuM ja nirvAcana thatuM hoya che. teo ja agresara hoya che paraMtu AvA lokonA zAsanamAM loko sukhazAMtithI jema Icche tema rahI zakatA nathI. AvA pratinidhio jaTharAgni jevA hoya che. jyAM sudhI temanI pAse bAhya pakSarUpI anna pacAvavA mATe hoya che tyAM sudhI badhuM Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dezika zAstra 55. saraLatAthI nabhI jAya che, paraMtu jayAre te anna rahetuM nathI tyAre teo svapakSarUpI AMtaraDAMne cAvI nAkhe che. 3. nirvAcana paddhatinA rAjyamAM moTebhAge saMpattinI pIpUDI ja vAgatI hoya che. temAM nidhanonuM cUMTAI AvavuM ghaNuM muzkela hoya che, pachI bhale teo ghaNA suyogya hoya. AvAM rAjyo prajAsattAkano aMcaLo paherelAM plaTokrasI ja hoya che. temAM prajAnA nAme dhanavAnonI ja bolabAlA hoya che. erisTokrasI sAme laDatI vakhate te prajAtaMtra, paraMtu lAbha meLavatI vakhate dhanikataMtra thaI jAya che. prajApratinidhi maMDaLanuM sarvottama udAharaNa IMglenDanI pArlAmenTa kahevAya che. paraMtu tyAM paNa akiMcana lokonI vAta khUba ochI ja sAMbhaLavAmAM Ave che. A kAraNe ja Aje IMglenDamAM bolzavijhamano bhaya ubho thayo che. A kAraNe ja tyAM mAlika, zAhukAra ane majUro eka bIjAne nIce pADavAnI pravRtti karI rahyA che. A kAraNe ja tyAM vAraMvAra haDatAlo paDe che jenI durgadha have bhAratamAM paNa phelAvA lAgI che. chellA mahAyuddhanA samayamAM pArlAmenTe garIba lokone temanI IcchAnusAra rahevA dIdhA nahIM, temanI pAse temanI IcchA viruddha ghaNAM kAmo karAvyAM. skripsanano niyama banAvIne temane baLajabarIthI yuddhamAM mokalIne kapAvI nAkhyA. kahevAnuM tAtparya e che ke pArlAmenTarI rAjya paNa erisToTalanI svataMtratAne abhipreta rAjaya thaI zakatuM nathI. bhale AjanA samayamAM IMglenDamAM vizvanA aneka dezonI sarakhAmaNImAM vadhu svataMtratA hoya to paNa IMglenDanI svataMtratAnuM kAraNa tenI pArlAmenTa nathI. tenuM vAstavika kAraNa che bhArata vagere IMglenDanA adhikRta dezo, kAraNa ke koI jAti athavA vyaktinuM aihika zreya tenA saMsargamAM AvatA lokonA guNadoSothI thatuM hoya che, nahIM ke mAtra temanA potAnA ja guNothI. A ja rIte IMglenDanI vartamAna avasthA paNa bhArata vagere dezonA guNadoSothI banelI che. jo Aje bhAratanA vartamAna guNadoSomAM parivartana thaI jAya to tarata ja IMglenDanI avasthA badalAI jaze. pArlAmenTa to tevI ja raheze paraMtuM je guNone kAraNe Aje IMglenDamAM svataMtratA birAje che te badalAI ja jaze. AcArya arasUnI svataMtratAno bhAva bhale kaMI paNa hoya to paNa yuropanAM svataMtratArUpI judAM judAM attaronI sugaMdha erisToTalanA svataMtratArUpI caMdananI ja che; pahelAMnA samayamAM tenuM prathama tattva svataMtratA manAtuM hatuM. temAMthI romamAM prathama arAjakavAdano agni prajavalita thayo, jenI javALA have lagabhaga samasta yuropamAM prasarI che ane dhIre dhIre AkhA vizvamAM prasarI rahI che. have Aje svataMtratAnA bIjA tattva tarapha yuropanuM dhyAna gayuM che. A bIjA tattvarUpI jhaMjhAvAte Aje yuropIya Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 tRtIya adhyAya samAjarUpI samudrane valovI nAkhyo che. enI vyAkhyA karavA mATe tyAM aneka graMtho lakhAyA che ane lakhAI rahyA che. AcArya milanuM libarTI' nAmanuM pustaka eka prakAre AnI vistRta vyAkhyA ja che. Aje e ja soziyAlijhamanuM mULa ane bolzavijhamano maMtra thaI rahyo che. paraMtu e kahI zakAya na ke ApaNA ArSa daizikazAstrano AdhAra lIdhA sivAya teo kyAM sudhI saphaLa thaze. aMgrejI daizikazAstramAM svataMtratAnI koI cokkasa vyAkhyA jovAmAM AvatI nathI. temAM judI judI aneka vyAkhyAo maLe che. enuM kAraNa e che ke IMglenDamAM lokone je samaye je prakAranAM duHkho paDyAM te samaye te duHkhomAMthI chuTakAro meLavavo te ja svataMtratA kahevAI. AthI - (1) keTalAkanA mata anusAra je dezamAM annanI bahulatA nathI hotI tyAM svataMtratA paNa hoI zake nahIM. (2) koInA mata anusAra pArlAmenTa paddhatinuM rAjya svataMtratA kahevAya che. (3) keTalAkanA mata anusAra zAsakanuM na hovuM te svataMtratA kahevAya che. jeTaluM zAsananuM pramANa ochuM teTaluM svataMtratAnuM pramANa vadhAre hoya che ane pUrNa azAsakatA pUrNa svataMtratA kahevAya che. (4) keTalAkanA mata anusAra atyaMta zAsana na hovuM te svataMtratA kahevAya che. (5) koInA mata anusAra zAsananuM prajAnA aMtaHkaraNa sAthe anukULa hovuM ane loko dvArA te zAsananuM saharSa pAlana thavuM te svataMtratA kahevAya che. (6) koIkanA mata anusAra badhA guNavAna manuSyono rAjyakAryamAM hastakSepa thaI zakavo te svataMtratA kahevAya che. AvI bIjI paNa aneka vyAkhyAo che jeno ullekha ahIM thaI zake tema nathI. prophesara sIlIe uparokta badhI vyAkhyAono sAra laIne svataMtratAnA traNa artha ApyA che. (1) jAtIya svataMtratA arthAta potAnI jAtinuM koI bIjI jAtine AdhIna na hovuM. (2) rAjyanuM uttaradAyitva arthAta prajAnA praznanA uttaramAM rAjyanI kAryavAhI prajAne samajAvavI ane jo te kAryavAhI prajAne potAnA mata anusAra na jaNAya to prajA pAse rAjya parivartana karavAnI zakti hovI. (3) rAjyanI zakti parimita hovI Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dezika zAstra arthAta rAjaya pAse manamAnI karI zakavAnI zakti na hovI. sIlInA mata anusAra svataMtratAnA uparokta traNa arthomAM trIjo artha sauthI vadhAre sAro manAya che. jeTalI rAjyanI zakti parimita hoya che teTalA loko svataMtra kahevAya che. temanA mata pramANe svataMtratA haMmezAM sArI ja hoya che evuM nathI. dezakALa-nimitta anusAra te sArI ane kharAba baMne hoya che. jyAre te pUrNarUpe hoya che tyAre samAja zAsakahIna tathA niraMkuza thaI jAya che. A bAbata kyAreya abhISTa hoI zake nahIM. ethI UlaTuM jayAre rAjyane manamAnI karavA devAmAM Ave che tyAre samayAMtare te bhayaMkara ane duHkhadAyI thaI jAya che. AthI rAjayazaktine amaryAda ane asIma na thavA devI te atyaMta Avazyaka che. prophesara sIlInA mata anusAra A svataMtratAnuM sauthI sAruM rUpa che. jarmana AcArya phauna TAIzanA mata anusAra zAsaka ane zAsitanI vacce ekarasavAhitA arthAta zAsakanI AjJA prajAne anukULa hovI ane prajA dvArA te AjJAnuM zuddha aMtaHkaraNathI svecchApUrvaka pAlana thavuM te svataMtratA che. A svataMtratAnA be AdhAra che. eka bAju buddhisaMgata niyama to bIjI bAju tenuM saharSa pAlana. phauna TAIzenA matAnusAra ema samajavuM bhUla bhareluM che ke svataMtratA rAjayanA ApavAthI prApta thAya che. kharuM to prajAnI svataMtratAnuM rakSaNa karavuM te ja rAjayanuM rAjyatva che. je rAjya prajAnI svataMtratAnuM rakSaNa karatuM nathI te rAjya ja nathI. ema samajavuM paNa mUrkhatA che ke svataMtratA mAtra "kansTiTyuzanala monArkI' athavA prajAsattAkamAM ja hoya che ne bIje kyAMya nahIM. A prakArano mUrkhatApUrNa pracAra hamaNAM vadhato jAya che. lokomAM e vicAra prasarI rahyo che ke nirvAcana paddhatinuM rAjaya, jayAM prajA potAnA pratinidhio dvArA pote zAsana kare che ane kAyadA kAnUna banAvavAmAM sahabhAgI hoya che te svataMtratA che. A svataMtratA nathI, svataMtratAno AbhAsa mAtra che. mata ApIne zAsako cUMTavAthI ja svataMtratA prApta thaI jatI nathI kAraNa ke adhikAMza prajAnA mata anusAra jayAM zAsana hoya che ane emanA ja mata anusAra kAyadA kAnUna bane che tyAM je loko A adhikAMza prajAnI aMtargata AvatA nathI temane te zAsana ane tenA kAyadA kAnUnanuM pAlana potAnI icchA viruddha karavuM paDe che. taduparAMta AvA rAjayamAM lokone bhramita karIne cUMTAyelA buddhimAna loko dhIre dhIre prajAnI nAnI nAnI vAtomAM hastakSepa karavA lAge che. svataMtratA pratyeka paddhatinA rAjyamAM hoI zake che, jo temAM zAsaka ane zAsitonI vacce ekarasavAhitA hoya. phauna TAIzenA ukta vicArono sAra e che ke pratyeka manuSya dvArA saharSa e Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 tRtIya adhyAya niyamonuM pAlana thavuM ke tenA vyaktigata ane samaSTigata hita mATe banelA che te svataMtratA kahevAya che. A svataMtratAnuM rakSaNa karavuM te rAjyano, bhale te koI paNa paddhatinuM hoya, eka mAtra dharma che. IrSAno tyAga karIne jo ApaNA ArSa dharmazAstrano vicAra karavAmAM Ave to phana TAIzenA vicArone e rIte kahI zakAya ke pratyeka manuSyanuM potAnA varNAzrama dharmanuM pAlana karavAthI dezamAM svataMtratA rahe che. AthI ja "nRpasya varNAzramapAlanaM yat sa eva dharmo manunA prnniit:"| Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dezika zAstra caturtha adhyAya virATa 1. rAjya vibhAga jyAM sudhI samAjamAM vyaSTirUpe ane samaSTirUpe bAhyAbhaMtarika avasthA anukULa na hoya tyAM sudhI pUrva adhyAyomAM kahevAyelA svAtaMtra sAdhanAnA koI upAya kAmamAM lAvI zake nahIM. AvI anukULa avasthA virATanI jAgRti vagara thaI zake nahIM. pahelAM e kahevAI cUkyuM che ke bhagavatI prakRtie sAmAjika jIvone, paraspara zreya mATe virATa zakti ApI che. jayAre vizvamAM sattvanuM Adhikya hoya che tyAre samAja ane vyaktionI avasthA saraLa hoya che. koI samAja anya samAjanuM ke koI vyakti anya vyaktinuM aniSTa icchatAM nathI. eve samaye A virATa avyaktarUpe nirAdhAra thaIne kArya kare che ane jyAre sattvano chAsa ane raksanI vRddhi thavA lAge che tyAre samAja ane vyaktionI avasthA jaTila thavA lAge che. eka samAja bIjA samAjanuM ane eka vyakti bIjI vyaktinuM aniSTa vAMche che. eve samaya AvI sAmAjika jaTilatAone ukelavA mATe virATa keTalIka evI vyaktione, ke jeomAM tenuM teja vizeSarUpe vyApta hoya che, potAno AdhAra banAvIne eka vyavasthApaka zakti utpanna kare che. te zakti samAjane potAnA Azraya nIce laI le che. jema jema samAjamAM jaTilatA vadhatI jAya che tema tema A vyavasthApaka zaktinI AvazyakatA paNa vadhatI jAya che. jyAre A vyavasthApaka zaktino prabhAva samAjanA moTA bhAgamAM hoya che tyAre te rAjya kahevAya che. jyAre teno prabhAva samAjanA nAnA bhAgamAM hoya che tyAre te bRha kahevAya che. - jyAre virATa alpAMzagata thAya che ane zakti prabhAvazUnya thAya che tyAre te saMgha nAmathI oLakhAya che. Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 caturtha adhyAya rAjaya, bhUkha ane saMgha e badhAnuM mULa kAraNa virATa ja che. jema jema virATa prabaLatApUrvaka bahugata thato jAya che, tema tema anavasthita samAja saMghamAM, saMgha bRhamAM ane bRha rAjyamAM pariNata thatA jAya che ane jema jema virATano chAsa thato jAya che, tema tema rAjaya bRhamAM, bUha saMghamAM ane saMgha anavasthita samAjamAM bhraSTa thatA jAya che ane jyAre kAlAMtare virATano lopa thaI jAya che, tyAre rAja ati dIdha, saMskArane kAraNe cakkInI jema svayaM cAlatuM rahe che ane dhIre dhIre potAnA kartavyathI bhraSTa thaI jAya che. te samaye A virATa prajAmAM saMgharUpe pragaTa thavA lAge che. pachI A saMghonA saMyogathI bhUha bane che ane aMte te bhUha kartavyabhraSTa rAjyane dUra khaseDIne tene sthAne navIna rAjyanI sthApanA kare che. jo mithyA AcAra vicArane kAraNe athavA pralayakramano AraMbha thaI javAthI arthAta vinAzano samaya najIka AvavAthI te samAja nirvirATa thaI gayo hoya to koI bIjI jAti AvIne te virATanya jAtinA rAjayane dUra karIne tene sthAne potAnuM rAjaya sthApita karI de che ane jayAre te viparyasta jAtimAM virATano punarodaya thavA lAge che tyAre tenuM dhyAna sauprathama rAjya tarapha vaLe che. kAraNa ke samAjarUpI zarIranuM AmAzaya e rAjya hoya che. jema zarIramAM badhA rasono saMcAra AmAzaya dvArA thAya che te rIte samAjamAM samasta sArA narasAno saMcAra rAjaya dvArA thAya che. jema mithyA AhAravihArane kAraNe AmAzayanI kriyAmAM thoDA paNa pheraphAra thavAthI saMpUrNa zarIra bagaDI jAya che te ja rIte rAjaya paNa potAnA dharmamAMthI thoDuM vicalita thatAM samasta samAja viparyasta thaI jAya che. jema koI catura vaidya koI rogInA zArIrika roganuM nidAna karatI veLAe sau prathama tenA AmAzaya vize pUchaparacha kare che. jo AmAzaya svastha hoya athavA tenA sudharavAnI AzA hoya to rogane sAdhya samaje che, anyathA rogane asAdhya gaNe che, te ja pramANe catura daizikAcArya koI jAtinA roganuM nidAna karatI veLAe sau prathama rAjyaviSayaka pUchaparacha kare che. jo rAjya anukULa hoya athavA tenI anukULa thavAnI AzA hoya to rogane sAdhya samaje che ane na hoya to asAdhya samaje che. AthI virATanA punarodayanA samaye viparyasta jAtinuM dhyAna rAjaya tarapha jAya te svAbhAvika che. AthI manuSyasamAjamAM rAjayane sauthI vadhu Avazyaka aMga mAnavAmAM Ave che. rajoguNanA adhikyane kAraNe utpanna thayelI sAmAjika samasyAnA ukela mATe virATa tene utpanna kare che ane jema jema samAjamAM rajasanuM Adhikya thAya che tema tema rAjayanI AvazyakatA paNa vadhatI jAya che. rAjyano eka mAtra udeza che sAmAjika jaTilatAone saraLa banAvavI, nahIM ke temane vadhAravI. je rAjya sAmAjika jaTilatAo vadhAre che te asAmAjika hoya che. virATyukta samAjamAM rAjya asAmAjika Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daizika zAstra 61 thaI zakatuM nathI. te mAtra virATahIna samAjamAM asAmAjika thAya che. koI samAjamAM asAmAjika rAjyano nibhAva te e samAjanI nirvirATa avasthA sUcave che. jema jema rAjya asAmAjika thatuM jAya tema tema tenI pravRtti sAmAjika jaTilatAone ukelavAne badale zAsana karavAnI thavA lAge che. samayAMtare zAsana karavuM e ja teno mukhya udeza thaI jAya che. saMkSepamAM sAmAjika jaTilatAne ukelanAro athavA evuM samajAvanAro janasamudAya, jenuM pAlanapoSaNa ane gaurava tathA anuvartana samAja prema athavA bhayane kAraNe kare che te rAjya kahevAya che. prathama prakAranA janasamudAyanuM pAlanapoSaNa ane gaurava ane anurvatana subuddha loko premane kAraNe ane kubuddha loko bhayane kAraNe kare che. bIjA prakAranA janasamudAyanuM pAlanapoSaNa, gaurava ane anuvartana subuddha loko bhayane kAraNe ane kubuddha loko premane kAraNe kare che. rAjyanA mukhya be prakAra hoya che. (1) svarAjaya (2) parAjaya svarAjya evA rAjayane kahe che jenA saMcAlako potAnI jAtinA loko hoya che ane temanuM mukhya prayojana potAnI jAtinA hitanI sAdhanA hoya che ane tenI niSpatti paNa temanA hAthamAM hoya che. A traNa vAtonA saMyoga sivAya koI paNa rAjya svarAjaya kahevAya nahIM. pararAjaya ene kahe che jenA saMcAlaka potAnI jAtinA nathI hotA, athavA potAnI jAtinA evA loko hoya che jemanuM mukhya prayojana potAnI jAtinI hitasAdhanA hotI nathI athavA tenA hAthamAM tenI niSpatti hotI nathI. traNemAMthI koI paNa eka vAta hoya to paNa e rAjaya pararAjaya kahevAya che. svarAjya dasa prakAranuM hoya che. (1) brAhma (2) ArSa (3) prAjApatya (4) daiva (5) mAnava (9) Asura (7) yAkSa (8) rAkSasa (9) pizAca (10) pAzava. jyAre samAjamAM virATa soLe kaLAe jAgrata hoya che, daivI saMpad samaSTigata thaIne birAje che, sarvatra samabhAva hoya che, koI koInAthI nAno ke moTo gaNAto nathI, sattvanuM Adhikaya hoya che, jene kAraNe samAjanI avasthA sarvatra saraLa hoya che, jethI koI paNa prakAranA nitya zAsananI AvazyakatA hotI nathI, mAtra sAmAjika saMgaThana ane vyAvahArika sugamatAne jALavIne rAkhavA mATe samAjanuM kendra gaNAya evo koI jAgrata janasamudAya sauhArdapUrNa zAsana kare che tyAre te rAjaya brAhma rAjaya kahevAya che. Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha adhyAya bAhya rAjyamAM lokomAM akhaMDa sAmya bhAva ane pUrNa AnaMda chavAyelA rahe che. zrI soLe kaLAe sarvatra virAje che. AthI temanI kAmanA mAtra vizvajanya buddhi mATe hoya che. vizvarUpA sahAnubhUti ane mahAsaMkalpazakti temanAmAM eTalI vyApaka rahe che ke temanI samasta pravRtti, samasta udyoga Abrahmastambaparyata badhAne tRpta karavA mATe hoya che. teo na to bIjA deza para najara kare che, na to koI bIjuM temanA deza para najara kare che. A rAjayanuM citra mahAlaya pakSanA pahelA nava divasomAM dorAyeluM jovA maLe che, jyAre ghera ghera devarSio, pitRo janmajanmAMtaranA bAMdhavo ane mitronI, saptadvIpa nivAsIonI Abrahmastambaparyata prANImAtranI tRpti ane sukha zAMtinI kAmanA karAya che, sarvatra vividha prakAranA navIna anna vaDe atithi satkAra thAya che, sarvatra paraspara premapUrvaka nimaMtraNo hoya che. jyAre samAjamAM virATa kyAMka kyAMka nirbaLa thaI jAya che, daivI saMpadA samaSTirUpe virAjatI nathI, sArvatrika samabhAvamAM thoDI truTi jaNAya che paNa koI koInAthI nAno ke moTo gaNAto nathI, sattvano chAsa ane rajasanI vRddhi thavA lAge che, jene kAraNe samAjavyasthA kyAMka kyAMka jaTila thavA lAge che, AthI khUba haLavA nitya zAsananI AvazyakatA hoya che, AsurI saMpadAnA prAbalyane rokI rAkhavA mATe daivI saMpadAyukta vizeSa janasamudAyanA mata pramANe Rju, udAra, svataMtra zAsana hoya che, tyAre te rAjya ArSa rAjya kahevAya che. ArSa rAjayamAM mahadaMze brAhmarAjya jevI ja bAbato hoya che paraMtu sAmyabhAva thoDo khaMDita thaI jAya che. vizvajanyA buddhimAM thoDI zithilatA AvI jAya che. zaktisaMcayanI AvazyakatA temane jaNAvA lAge che. mahAlayapakSanA chellA 6 divasomAM te rAjyanuM citra sarjAyeluM hoya che jyAre pahelAM jevI ja vizvatRpti kAmanA ane tevo ja atithi satkAra ane tenAM paraspara nimaMtraNa kyAMka kyAMka ja jovA maLe che. sarvatra zaktipUjAnI taiyArI thavA lAge che. jayAre samAjamAM virATa kyAMka kyAMka khaMDita thaI jAya che, daivI saMpadAno vadhAre chAsa thavA lAge che, kyAMka samabhAva to kyAMka viSamabhAva jovA maLe che, guNabheda anusAra loko nAnA moTA gaNAvA lAge che, sattva ane rajasa samAna hoya che, jene kAraNe samAjanI avasthA sarvatra kaMIka jaTila thaI jAya che, AthI haLavA nitya zAsananI AvazyakatA hoya che. rajasane kAraNe utpanna thayelI sAmAjika jaTilatAnA ukela mATe vizeSa guNa dharAvatA loko dvArA cUMTAyelA daivI saMpadAyukta vizeSa janasamudAyanI icchAnusAra Rju udAra kulapatinuM zAsana hoya che tyAre rAjya prAjApatya kahevAya che. Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dezika zAstra 63 prAjApatya rAjyamAM sAmyabhAva ArSarAjyamAM hoya che tevo ja rahe che. paraMtu lokone netAonI AvazyakatA jaNAvA lAge che. teomAM vizvajanyabuddhinuM pramANa ochuM thaI jAya che. AMtarajAtIya samasyA upasthita thavAne kAraNe sarvatra daizikadharmanI carcA thavA lAge che. ghera ghera zaktinI upAsanA thavA lAge che. lokonA manamAM digvijayanI lAlasA utpanna thAya che. mahAlaya pakSano aMta thaIne navarAtriono AraMbha thAya che. pratyeka moTA gharamAM devAsura saMgrAmanI carcA thavA lAge che. sarvatra durgApUjAnI zarUAta thAya che. sarvatra gaye di yaza di kizo nadi no dhvani guMje che. jyAre samAjamAM virATa kyAMka kyAMka aMtahita thaI jAya che, daivI saMpadA ochI thaI jAya che, viSamabhAvanuM Adhikya thaI jAya che, guNakarma anusAra loko nAnA moTA gaNAya che, sattva karatAM rajasa vadhu hoya che jene kAraNe samAjanI avasthA jaTila thaI jAya che, pariNAme yathocita haLavA nitya zAsananI AvazyakatA hoya che, rajasane kAraNe utpanna thayelI sAmAjika jaTilatAnA ukela mATe daivIsapaMdAyukta adhiSThAtAnA matAnusAra daivIsapaMdAyukta anvayAgata janasamudAyanI IcchA anusAra Rju udAra kauTuMbika nitya zAsana hoya che tyAre rAjya devarAjya kahevAya che. deva rAjayamAM badhI bAbato prAjApatya rAjaya jevI ja hoya che. paraMtu lokone AgevAnone badale zAsakonI AvazyakatA vartAvA lAge che. saMcita zaktino nirodha na thaI zakavAthI ghera ghera zastrapUjA thavA lAge che. digvijaya mATe prasthAna thAya che. vijayAdazamIne divase A rAjyanuM citra spaSTa dekhAya che. A divase moTAM gharomAM zastrapUjA thAya che, ghoDA zaNagArAvA lAge che, rAjAonI senAo sajja thAya che. - jyAre samAjamAM kyAMka kyAMka virATano lopa thaI jAya che, daivI saMpadA AsurI saMpadAne AkrAMta karI de che, viSamabhAvanuM Adhikya thaI jAya che, guNa karma anusAra loko nAnA, moTA gaNAya che, sattva karatAM rajasa vadhI jAya che ane kyAMka kyAMka tamoguNa paNa dRSTigocara thavA lAge che, jene kAraNe samAjanI avasthA jaTila ane viSama thaI jAya che, AthI khUba haLavA nahIM ke khUba kaThora nahIM evA nitya zAsananI AvazyakatA hoya che, rajasane kAraNe utpanna thayelI jaTilatA ukelavA mATe, tamoguNanI vRddhi rokavA mATe guNavAnono Adara karanAra prajAne anukULa rahenAra daivI saMpadAyayukta anvayAgata vyaktinI AjJAnusAra udAra nitya zAsana hoya tyAre te rAjaya mAnava kahevAya che. mAnava rAjyamAM daiva rAjyanA badhA ja guNo hoya che. paraMtu digavijayane kAraNe prApta thayelI atirikta saMpattino bharAvo thavAthI lokonI ruci vilAsa ane ADaMbara Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 caturtha adhyAya pratye thavA lAge che. aneka kalAkArIgarIno aviSkAra thavA lAge che. ghera ghera bhagavatI kamaLAnAM padacihno dekhAvA lAge che. durgApUjAne badale lakSmIpUjA thavA lAge che. A rAjyanuM citra Aso pUrNimA ane kArtikI amAsane divase dekhAya che. jyAre ghera ghera saphAI ane sajAvaTa thAya che. sarvatra dIpotsava manAvAya che. soLa prakAranI zRMgAra sAmagrI ane soLa prakAranA sikkAothI bhagavatI padmAlayAnuM pUjana karavAmAM Ave che. - jyAre samAjamAM virATa samaSTirUpe zithila thaI jAya che, daivI saMpadA AsurI saMpadA dvArA AkrAMta thaI jAya che, sarvatra viSamabhAva rahe che, guNakarmano vicAra na thatAM Arthika avasthA ane apakaraNa zakti anusAra loko nAnA moTA gaNAya che, sattva karatAM rajasa ane rajasa karatAM tamasa vadhAre hoya che, jene kAraNe samAjanI avasthA zocanIya thaI jAya che, potAno adhikAra abAdhita rAkhavA mATe prajAnA mata ane hitanI upekSA karanAra AsurI saMpadAyukta ane anvayAgata vyaktinI AjJAnusAra kuTila ane anudAra evuM nitya zAsana hoya che tyAre rAjaya Asura kahevAya che. Asura rAjyamAM zAsaka ane prajA vacce nitya arthavaparya hoya che. zAsakane potAnA padanI ane prajAne potAnI pAghaDInI ciMtA satAvatI rahe che. prajAne dAbamAM rAkhavA mATe baLa, trAsa ane kuTalitAno upayoga thAya che. aneka prakAre prajAnuM dhana lUMTavAmAM Ave che, vividha prakAranI kUTanItino AvirbhAva thavA lAge che. durbaLa loko baLavAnonA atyAcArathI duHkhI thAya che. jenI lAThI tenI bheMsa evuM thavA lAge che. sAdhu sajjanonuM apamAna ane calatApUrjA jevA lokonuM sanmAna thavA lAge che. videzIone chIMDuM maLI rahe che. - jyAre samAjamAM virATa samaSTirUpe viparyasta thaIne aneka kendromAM vibhakta thaI jAya che, AsurI saMpadAnI atyaMta vRddhi thaI jAya che, sarvatra atyaMta viSamabhAva rahe che, rAjyAnugraha anusAra loko nAnA moTA gaNAya che, sattvano atyaMta hAsa thaIne rajasano paNa chAsa thavA lAge che, ane tamasanI vRddhi thavA lAge che ane jyAre baLathI athavA kuTilatAthI pada prApta karanAra AsurI saMpadAyukta adhiSThAtAnI IcchAnusAra prajAnA mata ane hitanI upekSA karanAra anvayAgata janasamudAyanI AjJAnusAra zAsana hoya che tyAre rAjya yAkSa kahevAya che. yAkSa rAjyamAM Asura rAjyanI badhI ja bAbato hoya che paraMtu samAja bahunAyaka thaIne chinnabhinna thaI jAya che. zAsaka ane prajA bannenI buddhi bhraSTa thaI jAya che. lokone anna vasanAM phAMphAM thAya che. rAjya kiMkartavyamUDha ane durbaLa thaI jAya che. AthI dezamAM videzIonI pIpUDIno avAja saMbhaLAvA lAge che. Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zika zAsra jyAre samAjamAM virATa samaSTirUpe mUrchita thaI jAya che, rAkSasI saMpadanuM arthAt utpAta ane kuTalitAnuM Adhikya thaI jAya che, calatA pUrjAonuM sanmAna thavA lAge che, rajasa karatAM tamasa vadhI jAya che, svArthaparAyaNa, utpAta athavA kuTilatAthI ucca pada prApta karanAra bhIru ane svArthI janasamudAyanI AjJAnusAra zAsana hoya che tyAre rAjya rAkSasa kahevAya che. rAkSasa rAjyamAM yAkSa rAjyanA badhA ja durgaNo hoya che paraMtu duHkho asahya thavAthI prajAnA viplavanI zarUAta thaI jAya che. vibhinna prakAranAM aniSTono ArvibhAva thavA lAge che. dezamAM ughADe choge videzIono adhikAra jaNAvA lAge che. 65 jyAre samAjamAM virATa luptaprAya thaI jAya che, paizAcI saMpadA arthAt dAsya ane mUrkhatAnuM Adhikya thaI jAya che, upadravI ane utpAtiyA lokonuM sanmAna thAya che, tamasanI khUba vRddhi thaI jAya che, prajAnA pratyarthI paraspara pratidvaMdvI sadA ciMtAtura, bhIru, svArthI ane kuTila janasamudAyanI kuTila nIti dvArA zAsana thAya che tyAre rAjya paizAca kahevAya che. paizAca rAjyamAM rAkSasa rAjyanA badhA durgaNo hovA uparAMta dezanI evI durdazA hoya che ke prajAne potAnA karatAM pArakA loko sArA lAge che. paraspara dveSa vadhe che. bIjAnA duHkhe loko sukhI thAya che. videzIone nimaMtraNa ApIne bolAvavAmAM Ave che. jyAre samAjamAM virATano lopa thAya che, athavA te aMtardhAna thaI jAya che, tyAre pAzavI saMpadAnuM arthAt udaraparAyaNatA ane viSayabhogecchAnuM Adhikya thaI jAya che, nIca ane svArthI netAgIrIrUpI parapoTAone kAraNe samAjamAM aneka saMgho vibhakta thaI jAya che, kyAreka be cAra nAnA parapoTAo ekatra thaI jatAM moTo parapoTo banI jAya che to kyAreka moTo parapoTo phUTI jaIne be cAra nAnA parapoTAo banI jAya che, sarvatra arthavaiparya ane pazubuddhine kAraNe ekamate koI paNa kArya karavuM muzkela thaI jAya che, sarvatra peTa bharavAnI dhUna lAgelI rahe che, bhaya, baLa, kuTalitA ane pralobhanathI alaga alaga zAsana thAya che tyAre rAjya pAzava kahevAya che. pAzava rAjyamAM paizAca rAjyanA badhA ja durgaNo hovA uparAMta loko evA nIca ane durbuddhi thaI jAya che ke pArakA kAcanuM jatana karavA mATe potAnAM motI lUMTAvI de che. peTanI samasyA atyaMta jaTila thaI jAya che, jene lIdhe badhAnA hozakoza uDI jAya che. samAjamAM sarvatra phASA paruSA dhanatolupatA marIpUrI rahe samatA viAtA / Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha adhyAya rAjyonA varNanamAM evuM darzAvAyuM che ke pahelAM pAMca rAjyonA saMskAra aMtarhita thayelA sUryanI prasarelI lAlimAnI jema jAtIya rItarivAja ane utsavomAM ghaNA samaya sudhI dekhAtA rahe che. paraMtu bAkInAM pAMca rAjyomAM saMskAra vidyutaprabhAnI jema te rAjyono lopa thavAnI sAthe ja naSTa thaI jAya che. enuM kAraNa e che ke jyAre koI paNa jAtimAM virATa zakti rahe che, tyAre tenuM jAtIya mAhAtmya ane jAtIya niSpatti temanA rItirivAja ane utsavamAM maLI Ave che ane lAMbA samaya sudhI te mAhAtmya ane niSpattionI jhalaka jAtIya utsavomAM dekhAI Ave che. paraMtu jyAre virATano lopa thaI jAya che athavA te aMtardhAna thaI jAya che tyAre jAtinuM adhaHpatana thavA lAge che. te aikyazUnya ane chinnabhinna thaIne nizcetana ane nizceSTa thaI jAya che. tene peTa bharavA ane divasa vitAvavA sivAya kaMI sUjhatuM ja nathI. AthI te jAtimAM evI koI vAta hotI nathI je utsava ujavavA yogya hoya ane na to tenAmAM potAnuM jAtIya mAhAtmya ane niSpattine utsavarUpe ujavavA jeTalI zakti ane zraddhA hoya che. AthI bIjAM pAMca rAjyonA saMskAra jAtIya rItarivAja ane utsavomAM jovA maLatA nathI. A dasa prakAranAM rAjyonA saMyogathI aneka prakAranAM rAjyo bane che, paraMtu ukta dasa prakAranAM rAjyomAMthI jeno je rAjyamAM adhikAMza hoya tenI aMtargata je te rAjya gaNavAmAM Ave che. jema ke koI rAjyamAM thoDo aMza mAnava rAjyano hoya ane adhikAMza Asura rAjyano hoya to te Asura rAjyanI aMtargata gaNAya che; athavA jo koI rAjyamAM adhikAMza mAnava rAjyano hoya ane alpAMza Asura rAjyano hoya to te mAnava rAjyanI aMtargata gaNAya che. 66 uparokta dasa prakAranAM rAjyomAM prathama pAMca bhadra rAjya ane bIjA pAMca bhraSTa rAjya kahevAya che. bhraSTa rAjyo viloma rIte bhadra rAjyonAM ja bhrarUpo hoya che jema ke pAzavarAjya brAhmarAjyanuM ane paizAca rAjya ArSa rAjyanuM bhraSTarUpa hoya che. paraMtu A uparathI ema na samajI zakAya ke jyAre brAhma Adi bhadra rAjyonuM patana thAya che tyAre te tarata ja pAzava vagere bhraSTa rAjyomAM parivartita thaI jAya che. paraMtu eTaluM dhyAnamAM rAkhavuM joIe ke manuSya samAjanI unnitanuM stara brAhma Adi rAjayo dvArA sUcita thAya che, avanatinuM te ja stara pAzava vagere rAjyo dvArA sUcita thAya che. arthAt sAmAjika unnatinuM je stara bhadra rAjyothI sUcita thAya che, sAmAjika avanatinuM te ja stara viloma rIte bhraSTa rAjyothI sUcita thAya che. sAmAjika unnati ane adhogatinuM samAna stara sUcita karavAthI ane bAhyarUpamAM thoDIka samAnatA hovAthI vadhu bhadra rAjyonuM tenAM bhraSTarUpa rAjyo sAthe kaMI ja sAmya hotuM nathI. paraMtu mAnava rAjyanuM asura rAjya sAthe rUpamAM ghaNuM sAmya hoya che ane jyAre mAnavarAjyanuM Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daizika zAsra patana thAya che tyAre te tenA bhraSTarUpa asura rAjyamAM parivartita thaI jAya che. te rAjyomAM bheda mAtra tattvano hoya che. tattvabheda anusAra ja temanAmAM vAstavika bheda hoya che. jevuM tattva hoya che tevuM rAjya hoya che. tattva parivartana anusAra ja rAjyomAM paNa parivartana thAya che. 67 pratyeka rAjyamAM be bAbato hoya che. eka tattva ane bIjuM rUpa. samAjamAM daivI, AsurI, rAkSasI, paizAcI, pAzavI saMpadAnuM pramANa e rAjyanuM tattva kahevAya che. rAjya tattva pAMca prakAranAM hoya che : daiva, Asura, rAkSasa, paizAca, pAzava, samAjanI zAsakavidhAna paddhati arthAta zAsaka banAvavAnI rIta rAjyanuM rUpa kahevAya che. rAjyarUpa traNa prakAranAM hoya che. dakSazAsana, pratinidhi zAsana, zAsakaja zAsana. kAryasAdhanAmAM pravINa lokonA hAthamAM zAsana hovuM te dakSa zAsana kahevAya che. vaMzaparaMparAgata lokonA hAthamAM zAsana hovuM te zAsakaja zAsana kahevAya che. ApaNA AcAryonA mata anusAra rAjyamAM rUpa karatAM tattva vadhAre Avazyaka vastu manAya che. tattva anusAra ja bahudhA rAjyanuM rUpa hoya che. jyAre tattva pUrNatayA daiva hoya che arthAt jyAre daivI saMpadA samAjamAM samaSTirUpe vyApta rahe che tyAre rAjya brAhmarUpamAM hoya che ane jyAre daivI tattvano lopa thaIne pAzava tattvanuM Adhikya thAya che arthAt jyAre samAjamAM daivIsaMpadAno lopa thaIne pAzavI saMpadA samaSTirUpe vyApta thAya che tyAre rAjya pAzavarUpamAM hoya che. enuM kAraNa e che ke daivI saMpadAnA udaya avapAta anusAra virATano paNa udayaavapAta thAya che ane jyAre samAjamAM virATa pUrNarUpe udita thayelo hoya che tyAre samAjamAM kayAMya koI paNa prakAranA arthavaidhairya ke bheda rahetA nathI. AthI AvA samAjamAM koI paNa prakAranA nitya zAsananI AvazyakatA rahetI nathI ane jyAre samAjamAM virATano lopa thAya che athavA to te aMtardhAna thAya che tyAre samAjamAM svArtha prabaLa thAya che. pariNAme samAja veravikhera thaIne atyaMta durbaLa ane buddhihIna thaI jAya che ane jemanAmAM baLa ane kuTilatA hoya che te ja samAjanA AgevAna ane zAsaka banI jAya che. taduparAMta daivIsaMpadAne kAraNe manuSyano Adarza uMco rahe che ane bIjI badhI ja saMpadAone kAraNe Adarza nIco rahe che. Adarza pramANe ja manuSyanAM guNakarmo hoya che. jevA guNakarmavALA manuSyo hoya che, tevo ja temano samAja hoya che ane jevo samAja hoya che, tevuM ja rAjya hoya che. Ama daivI saMpadA samaSTirUpe vyApta rahevAthI samAjano Adarza ane tenAM guNakarmo ucca rahe che. AvA samAjamAM sarvatra baMdhubhAva hoya che. A sthitimAM Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 caturtha adhyAya brAhmarAjaya sivAya bIjuM koI rAjya hoI zake ja nahIM, ane jyAre devI saMpadAno samaSTirUpe chAsa thavA lAge che. tyAre samAjano Adarza ane tenAM guNakarmo nIcAM thavA lAge che. Avo samAja rajas ane tamasane vaza thaIne pazuvRtti dhAraNa karavA lAge che. jenA hAthamAM lAThI hoya che te ja samAjano zAsaka banI bese che. devI saMpadA dharAvatA lokonAM karmo svabhAvataH vahunahitAya vadhujhanasuravIya hoya che. te sivAyanI saMpadA dharAvatA lokonAM karmo svahitAya svasukhAya hoya che. A pramANe daivI saMpadA samaSTirUpe vyApta rahevAthI samAjamAM paropakAranuM calaNa hoya che. zAsaka ane samAja tema ja vyakti vyakti vacce paraspara hitasAdhanA hoya che. kyAreya kayAMya koI paNa prakArano joza ane arthavaparya hotAM nathI, sarvatra sAmya ane saMtoSa chavAyelA rahe che je mAtra brAhmarAjayamAM ja joI zakAya che, ane jyAre samAjamAM daivI saMpadAno pUrNarUpe lopa thaI jAya che tyAre samAjamAM sarvatra svArthasAdhanAnuM calaNa thaI jAya che. zAsaka ane samAja tema ja vyakti ane vyakti vacce paraspara arthadvaparya thaI jAya che. sarvatra vaiSamya ane asaMtoSa chavAyelA rahe che. A bAbato mAtra pAzava rAjayamAM ja hoya che. daivI saMpadAthI sAmyabuddhi ane AsurI saMpadAthI vaiSamyabuddhinI vRddhi thAya che. Ama je samAjamAM jeTalI daivI saMpadA hoya che temAM teTaluM sAmya ane emAM jeTalI AsurI saMpadA teTaluM tenAmAM vaiSamya hoya che. pUrNa sAmyathI brAhma rAjyanI ane pUrNa vaiSamyathI pAzava rAjyanI utpatti thAya che. saMkSepamAM devI saMpadA jyAre samaSTirUpe vyApta rahe che tyAre virATa zakti, ucca Adarza, bahujanahitecchA ane sAmyabhAva parAkASThAe pahoMcelo hoya che. jyAre daivI saMpadAno lopa thavA lAge che tyAre ukta sadgaNo ochA thavA lAge che ane rAjyo paNa kramazaH bhraSTa thatAM rahe che. A rIte tattva bhraSTa thavAthI mAtra rUpane kAraNe koI rAjaya zreyaskara hoI zakatuM nathI. A sthitimAM rUpa bhale game te hoya paraMtu tenuM pariNAma nikRSTa ja hoya che. jyAre tattva bhraSTa thaI jAya che tyAre dakSa zAsanarUpanA rAjyamAM zAsana kapaTI ane abhisaMdhAnamAM pravINa lokanA hAthamAM hoya che. pratinidhi zAsanarUpamAM pratinidhAna mAtra vizeSa vyaktionuM ja thatuM hoya che. zAsakaja zAsanarUpamAM zAsaka ane samAja vacce arthaparya thAya che. yuropa AnuM pratyakSa udAharaNa che. je vartamAnamAM eka prakAre rAjyarUponI jANe ke parIkSaNazALA baneluM che. rAjyonI A mahAparIkSaNazALAmAM zAsakaja zAsana ane pratinidhi zAsananI parIkSA thaI gaI che ane have dakSazAsananI kasoTI thaI rahI che. paraMtu yuropanI dazA koIpaNa prakAranA rAjyamAM sArI nathI thaI. sArI to zuM AnAthI paNa vadhAre ciMtAjanaka thAta. jo eziyAkhaMDamAM thoDAka vizeSa durguNo na pravezI gayA hota, suejha nahera khodatI vakhate misara bhUlAvAmAM na paDyuM Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daizika zAsra hota ane bhAratane potAnA daizikadharmanI vismRti na thaI hota to Aje IMglenDanAM arthazAstra ane daizikazAstra tadana judAM ja prakAranAM hota. yuropanI Aje je kaMI paNa sArI dazA dekhAya che te tenAM rAjyarUponuM pariNAma nathI paNa vizvanA anya dezonA durguNonuM pariNAma che. e yAda rAkhavuM joIe ke jAtiono udaya sarvadA mAtra AtmaguNone kAraNe ja thato nathI. te kyAreka kyAreka to tenI AsapAsanI jAtionA arthaguNone kAraNe paNa thato hoya che. tAtparya e che ke tattvanI unnati thayA sivAya rAjya ane samAjanI vAstavika unnati kyAreya thaI zakatI nathI. jema jema rAjyatattvamAM parivartana thAya che tema tema samAjamAM tenuM pariNAma dekhAya che. badhAM ja bhadra rAjyomAM nimnalikhita bAbato sarvasAmAnya hoya che. 1. prajAnA sukhe du:khe rAjya paNa sukhI ke duHkhI thAya che. 2. zAsaka sadA prajAne anukULa hoya che. 3. zAsananIti spaSTa ane saraLa hoya che. 69 4. zAsaka niHzaMka ane prajA nirbhaya hoya che. 5. zraddhA, saMtoSa ane vizvAsa samaSTigata hoya che. bhraSTa rAjyomAM nimnalikhita bAbato sarvasAmAnya hoya che. 1. prajAnA sukhaduHkhamAM rAjya udAsIna rahe che athavA tethI viparIta bhAvanA hoya che. 2. zAsaka prajA vacce sadA arthavaiparya hoya che. 3. zAsana nIti kuTila ane durgama hoya che. 4. zAsaka prajA pratye zaMkAzIla ane prajA zAsakathI bhayabhIta rahe che. 5. aMdhazraddhA, asaMtoSa, avizvAsa samaSTigata hoya che ane haMmezAM utpAta ane viplava thatA rahe che. bhadra rAjya ane bhraSTa rAjyomAM uparokta pAMca prakAranA taphAvata hoya che. te sivAya bIjA be prakAranA taphAvata paNa hoya che. 1. bhadra rAjyonuM parivartana dhIme dhIme ane kramapUrvaka thAya che. bhraSTa rAjyonuM parivartana zIghra ane krama sivAya thAya che. 2. bhadra rAjyonI sthiti prajAnI samRddhi ane abhyudaya para nirbhara hoya che jyAre bhraSTa rAjyonI sthiti kUTanIti para nirbhara hoya che. yavanAcArya erisToTalanA mata anusAra bhraSTa rAjyonI sthiti mATe nIcenI bAbato Avazyaka che. 1. prajAne daridra ane nIca vRttinI banAvavI. Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha adhyAya 2. lokomAM paraspara vizvAsa na rahevA devo. 3. prajAne nisahAya ane pauruSahIna banAvIne koI kAma mATe lAyaka na rAkhavI. koI daridra ane nIca vRttiyukta vyaSTi athavA samaSTi rAjyanI virUddha uThAva karI zakatI nathI tethI bhraSTa rAjyonI khera tyAM sudhI ja rahe che jyAM sudhI lokomAM paraspara vizvAsa hoto nathI. niHsahAya ane pauruSahIna dazAmAM rAjayano pratirodha karavo asaMbhava hoya che ane asaMbhava jaNAtI vAtamAM koI hAtha nAkhavA IcchatuM nathI. A rIte loko daridra, nIcavRttinA, paraspara avizvAsI, niHsahAya ane pauruSahIna hovAthI koInA manamAM rAjyano virodha karavAno vicAra uddabhavato nathI. A vAto para bhraSTa rAjyonI sthiti nirbhara hoya che tethI A traNa bAbato arthAta lokone daridra ane nIca vRttinA banAvavA, lokomAM paraspara vizvAsa na rahevA devo tathA prajAne niHsahAya ane pauruSahIna banAvavI te bhraSTa rAjyono mukhya udezya hovo joIe. vistArapUrvaka ema kahevuM joIe ke ucca AkAMkSAvALA lokone vazamAM rAkhavA, vazamAM na rahI zake tevA tejasvI lokone dezanikAla karavA, lokane milana samAraMbha, samAja samiti tathA zikSaNa saMbaMdhI vAto na karavA devI, zaheramAM AvelA videzIonI khUba sArasaMbhALa rAkhavI, emanI pAchaLa paDavuM, lokone gulAma jevA banAvIne temanAmAM ucca vicAro pravezavA na devA, lokonA vicAro ane kAryonI jANakArI meLavavA guptacaronI jALa phelAvavI, jyAM jayAM sabhAo thAya tyAM pahelethI ja jAsUsone mokalI devA, jAsUso ane khabarIono bhaya phelAvIne lokone mokaLAzathI vAto karatA baMdha karAvI devA, lokonI pravRttionI tatkALa jANakArI meLavI levI, temanAmAM laDAIjhaghaDA karAvavA, mitramitra vacce, kisAna ane jamInadAronI vacce, sainika ane saradAranI vacce, garIba ane dhanavAnanI vacce, phUTa paDAvavI, prajAne sadA taMga rAkhavI, karaverA vadhAratA rahevuM, laDAIjhaghaDAomAM pravRtti rAkhIne prajAnuM dhyAna haMmezAM bIjI tarapha ja rAkhavuM, strIone vairAcArI tathA gulAmone khuza rAkhavAno prayatna karatA rahevuM, jethI strIo potAnA puruSo ane gulAmo temanA mAlikonAM rahasyo pragaTa karI de, mUrkha mukhI ane nIca khuzAmatakhoronuM sanmAna karavuM, duSTa nIca khuzAmatakhorone sArA samajavA, udAra svAtaMtryapremI lokonI dhRNA karavI, temanI pratye niSphara vyavahAra karavo, saMkSepamAM e badhA ja upAyo upayogamAM levA joIe ke je pArasI ane barbara rAjyo dAsatvane cirasthAyI karavA mATe upayogamAM letAM hatAM. bhraSTa rAjyoe A uparokta upAyo sivAya nIce jaNAvelA upAyo paNa upayogamAM levA joIe. bhraSTa rAjayoe bhadra rAya jevA dekhAvAno prayatna Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daizika zAstra karavo.potAnI zakti ane adhikArone surakSita rAkhavAno pUrNa prayatna karavo. Icchuka anicchaka badhAne potAnA adhikAra nIce rAkhavA. yukti ane cAturyathI potAnI dareka vAta para bhadra rAjayano DhoLa caDhAvI rAkhavo, sArvajanika arthanI khUba ciMtA karavI, jamA kharcano barAbara hisAba rAkhavo, evuM darzAvatA rahevuM ke prajA pAsethI kararUpe prApta thanAruM dhana prajAnA ja kAmamAM vaparAya che, nahIM ke vyaktigata kAryamAM, prajAne AkrAMta rAkhavA mATe haMmezAM uMcuM ane prabhAvazALI vyaktitva rAkhavuM, nItijJa hovAno DoLa karatA rahevuM, bhogavilAso sImita mAtrAmAM hovA athavA ochAmAM ochuM prajAne tevuM ja manAvavuM, chaLa kapaTa dvArA lokonA manamAM e vAta ThasAvI devI ke temanA cAritryanuM rakSaNa thAya che. pahelAMnAM rAjayo karatAM potAne sArA dekhADavAno prayatna karavo, zaherone suMdara ane samRddha rAkhavAno prayatna karavo jethI te rAjya prajArakSaka hovAnuM dekhAI Ave, sadA Astika veSa dhAraNa karI rAkhavo, svataMtra na thavA devA mATe guNavAnono paNa Adara karavo jethI potAnA lokothI alaga thaIne videzIone maLI javAno teo prayatna kare, pariNAme te pakSahIna thaIne nakAmA banI jAya ane svataMtra thavAno prayatna ja na kare. sAruM kArya pote ja karavuM ane kharAba kAryo potAne AdhIna loko pAse karAvavAM, koIneya vadhAre AgaLa vadhavA na devA ane vizeSa vizeSa vyaktione to jarAya AgaLa AvavA na devI, lokomAM paraspara meLa ane sahAnubhUti na thavA devAM, koI ucca pada athavA adhikAra mATe nisteja manuSyone pasaMda karavA, dhIre dhIre avyakta rIte prajAnuM sarvAharaNa karavuM, prajA sAthe koI paNa prakAre zArIrika asabhya vyavahAra na karavo, potAnA prANanI paravA na karanArA lokathI sAvadha rahevuM, dhanavAna ane nirdhana bannenuM samAna rakSaNa karavuM, koI eka bIjAnI hAni karI zake teTalI zakti ja na rahevA devI, vizeSa sAmarthyazALI lokone potAnA pakSamAM laI levA. A upAyathI dareka prakAranA virodha ane viplava ekadama zAMta karI daI zakAya che. A prakAranA upAyo ApaNA kaNika ane kauTilya nAmanA AcAryoe paNa batAvyA che. paraMtu bhraSTa rAjyo bhale koIpaNa prakAranI kUTanItino upayoga kare to paNa teo ciraMjIva thaI zaktAM nathI, kAraNa ke khoTo vyavahAra lAMbA samaya sudhI sahAyatA karI zakato nathI. AvAM rAjyo kAM to prajAnA kodhAgnimAM bhasma thaI jAya che athavA temanA abhinaya para paDado paDIne dezarUpI nATakazALAmAM parAjayano praveza thaI jAya che. pararAjaya mukhyatve be prakAranAM hoya che. (1) datrimaka (2) draumuSAyaNaka Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha adhyAya datrimaka rAjaya ene kahevAya che jemAM zAsana evA videzIonA hAthamAM hoya che jemaNe potAnA deza sAthe saMbaMdha viraccheda karIne svayaMne zAsita deza sAthe joDI dIdhA hoya, jema ke bhAratamAM mogala rAjaya. vaLI datrimaka rAjyanA paNa be prakAra che. (1) godhaka ane (2) mahiSadhuka godhuka evA datrimaka rAjane kahevAya che je prajArUpI gAyane duHkha ApyA vagara tenI sukhasamRddhinI upekSA karyA vagara tene dohIne maLatI vibhUtino upabhoga kare che. jema ke bhAratamAM akabaranuM rAjya. mahiSadhuka evA datrimaka rAjyane kahevAya che je prajApIDana karIne prajAnA hitaahitanI upekSA karIne baLapUrvaka nIcovelI vibhUtino upabhoga kare che. jema ke bhAratamAM allAuddInanuM rAjaya. drimuSAyaNaka rAjya evA rAjayane kahevAya che jemAM zAsana evA videzI lokonA hAthamAM hoya che jemano potAnA deza sAtheno saMbaMdha pUrvavat rahe che ane je zAsita dezane potAnI bhogya vastu samaje che. jema ke AphrikAmAM yuropIyonI vasAhato. vaLI draumuSAyaNaka rAjyanA paNa be prakAra hoya che (1) vizasituka (2)vyApaka. vizasitRka evA draumuSAyaNaka rAjyane kahe che je vidhipUrvaka kramazaH zAsita jAtine naSTa karIne potAnI jAtine puSTa kare che. jevuM vaidikakALamAM dastuo para AryonuM rAjya hovanuM kahevAtuM hatuM. vyAdhaka evA draumuSAyaNaka rAjayane kahevAya che je koI paNa krama vinA, koI paNa niyama vinA zAsita jAtine naSTa karIne potAnI jAtine puSTa kare che. jema ke amerikAmAM spenanuM rAjya. A badhAM prakAranAM rAjayomAM saMyogathI bIjAM paNa aneka prakAranAM para rAjyo bane che. pararAjyamAM bheda hovAnAM mukhya be kAraNo che. zAsakono potAnA deza sAtheno saMbaMdha ane bIjuM zAsita jAtimAM virATanI avaziSTa mAtrA. zAsakonA svadeza saMbaMdha anusAra temanuM, zAsita jAti sAthe arthavaparya hoya che, kAraNa ke je je videzI zAsakano potAnA deza sAthe jeTalo saMbadha cAlu rahe che teTaluM ja tene potAnI jAtinuM bharaNapoSaNa karavuM paDe che, ane teTalA pramANamAM zAsita jAti sAthe tenuM arthavaparya hoya che. jyAre videzI zAsakano potAnI jAti sAtheno saMbaMdha puro thaI jAya che tyAre tene potAnI thoDI ja vyaktionuM bharaNa poSaNa karavuM paDe che, nahIM ke samasta jAtinuM. Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daizika zAsa II AthI zAsita jAti sAthe tenuM arthavaparya vadhAre hotuM nathI. zAsita jatimAM virATa jeTalo vadhAre avaziSTa rahe che teTalA pramANamAM videzI zAsaka ochuM damana karI zake che. kAraNa ke siMhanA baccAnI koI satAmaNI karavA IcchatuM nathI, na to koInI IcchA kAMTALA mArga para cAlavAnI hoya che ke na to koI virATa jAtino roSa vahoravAnuM sAhasa kare che. paraMtu baLadanI kAMdha para badhA ja dhUMsarI mUke che. badhA ja makhamala para cAlavAnuM pasaMda kare che. virATahIna jatino mArga badhA ja ruMdhe che. A rIte zAsita jAtimAM virATanA aviziSTa pramANa anusAra pararAjyanI zAsana paddhati nirdhArita thatI hoya che. AthI jo videzI zAsakano potAnA deza sAtheno saMbaMdha tUTI gayo hoya ane jo zAsita jAtimAM virATanI zeSAMza mAtrA vadhAre hoya to rAjaya godhaka rUpe rahe che je zAsita jAtimAM virATanI zeSAMza mAtrA ochI hoya to rAjya mahiSaka rUpe rahe che. jo zAsakono potAnA deza sAtheno saMbaMdha pUrvavata hoya ane zAsita jAtimAM virATanI zeSAMzamAtrA vadhu hoya to rAjya vizAsitRka rUpe hoya che ane jo zAsita jAtimAM virATanI zeSAMzamAtrA ochI hoya to rAjya vyApaka rUpe rahe che. datrimaka ane draumuSAyaNanA rAjayomAM mULabhUta rIte mAtra A eka sUkSma taphAvata hoya che ke datrimaka rAjayano potAnA deza sAthe koI saMbaMdha hoto nathI, jyAre draumuSAyaNaka rAjayano potAnA deza sAthe pUrvavata saMbaMdha cAlu rahe che. paraMtu pariNAmanI daSTie A rAjayo vacce mahattvano bheda hoya che. eka e ke datrimaka rAjayamAM zAsita jAtinA arthasAdhanAnA upAyomAM bahudhA parivartana thatuM nathI. kyAreka to temAM pahelAM karatAM paNa sudhAro thAya che. paraMtu draumuSAyaNaka rAjyamAM zAsita jAtinA arthasAdhanAnA upAyo dina pratidina kSINa thatA hoya che. bIjuM e ke datrimaka rAjayo kyAreka kyAreka thoDI peDhIo pachI svarAjayamAM parivartita thaI jAya che athavA svarAjya jevA ja thaI jAya che, kAraNake potAnA deza sAtheno saMbaMdha chUTI javAthI datrimaka rAjyanA nAnA moTA karmacArIo prAyaH zAsita jAtinA loko ja hoya che. enI dareka prakAranI kAryavAhI bahudhA zAsita jAtinA loko dvArA ja thAya che. tenuM hita ahita badhuM ja zAsita jAtinA lokonA hAthamAM hoya che. virATa jAgrata thatAM anAyAse ja te svarAjyamAM parivartita thaI jAya che. athavA svayaM svarAjayanuM rUpa dhAraNa karI le che. paraMtu draumuSAyaNaka rAjya kyAreya svarAjyamAM parivartita thatuM nathI. ane jo thAya to paNa te judA ja prakAranuM svarAjya hoya che. temano zAsita jAti sAthe koI saMbaMdha hoto nathI. te zAsaka jAtinA lokonuM svarAjaya hoya che. jyAre zAsita jAti naSTaprAya thaI jAya che, tenI jAgRtinI saMbhAvanA ja rahetI nathI, ane zAsaka jAtinA loko baLa ane saMkhyAmAM paryApta thaI jAya che tyAre sarvathA temano AtmavizvAsa vadhI jAya che Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 caturtha adhyAya ane teo zAsita dezane ja potAno deza samajavA lAge che. potAnA pahelAMnA deza sAthe temane mamatA rahetI nathI. potAnI rAjyakAryavAhImAM temane potAnA pahelA dezano hastakSepa gamato nathI. AthI teo tenAthI svataMtra thavAnI pravRtti zarU kare che. ane jayAre teo temanI A pravRttimAM saphaLa thAya che tyAre temanuM rAjaya temane mATe svarAjyamAM parivartita thaI jAya che, nahIM ke zAsita jAtinA loko mATe. amerikAnAM saMyukta rAjyo ane osTreliyAnuM ripablika rAjya A prakAranA svarAjyanAM udAharaNo che. e vAtanuM smaraNa rahevuM joIe ke pararAjya lAMbA samaya sudhI godhaka rUpe rahI zakatuM nathI, kAraNa ke godhuka rAjya mATe cAra bAbatono saMyoga thavo joIe (1) rAjyanI sAtvika vRtti (ra) rAjyAdhikArIonuM sadAcArI rahevuM (3) zAsaka jAtinA loko zAsita jAtinA loko karatAM saMkhyAmAM ochA hovA ane (4) zAsita jAtinA lokomAM virATanI jAgRtinI saMbhAvanA rahevI. paraMtu Avo saMyoga lAMbo samaya TakI zakato nathI. AthI godhuka rAjyamAM upara darzAvyuM che tema samayAMtare kAM to svarAjyanA aMkura phUTe che athavA to te mahiSadhuka rUpa dhAraNa kare che, kAraNa ke godhuka rAjayamAM zAsita jAti taMdrALu banI jAya che. taMdrAne kAraNe tene videzI zAsananI Teva paDI javAthI te nisteja thatI jAya che. nisteja thavAthI temAM tamasa praveza kare che. tamoguNane kAraNe tenAM sukha, dhRti ane karma badhAM ja tAmasika thaI jAya che. AthI badhI rIte teno vinipAta thavA lAge che. tAratamya vicArathI zAsaka jAtino udaya zarU thAya che. tenAM mULa majabUta thatAM jAya che. teno svayaMmAM bharoso thavA lAge che. pariNAme te zAsita jAtinI upekSA karavA lAge che ane aMte godhuka rAjya mahiSadhuka rAjayanuM rUpa dhAraNa kare che. jo mahiSadhuka rAjyamAM virATano udaya na thAya ane zAsaka jAtinI saMkhyAmAM ghaNI vRddhi thaI jAya to zAsita jAti mATe TakI rahevuM agharuM thaI jAya che. kAraNa ke rAjyamAM dhIme dhIme badala thato hovAthI zAsita jAtine koI parivartana jaNAtuM ja nathI. te nidrAmAM ja rahe che. vaMzaparaMparAnI Tevane kAraNe te jAtimAM parAdhInatA e rIte abhiniveza banIne samAI jAya che je rIte kSaya koThe paDI jAya che. mahiSadhuka rAjyamAM lagabhaga badhI ja vAto godhuka rAjya jevI hoya che. phakta kyAreka mArakUTane kAraNe zAsita jAti cakaLa vakaLa thaI jAya che. jethI tene bahelAvavA mATe zAsakone potAnI zAsananIti badalavI paDe che. vizasitRka rAjayamAM zAsakonuM potAnA svArthathI ja zAsitonI bhautika sukhasamRddhi pratye dhyAna rahe che tema ja bIjI bAbato paNa godhaka rAjya jevI hoya che, paraMtu zAsita jAtinA tejanI sAthe ja tenI saMkhyAno paNa chAsa thato jAya che. godhuka Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daizika zAsra rAjyamAM je aniSTa pariNAma eka prakAre ja ane dhIme dhIme thAya che te ja pariNAma A rAjyamAM aneka prakAre ane zIghra thAya che. kAraNa ke godhuka rAjyanuM arthavaiparya zAsita jAtinI ekAdI vyakti sAthe hoya che, paraMtu vizasitRka rAjyanuM arthavaiSamya samasta zAsita jAti sAthe hoya che. 75 vyAdhaka rAjyamAM ughADechoga mArAmArI thatI rahe che. koInI paNa zarIrasaMpatti salAmata rahetI nathI. sarvatra pIDA, trAsa ane AtaMka vyApta rahe che, paraMtu A rAjyamAM nitya saMgharSane kAraNe zAsita jAtimAM tejano punarodaya thavAnI zakyatA rahe che. paNa A zakyatA tyAre ja hoya che jyAre pararAjye AraMbhathI ja vyAkarUpa dhAraNa karyuM hoya. vizasitRkamAMthI dhIre dhIre vyAdhakarUpa dhAraNa karatA rAjyamAM AvI zakyatA rahetI nathI. dhIme dhIme vyAdhakarUpamAM parivartita thayelA rAjyamAM zAsita jAtine kuSTharogInI jema potAnAM aMgono dAha jaNAto nathI. 52rAjyanI zAsananIti bahudhA AdhIna rASTranI prakRti para paNa nirbhara kare che. AdhIna rASTro cAra prakAranAM hoya che (1) vyAghraka (2) hastika (3) mahiSaka (4) surabhika virATanI zeSAMza mAtrAnA Adhikyane kAraNe je rASTranuM zAsana muzkela hoya che, jene vazamAM rAkhavA mATe vadhAre vyaya karavo paDe che ane temAMthI lAbha kaMI maLato nathI te vyAghaka rASTra kahevAya che. vyAghaka rASTra sAthe koI paNa prakAranI ramata koI karatuM nathI. tenI icchA pramANenuM zAsana tyAM cAle che. AvuM rASTra haMmezAM svataMtra thavAnI ciMtA karatuM rahe che ane eka vAra svataMtra thaI gayA pachI pharI koI tene baMdhanamAM rAkhI zakatuM nathI. virATanI zeSAMza mAtrAnI nyUnatAne kAraNe je rASTranuM zAsana muzkela hotuM nathI ane jene vazamAM rAkhavA mATe vyaya vadhAre karavo paDe che, paNa lAbha tenA pramANamAM ghaNo ocho thAya che tene hastika rASTra kahe che. hastika rASTramAM anunaya ane pralobhanathI thoDuM kAma kaDhAvI levAya che. temAM sukhanuM dhyAna rAkhIne zAsana thatuM hoya che. AvuM rASTra thoDA samaya pachI svataMtratAno svAda bhUlI jAya che, krodhavazAt kyAreka kyAreka svataMtra thavAno prayatna kare che paNa ekAda vAra svataMtra thayA pachI paNa tene baMdhanamAM nAkhavA mATe aneka prayatno thatA rahe che. virATanI zeSAMza mAtrA lopa thaI javAne kAraNe je rASTranuM zAsana sukara hoya che, jene vazamAM rAkhavA mATe vyaya ane zrama to karavo paDe che, paNa te anusAra lAbha paNa thAya che te mahiSaka rASTra kahevAya che. Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha adhyAya mahiSaka rASTramAM pralobhana ane tADana dvArA ghaNuM kAma levAmAM Ave che. AjIvikAnuM dhyAna rAkhIne zAsana karavAmAM Ave che. AvuM rASTra kyAreya svataMtra thavAno prayatna karatuM nathI ke svayaM AhvAna karatuM nathI. virATanI zeSAMza mAtrA naSTa thaI javAne kAraNe je rASTranuM zAsana atyaMta sukara hoya che, jene vazamAM rAkhavA mATe jarA paNa vyaya ke zrama karavA paDatA nathI ane jenA dvArA anAyAse aneka prakAranA lAbha paNa thatA rahe che tene surabhika rASTra kahe che. surabhika rASTra pAsethI prayatna vinA ja badhA prakAranAM kAma levAmAM Ave che. tenI tadana upekSA ane avahelanA karIne zAsana karavAmAM Ave che. AvuM rASTra svataMtratAnA darzanathI ja gabharAya che ane te pote ja baMdhana mATe AhvAna kare che. bhale koI paNa prakAranuM rAjya hoya paraMtu badhAnA udbhava, sthiti ane pralayanuM mULa kAraNa eka mAtra virATa che. jyAre jAtimAM virATa svastha hoya che tyAre rAjya bhadrarUpamAM hoya che. jyAre virATa asvastha hoya tyAre rAjya bhraSTa rUpamAM hoya che. jayAre virATa naSTa thaI jAya che tyAre rAjya videzIrUpamAM hoya che. jyAre naSTa thayelA virATanI zeSAMza mAtrA vadhAre hoya che tyAre rAjaya godhukarUpamAM hoya che. jema jema naSTa thayelA virATanI zeSAMzamAtrA ochI thatI jAya che. tema tema rAjya godhukamAMthI mahiSadhukamAM, mahiSadhukamAMthI vizasijhUkamAM ane vizasitukamAMthI vyApakamAM parivartita thatuM rahe che. have mImAMsA e vAtanI che ke kayuM rAjya zreSThatama che ane kayuM rAjya nikRSTatama. sAdhAraNa rIte vyApaka rAjya sauthI nikRSTa gaNAya che, paraMtu e yogya nathI. kAraNa ke moTe bhAge evuM jovA maLe che ke jene pravAhane anukULa vahevAnI Teva paDI jAya che te pravAhathI pratikULa tarI zakato nathI. khUba ghasavAthI nisteja lAkaDAmAM paNa agni prajvalita thAya che, paraMtu ThAMsIne rAkhyA vinA agnimAM paNa rAkha chavAI jAya che. te pramANe ja uttejita karyA sivAya manuSyamAM paNa tamasa AvI jAya che. Ama draumuSAyaNaka rAjayamAM vyApaka rAjaya eTaluM anarthakArI nathI hotuM jeTaluM vizasitRka hoya che. AthI vizasita rAjaya nikRSTatama hoya che. draumuSAyaNaka rAjaya karatAM datrimaka rAjayo zreSTha hoya che. kAraNa ke - (1) dramuSAyaNaka rAjyanuM arthaparya samasta zAsita jAti sAthe hoya che jyAre datrimaka rAjayanuM arthavaparya zAsita jAtinI thoDI vyaktio sAthe ja hoya che. (2) draumuSAyaNaka rAjyane tenI samasta jAtinuM bharaNapoSaNa karavAnuM hoya che, paraMtu datrimaka rAjyane mAtra thoDI ja vyaktionuM bharaNa poSaNa karavAnuM hoya che. Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daizika zAsa (3) draumuSAyaNaka rAjyanuM prajA sAthe haMmezAM arthavaparya rahe che, paraMtu datrimaka rAjayanuM prajA sAthe ghaNuM arthezya thaI jAya che. (4) draumuSAyaNaka rAjyamAM prajA naSTabhraSTa thaI jAya che, paraMtu datrimaka rAjyamAM te zAsaka jAtimAM vilIna thaI jAya che. (5) draumuSAyaNaka rAjyamAM zAsita jAtine arthAtisAra thaI jAya che, paraMtu datrimaka rAjyamAM AvuM thatuM nathI. (6) draumuSAyaNaka rAjyamAM zAsita jAti mATe svarAjya prAptinI koI saMbhAvanA rahetI nathI, paraMtu datrimaka rAjyamAM pahelAM darzAvyA pramANe AvI saMbhAvanA rahe che. datrimaka rAjayomAM mahiSadhuka karatAM godhuka zreSTha hoya che. kAraNa ke godhuka rAjayamAM rAjya ane prajA vacce paraspara prema zAMti ane sahacAra mahiSadhuka karatAM vadhAre hoya che. AthI pararAjyomAM vizasitRka sauthI nikRSTa ane godhuka sauthI zreSTha hoya che. ApaNA AcAryonA mata anusAra sauthI zreSTha pararAjya karatAM sauthI nikRSTa svarAjaya abhISTa gaNAya che. kAraNa ke - (1) pararAjyamAM zAsaka jAti ane zAsita jAtimAM citivaiparya hoya che. citivaiparyane kAraNe temanAmAM virATaparya paNa thaI jAya che, paraMtu zAsaka jAtinAM citi ane virATa svAbhAvika rIte prabaLa hoya che ane zAsita jAtinAM citi ane virATa kSINa thayelAM hoya che. AthI A prabaLa citi ane virATa dvArA zAsita jAtinAM citi ane virATa AkrAMta thaIne tvarita gatithI naSTabhraSTa thaI jAya che. citi ane virATa naSTabhraSTa thavAthI jAtinI evI ja dazA thAya che jevI caitanya ane prANa naSTa thavAthI vyaktinI thAya che, paraMtu svarAjyanA nikRSTarUpamAM paNa rAjya ane prajAnI vacce citi ane virATa vaiparya thatAM nathI. (2) pararAjyanA sauthI uttamarUpamAM paNa zAsita jAtinA virATanA punarodaya mATe aneka pratikULa kAraNo utpanna thaI jAya che. tethI zAsita jAtino punarodaya dina pratidina muzkela thato jAya che, paraMtu svarAjyanA sauthI nikRSTarUpamAM paNa virATanA punarodayanI saMbhAvanA yathAvat rahe che. tethI tenA punarodayanI AzA paNa rahe che. (3) svajAtIya kurAjyanuM arthaparya potAnI jAtinA mahAtvAkAMkSI loko sAthe hoya che, paraMtu parajAtinA surAjyamAM zAsaka jAtinuM arthaparya thAya che zAsita jAtinA guNavAna loko sAthe. Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 caturtha adhyAya (4) pararAjyamAM parabhASA ane parasAhityanAM mahattva ane pracArane kAraNe zAsita jAtinAM bhASA ane mahattva DhaMkAI jAya che, paraMtu bhASA ane sAhityanA udayAsta sAthe jAtinA udayAstano eka prakAre samavAya saMbaMdha hoya che. Ama pararAjyamAM zAsita jAtinA udayanuM eka mukhya kAraNa dabAI jAya che, paraMtu svarAjyamAM bhale koI paNa rUpamAM hoya, Ama thatuM nathI. (5) parArAjyanuM zAsita jAti sAthe arthavaparya svAbhAvika hoya che ane bemAMthI ekano nAza thayA vagara te jatuM nathI, paraMtu svajAtIya kurAjyanuM arthavaiparya kRtrima hoya che ane kRtrima upAyothI te dUra paNa thAya che. (6) pararAjyamAM zAsita jAtimAM pratibhA ane daizika dharmano udaya thaI zakato nathI ane kadAca thAya to paNa lAMbA samaya sudhI tenuM TakI rahevuM muzkela thAya che. zAsita jAtinAM AzAspada puruSaratnone pararAjyanI kopAgnimAM bhasma karI devAmAM Ave che ane emanI bhasmamAMthI te jAtinA kalaMkarUpa narAdhamo mATe khAdya taiyAra karavAmAM Ave che, paraMtu svarAjayamAM, bhale te koI paNa prakAranuM hoya, jAtimAM pratibhA ane daizika dharmanA saMskAra jaLavAI rahe che. ane temanA jAgRta thatAM ja dezanI kAyApalaTa thaI jAya che. gayelI lakSmI pAchI Ave che. e spaSTa che ke, svarAjyamAM pratyeka uttara rAjya karatAM pUrva rAjya zreSTha hoya che. AthI brAhma rAjya sauthI zreSTha gaNAya che. sAmyavAdIonuM eTale ke vartamAna soziyAlIsTonuM athavA bolsevikonuM Adarza rAjya paNa brAhma rAjya che, paraMtu prazna e che ke, vartamAna samayamAM brAhma rAjaya sAdhya thaI zake kharuM ? koI paNa vAtanI sAdhyatA athavA asAdhyatA tenAM deza-kALa-nimitta para nirbhara hoya che. e spaSTa che ke Aje sarvatra deza-kALa-nimitta AsurI saMpadAmaya thayelAM che. vizvarUpI nATakamAM pravezelA yuropanI karmabaMdhananI dhadhakatI jvAlA laIe athavA te nATakamAMthI niSkAsita thayelA eziyAnI taMdrAnI bhasma laIe to sarvathA e ja vAta jaNAya che ke vizvamAM dina pratidina devI saMpadAno chAsa thato jAya che. AsurI saMpadAnI vRddhi eTalI badhI thaI gaI che ke Aje rAjaya ane prajA vacce ghAsa lAkaDAM mATe, pitA putramAM vArasAhakka mATe, pati patni vacce anna vastra mATe mukadamAbAjI thaI rahI che. eka bAju deza-kALa-nimitta AvAM AsurI saMpadAyamaya, to bIjI bAju brAhma rAjyanuM mULa tattva che samaSTigata daivI saMpadA. AthI Aje brAhma rAjya sAdhya thaI zakatuM nathI. AvuM rAjaya phakta satyayugamAM hatuM jyAre dharmanAM cAreya caraNa astitvamAM hatAM. AjanA samayamAM jayAre dharmanAM traNa caraNo pUrNa kapAI gayAM che ane cothuM caraNa paNa ghaNuM kharuM kapAI gayuM che, tyAre sAmyavAdIonI kalpanA kyAM sudhI kAryamAM pariNata thaI zakaze e zaMkA che. temanI kalpanA niHsaMdeha uttama che. Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daizika zAstra 79 taduparAMta samasta samAjane daivI saMpadAmaya banAvavA karatAM thoDI vyaktione evI banAvavI te vadhAre saheluM ane susAdhya hoya che. jo thoDI vyaktione devI saMpadAmaya banAvIne zAsana temanA hAthamAM soMpavAmAM Ave ane temanI nItino pracAra karavAmAM Ave to pachI lokone brAhmarAjyanI AvazyakatA rahetI nathI. te sivAya asAttvika samayamAM pratinidhAna paddhati dvArA je zAsana thAya che temAM AsurI ane rAkSasI prakRtivALA loko AgaLa AvavAnI tathA daivI prakRtivALA loko pAchA paDavAnI saMbhAvanA vadhAre hoya che. bIjuM e ke jo rAjya eka vyaktinA hAthamAM hoya ane te bhraSTa thavAthI prajA sAthe tenuM arthavaparya thaI jAya to thoDo prayatna karavAthI te rAjya sudharI zake che. jo rAjya ghaNA lokonA hAthamAM hoya ane te bhraSTa thavAthI temanuM prajA sAthe arthavaparya thAya to ghaNA prayatno karavA chatAM te rAjyane sudhAravuM muzkela thaI jAya che. A bAbatono vicAra karIne ja ApaNA daizikAcAryoe rAjyanA rUpamAM parivartana karavAne badale zAsakonI daivI saMpadAmaya paraMparA utpanna karavAnuM abhISTa gaNyuM. jyAre vena rAjA jevo koI kuzAsaka utpanna thato to teno vadha karavAmAM Avato hato, paraMtu zAsana koI potAnA hAthamAM letuM nahotuM. pRthu rAjA jevA zAsakane utpanna karIne rAjaya tene soMpI daI upadravI rAjAono vadha karyo paraMtu rAjayanuM rUpa kyAreya badalyuM nahIM. kahevAnuM tAtparya e che ke Aje brAhma rAjya karatAM deva ane mAnava rAjya vadhu sukara ane susAdhya che. e yAda rAkhavuM joIe ke nAnA dezo mATe mAnava rAjya ane moTA dezo mATe daiva rAjya sarvottama hoya che. jarmana AcArya nijonA mata anusAra paNa monArka (dava athavA mAnava rAjya) sarvottama gaNAya che. svarAjya ane pararAjaya baMne karatAM juduM eka trIjA prakAranuM rAjya paNa hoya che je mukhya ane AdhIna rAjyonA saMyogathI bane che. AvuM rAjya dvandra rAjaya kahevAya che. dvandra rAjya traNa prakAranuM hoya che. uttama, madhyama ane adhama. je dvandra rAjyamAM mukhya ane AdhIna rAjyomAM mitrabhAva hoya che, mukhya rAjya AdhIna rAjayo pAsethI niyata samaye nirdhArita khaMDaNI ugharAvatuM hoya che, te sivAya AdhIna rAjya pUrNa svataMtra hoya che, tene uttama vandra rAjaya kahe che. AvA rAjyamAM mukhya rAjyane sAmrAjya ane AdhIna rAjayane sAmaMta rAjya kahe che. sAmrAjya padanI prApti mATe rAjasUya dvArA svayaMmAM bhagavAna viSNu jevA guNo darzAvavA paDatA hatA. je dvandra rAjyamAM mukhya ane AdhIna rAjyo vacce paraspara sevyasevaka bhAva hoya che, mukhya rAjya AdhIna rAjayanA kArabhAramAM hastakSepa kare che ane tene potAnI icchAnusAra cAlave che tene madhyama vandra rAjya kahe che. A rAjyanA mukhya rAjyane adhirAjya ane AdhIna rAjayane anurAjaya kahe che. adhirAjya pada prApti mATe rAjyasabhA dvArA potAno utkarSa darzAvavo paDe che. Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 caturtha adhyAya je kadra rAjyamAM mukhya ane AdhIna rAjyamAM paraspara bhoktA bhogya bhAva hoya che, mukhya rAjayanA hAthamAM ja badhA adhikAra hoya che, AdhIna rAjyane nAmamAtra adhikAra ApavAmAM Ave che tene adhama dvandra rAjya kahe che. A rAjyamAM mukhya rAjayane prarAjya ane AdhIna rAjayane uparAjya kahe che. prarAjya prApti mATe rAjyAbhiSeka dvArA potAnI zakti darzAvavI paDatI hatI. dvandra rAjyomAM paNa mULa tattvo daivasaMpadA ane virATa ja che. jyAre mukhya rAjyamAM daivI saMpadA ane AdhIna rAjyamAM virATano zeSAMza vadhAre hoya che tyAre dvandra rAjaya uttamarUpamAM hoya che. jyAre mukhya rAjayamAM devI saMpadAnI ane AdhIna rAjayamAM virATanA zeSAMzanI nyUnatA hoya che tyAre ja rAjaya madhyama rUpamAM hoya che. jyAre mukhya rAjayamAM AsurI saMpadAnuM Adhikya ane AdhIna rAjayamAM virATanA avazeSano sarvanAza thayelo hoya che tyAre dvandra rAjaya adhamarUpe hoya che. kanda rAjaya bahudhA be svarAjayonA saMyogathI athavA eka pararAjya ane eka svarAjayanA saMyogathI athavA be pararAjyonA saMyogathI bane che jemAM eka mukhya ane eka AdhIna rAjya hoya che, paraMtu kyAreka kyAreka mukhya rAjyo aneka paNa thaI jatAM hoya che. je vandra rAjayamAM mukhya rAjyo aneka hoya che tene sannipAta rAjaya kahevAya che. sannipAta rAjya cirasthAyI hotuM nathI. ApaNA daizikazAstra anusAranAM rAjayonuM varNana pUrNa thayuM che. sarakhAmaNI mATe keTalAka pAzcAtya mata anusAranAM rAjayonuM varNana paNa Avazyaka hatuM, paraMtu aneka kAraNosara te thaI zake ema nathI. eTaluM kahI zakAya ke pAzcAtya daizikazAstrano mULAdhAra erisToTalanuM poliTiksa che. te pramANe rAjaya cha prakAranAM hoya che. (1) monArka (2) erisTokrasI (3) sTeTa (4) TirenI (5) oligArDI (6) DemokrasI 1. je rAjyamAM sArvajanika hitArthe eka vyakti zAsana kare che te monArkI kahevAya che. 2. je rAjayamAM aneka paNa alpasaMkhyaka suyogya sajjano zAsana kare te erisTokrasI kahevAya che. 3. je rAjayamAM sArvajanika hita mATe lagabhaga samasta prajA zAsana kare che te sTeTa kahevAya che. 4. je rAjayamAM zAsakanuM hita mukhya hoya che te TirenI kahevAya che. 5. je rAjyamAM dhanavAnonuM hita mukhya hoya che te oligArnI kahevAya che. 6. je rAjyamAM nidhanonuM hita mukhya hoya che te DemokresI kahevAya che. Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dezika zAstra 81 A rAjyomAM chellAM traNa rAjyo pahelAM traNa rAjyonAM bhraSTa rUpa hoya che. A cha prakAranAM rAjyomAM je taphAvata che tenuM mukhya kAraNa che adhikArabheda. jyAre adhikArI prajAnA pratinidhi rUpa vaMzaparAparAgata eka manuSyanA hAthamAM hoya che tyAre rAjaya monArka rUpe hoya che. jyAre adhikAra prajAnA pratinidhirUpe vaMzaparaMparAgata alpasaMkhyaka aneka manuSyonA hAthamAM hoya che tyAre rAjya erisTokrasI rUpe hoya che. jyAre adhikAra svayaM prajAnA hAthamAM hoya che tyAre rAjya sTeTa rUpamAM hoya che. jyAre adhikAra vaMzaparaMparAgata eka svecchAcArI manuSyanA hAthamAM hoya che tyAre rAjya TirenI rUpe hoya che. jyAre adhikAra dhanavAnonA pratinidhionA hAthamAM hoya che tyAre rAjya oligArnI kahevAya che. jyAre adhikAra garIbonA pratinidhionA hAthamAM hoya che tyAre rAjaya DemokrasI rUpe hoya che. ukta cha rAjyo sivAya prAcIna yUnAnamAM eka vadhu rAjya hatuM je yajagneTa kahevAtuM hatuM. yajamneTa rAjayamAM eka vyaktine koI vizeSa kArya ane niyata samaya mATe pUrNa adhikAra ApIne cUMTavAmAM AvatI hatI ane te vizeSa kArya pUrNa thaI jatuM ane niyata samaya vItI jato tyAre te vyaktinA zAsanano aMta thato. sTeTa rAjyamAM rASTra jyAre moTuM hoya che to pratinidhAna paddhatino upayoga karyA sivAya rAjaya barAbara thaI zakatuM nathI. badhI ja vyaktionA hAthamAM zAsana hoI zake nahIM. AthI pratinidhionA hAthamAM zAsana ApavuM paDe che. rASTra moTuM hovAthI jo zAsana pratinidhionA hAthamAM hoya to te rAjya ripablika kahevAya che. erisTokrasI, oligArkI, DemokrasI ane ripablikamAM eTalo ja taphAvata che ke erisTokrasImAM pratinidhi AjIvana hoya che, oligArTImAM pratinidhi niyata samaya mATe hoya che, taduparAMta te dhanavAnonA ja pratinidhio hoya che. DemokrasImAM paNa te niyata samaya mATe ja hoya che paNa te pratinidhi nidhanonA hoya che. ripablikamAM te niyata samaya mATe hoya che ane badhAnA pratinidhi hoya che. - uparokta badhAM rAjayono lopa thaI gayo che. pAzcAtya daizikazAstra anusAra have vizvamAM mAtra cAra prakAranAM svarAjya ane traNa prakAranAM pararAjya zeSa rahyAM che. vartamAnamAM je svarAjya jovA maLe che te A pramANe che - rAjataMtra, parimita rAjataMtra, prajAtaMtra, saMyuktarAya. je rAjayamAM badhA adhikAra vaMzaparaMparAgata eka vyakti arthAt rAjyanA hAthamAM hoya che te rAjataMtra kahevAya che. je rAjyamAM thoDA adhikAra rAjAnA hAthamAM ane thoDA prajA pratinidhi maMDaLanA hAthamAM hoya che ane jyAre koI mahattvano viSaya upasthita thAya che tyAre rAjA ane Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha adhyAya prajApratinidhi maMDaLa paraspara saMmatithI kArya kare che te rAjya parimita rAjataMtra kahevAya che. je rAjyamAM badhA adhikAra prajApratinidhi maMDaLanA hAthamAM hoya che te rAjaya prajAtaMtra kahevAya che. je rAjayamAM thoDA adhikAra potapotAnA hita mATe ekatra thayelA rAjayonA potapotAnA hAthamAM hoya che ane thoDA vizeSa adhikAra badhAnA hitArthe eka moTA rAjyanA hAthamAM hoya che te saMyukta rAjya kahevAya che. A badhAM rAjyo erisToTalanA rAjyonI ulaTapherathI ja banelAM che jema ke rAjataMtra rAjaya kyAMka monArko rUpe hoya che to kyAMka TirenI rUpe, parimita rAjataMtramAM rAjA monArka athavA TAIranTano aMza hoya che, to pratinidhi maMDaLa kyAMka erisTokrasIno aMza, kyAMka oligArnIno aMza to kyAMka DemokresIno aMza hoya che. erisTokrasI athavA oligArnIno aMza asaradAra maMDaLImAM hoya che, sTeTa athavA DemokrasIno aMza prajApatinidhi maMDaLamAM hoya che. prajAtaMtra rAjyamAM thoDo aMza DemokrasIno to thoDo oligArnIno hoya che. vartamAna samayamAM yuropamAM eka bIjA ja rAjyanI carcA che. je bolsevika rAjyanA nAme oLakhAya che. A rAjya lagabhaka ripablika rAjya jevuM ja hoya che. ripablika ane A rAjyamAM taphAvata eTalo ja che ke ripablikamAM rAjyAdhikArIonI cUMTaNImAM saMmati mAtra arthazAstrIonI levAmAM Ave che ane rAjyAdhikArIonuM gaurava ane vetana paNa vizeSa hoya che; paraMtu bolsevika rAjyamAM rAjyAdhikArIonI cUMTaNImAM saMmati badhAnI levAya che tema ja gaurava ane vetanamAM rAjyAdhikArI ane sAdhAraNa kheDUta ke majUra vacce bhedabhAva rAkhavAmAM Avato nathI. bolsevika rAjya atyAre raziyA ane haMgerImAM sthApita karavAmAM AvI rahyuM che, lenina ane belAkuna nAmanI vyaktio tenA netA banI che; bolsevikonA mata anusAra vartamAna ripablika rAjya haLavA prakAranuM oligAA ja manAya che. vartamAnanA pAzcAtya daizikazAstra anusAra pararAjya traNa prakAranAM hoya che. (1) koloniyala (2) proTekaTareTa (3) DomineTa jayAre koI pararASTramAM zAsita jAti naSTaprAya thaI jAya che, zAsaka jAtinA keTalAka loko te rASTramAM vasI jAya che ane tyAM vaselA zAsaka jAtinA lokonA hAthamAM keTalAka rAjyAdhikAra hoya che ane keTalAka vizeSa rAjyAdhikAra zAsaka jAtinA potAnA deza0 rAjyanA hAthamAM hoya che tyAre rAjya koloniyala kahevAya che, jema ke keneDAnuM vartamAna rAjya. Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dezika zAstra 83 jyAre pararASTramAM thoDA adhikAra zAsita jAtinA rAjyanA hAthamAM hoya che ane keTalAka vizeSa rAjyAdhikAra zAsaka jAtinA rAjyanA hAthamAM hoya che tyAre rAjya proTekaTareTa kahevAya che, jema ke morokkomAM phrAnsanuM rAjya. jyAre pararASTramAM saMpUrNa adhikAra zAsaka jAtinA hAthamAM hoya che, tyAre rAjya DomineTa kahevAya che, jema ke bhAratamAM aMgrejonuM rAjaya. A jarmana yuddha pachI eka navA ja prakAranA menDeTa nAmanA pararAjyanuM nAma saMbhaLAya che. menDeTa eka prakAranuM paMcAyatI rAjya hoya che, jemAM aneka rAjaya saMyukta rIte koI pararASTranuM zAsana calAve che, paraMtu zAsanano vizeSa prabaMdha te saMyukta rAjayomAMthI koI ekanA hAthamAM ja hoya che. vartamAna pararAjyomAM zAsana pratinidhio dvArA thatuM hoya che. pratinidhinuM kartavya hoya che ke potAnI TIkA TippaNI sahita e zAsita pararASTranI bAhyAbhaMtarika avasthAnI sUcanA potAnA dezanI sarakArane ApavI. te sarakAra A sUcanA parathI pararASTra zAsana viSayaka nItine sUtrabaddha kare che. te sUtrane te pratinidhi vistRta karIne kAryamAM pariNata kare che. kAyado ghaDanArI sabhA dvArA te sUtrano vistAra karavAmAM Ave che. nyAyAlayo dvArA teno pracAra karavAmAM Ave che ane senA dvArA teno prabhAva abAdhita rAkhavAmAM Ave che. kAyado, nyAyapAlikA ane senA AjanAM pararAjyomAM AdhAra hoya che. A divasomAM havA ja evI vahe che ke vizvanA badhA ja dezo potapotAnAM rAjyothI asaMtuSTa che. DomineTa rAjayamAM zAsita jAtinA loko zAsaka jAtinA lokonA sahakAryathI navuM prajAtaMtra rAjya Icche che. proTekaTareTa rAjyamAM zAsita jAtinA loko zAsaka jAtinA hastakSepane dUra karIne potAnuM svAdhIna prajAtaMtra rAjya sthApavAno prayAsa karI rahyA che. koloniyala rAjyo potAnA mULa rAjaya sAthe saMbaMdha viccheda karIne svAdhIna thavA IcchI rahyA che. rAjataMtra rAjyonuM patana zrAvaNa bhAdaravAnA himaprapAtanI jema dhaDAdhaDa thaI rahyuM che. parimita rAjataMtramAM rAjAonA adhikArono astAcalagAmI bhagavAna sUryanI himAdrizikharanI pAchaLa prasarelI aMtima lAlimAnI jema niraMtara saMkoca thaIne prajAtaMtra rAjyanA aMkura dekhAvA lAgyA che. prajAtaMtra rAjayamAM adhyakSa athavA rAjyAdhikArIonuM kSaNika aizvarya lokone khaTakavA lAgyuM che. eTaluM ja nahIM sarvatra zeTha ane nokara aSADhanA airAvata meghonI jema TakarAvA lAgyA che. sarvatra bolzavijhama arthAt sAmyavAdanA saMskAra daSTigocara thavA lAgyA che. sAmyabhAva niHsaMdeha khUba sArI vAta che, paraMtu tyAre ja ke jyAre sarvatra niraMtara sukha, zAMti, sarvatra paraspara prema ane sahAnubhUti hoya ane nahIM ke tyAre, jyAre Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha adhyAya sarvatra satata duHkha, azAMti, sarvatra paraspara dveSa ane asUyA hoya. pahelA prakAranuM sAmya brAhma sAmya ane bIjA prakAranuM sAmya pAzava sAmya kahevAya che. ApaNA AcAryonA mata anusAra jyAM sudhI samAjamAM arthaparAyaNatA ane AsurI saMpadA rahe che tathA jyAM sudhI temAM daivI saMpadA samaSTigata thatI nathI tyAM sudhI brAhma sAmya asaMbhava hoya che. AthI temaNe rAjyanA rUpa karatAM rAjyatattvane vadhAre mahattva ApyuM. paraMtu pAzcAtyoe rAjya tattva karatAM rAjyarUpane mahattva ApyuM che. ApaNAM ane pAzcAtyonAM daizika zAstro vacce A moTo taphAvata che. varNAzrama vibhAga pahelA prakaraNamAM darzAvAyuM che ke pratyeka rAjaya samAjanA virATanI avasthAnuM rUpAMtara ja hoya che, arthAt samAjamAM jevI virATanI avasthA hoya che tevuM ja rAjaya hoya che. virATanI utamAvasthAmAM uttama rAjaya, madhyamAvasthAmAM madhyama rAjaya ane amAvasthAmAM adhama rAjya hoya che. AthI A prakaraNamAM e vAtanI mImAMsA che ke virATanI uttamAvasthA TakAvI rAkhavA mATe samAja kevo hovo joIe. ApaNA AcAryonA mata anusAra uparokta vAta mATe samAjamAM dharma samaSTigata hovo joIe, paraMtu dharma eTale zuM? daizika zAstra anusAra manuSyanA paraspara pratyarthI sahaja guNonI sAmyavasthAnI dhAraNA arthAt manuSyamAM svAbhAvika rIte ja athavA sannikane kAraNe je aneka pratidvandI guNo AvI jAya che temanI samatA TakAvI rAkhavI te dharma kahevAya che. dharmanI paribhASA samajavA mATe e yAda rAkhavuM joIe ke (1) bhagavatI prakRtie manuSyane eka bAju to sAmAjika jIva banAvyo che, jemAM temanI vacce samatAnI atIva AvazyakatA hoya che, jyAre bIjI bAju tene ahaMkAranuM eTaluM vadhu pramANa ApyuM che ke te potAnA atyalpa lAbha mATe eka bIjAnI mahA hAni karavA tatpara rahe che. (2) eka bAju, manuSyanI AdhijIvika pravRtti manuSya samAjane vadhu vadhavA devA mAgatI nathI, to bIjI tarapha tenI Adhicittika pravRtti sahAnubhUti rUpe tenI vRddhi karavA Icche che. (3) eka tarapha viveka manuSyane mahattvanA pagathiye rAkhavA Icche che to bIjI tarapha tRSNA tene nIcatAnI khAImAM dhakelatI rahe che. (4) eka bAju buddhi tene AMtarika sukha pratye khece che to bIjI bAju Idriyo tene bAhya sukha tarapha laI jAya che. Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dezika zAstra 85 (5) eka tarapha citi zakti manuSyane devatva tarapha laI jAya che to bIjI bAju viSayavAsanA tene pazutva tarapha kheMce che. (6) eka bAju manuSya triguNAtIta puruSa tarapha javA Icche che to bIjI bAju triguNAtmaka prakRti tene potAnI tarapha khece che. (7) dIrghakAlIna pratidvanI saknikarSone kAraNe manuSya svabhAvamAM AvAM bIjA aneka vaiparyo utpanna thaI jAya che. manuSyanA ukta pratyarthI guNomAM eka nyUna ane bIjo adhika hovAthI tenI avasthA aprAkRtika thaI jAya che. manuSyanI prAkRtika avasthA jALavI rAkhavA mATe ukta pratyArthI guNonI sAmyavasthAnI dhAraNA atyaMta Avazyaka che. daizika zAsa anusAra A dhAraNA e ja dharma kahevAya che. uparokta pratyarthI guNonuM vaiSamya jyAre samaSTigata hoya che tyAre samAjanA lokomAM paraspara arthadvaparya thaI jAya che. athavA te niHsahAya thaIne parabhogya thaI jAya che. AthI dharmane samaSTigata karavo arthAta samAjamAM ukta pratyarthI guNonI sAmyavasthA jALavI rAkhavI te daizikazAstranI parA niSpatti manAya che. daizikazAstranI A parA niSpatti mATe samAjamAM zreSTha buddhi, utkaTa pauruSa, paryApta artha ane yatheSTa avakAzano saMyoga thavo joIe. samAjamAM A cAra bAbato paikI eka paNa nahIM hovAthI athavA te sAdhAraNa staranI hovAthI ukta pratya guNonI sAmyavasthAnI dhAraNA thaI zakatI nathI. zreSTha buddhino, utkaTa pauruSano, paryApta arthano ane yatheSTa avakAzano saMyoga karavA mATe samAjamAM paryApta saMkhyAmAM cAra prakAranA pravINa manuSyo hovA joIe; eka e jeo samAjamAM zreSTha buddhi jALavI rAkhe. bIjA e jeo samAjanA utkaTa pauruSanuM yogakSema sAcave. trIjA e jeo samAjamAM arthanuM paryApta upArjana ane vitaraNa karatA rahe ane cothA e jeo samAjane moTI moTI vAto vicAravA mATe ane karavA mATe yatheSTa avakAza ApatA rahe. paraMtu AvA pravINa manuSyo apratikULa janmajAta saMskAro vinA, AjanA anukULa sannikarSomAM anukULa zikSaNa meLavyA vinA tathA anukULa AdhAra ane preraNA vinA utpanna thaI zakatA nathI. koI paNa samAjamAM AvA pravINonI paryApta saMkhyA hovI ghaNI muzkela che. A muzkelIne kAraNe AcArya pleTo ane temanA suyogya ziSyane temanA daizika siddhAMta asAdhya jaNAyA, paraMtu ApaNA AcAryoe A samasyAne varNAzrama dharma dvArA ukelIne uparokta parA niSpattine atyaMta saraLa ane sukara banAvI che. A dharma pramANe guNakarmavibhAga anusAra ApaNA samAjanA cAra vibhAga karavAmAM AvyA. pratyeka vibhAgane eka eka kArya soMpavAmAM AvyuM. koIne buddhi Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 caturtha adhyAya saMbaMdhI, koIne pauruSasaMbaMdhI, koIne arthasaMbaMdhI, tathA koIne avakAza saMbaMdhI. pratyeka vibhAgane potAnA kAryamAM pravINa banAvavA mATe Adhijananika ane AdhyAtmika zAstrano upayoga karavAmAM Avyo. A cAra vibhAga cAra varNanA nAme oLakhAyA. vidyA dvArA samAjamAM zreSTha buddhinuM yogakSema ane samAjanI svAbhAvika svataMtratAnI rakSA karanAro varNa brAhmaNa varNa kahevAyo. baLa ane vIrya dvArA samAjamAM pauruSa jALavI rAkhanAra ane samAjanI zAsanika svataMtratAnI rakSA karanAro varNa kSatriya varNa kahevAyo. artha dvArA samAjamAM zrI samRddhine jALavI rAkhanAra ane samAjanI Arthika svataMtratAnI rakSA karanAro vaizya varNa kahevAyo. zArIrika zrama ane sevA dvArA samAjane yatheSTa avakAza ApanAra ane samAjanI AvakAzika svataMtratAnI rakSA karanAro varNa zUdra varNa kahevAyo. je guNakarmonA AdhAre mleccha vagere jAtiothI Arya jAti alaga mAnavAmAM AvI, jenA AdhAre Arya jAtimAM varNa vibhAga karavAmAM AvyA che te svAtaMtryaprema ane svAtaMtryadAna che. arthAta anAryo karatAM AryomAM vadhAre ane vAstavika svAtaMtrya prema ane svAtaMtryadAna hoya che, ane zUdro karatAM vaizyomAM, vaizyo karatAM kSatriyomAM ane kSatriyo karatAM brAhmaNomAM vadhAre ane vAstavika svataMtratA prema ane svataMtratAdAna hoya che. viSayabhoga arthe svataMtratA prApta karavI te mleccha guNa ane bIjAnI svataMtratAnuM haraNa karavuM te pleccha karma kahevAya che. svataMtratA mATe viSayabhogono tyAga karavo e AryaguNa ane bIjAnI parataMtratA dUra karavI te Aryakarma kahevAya che. svabhAvathI je svataMtratAnA cAhako hatA, je peDhI dara peDhI mAnavI svataMtratAno upabhoga karatA rahyA hatA, je prakRtinA baMdhanamAMthI paNa mukta thavAnA upAyo zodhatA rahetA hatA, je niSkAmapaNe badhAne ja svataMtra karavAnI pravRtti karatA hatA teo brAhmaNa kahevAtA hatA. svabhAvathI jeo svataMtratAnA cAhako hatA, jemane mAnavI svataMtratAno anubhava thayelo hato, jemanI pravRtti pUrNa svataMtratA pratye ja rahetI hatI, jeo svataMtratAnA rakSaNArthe potAnA prANa hAthamAM laIne pharatA hatA, je niSkAmapaNe badhAnI svataMtratAnuM rakSaNa karatA hatA teo kSatriya kahevAtA hatA. svabhAvathI jeo svataMtratAnA cAhako hatA, jemane mAnavI svataMtratAno kaMIka aMze paricaya hato, je pUrNa svataMtratAne sArI samajatA hatA, je svataMtratAnI rakSA arthe Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daizika zAstra arthatyAga karatA hatA, jeo niSkAmapaNe badhAnI Arthika svataMtratAnuM rakSaNa karatA hatA teo vaizya kahevAtA hatA. svabhAvathI jeo svataMtratAnA cAhako hatA, jemane mAnavI svataMtratAno ocho anubhava hato, pUrNa svataMtratA jemanI samajaNamAM ja AvatI na hatI, je svataMtratA arthe koI tyAga karatA nahotA, je phalecchA sahita badhAnI AvakAzika svataMtratA jALavI rAkhatA hatA teo zUdra kahevAtA hatA. jyAM sudhI pratyeka varNa potapotAnA dharmanuM yogya rIte pAlana na kare tyAM sudhI varNa vibhAganuM hovuM na hovuM sarakhuM ja hoya che. varNadharmanuM pAlana karavA mATe tyAga ane sAmAjika vibhUtinA saMyamanI AvazyakatA hoya che. tyAga sivAya koI potAnA varNadharmanuM pAlana karI zake nahIM. e sArI rIte samajI zakAya ema che ke je varNanA hAthamAM potAnI jAtinAM buddhi vivekanAM yogakSema hoya temanAM potAnAM buddhi ane viveka ati nirmaLa hovAM joIe. paraMtu viSayatyAga vinA koInI buddhi nirmaLa thaI zakatI nathI. AthI brAhmaNo mATe viSayatyAga Avazyaka manAyo. je varNanA hAthamAM potAnI jAtinI rakSA hoya teNe koI paNa aihika AzA rAkhyA vagara potAnA prANa nyochAvara karavA mATe sadA tatpara rahevuM paDe che. je varNanA hAthamAM potAnI jAtinuM bharaNapoSaNa hoya teNe mAtA samAna nirapekSa ane nirabhimAnI thavuM paDe che. je varNanA hAthamAM jAtinI sevA hoya teNe dharatI samAna nirIya ane sahiSNu thavuM paDe che. cAreya varNone samAja mATe samAna tyAga karavo paDe che. koI eka varNa tyAgathI vimukha thAya tyAre samAjamAM vaiSamya utpanna thaI jAya che. tyAga e ja daizikadharmano mukhya AdhAra che. AvA ja tyAganA pratApe ApaNA pUrvajoe evI suMdara samAja racanA karI hatI ke jene mATe yavanAcArya pleTo ane erisToTala lALa TapakAvatA rahI gayA. paraMtu tyAga bolavAmAM jeTalo sahelo che, teTalo ja AcaraNamAM adharo che. koI paNa samAjamAM dasa vIsa vyaktio tyAgI hoI zake che, paraMtu samasta samAjanuM tyAgI hovuM e sAmAnya vAta nathI. Avo samaSTigata tyAga koI AdhAra vinA saMbhavI zakato nathI. arthAt tyAga jAtigata thAya te mATe evuM koI nimitta avazya hovuM joIe, jenA thakI tyAga pratye lokonI ApoApa pravRtti thaI jAya. AdhAra vinA tyAga thaI zakato nathI. udAharaNa tarIke bhAratamAM Aje aneka evA yogI jovA maLe che je potAnA baMne hAtha sUkAI jAya tyAM sudhI upara uThAvelA rAkhIne tapa kare che paraMtu nakha kApIne pheMkI devAnuM kahevAmAM Ave to teo laDhavA taiyAra thaI jAya che. have prazna e che ke je potAnA baMne hAtha tyAgI zake che te zA mATe eka nakhano tyAga karI zakatA Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 caturtha adhyAya nathI. eno javAba e che ke, pahelA tyAgamAM Amukhika sukhanI AzAno AdhAra rahe che jethI baMne hAthano tyAga thaI zake che, paraMtu bIjA pakSe koI paNa prakArano AdhAra na hovAthI eka nakhano paNa tyAga thaI zakato nathI. A rIte ja dezika viSayamAM paNa pratyeka varNanA tyAga mATe koI AdhAra avazyameva hovo joIe. paraMtu te AdhAra mAtra vAgvilAsika nahIM paNa AdhijIvika ane Adhicittika hovo joIe. ApaNA AcAryonA mata anusAra A AdhAra traNa prakArano hoya che. (1) naimittika (2) naiskRtika (3) sAMskArika. naimittika AdhAra AbrahmAstaMbaparyata pratyeka jIva AnaMdanI zodhamAM ja rata hoya che. pratyeka jIva vadhAre sukha meLavavA mATe alpa sukhano tyAga kare che. jyAM adhika sukha ane alpa sukha vacce vaiparya hoya che tyAM badhA ja alpa sukhano tyAga karavA utAvaLA thaI jAya che. A siddhAMta anusAra dhyAnayoga dvArA pratyeka varNane evo nizcaya karAvI devAmAM Ave che ke viSaya sukha karatAM AdhyAtmika sukha ati zreSTha che. A prakArano nizcaya thaI jatAM tyAga sahelo thaI jAya che. A prakAranA nizcayathI utpanna thayelA tyAgano AdhAra naimittika AdhAra kahevAya che. e vAta spaSTa che ke manuSyane dhyAnayoganuM jeTaluM rasAsvAdana thatuM jAya che teTalI enAmAM tyAganI niSThA vadhatI jAya che. AthI prAcIna samayamAM pratyeka manuSyane dhyAnayogano abhyAsa karAvavAmAM Avato hato ane pratidina ochAmAM ocho be vAra A abhyAsa karavo paDato hato. kALakrame bagaDatAM bagaDatAM A dhyAnayoge vartamAna saMdhyopAsanAnuM rUpa dhAraNa karyuM che jeno thoDo ghaNo DhoMga Aje paNa ApaNA dezamAM sarvatra thato rahe che. paraMtu A DhoMgano paNa divase divase chAsa thato jAya che. naiskRtika AdhAra jayAre koI koIne mATe koIpaNa prakArano tyAga kare che tyAre tenA badalAmAM kaMIka meLavavAnI AzA rAkhe che. kaMI paNa meLavavAnI AzA rAkhyA vagara aihika daSTinA tyAgamAM koInI lAMbA samaya sudhI sthiti rahI zake nahIM. AthI jyAre koInI pAse koI prakArano tyAga karAvAya che tyAre tene kaMIka niSphati jarUra maLavI joIe. A prakAranI niskRtithI utpanna thayelo tyAgano AdhAra naiskRtika AdhAra kahevAya che. Adhicittika zAstra anusAra bhinna bhinna mAnasika pravRttinA manuSyone bhinna bhinna prakAranI niSphati ApavAmAM AvavI joIe. brAhmaNone gauravanI, kSatriyane aizvaryanI, vaizyane zrInI, zUdrane naizcittvanI. A naiskRtika AdhAranA saMskAra ApaNA samAjamAM Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daizika zAsra haju sudhI vidyamAna che. Aja sudhI brAhmaNanuM evuM gaurava che ke teo bhUdeva kahevAya che. Aje paNa moTA moTA rAjA mahArAjA temanAM caraNomAM mAthuM namAve che. moTA moTA zeTha zAhukAra temanI caraNaraja letA rahe che. koI paNa Arya saMtAnane yathArtha brAhmaNanuM apamAna karavAnuM sAhasa thatuM nathI. jeNe svataMtratAne potAnI ISTadevatA mAnI hoya, jeNe jAtinA sukha mATe potAnA aihika sukhano tyAga karyo hoya tene mATe AvuM gaurava anurUpa niSkRti che. prAcIna saMskArone kAraNe ApaNAM adhikAMza rAjyAsano para Aje paNa kSatriya virAjamAna che. ApaNA prAcIna rAjyomAM jyAM prAcIna prathA cAlI Ave che tyAM kSatriyo ja aizvaryanA adhikArI manAya che. jeNe potAnI jAtinA rakSaNa mATe potAnA prANa hoDamAM mUkyA hoya tene aizvarya sivAya bIjo kayo padArtha niSkRti rUpe ApI zakAya ? bhAratanAM badhAM ja hindu rAjyomAM, muslima riyAsatomAM, kyAMka kyAMka aMgrejI rAjyamAM paNa dhanADhya ziromaNi atyAra sudhI vaizyo ja che. lakSmI-zrInA pramodavanamAM vihAra karavAno adhikAra emano ja mAnavAmAM Ave che. potAnI jAtinuM pAlana poSaNa karanArA mATe A svAbhAvika niSkRti che. ApaNA dharmazAstra anusAra svAmIno mukhya dharma che sevakane sarvathA nizciMta rAkhavAno. prAcIna rivAjavALAM hindu gharomAM sevakone atyAre paNa evA ja nizciMta rAkhavAmAM Ave che. jeNe jAti hitArthe sevA dharma svIkAra karyo hoya tene mATe vaizcintya anurUpa niSkRti che, jene mATe manuSya mAtra utsuka rahetA hoya che. sAMskArika AdhAra 89 pUrvAbhyAsa vinA tyAganuM nirvahana thavuM atyaMta muzkela hoya che. kasoTI tarIke jema tema karelA tyAgathI aniSTa ja thAya che, nahIM ke zreya. AthI tyAgarUpI vRkSane sthira ane phaLadAyI banAvavA mATe yogya samaye vidhipUrvaka abhyAsa dvArA cittamAM tyAganA saMskArone daDha karavA paDe che. AvA prakAranA tyAgano AdhAra sAMskArika AdhAra kahevAya che. A AdhAra apAto hato brahmacarya dvArA. gRhasthAzramamAM praveza karatAM pahelAM pratyeka manuSyane tyAgano evo abhyAsa karAvavAmAM Avato hato ke tyAga tenAmAM AtmasAt thaI jato hato. upanayana vidhimAM AnI chAyA Aje paNa joI zakAya che. uparokta traNa prakAranA AdhArono saMyoga thavAthI tyAgamAM pUrNa niSThA AvI jatI hatI. jethI varNadharmanuM pAlana karavAmAM koI muzkelI rahetI nahotI. mAna, aizvarya, vilAsa ane vaizcittva sAmAjika vibhUtio kahevAya che. aihika dRSTimAM manuSya mATe AnA karatAM koI vastu vadhAre abhISTa hotI nathI. Ane mATe te Akho Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha adhyAya janmAro kArya karato rahe che ane tene mATe te kaMI paNa karavA tatpara rahe che. koI mAnane zreSTha samaje che, koI aizvaryane, koI vilAsane to koI naizcityane, paraMtu koI eka vibhUti karatAM vadhArene badhA ja zreSTha gaNe che. AthI je karma karavAthI aneka vibhUtio prApta thAya te karma badhA ja karavA lAge che ane ochI vibhUtio ApanAra karma badhA choDI de che. AthI varNadharmanuM pAlana karAvavA mATe sAmAjika vibhUtio ApanAra karma badhA choDI de che. AthI varNadharmanuM pAlana karAvavA mATe sAmAjika vibhUtionA saMyamanI AvazyakatA hoya che. A vibhUtionA evA vibhAga ane evo upayoga karavo jethI pratyeka varga potapotAnA dharmanuM pAlana karato rahe ane koI varNa potAnA dharmano tyAga karIne bIjA varNanA dharmamAM hastakSepa na karI zake tene sAmAjika vibhUtisaMyama kahe che. enI rIta AvI hatI. (1) eka varNane mAtra eka ja vibhUti ApavAmAM AvatI hatI. brAhmaNone phakta mAna, kSatriyone mAtra aizvarya, vaizyone vilAsa ane zUdrone mAtra naizcittva ApavAmAM AvatuM hatuM. taduparAMta jevuM mAna brAhmaNanuM rahetuM tevuM bIjA koInuM rahetuM nahIM. jevuM aizvarya kSatriyone maLatuM tevuM bIjA koIne maLatuM nahIM. jevA bhoga vilAsa vaizyane ghera rahetA tevA bIje kyAMya jovA maLatA nahIM. jevA nizcita zUdro hatA tevA bIjA koI rahI zakatA nahIM. (2) pratyeka varga mATe eka vibhUti nizcita rahetI hatI. arthAta vidyA vaDe potAnI jAti para upakAra karanArane mAna, baLa vaDe potAnI jAtinuM rakSaNa karanArane aizvarya, artha vaDe potAnI jAtinuM bharaNapoSaNa karanArane lakSmI, parizramathI potAnI jAti para upakAra karanArane naizcinya nizcita hatuM. Ano abhiprAya evo nathI ke baLa, dhana athavA parizrama dvArA potAnI jAti para upakAra karanArane mAna maLatuM nahotuM. vidyA, artha ke parizrama dvArA potAnI jAtinI rakSA karanArane aizvarya maLatuM nahotuM. tAtparya e che ke jeTaluM mAna vidyA vaDe jAti upakAra karanArane maLatuM hatuM teTaluM anya koIne maLatuM nahIM, jeTalI lakSmI artha dvArA jAnyupakAra karanArane ApavAmAM AvatI hatI teTalI anya koIne ApavAmAM AvatI nahIM, jeTaluM naizinya sevA dvArA jAyupakAra karanArane maLatuM hatuM teTaluM anya koIne maLatuM nahIM. (3) A vibhUtio jAnyupakArane anurUpa rahetI hatI. arthAtu potAnA varNadharmapAlana dvArA je jeTalo jAnyupakAra karatuM teTalI vibhUti tene maLatI hatI. jAyupakAra karyA vinA koI paNa A vibhUtinuM hakkadAra gaNAtuM nahIM. Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dezika zAstra 91 (4) A vibhUtio puraskArarUpe maLatI hatI. arthAta potAnA varNadharmanuM pAlana karyA sivAya koIne paNa A vibhUtio prApta thatI nahIM. mAtra brAhmaNa hovAthI na koIne mAna maLatuM, mAtra kSatriya hovAne kAraNe na koIne aizvarya maLatuM, mAtra vaizya hovAne kAraNe na koIne lakSmI prApta thatI ke mAtra zUdra hovAthI na to koI nizcita thaI zakatuM hatuM. (5) jyAM sudhI manuSyamAM daivI saMpadA paripUrNa rIte AtmasAta thaI jAya nahIM tyAM sudhI tenAmAM mAna, aizvarya, zrI ane nizcityano saMgama thavA devAmAM Avato nahIM. kAraNa ke temanI ekAeka prApti thatAM manuSya unmatta thaIne saMtulana khoI bese che. tenI buddhi bhraSTa thaI jAya che. taduparAMta temanA saMgamane joIne manuSya potapotAnA varNadharmane choDIne e kArya tarapha doDe che jemAM emano saMgama thayelo hoya che. A kAraNe ja Aje badhA ja varNanA loko potapotAnA varNadharmane tyAgIne sarakArI nokarI tarapha AkarSAI rahyA che ane nIcamAM nIca kAma karavAmAM paNa saMkoca anubhavatA nathI. (6) potAnA varNadharma sivAya koI manuSya bIjA varNanAM karma karI zakato nahIM, kAraNa ke AdhijIvika siddhAMta anusAra vaMzaparaMparAgata ane dIrdha saMnnikarSajanya anukULa karma karavAthI zAMti, saraLatA ane kauzalya prApta thAya che ane tethI viparIta karma karavAthI azAMti, vaikalya ane vikRti rahe che. AthI kahevAyuM che ke zreyAn svadharmo viguNaH paradharmAt svanuSThitAt / svadharme nidhanaM zreyaH paradharmo bhayAvahaH // A rIte naimittika, naiskRtika, sAMskArika AdhAro dvArA tyAgane sahelo banAvavAthI ane sAmAjika vibhUtisaMyama dvArA pratyeka manuSyane potapotAnA varNadharmamAM pravRtta karI zakAya che. paraMtu svadharmapAlananI zakti ane prAvINya sivAya ane te zakti ane prAvINyanA sadupayoga sivAya samAjane koI lAbha thato nathI, hAni ja thAya che. jyAre koI varNamAM svadharmapAlananI yogyatA hotI nathI tyAre samAjanI evI dazA thAya che jevI Aje bhAratanI thaI rahI che ane jyAre virATano kSaya thatAM koI varNamAM svadharmano durupayoga thavA lAge che tyAre samAjamAM anartha thaI jAya che. brahmakarmanA durupayogathI samAja naryA mUrNo athavA paDhatamUrNothI bharAI jAya che. kSAtrakarmanA durupayogathI samAjamAM mArakATa ane lUMTaphATa thAya che. vaizyakarmanA durupayogathI eka tarapha vividha prakAranAM durbasano ane durvilAsono pracAra thAya che to bIjI tarapha loko bhUkhe maravA lAge che. zUdra karmanA durupayogathI samAja paMgu banI jAya che. AthI varNa vibhAganA udezanI saphaLatA mATe manuSyomAM svadharmapAlananI ruci, zakti ane kauzalya hovAM joIe. paraMtu manuSyamAM AvI ruci, AvI zakti, AvuM Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha adhyAya kauzalya, AvI udAratA tyAre ja hoya che jyAre tenAM buddhi, mana, zarIranI anukULa racanA homa che. AvI racanA koIkamAM janmAMtara saMskArone kAraNe svabhAvataH thaI jAya che. nahIM to badhAmAM prayatnapUrvaka banAvavI paDe che. AthI daizikazAstra anusAra manuSyanA sAmAnya AyuSyanA cAra bhAga karavAmAM AvyA che. prathama bhAgamAM AdhyApanika zAstrAnusAra tenAM buddhi, mana ane zarIranI anukULa racanA karavAmAM AvatI hatI. dvitIya bhAgamAM tene te racanA anusAra potAnA deza mATe samAjanI sevA karavI paDatI hatI. dvitIya, tRtIya ane caturtha bhAgamAM yauvana vItI gayA pachI Adhilavanika zAstrAnusAra jyAre manuSyanI ukta racanAmAM vikRtinAM cihno daSTigocara thavA lAgatAM tyAre tene kramazaH gRhasthImAMthI dUra karavAmAM Avato hato. A cAra bhAga Azrama nAme oLakhAtA hatA. A cAra Azrama che brahmacarya, gRhastha, vAnaprastha ane saMnyAsa. brahmacarya AzramamAM dasathI cauda varSa sudhI gharathI alaga karIne bALakane nagarathI dUranA sthAne koI AdarzarUpa gurunA AzramamAM mokalI devAmAM Avato hato, jyAM rAjakumArothI mAMDIne tapasvI bALako sudhI badhAne eka sAthe eka ja prakAranA sAtvika bhojana ane sAttvika saksikarSa viSayaka niyamonuM pAlana karIne rahevuM paDatuM hatuM. tyAM zItoSNa, sukhaduHkha, mAnApamAnanI avahelanA karavI, parastrIne mAtRvata ane paradravyane loThavat jovAnuM tene AtmasAt karAvI devAmAM AvatuM hatuM. samasta aihika ane AmuSmika jJAnavijJAnamAM pAMDitya prApta karAvavAmAM AvatuM hatuM. vyAvahArika zikSaNa dvArA tene varNadharmamAM nipuNa banAvavAmAM Avato hato, tene tyAM dhyAnayogano rasAsvAda ane abhyAsa karAvavAmAM Avato hato, tenAmAM niSkAma buddhi utpanna karAvIne karmayoganuM zikSaNa ApavAmAM AvatuM hatuM. yauvanaprApti sudhI nitya A prakAranuM zikSaNa maLavAne kAraNe manuSyamAM eka tarapha tyAga, viveka ane ojanI vRddhi thatI hatI, to bIjI tarapha tenAmAM zAMti ane svadharmakauzalya AvI jatAM hatAM, jethI manuSyanAM buddhi, mana ane zarIra evAM thaI jatAM jevAM dharma, artha, kAma ane mokSanI sAdhanA mATe hovAM joIe. jyAM sudhI baTukanI buddhi, mana, zarIranI racanA pUrNatayA AvI na thaI jAya tyAM sudhI tene A ja AzramamAM rahevuM paDatuM hatuM. A AzramamAM baTukano gara pratye evo bhAva raheto hato ke, "mAruM mujane kazuM nahIM, je che te tAruM ja". have durbhAgyavazAt A Azrama, A zikSaNa paddhati svapnanI saMpatti banI gaI che. have tene badale ahIMyA yunivarsiTI, koleja ane skUlonI dhUma macI che jyAM videzI bhASAnI pIpUDI, videzI sUktionAM grAmophona, paricaryAnAM yaMtro, nokarInA cAtako banAvavAmAM Ave che. Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daizika zAstra brahmacaryAzrama pUrNa thayA pachI baTuka gurunI AjJA ane AzIrvAda laIne jAtidharma, varNadharma ane AzramadharmanuM pAlana karavAno saMkalpa karIne gRhasthAzramamAM praveza karato hato. A AzramamAM tenI badhI ja gatividhi varlaMganasuya dujhanahatA rahetI hatI. deza ane jAti pratye tenI evI ja bhAvanA rahetI jevI brahmacaryAzramamAM guru pratye rahetI. oja, viveka ane tyAganA upayoga dvArA rajohanana karIne te vyaktigata ane jAtigata hita karatAM karatAM caturvarga sAdhya karato hato. A rIte gRhasthAzramarUpI raMgazALAmAM vIsa pacIsa varSa suMdara abhinaya karIne tathA te nATakamAM potAnA putrarUpI bIjA pAtrano praveza thaI gayA pachI darzakamaMDaLInA harSadhvani vacce niSkramaNa karIne vAnaprasthAzramamAM praveza karavAmAM Avato hato. A AzramamAM bhagavAnanAM caraNAraviMda sivAya anya koI vAtanuM dhyAna rAkhavAmAM AvatuM nahIM. A AzramamAM bhagavAna pratye evoja bhAva rAkhavAmAM Avato jevo gRhasthAzramamAM deza pratye raheto hato. A AzramanI vizeSatA e hatI ke eka tarapha gRhasthImAMthI nivRtta thaIne dhyAnayogajanya paramAnaMdano upabhoga laI zakAto hato, to bIjI tarapha jIrNa ane niHsatva vyakti rUpI zAkhAo kapAIne samAjarUpI vRkSanI kalama thaI jatI hatI. vAnaprasthAzramamAM niSThA thaI gayA pachI saMnyAsa dhAraNa karavAmAM Avato hato. zeSa AyuSya samAdhi avasthAmAM athavA jIvanamukta avasthAmAM vitAvavAmAM AvatuM hatuM. zarIranuM prayojana khUba ochuM rahetuM hatuM. A AzramamAM huM-tuM ke mAruM-tAruM kaMI rahetuM nahIM. samasta jagata brahmamaya thaI jatuM hatuM. paraMtu A avasthA koI virala bhAgyazALIne ja prApta thatI hatI. AthI A AzramanA viSayamAM RtikAronA bhinna bhinna mata prApta thAya che. koIkanA mata anusAra kaLiyugamAM mAtra brAhmaNo ja saMnyAsa dhAraNa karI zake che, je pahelAM RtAzI athavA amRtAzI rahyA hoya. koIkanA mata anusAra jemane samAdhi prApta thatI hoya teo sadAye saMnyAsa dhAraNa karI zake che, paraMtu daizikazAstranuM A vivAda sAthe koI prayojana nathI. samAjamAM varNAzrama dharmanuM yogya rIte pAlana thavAthI nIce jaNAvelA udeza siddha thAya che. (1) vyakti athavA samAjanA bAhyAbhaMtarika paraspara pratidvandI viSayomAM sAmya thaI jAya che. (2) vyaSTigata ane samaSTigata hitono saMyoga thaI jAya che jene lIdhe samAjanA hitArthe brAhmaNa dAridyano, kSatriya prANabhayano, vaizya ciMtAno ane zUdra sevAno AnaMdapUrvaka svIkAra kare che. Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 caturtha adhyAya (3) samAjamAM sarvatra saMtoSa rahe che jethI dezadrohanuM bIja vavAtuM nathI. (4) samAjamAM sarvatra prema ane aikya rahe che. jethI sarvatra atheMkya rahe che. (5) mAna sAthe dAriA, aizvarya sAthe prANabhaya, zrI sAthe javAbadArI ane naizvinya sAthe vinayano saMyoga hovAthI brAhmaNa abhimAnI thaI zakatA nathI ke kSatriyo uzRMkhala thatA nathI, vaizyo durvyasanI thatA nathI ane zUdro asaMtoSI thaI zakatA nathI. pariNAme samAjamAM sarvatra sAmya rahe che. (6) samAjamAM kAryavibhAga thaI jAya che. koIpaNa kAmane suMdara ane susaMpanna karavA mATe e Avazyaka che ke enA aneka vibhAga karavAmAM Ave. eka ja vyaktie aneka kAmamAM hastakSepa karavAthI ene pratyeka kAmanuM thoDu ghaNuM jJAna thaI jAya che, paraMtu kuzaLatA eke kAmamAM prApta thatI nathI. aneka loko dvArA eka ja kAma karavAthI e badhAne eka kAmamAM to kuzaLatA prApta thaI jAya che, paraMtu bAkInAM kAmonuM jJAna koIneya thatuM nathI. AthI ulaTuM eka kAmanA aneka bhAga karIne eka eka bhAga eka eka vyaktine soMpI devAthI e kAmanA pratyeka bhAga susAdhya ane susaMpanna thaI jAya che. (7) jAtirUpI vRkSanI kalama thaI jAya che. koI paNa AdhijIvika padArthane svastha rAkhavA mATe e Avazyaka che ke samayAMtare tenI kalama karavAmAM Ave, arthAt tenuM sahAnubhUtizUnya athavA kusaMskArayukta aMga kADhI nAkhavAmAM Ave, jethI tenAM bIjAM aMgo saMsargadoSane kAraNe dUSita na thAya. vAnaprastha Azrama dvArA evA lokone samAjathI alaga karI devAmAM Ave che je vArdhakyane kAraNe viSaNa ane sahAnubhUtizUnya thaI jAya che. varNAzrama dharmanI chAyA pleTo ane erisToTalanA 'poliTiksa'mAM paNa jovA maLe che. AcArya pleTonA mata anusAra Adarza samAja evo hovo joIe jemAM keTalAka loko guNakarma anusAra anna ane vastra utpanna karatA hoya. e sivAya e lokone anya koI kAma na hoya. keTalAka loko evA hoya je krayavikraya dvArA e anna samAja mATe sadA sulabha rAkhatA hoya. keTalAka sudRDha zarIravALA loko evA hoya je savetana samAjanI sevAzuzruSA karatA 2he. keTalAka evA loko samAjanA rakSaNa mATe nizcita karavAmAM Ave je nizcita, nipuNa ane buddhimAna hoya, jemane potAnA kAmano dIrghAbhyAsa hoya, je svajAti pratye vinIta ane parajAti pratye bhayaMkara hoya, jeo dhIra, jJAnI, tejasvI ane sphUrtimAna hoya. jyAM manuSyonA cittamAM bAlyAvasthAthI ja mRtyubhaya ane nIca, bIbhatsa saMskAra paDavA devAmAM na Ave, jyAM manuSyonuM zarIra vyAyAma dvArA svastha ane suDoLa banAvavAmAM Ave ane gAMdharvavidyA dvArA temanA Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daizika zAstra 95 cittamAM zAlInatA ane cittaprasAdanA saMskAra karavAmAM Ave, jyAM zAsaka ane temanA adhikArI parasparachaMdAnuvartI hoya; jyAM adhikArI loko suyogya, apramatta, buddhimAna ane sAvadhAna hoya, je dezasevAnA rasiyA hoya, je samAjanAM sukhasamRddhine potAnAM sukhasamRddhi mAnatA hoya, jyAM saMpattinuM na to atyaMta prAcurya hoya ke na to atyaMta abhAva hoya, jayAM nityasaMskAra ane sacchikSAnuM yogakSema jaLavAtuM hoya, jyAM lokone bAlyAvasthAthI ja dezika dharmanuM zikSaNa maLatuM hoya, jayAM nAnI nAnI vAto mATe kAyadA banAvavAmAM AvatA na hoya ane na to vAraMvAra kAyadAomAM parivartana thatuM hoya; jyAM strI, bALaka, prajA, zAsaka, svataMtra parataMtra, zilpI vagere badhA ja loko potapotAnA kAryamAM vyasta rahetA hoya, koI eka bIjAnA kAmamAM hastakSepa na karatA hoya. eka prakAranA loko dvArA bIjA prakAranA lokonA kAmamAM hastakSepa karavAthI athavA eka manuSya dvArA aneka prakAranA lokonA kAmamAM hastakSepa karavAthI samAjamAM ghora anartha thaI jAya che; jayAM vivAha paddhati zuddha, saMskArayukta hoya, jayAM uttama daMpattionAM saMtAno mAtra yauvanamAM ja utpanna thatAM hoya, jayAM ekAMta sthAnamAM zikSaNa mAtra uttama saMskArayukta bALakone ja ApavAmAM AvatuM hoya ane nahIM ke duSTa saMskArayukta bALakone, jayAM bIkaNa athavA svakarmavimukha kSatriyo zUdra kakSAmAM gaNAtA hoya; jyAM vibhinna prAMtomAM vaselA eka jAtinA loko potAne eka bIjAthI judA gaNatA na hoya, jyAM teo paraspara droha na rAkhatAM ekabIjA para prema rAkhatA hoya, jayAM badhA loko jAtIya rItarivAja pALatA hoya; jyAM zAsako vidvAna ane paMDita hoya, jayAM adhyAtmazAstra ane daizikazAstra eka bIjAnAM aMga gaNAtAM hoya, jyAM adhikAra evA lokone apAtA hoya je maryAdA ane vyavasthAnI bahAra kayAreya na jatA hoya, jayAM adhikAra yogya vyaktione zodhIne AdarapUrvaka pradAna karAtA hoya, nahIM ke nokarI mATe arajI karanArAone; jyAM samAja saMcAlananuM kArya kahevAtA paMDitonA hAthamAM na rahetAM kharekharA paMDitonA hAthamAM hoya, jyAM rAjyAdhikAra evA lokonA hAthamAM hoya je ene tuccha samajatA hoya ane evI avasthAno anubhava karI cUkyA hoya je zAsana karavA karatAM ghaNI ramaNIya hoya; jyAM bAlyAvasthAmAM gaNita, jyotiSa ane AnaitikI vidyA dvArA manuSyonI buddhi kuzAgra banAvAtI hoya, jyAM guru ziSyomAM sakhyabhAva hoya, jyAM sarvaprathama svAthyanuM yogakSema vicArAtuM hoya, tathA saraLa vijJAnanuM zikSaNa ApavAmAM AvatuM Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 caturtha adhyAya hoya. te pachI puruSArthanAM kAryo karavAmAM AvatAM hoya ane aMte zAMtithI kAlakSaya karavAmAM Avato hoya; jyAM vidyA ane guNonI sAthe ja mAnavRddhi paNa thatI hoya, jayAM gaurava sadgaNonuM thatuM hoya ane nahIM ke saMpattinuM; jayAM eka manuSya aneka kAma na karato hoya, jyAM koI nirudyamI na rahetuM hoya, jyAM na koI ati dhanAnurAgI hoya ke na koI ati viSayAnurAgI hoya, jyAM badhA loko yogya AhAra vihArazIla hoya, jayAM ALasu ane kaMjUsa lokone dUra ja rAkhavAmAM AvatA hoya, jyAM badhA loko AtmaniSTha hoya evo samAja hovo joIe. A vAto AcArya pleTonA rIpablikamAMthI levAmAM AvI che jenA chaThThA adhyAyamAM kaMIka evo saMketa paNa karavAmAM Avyo che ke koI dUra dezamAM jyAM yavanonuM rAjya nathI tyAM Avo Adarza samAja Aje paNa astitvamAM che jyAM rAjakumAro jJAnapipAsu hoya che. e bAbata vicAraNIya che ke AcArya pleTo karatAM khUba pahelAM kapilavastunA yuvarAja bhagavAna buddhadevanA upadezako yUnAna pahoMcI cUkyA hatA. AthI anumAna karI zakAya che ke AcArya pleTono te dUrano deza ApaNo bhArata deza ja hato. game tema paNa temanA ripablikanI racanA ApaNA daizikazAstrano AdhAra laIne karavAmAM AvI che. A viSayamAM AcArya erisToTalano mata paNa mahaMdaze potAnA guru jevo ja che. emanA mata pramANe e samAja sarvottama hoya che jemAM badhA ja loko eka ja jAtinA hoya che. jo aneka jAtinA hoya to temanAmAM ekarasavAhitA AvI gaI hoya che, tenuM saMcAlana pUrNa nIti ane maryAdA anusAra thatuM hoya che, tyAM maryAdApUrvaka sarva Avazyaka vastuo sadA sulabha rahetI hoya che, tyAM loko dhananuM atizaya gaurava karatA nathI, tyAM loko kRSi ane pazupAlanamAM pravINa hoya che; jyAM samAjanuM zreya vidyA, sunIti ane sadAcAra parathI gaNAya che, nahIM ke navA navA kAyadA banAvavA parathI, jyAM dArinivAraNanA upAya haMmezAM karavAmAM Ave che, jyAM manuSyane moTI tRSNA hotI nathI ane ucita AvazyakatA anusAra koIne anna vastranI vipadA paNa paDatI nathI, jyAM vidyA ane Atmanigrahano pracAra thato hoya che, jyAM moTA lokonI tRSNA ane nIcalA lokonI pratipatti vadhavA devAtI nathI, jyAM strIomAM svecchAcAra AvavA devAto nathI. jyAM loko nirlobhI ane nirAkAMkSI hoya che, jyAM loko rAjayane bagaDavA detA nathI, jayAM samAjanuM rakSaNa Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daizika zAstra karanArA lokone nizcita rAkhavAmAM Ave che, jyAM peTa bharavA mATe temane koI nIca athavA ananurUpa kAma karavA devAmAM AvatuM nathI; jyAM pratyeka vyakti samAjanA hitasAdhanamAM ja vyasta hoya che, jyAM badhA loko sAhasI ane jAtidharmaparAyaNa hoya che, jayAM zAsana suyogya, suzIla, kulIna, buddhimAna, medhAvI, AtmanigrahI, tejasvI, sukRta ane nItivizArada lokonA hAthamAM soMpAyeluM hoya che, jayAM sarvatra ukta prakAranA guNavAna zAsaka hoya che, jyAM badhA manuSyo prAkRtika niyama anusAra rahetA hoya che. e samAja zreSTha hoya che je AtmarakSA ane Avazyaka padArtho mATe koI bIjA samAja para nirbhara raheto nathI, jyAM prajA rAjayanI duSpavRttine rokavAnuM sAmarthya dharAve che, jyAM loko madhyasthavRtti ane samAnAvasthAvALA hoya che, jyAM koI na to khUba moTA ke na to khUba nAnA hoya che, jyAM rAjayAdhikArI loko lobhI ane uddhata hotA nathI, jyAM loko khuzAmatakhora hotA nathI, jayAM koI vAtanI ananurUpa vRddhi thatI nathI, jyAM loko mitavyayI, paraspara vizvAsu ane zraddhAvAna hoya che, jyAM zAsaka satpAtra, premI, nItiparAyaNa, sukRtAnurAgI hoya che, jyAM daizika ane jAtIya zikSaNa bAlyAvasthAthI ja ApavAmAM Ave che; - jyAM loko tejasvI, AtmanigrahI, nyAyaparAyaNa, buddhimAna, utsAhI, svakarmarata hoya che, jyAM guNa ane AvazyakatA anusAra samAja ane rASTranA vibhAga karelA hoya che, jyAM lokone niSkAma satkarma karavAmAM AnaMda maLe che, nahIM ke samAjathI alaga rahevAmAM, jyAM anna mATe kRSakonI uNapa, rakSaNArthe yoddhAonI uNapa, dhana mATe mahAjanonI uNapa, yajJAdi kAryo mATe purohitonI uNapa, nyAya mATe nyAyavidonI uNapa rahetI nathI, jyAM lokone moTAM kAryo karavA mATe yatheSTha samaya maLe che, jyAM rAjayAdhikArI loko svabhAvathI, vaMzaparaMparAthI ane zaikSaNika yogyatAthI potapotAnA kAmamAM yogya hoya che; jyAM kAyadAo pUrvApara vicAra karIne, badhI vAtonuM dhyAna rAkhIne banAvavAmAM Ave che, jyAM lokone evI vyavasthAmAM DhALavAmAM Ave che je sarva rIte suyogya banI rahe che, bhale temane koI paNa vyavasthAnA kAmamAM rAkhavAmAM Ave ane jayAM upayogitA sAthe sauMdaryano ane sauMdarya sAthe upayogitAno vicAra karavAmAM Ave che, jyAM badhA loko saMyamI, vIra, dhairyazALI ane yogya AhAra vihArazIla hoya che; jyAM badhA loko potAne potAnA samAjanuM aMga samaje che ane jyAM bALakonA uttama zikSaNanI vyavasthA rAjyanA hAthamAM rahevAne badale samAjanA hAthamAM hoya che. Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 caturtha adhyAya erisToTalanA ukta vicAromAM paNa ApaNA varNAzramadharmanuM pratibiMba dekhAya che, paraMtu eTaluM spaSTa rIte nahIM jeTaluM pleTonA vicAromAM che. enuM kAraNa e che ke pleTonuM lakSya hatuM sarvazreSTha samAjanuM nirUpaNa karavAnuM. AthI temanA "rIpablikamAM varNAzramadharmanuM pratibiMba spaSTa dekhAya che. erisToTalanuM lakSya hatuM vibhinna prakAranAM rAjayonuM varNana karavAnuM. kevaLa prasaMgavazAt temAM zreSTha samAjanuM varNana AvI gayuM che. AthI temanA daizikazAstramAM varNAzrama dharmanI chAyA adhUrI jaNAya che. Aje pAzcAtya dezomAM AcArya pleTonA baripablika ane AcArya erisToTalanA daizikazAstra para AdhArita samAja racanAno kaMIka prayAsa cAle che, je soziyAlijhama athavA bolzavijhama arthAt sAmyavAda kahevAya che. sAmyavAdIonA mata anusAra temanI vartamAna sAmAjika avasthA anabhISTa che. paraMtu potAnA dezamAM anabhISTa gaNAtA A pAzcAtya samAjanA bIbAmAM ApaNA samAjane DhALavA mAgatA ApaNA lokonA mata anusAra varNAzrama dharma atyaMta anabhISTa vastu che ane varNaprathA ja ApaNI unnatinA mArgamAM bAdhArUpa che, jeno nAza thayA sivAya ApaNI unnati thaI zakatI nathI ane A prathAno nAza thavAthI ja ApaNI unnati thaI zakaze. jo ke vizvamAM, vizvamAM to zuM ApaNA bhAratamAM ghaNA loko evA che ke jeomAM varNavyavasthA nathI. chatAM paNa teo ApaNA karatAM ghaNI utaratI kakSAmAM che. paraMtu temanA pratye ApaNuM dhyAna jatuM nathI. adhomukhI jAtionI buddhi bahudhA AvI ja thatI hoya che. vartamAna yuropa sAthe AjanA bhAratanI tulanA karIne ApaNe varNAzrama dharmanuM mAhAbhya kAlpanika ane atizayoktipUrNa mAnIe chIe, paraMtu ApaNe e vicAra nathI karatA ke AjanA savirATa yuropa sAthe vartamAna nirvirATa bhAratanI tulanA thaI zake nahIM. AvI tulanA moTe bhAge bhrama utpanna karanArI hoya che. e vAta badhA jANe che ke mRta mRgarAja karatAM jIvato citto ghaNo ojasvI hoya che, sukAyelA gulAbanI tulanAmAM lIluM ghAsa ghaNu sugaMdhIyukta hoya che, kinAre beThelA haMsa karatAM sarovaramAM taratuM bataka vadhu zobhAyamAna hoya che. taduparAMta e paNa yAda rAkhavuM joIe ke ApaNuM AdarzarUpa evuM vidyamAna yuropa jIvanayAtrAnI jaTilatA tathA kAma, krodha, lobha, moha, mada, matsaranI vRddhine lIdhe dina pratidina viparyasta thatuM jAya che. pariNAme Aje tyAM rAjA ane prajA vacce, adhikArIo ane prajA vacce, zeTha ane nokara vacce, strIo ane puruSo vacce jUthabaMdhI thaI rahI che. je samAjamAM AvuM arthaparya hoya, ane jyAM loko eka tarapha to kAmakrodhAdine kAraNe viparyasta hoya ane bIjI tarapha temAM jIvanayAtrAnI samasyA jaTila thatI hoya, to vicAro ke e samAja kevI rIte abhISTa ane AdarzarUpa gaNAya ? vAstavika rIte AvA Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daizika zAsra samAjavALA svarga karatAM dviparIta samAjavALuM narka paNa ghaNuM abhISTa hovuM joIe. yuropIya samAjamAM A DhoLa tyAM sudhI ja caDhelo che jyAM sudhI vizvanA anya dezo nidrastha che. teo jAgRta thatAM ja yuropanA samAjo potAno asala raMga dekhADavA lAgaze. temaNe ghaNo kharo raMga to A mahAyuddhamAM darzAvI ja dIdho che. bhagavAna bhAskaranAM trAMsAM kiraNothI raMjita himAlayanAM zikharo dUrathI jevAM ramaNIya dekhAya che tevAM vAstavamAM hotAM nathI. --) game tema paNa yuropanI vartamAna sAmAjika avasthA ApaNA dezamAM abhISTa gaNAtI nathI. tenuM parivartana karavA mATe ja vartamAna soziyAlijhamano janma thayo che. soziyAlijhama haju to bAlyAvasthAmAM ja che. AthI kahI zakAya nahIM ke soziyAlisTa loko temanI abhISTa siddhi mATe kevA upAyo dvArA keTalA kRtArtha thaI zakaze. temanA guru pleTo ane erisToTalanA AdarzarUpa samAjanI racanA grIsamAM na thaI zakI, paraMtu temanAthI ghaNA samaya pahelAM bhAratamAM ethI paNa zreSTha samAjanI racanA thaI cUkI hatI, je temanA samaya sudhI ghaNI bhraSTa thaI hatI tema chatAM yavanAcAryone AdarzarUpa jaNAtI hatI, je Aje naSTaprAya thaI gaI che, paraMtu pUrvasaMskAro dvArA tenA prAcIna gauravanuM anumAna thaI zake che. na zuM kAraNa hatuM ke nAnakaDA grIsamAM pleTo ane erisToTalanA AdarzarUpa samAjanI racanA na thaI zakI, paraMtu vizALa bhAratamAM tenAthI paNa zreSTha samAjanI racanA thaI gaI ? tenuM kAraNa e jaNAya che ke yavanAcAryonA daizika zAstrano AdhAra hata kAyadAo 52. kAyadAnI racanA dvArA temaNe potAnI kalpanAne kAryamAM pariNata karavAnI icchA rAkhI, AthI temanI kalpanA kalpanA mAtra banI rahI, te kyAreya kAryamAM pariNata na thaI zakI. paraMtu ApaNA daizikazAstrano AdhAra hato Adhicittika ane AdhijIvika zAstro para. A zAstro anusAra daivIsaMpadAne samaSTigata karIne temaNe potAnI kalpanAne kAryamAM pariNata karavAno prayatna karyo. AthI temanI icchA anAyAsa kAryamAM pariNata thaI gaI. e yAda rahevuM joIe ke ApaNAM badhAM zAstrono eka sarvasaMmata siddhAMta e che ke dharmanI saMsthApanA kAyadA ghaDavAthI, nItinI madadathI thatI nathI. te thAya che mAtra teja, tyAga ane vivekanA saMyogathI. A ja rIte devatAoe vAraMvAra dharmanI saMsthApanA karI ane bhaviSyamAM paNa ema ja thaze. Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 caturtha adhyAya arthAyAma je dharmanI vyAkhyA kahevAmAM AvI che tenI dhAraNA thAya che varNAzrama prathAthI ane hAni thAya che arthanA abhAvathI ke prabhAvathI. arthAta dhana bilakula na hovAthI athavA tenuM atyaMta mAna hovAthI dharma nabhI zakato nathI. artha abhAva ane prabhAva banne rIte dharmano nAza karI nAkhe che. pUrvapakSanA viSayamAM to kaMI kahevAnI AvazyakatA ja nathI kAraNa ke badhA ja e vAta jANe che ke je samAjamAM peTapUratuM khAvA nathI, paheravA vastra nathI, zatruo sAthe laDavAno saraMjAma nathI e dharmane zuM jANe? dharmapAlana nAgAbhUkhyAnuM kAma nathI. uttarapakSanA viSayamAM e siddha che ke manuSya haMmezAM mAna, aizcarya, vilAsa ane naizcinha e cAramAMthI koI ekane mATe udyama karyA karato hoya che. jyAM sudhI A sAmAjika vibhUtio dharmapAlananA phaLarUpe maLyA kare che tyAM sudhI badhA loko potapotAnA dharmapAlanamAM sthira rahe che ; paraMtu je samAjamAM dhanano atyaMta prabhAva hoya che tyAM A sAmAjika vibhUtio dhananI pAchaLa mArI mArI phare che. AthI te samAjamAM badhA loko potapotAno dharma choDIne arthasaMcaya pratye pravRtta thAya che. dhananA abhAva ane prabhAva bannethI samAja arthamAtrika thaI jAya che. Ama thavAthI lokone arthabhamra thaI jAya che. arthAta teo tattva ane abhiprAya bhUlIne tene anyathA samajavA lAge che. arthabhramane kAraNe moha ane kauTilyanI vRddhi tathA viveka ane pauruSano kSaya thaI jAya che. pariNAme samAjamAM sarvatra IrSA paruSA dhana lolupatA bharI pUrI rahI samatA vigatA ! sahu loka viyoga vizoka thayA varNAzrama dharmAcAra gayA. evI avasthA thAya che. AthI dharmanuM rakSaNa karavA mATe arthanA abhAva ane prabhAva bannene rokavA dhanane vazamAM rAkhavuM, lokone dhanavaza na thavA devA, samAjamAM na to tenI atyaMta dhRNA thavA devI ke na to tenuM atyaMta gaurava thavA devuM te atyaMta Avazyaka che. A rIte arthane maryAdAmAM rAkhavuM te arthAyAma kahevAya che. jema prANa aniyaMtrita rahevAthI prANInI mAnasika ane zArIrika avasthA bagaDIne tenuM jIvana duHkhamaya thaI jAya che, paraMtu prANAyAmathI tenI mAnasika ane zArIrika avasthA ghaNI suMdara thaIne jIvana AnaMdamaya thaI jAya che tema arthAyAmathI samAjanI bAhyAbhyatarika avasthA sudharIne temAM rahevuM sukhamaya thAya che. Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zika zAsra 101 (1) arthAyAmanAM cAra caraNa hoya che. (1) sAmAjika vibhUti saMyama (2) vinimaya prathAnuM rakSaNa (3) anna prAcarya (4) kRSi gorakSA. (1) sAmAjika vibhUti saMyama AnuM varNana pUrva adhyAyamAM thaI cUkyuM che. A upAya dvArA artha mAna, aizvarya, vilAsa, naizcintyano AdhAra thaI zakato nathI. loko tene kAmadhenu mAnavA lAgatA nathI. temane A vibhUtio mATe vizeSa prakAre samAjanI sevA karavI paDe che. AthI artha koIne potAnA dharmathI muta karIne potAno dAsa banAvI zakato nathI. (2) vinimaya prathAnuM rakSaNa nimnalikhita traNa siddhAMta sarvavidita che. (1) upabhoktAo karatAM utpAdakonI saMkhyA vadhAre rahevAthI samAjamAM sadA arthaprAcarya rahe che. AvI Arthika avasthA samAja mATe zreyaskara hoya che. utpAdako karatAM upabhoktAonI saMkhyA vadhAre hovAthI samAjamAM sadA durlabhatA pravarte che. AvI Arthika avasthA samAja mATe anarthakArI hoya che. (2) dravyanuM jeTaluM gaurava hoya che teTalI tenI krayazakti vadhe che. dravyanI krayazakti vadhavAthI temAM loko ghaNI zraddhA ane bharoso dharAvatA thAya che. Ama thavAthI AkhI prajA dravyasaMcaya tarapha vaLe che, jenuM avazyabhAvi pariNAma e thAya che ke samAjamAM mukhya arthanuM utpAdana ochuM ane gauNa arthanuM upArjana vadhu thavA lAge che. pariNAme samAjamAM utpAdako karatAM upabhoktAonI saMkhyA vadhI jAya che. hamaNAM ja pahelA siddhAMtamAM kahevAyuM che ke utpAdako karatAM upabhoktAonI saMkhyA vadhAre thavAthI samAjamAM AjIvikA kaSTasAdhya thaI jAya che ; AjIvikA kaSTasAdhya thatAM lokono mukhya dharma thaI jAya che jema tema karIne peTa bharavuM. taduparAMta dhananuM gaurava hovAthI vaMcanA ane pratAraNAnI aneka rItono AvirbhAva thavA lAge che. aneka prakAre parasva haraNamAM jeo catura hoya che teo saMpanna rahe che ane je temAM catura nathI hotA teo vipanna rahe che. vipakSone annavastra sivAya bIjI koI vAtano vicAra raheto nathI. A rIte saMpanna thayelA lokone sadA lUMTaphATanI vAta ja sUjhe che. jyAre paryApta lUMTaphATa thaI jAya che tyAre samayAMtare baMdhiyAra pANInI jema kohavAIne temanI saMcita saMpatti bahAra nIkaLe che tyAre samAjamAM nIca saMskAra prasare che jethI samAja nisteja ane dharmabhraSTa thaI jAya che. Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10ra caturtha adhyAya (3) jayAM sudhI samAjamAM keTalAka loko dAridyapIDita hotA nathI tyAM sudhI temAM dravyathI koI kAma cAlI zakatuM nathI. samAjamAM daridronI saMkhyA jeTalI vadhAre hoya che teTaluM temAM dravyathI vadhu kAma cAlI zake che. AthI je samAja athavA vyakti arthopArjananI upekSA karIne dravyopArjana karavA lAge che tenA cittamAM anya samAja, anya vyaktione daridra ja banAvI rAkhavAno akalyANakArI saMkalpa utpanna thaI jAya che. jyAre A akalyANakArI saMkalpa kAryamAM pariNata thavA lAge che tyAre samAjanI je avasthA thAya che tenuM anumAna sahaja rIte karI zakAya che. - ukta traNa siddhAMta dvArA e siddha thAya che ke dravyanA atyaMta gaurava ane pracArane kAraNe samAjamAM bhoktAo karatAM utpAdakonI saMkhyA ochI thaI jAya che, dravyanI krayazakti vadhI jAya che, dAridyapIDita lokonI saMkhyA vadhI jAya che. A traNa vAtone kAraNe loko dharmabhraSTa thaI jAya che. AthI dravyanA atyaMta gaurava ane pracArane rokavo paramAvazyaka mAnavAmAM Ave che. dravyanAM gaurava ane pracAra tyAre ja rokAI zake jyAre dravyanI Avazyaka ane upayogitA ochI karavAmAM Ave. dravyanI AvazyakatA athavA upayogitA ochI karavAno ekamAtra upAya che vinimaya prathA. vinimaya kahevAya che eka Avazyaka vastune badale bIjI Avazyaka vastu ApavI athavA koI Avazyaka kAma karavuM te. A prathAnA calaNathI dravyanI AvazyakatA ane upayogitA ochI thaI jAya che. paraMtu sAthe sAthe ja tenA vANijayamAM saraLatA paNa rahetI nathI. tema ja A prathA baLajabarIthI calAvavAthI cAlI zake nahIM. vaLI baLapUrvaka cAleluM koI kAma zreyaskara hotuM nathI. AthI A prathA calAvavAnA niyamo che. (1) sikkAnuM anAdhikya (2) sikkAnuM mUlya tenI dhAtunA mUlya jeTaluM ja hovuM (3) nagaro karatAM gAmomAM sikkAno pracAra ocho rahevo (4) nagaromAM viniyama ane kraya vikraya banne prathAono pracAra rahevo (pa) AMtarajAtIya vANijyamAM mAtra sikkAnuM calaNa hovuM. (1) sikkAnuM anAdhikya vinimaya prathA karatAM krayavikraya prathA vadhu saraLa ane sukara hoya che. krayavikrayane saraLatAthI calAvavA mATe sikkA banAvavAmAM Ave che. sikkA zakya teTalA suvAhya, sudhArya ane surakSya banAvavAmAM Ave che. saMcaya karavA mATe annAdi karatAM sikkA ghaNA sArA rahe che. AthI vinimaya prathA karatAM sikkAnuM calaNa vadhu game tevuM hoya che. A Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daizika zAstra 103 kAraNe ja sikkAnI pracuratAthI viniyama prathA naSTa thatI jAya che. jayAre samAjamAM sikkAnI uNapa thAya che tyAre manuSyone lAcArIthI vinimaya prathAno upayoga karavo paDe che. AthI vinimaya prathAnuM astitva TakAvI rAkhavA sikkAnuM prAcarya na hovuM joIe. (2) sikkAnuM mUlya tenI dhAtunA mUlya barAbara hovuM. sikkAnI vipulatA mAtra sarakArI TaMkazALamAMthI ja nahIM, lokonI khAnagI TaMkazALamAMthI paNa thAya che. jyAM sudhI sikkA banAvavAmAM lAbha thato nathI, jyAM sudhI khAnagI TaMkazALamAMthI nIkaLelA sikkAonuM mUlya tenI dhAtunA mUlya barAbara hoya che. tyAM sudhI koIne asalI dhAtunA khAnagI sikkA banAvIne koI lAbha thato nathI. jo koI bheLaseLavALI dhAtunA khoTA sikkA banAve to bajAramAM te cAlatA nathI ane temanA pakaDAI javAnI ghaNI zakyatA hoya che. AthI sarakArI TaMkazALamAMthI nIkaLelA sikkAnuM mUlya tenI dhAtunA mUlya karatAM vadhAre hovAthI bajAro khoTA sikkAothI ubharAya che. hAlamAM ja nikala dhAtunA sikkAo TaMkazALamAMthI bahAra AvatAM ja khoTA sikkAonI vipulatA thavA lAgI. ethI ulaTuM jema jema sonAnuM mUlya sonAmahora karatAM vadhAre vadhavA lAgyuM tema tema bajAramAM sonA mahoranI UNapa thavA lAgI. AthI sikkAonI vipulatAne rokavA tathA vinimaya prathAne cAlatI rAkhavA mATe sikkAnuM mUlya tenI dhAtunA mUlya karatAM vadhAre na hovuM joIe. AthI ja prAcIna bhAratamAM sonA cAMdInI vipulatA hovA chatAM paNa sikkA ghaNA ochA hatA. A dRSTie kAgaLanA rUpiyAnuM calaNa tethI paNa vadhu abhISTa manAya che kAraNa ke A calaNathI mAtra vinimaya prathAnI hAni thAya che ema nahIM to tenAthI samAjanuM arthasaMkTa thavAnI zakyatA paNa rahe che. kAgaLanA rUpiyA banAvanArane koI vastu koI paNa bhAve kharIdavAmAM nukasAna thatuM nathI. ane e kharIdelI vastu je bhAve vece che temAM lAbha thAya che. eka kAgaLanA TukaDAthI te AkhA samAjanAM AMtaraDAM bahAra kheMcI zake che. AthI jo kAgaLanA rUpiyA banAvanAro bIjA dezo sAthe mukhya arthano vepAra kare to samAjamAM arthasaMkaTa upasthita thaI jAya che. paraMtu e yAda rAkhavuM joIe ke kAgaLanA rUpiyAnA calaNathI samAjamAM arthasaMkaTa tyAre ja utpanna thAya che jyAre te sikkAnA sthAne vaparAya che, nahIM ke hUMDIonA sthAne. (3) nagaro karatAM gAmomAM sikkAno pracAra ocho hovo enuM kAraNa e che ke nagaro athavA nAgariko karatAM gAmomAM athavA grAmajano Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha adhyAya dvArA ja mukhya arthanuM utpAdana thatuM hoya che. gAmomAM jeTalo sikkAno pracAra hoya che, teTalo ja tyAM ALasa ane bhogavilAsano pracAra thAya che. pariNAme tyAM mukhya artha utpAdakonI saMkhyA ochI thavA lAge che. gAmomAM mukhya artha utpAdakonI saMkhyA jeTalI ochI thAya che, teTalAM ja potAnA nagaro dharmamAMthI cyuta thAya che. nagaro svadharmacyuta thavAthI samAjano avapAta thavA lAge che. taduparAMta gAmomAM sikkAno pracAra thavAthI tyAM anna vagereno jhaDapathI jhAsa thavA lAge che. te tadana khokhalAM thaI jAya che. 104 (4) nagaromAM keTalAka loko evA paNa rahetA hoya che jeo na to mukhya arthanuM utpAdana kare che, ke na to vinimaya prathAno upayoga karI zake che; paraMtu samAja mATe teo atyaMta upayogI ane Avazyaka hoya che ; taduparAMta nagaromAM aneka kAma evAM hoya che je viniyama prathAthI karI zakAtAM nathI, ane tyAM aneka vastuo paNa evI hoya che jemanI leNadeNa vinimaya prathAthI thaI zakatI nathI. paraMtu te kAmo ane te vastuonI leNadeNa samAja mATe ghaNI Avazyaka hoya che. AthI evA Avazyaka manuSyo mATe, evAM Avazyaka kAma ane vastuo mATe nagaromAM banne prathAonuM calaNa hovuM Avazyaka manAya che. (5) AMtaravANijyamAM mAtra sikkAno pracAra hovo AMtaravANijyamAM vinimaya prathA kAmamAM lAvavAthI nimnalikhita hAni thAya che. (ka) viniyama prathA dvArA vANijya karanArA dezo Arthika dRSTie parasparAvalaMbI banI jAya che. (kha) A prakAranA parasparAvalaMbI dezomAMthI eka dezamAM Arthika saMkaTa thavAthI bIjA dezamAM paNa Arthika saMkaTa thaI jAya che ; jema A mahAyuddhane kAraNe aneka dezomAM thayuM. (ga) ukta prakAranA parasparAdhIna dezomAM je nirbaLa hoya che temano Avazyaka ane upayogI mAla bahAra jato rahe che, ane tenA badalAmAM temano anAvazyaka ane nirupayogI mAla maLe che; jema Aje bhAratane ghauM ane rU nA badalAmAM jInatAna ane kAgaLanAM phAnasa maLe che. (gha) ukta prakAranA parasparAvalaMbI dezomAM je prabaLa hoya che teo te arthanuM utpAdana baMdha karIne vailAsika vastuonuM utpAdana karavA lAge che. udAharaNArtha phrAMsa ane IMgleMDa. (ca) A rIte parAsparAvalaMbI dezomAM je prabaLa hoya che te nirbaLane potAnI prajA athavA potAno majUra banAvI le che ane pote paNa bhogavilAsamAM DUbIne nAza pAme che. Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daizika zAsra (cha) samAjamAM keTalAka loko evA hoya che je potAnI kurUpa ane nirupayogI vastunA badalAmAM lokonI suMdara ane upayogI vastuo temane ThagIne paDAvI le che, ane pachI te ThagAyelA loko te nirupayogI vastuo bIjAne vece che, pachI bIjo trIjAne ane te cothAne mAthe mAre che ane Ama, kramazaH samAjamAM te kurUpa ane nirupayogI vastuonuM calaNa thaI jAya che. ane tenA badalAmAM samAjanI suMdara ane upayogI vastu cAlI jAya che. jevuM samAjamAM vyaktio dvArA thAya che tevuM ja vizvamAM jAtio dvArA thAya che. jyAre AMtarajAtIya vANijyamAM vinimaya thAya che tyAre nabaLA dezone temanI suMdara, Avazyaka ane upayogI vastuone badale beDoLa, anAvazyaka ane nirupayogI vastu maLe che, jema bhAratane tenA tAMbA pittaLane badale elyuminiyama maLI rahyuM che. 105 AMtaravANijyanI ukta khAmIo phakta tyAre ja hoya che jyAre vinimaya thAya che. sikkAonA pracArathI A kharAbIo thatI nathI. AthI AMtaravANijyamAM sikkAno pracAra hovo joIe. ukta niyamo anusAra vinimaya prathA calAvavAthI nimnalikhita Arthika ane sAmAjika lAbha thAya che. (1) mukhya arthanuM utpAdana na karanArA athavA koI upayogI kAma na karanArAno samAjamAM nirvAha thavo muzkela thaI jAya che. AthI samAjamAM utpAdakonI saMkhyA upabhoktAo karatAM haMmezAM vadhu rahe che. (2) vyaktio paraspara upakArI hovAthI samAjamAM sadA aikya ane prema pravarte che. (3) samAjamAM ALasa ane vilAsitAno praveza thaI zakato nathI. (4) jUTha ane ThagAI ghaNAM ochAM thAya che. (5) samAjamAM sadA Arthika svataMtratA jaLavAI rahe che. (6) vidyA ane zAstronA yogakSema mATe nimitta anukULa rahe che. (7) pariNAme dharmapAlanamAM Arthika aMtarAya AvatA nathI. (3) anna prAcarya jyAre samAjamAM anna prAcarya hoya che tyAre lokone dravyanI vadhAre AvazyakatA rahetI nathI. AthI tenuM vadhu gaurava thaI zakatuM nathI. taduparAMta annabAhulyane lIdhe lokonuM samasta dhyAna AjIvikAmAM ja aTavAyeluM rahetuM nathI. temane dhIraja rahe che. svadharma pratye naja2 ka2vAno temane yatheSTa avakAza maLI rahe che. ApaNA AcAryo annaprAcarya mATe Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 caturtha adhyAya nimnalikhita upAyo batAve che (1) kRSi, (2) gorakSA, (3) vANijya (4) kRSikAronI jUthabaMdhI ane haDatAlano abhAva (5) ApaNA dezane parAtrabhojI dezo mATe annanuM bAra na banavA devo. je dezamAM A pAMceya vAto hoya che tyAM mAtA annapUrNA sadA prasanna rahe che, eka paNa uNapa rahevAthI annanI ghaNI uNapa rahe che. AthI ApaNA AcAryoe jAtino cotho bhAga judo rAkhyo che je vaizya varNanA nAme oLakhAya che. vaizyonA A kAryamAM sahayogI thavuM te rAjAno paramadharma manAya che. rAjyAbhiSeka samaye rAjA pAsethI A ukta dharma pAlananA sogaMda levaDAvAya che. A ja dharmane kAraNe rAjA vizApatinA nAme oLakhAya che. nimnalikhita vAto vizApatino dharma manAya che. (1) kRSi adevayAtrikA ane pracura rAkhavI arthAta siMcAInI evI vyavasthA karavI jethI kRSine varasAda para nirbhara rahevuM na paDe, ane evo prabaMdha karavo jethI loko pAse eTalI bhUmi rahe ke temAMthI aDadhI jamIna thoDA samaya sudhI akRSTa - kheDyA vagaranI - rAkhIne paNa deza mATe paryApta anna utpanna thAya. eka bhUmimAM prativarSa eka no eka pAka vAvavAthI tenI utpAdanakSamatA ochI thaI jAya che. AthI bhUminI utpAdanakSamatA ochI na thavA devA mATe tene akRSTa rAkhavI paDe che. (2) mAtRdAya prathA jALavI rAkhavI arthAta sArI upajAu bhUmi rAjAthI raMka sudhInI gRhastha prajAmAM evI rIte vaheMcI devI ke te bhUminA annathI temano nirvAha thaI zake. A rIte janmabhUmi rUpI mAtA pAsethI maLelI bhUmi mAtRdAyikA kahevAya che. A bhUmi adeya hoya che. arthAta teno kraya, bakSisa, gIro rAkhavI ke lilAma kaMI ja thaI zakatuM nathI. A bhUmimAM manuSyanuM svatva tyAM sudhI ja hoya che jyAM sudhI te gRhasthAzramamAM rahe che. gRhasthAzrama tyAganA divasathI temAM tenI strInuM svatva hoya che. strI pachI te bhUmi rAjyane parata karavAmAM Ave che. jethI te bIjAne ApI zakAya. have A prathAnuM nAma sAMbhaLavA maLatuM nathI. (3) goprAcurya jALavI rAkhavuM e vAta siddha che ke pratyeka gRhastha pAse be cAra dUdhALI gAyo rahevAthI samAjamAM kyAreya sArA bhojananI uNapa rahI zakatI nathI. je samAjamAM AvuM hoya che temAM eka prakArano vizeSa AnaMda, dhairya ane sAmarthya hoya che. AthI vizApatino e dharma gaNAto hato ke sadAya evAM anukULa nimitto utpanna karavAmAM Ave jethI pratyeka gharamAM ochAmAM ochI be cAra gAyo sukhethI pALI zakAya. Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daizika zAstra 107 (4) gAyone agoSThamATikA rAkhavI. arthAta pratyeka gAma ane pratyeka nagaramAM eTaluM gocara rAkhavuM ke tyAnuM ghAsa caravAthI ja tyAMnI gAyonuM pAlana thaI zake, temane gharamAM ghAsa nIravAnI AvazyakatA rahe nahIM. (5) gohatyA na thavA devI A niyamathI gokuLanI uttarottara vRddhimAM vighna AvatuM nathI. AthI gAyo eTalI sastI rahe che ke pratyeka manuSya temane sahelAIthI kharIdI zake che. A ja suMdara nItine kAraNe ApaNA dezamAM gAyo eTalI sastI maLatI hatI ke be cAra godAna vAta vAtamAM thaI jatAM hatAM. Aje paNa A prathA kayAMka kyAMka pracalita che. (6) cAmaDAno vepAra na thavA devo. moTe bhAge jovAmAM Ave che kare cAmaDAnA vepArano govaMda para ghaNo prabhAva paDe che. jema jema cAmaDAno vepAra vadhato jAya che tema tema nitya mAravAmAM AvavAthI gAyonI saMkhyA ochI thatI jAya che. AthI A vepArane rokavo te vizApatino dharma manAya che. pAzcAtya arthazAstrIo ApaNA arthazAstranI gorakSAsaMbaMdhI nItino upahAsa kare che ane gohatyA tathA cAmaDAnA vepAranA pakSamAM evo yuktivAda kare che ke gAya baLadonI eTalI utpatti thAya che ke jo te badhAne jIvatA rahevA devAmAM Ave to daza varSamAM eTalA vadhI jAya che ke manuSyonI khetI mATe jagyA vadhatI nathI. ane vIsa varSamAM eTalA vadhI jAya che ke temanA lIdhe manuSya duHkhI thavA lAge che. AthI gohatyAthI manuSyonuM hita thAya che, nahIM ke ahita. kahevuM paDaze ke ukta gaNatarI karanArAoe e vicAra nathI karyo ke utpattine kAraNe eka bAju vRddhi thAya che to prAkRtika mRtyu dvArA bIjI bAju kSaya paNa thato rahe che. gAyanuM AyuSya lAMbu hotuM nathI. taduparAMta anubhava ukta gaNatarI kartAonI A yukti para vizvAsa besavA deto nathI, kAraNa ke lAkho, hajAro varSo sudhI ApaNA dezamAM gohatyA ane carmavyApAra baMdha rahyAM, ApaNI riyAsatomAM A vAto Aje paNa baMdha che to paNa kyAreya AvI bhayAnaka avasthA thaI hoya evuM sAMbhaLavAmAM AvyuM nathI. hisAbano vistAra karIne e paNa joI zakAyuM che ke manuSyane jeTalo lAbha eka gAyanA cAmaDAthI thAya che tenAthI vadhu lAbha mAtra tenA chANathI thAya che. dUdha, dahIM, ghI dvArA je lAbha thAya che tenuM to pUchavuM ja zu? samAjane gAyanA dUdhathI jeTalo lAbha thAya che teTalo ja lAbha baLadanA parizramathI paNa thAya che. Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 caturtha adhyAya (7) vANijyarakSA ApaNA dezika AcAryonA mata anusAra vANijyano udeza che dezamAM vividha kalA kArIgarInI vRddhi karavI, samAjanI Arthika svataMtratAnuM yogakSema karavuM. Ane mATe e Avazyaka che ke vANijaya aparamAtrika hoya arthAta evuM hoya ke jene krayavikraya mATe bajA dezonA bharose na rahevuM paDe. je deza potAnA mAlanA Aya vyaya mATe bIjA dezanA bharose rahe che te ArthikarUpe svataMtra na kahI zakAya. pratikULa niyama upasthita thatAM temanI dazA khUba bagaDI jAya che. udAharaNarUpe mAnI lo ke mAMcesTara rU mATe misara Ijipta para ane ghauM mATe bhArata para nirbhara che. jo paristhiti badalAtAM keTalAMka varSo sudhI ijiptamAM kapAsanI ane bhAratamAM ghauMnI khetI bagaDI jAya to mAMcesTaranI zuM dazA thAya tenuM anumAna karI zakAya che. ethI ulaTuM mAMcesTara jo ijiptanA rU ne badale potAnA dezanA una para ane bhAratanA ghauMne badale potAnA dezanAM java bAjarI para nirbhara rahe to ijiptamAM kapAsano ane bhAratamAM ghauMno pAka bagaDI javA chatAM teno vALa paNa vAMko thaI zake nahIM. A parathI ema na mAnI levuM joIe ke AMtarajAtIya vANijaya na hovuM joIe. mAtra AMtarajAtIya vANijya evuM hovuM joIe jethI potAnA dezano atirikta ane vadhelo mAla bahAra jato rahe; evuM nahIM ke ApaNo deza Arthika rIte bIjA dezane AdhIna thaI jAya. ApaNA dezamAMthI bahAra janAro mAla khUba sAro hovo joIe. jethI ApaNA deza pratye anya dezavAsIone zraddhA ane prema utpanna thAya. jyAre ukta udeza karatAM vANijyano bIjo udeza utpanna thAya to temAM hastakSepa karavo Avazyaka hoya che. vANijya ukta udezAnusAra calAvavuM tene vANijyarakSA kahevAya che. (8) kheDUtonI jUthabaMdhI ane haDatAla na thavA devAM. samAjamAM kheDUtonI jUthabaMdhI ane haDatAla vadhu anarthakArI hoya che. jo koI samAjamAM kheDUto ApasamAM jUthabaMdhI karIne annanA bhAva sadA ucakAyelA rAkhe athavA haDatAla karIne te vece ja nahIM to samAjamAM moTo anartha thaI zake che. jo samAja temanI jUthabaMdhI ane haDatAlathI sadA dabAyelI rahe to samAjamAM sadA durbhikSa ane viparyAsa rahe che. ane jo samAja temane dabAvavAno prayatna kare to dezamAM azAMti thAya che, nitya viplava thatA rahe che, koInI zarIra saMpattinI salAmatI rahetI nathI. banne rIte samAja viparyasta rahe che. badhAM ja peTanI citAthI vyAkuLa rahe che. AvI avasthAmAM dharmanuM bhAna koIne rahI zakatuM nathI. AthI kheDUtonI jUthabaMdhI ane haDatAla na thavA devAM te vizApatinuM mukhya kartavya manAya che. paraMtu ApaNA dharmazAstra anusAra koI vastunuM baLapUrvaka vecANa karAvavuM athavA baLapUrvaka koI kAma karAvavuM e nIti ane lokavyavahAra viruddha gaNAya che. AthI Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daizika zAstra 109 ApaNA arthazAstra anusAra kheDUtonI jUthabaMdhI ane haDatAla na thavA devAno sauthI zreSTha upAya che kuzUla pAlana arthAta pratyeka gAma ane pratyeka nagaramAM annanI moTI moTI koThIo ane vakhAro rAkhavI. kuzUla arthAta annanI koThI be prakAranI hoya che (1) rAjakIya (sarakArI) (2) zreSThIya (zAhukAronI). banne prakAranI koThIono mukhya AdhAra raheto potAnI bhUmimAM utpanna thayelA anAja para ane nahIM ke kharIdelA anAja para. AthI rAjakIya koThI bharavA mATe anAja utpanna karatI bhUmino kara anAjarUpe ja levAmAM Avato ane A anAja sarakArI bhaMDAromAM saMgrahita thatuM. bAkInA kara dravyarUpe levAmAM AvatA. anAjarUpe levAto kara sArA ane kharAba pAkanA madhyavartI parimANathI levAmAM Avato. A ja rIte zAhukAronI koThIomAM paNa anAja jamA thatuM. A bhaMDAronuM prayojana rahetuM kheDUtonI jUthabaMdhI tathA haDatAla na thavA devAM ane sastA bhAve anAja vecavuM, nahIM ke dravya prApta karavuM. jayAre paNa kheDUto jUthabaMdhI karIne haDatAla dvArA anAjanA bhAva vadhAravA mAgatA to bhaMDAromAM temano bhAva nIco karI devAmAM Avato. AthI kheDUtonuM potAnI AvazyakatA karatAM vadhArAnuM anAja ochAmAM ochuM bhaMDAronA bhAve vecAtuM. Aje paNa e jovA maLe che ke ApaNA bhAratamAM keTalAMye sthAno evA che jyAMnA rahevAsIo lagabhaga badhA ja kheDUto che. paraMtu bhaMDAra na hovAne kAraNe tyAM anAjano bhAva sadA uMcakAyelo rahe che; ethI ulaTuM keTalAMya sthAno evAM che ke jyAM khetI thatI nathI paraMtu bhaMDAra hovAne kAraNe tyAM anAja sadA satuM maLe che. (5) potAnA dezane parAnnabhojI dezo mATe anAjanuM bajAra na thavA devo. vibhinna prakAranA prAkRtika sanikane kAraNe vibhinna dezomAM vibhinna prakAranA padArtho utpanna thatA hoya che. ane te anusAra tyAMnA lokonI zArIrika racanA paNa hoya che. AthI potapotAnA dezamAM utpanna thayelA padArtho dvArA lokono nirvAha thavo te svabhAvAnukULa hoya che. paraMtu manuSya A niyamanI moTe bhAge upekSA kare che. jayAre kALakrame temanA dezano abhyadaya thavA lAge tyAre te potAnA dezamAM utpanna thayelA padArtho choDIne bIjA dezomAM utpanna thayelA padArthomAM bhojana karavAnuM zIkhI jAya che ane dezone potAne mATe eka prakAre annabajAra banAvI de che. AthI bajArarUpI dezomAM anAjanI uNapa ane bhAvanI caDhata rahe che, jethI tyAMnA loko mATe sadA anAjaduHkha rahe che. AthI potAnA dezane parAtrabhojI dezo mATenuM bajAra na banavA devo e Avazyaka manAya che. A ja rIte potAnA deza mATe bIjA dezo paNa annabajAra na banAvavA joIe. Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 caturtha adhyAya AnAthI viparIta kAma karavAthI potAnA dezane parAnnabhojI thavAnI kuTeva paDI jAya che jene kAraNe potAnA dezamAM utpAdakonI saMkhyA ochI thaI jAya che ane dezanI Arthika svataMtratA jatI rahe che. arthane A rIte vazamAM rAkhavAthI dharmamAM bAdhaka arthadoSonuM nivAraNa thaI jAya che. arthAyAmanA viSayamAM ApaNA arthazAstramAM ghaNuM badhuM kahevAyuM che. paraMtu tene viSe ahIM ATaluM ja kahevuM paryApta mAnavAmAM AvyuM che. pleTonA ripablika ane erisToTalamAM paNa arthAyAmanI thoDI chAyA jovA maLe che. pleTonA mata anusAra samAjamAM annavastra paryApta hovAM joIe. ati dAridya ane ati vaibhava banne samAja mATe anarthakartA hoya che. dravyanuM mAna ane prabhAva hovAthI lokone dhanasaMgraha karavAnuM vyasana thaI jAya che. A vyasanane kAraNe zreSTha samAjanuM nikRSTa samAjamAM, ripablikanuM TirenImAM, sajjanonuM durjanomAM parivartana thaI jAya che. AthI dhananAM mAna ane prabhAva vadhavA na devAM te dharma kahevAya che. erisToTalanA mata anusAra vyaSTi ane samaSTibanne mATe artha atyAvazyaka vastu che. AthI prAkRtika upAyo dvArA arthopArjana karavuM te sArI vAta che. paraMtu prAkRtika upAyo dvArA arthopArjanamAM ane dravyopArjanamAM ghaNuM aMtara che. dravya khUba Avazyaka vastu nathI. kArIgaro ane vANijya dvArA dravyopArjana karavuM aprAkRtika kAma che. maMtrATadArI arthAta koI padArthane vecavAno adhikAra mAtra niyata vyaktione ja hovo te samAja mATe anarthakartA hoya che. maMtrATadArIthI dravyopArjana karanArAne rAjyamAMthI bahAra kADhI mUkavA joIe. samAjanI Arthika avasthA madhyavartI hoya e yogya hoya che. samAjamAM na to bhojana meLavavA mATe duHkha hovuM joIe ke na to bhogavilAsonI tRSNA hovI joIe. samAjanI ukta prakAranI Arthika avasthA jALavavI te rAjyanuM mukhya kartavya hovuM joIe. paraMtu vartamAna pAzcAtya daizikazAstramAM arthayAmanI gaMdhamAtra nathI. temAM udhaI lAgelI che. evI udhaI jenA prabhAvathI moTA moTA samrATonI jUtAMnI dukAna khUlavA lAgI che. moTAM moTAM rAjyomAM jaMgalanAM ghAsa ane lAkaDA mATe kaMtrATo apAya che. pUrvApara arthazAstramAM maukya thaI zakatuM nathI enuM kAraNa e che ke pAzcAtya arthazAstra vacce arthanA pariNAmonA viSayamAM, kRtrima AvazyakatAnA viSayamAM, kaSTasAdhya AjIvikAnA viSayamAM, bhojananA viSayamAM, bhaviSyanI bhAvanAnA viSayamAM, svataMtratAnA viSayamAM moTo matabheda che. Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dezika zAstra 111 (1) arthanA pariNAmano viSaya pAzcAtyonA mata anusAra arthanI uSNatAthI jAtine uttejanA maLe che, paraMtu ApaNA AcAryonA mata anusAra aniyaMtrita arthane kAraNe jAtimAM uttejanAne badale tamasa Ave che. jAtine uttejanA prApta thAya che citi ane virATa dvArA, nahIM ke artha dvArA. (2) kRtrima AvazyakatAno viSaya pAzcAtyonA mata anusAra kRtrima AvazyaktA onI vRddhi abhyadayanI nizAnI manAya che, paraMtu ApaNA AcAryo anusAra AvazyakatA vadhavAthI parataMtratA vadhe che ane parataMtratAnI vRddhi adhaHpatananuM cihna manAya che. (3) kaSTasAdhya AjIvikAno viSaya yuropanA mata anusAra AjIvikA kaSTasAdhya hovAthI jAtimAM udyamazIlatA utpanna thAya che, paraMtu prAcIna bhArata anusAra AjIvikA kaSTasAdhya hovAthI jAti peTapAlaka, lokAyatika ane nIce pravRttivALI thaI jAya che. (4) bhojanano viSaya yuropanuM bhojana bahudhA asvAbhAvika ane ApaNuM bhojana svAbhAvika hoya che. bhojanano arthazAstra sAthe ghaniSTha saMbaMdha che. AthI A paNa eka kAraNa che jene lIdhe bannenA Arthika siddhAMtomAM bheda paDI gayo che. (5) paramAtrika vANijyano viSaya yuropanA mata anusAra paramAtrika vANijayane kAraNe jAtio paraspara AdhIna thavAthI temanI vacce aikya thAya che. AthI temanAmAM yuddhanI zakyatA nathI rahetI. paraMtu prAcIna bhArata anusAra A vANijayanuM pariNAma bhayaMkara hoya che ane pratikSaNa yuddhanI saMbhAvanA rahe che. atyAra sudhI evuM ja jovAmAM AvyuM che ke paramAtrika vANijya ja vizvanI vartamAna azAMtinuM mULa kAraNa che. (6) yuddhano viSaya kAnTa vagere aneka pAzcAtya AcAryonA mata anusAra eka divasa evo Avaze jyAre vizvamAMthI yuddha nAbUda thaI jaze. paraMtu ApaNA AcAryonA mata anusAra jyAM sudhI vizva che tyAM sudhI yuddha raheze. (7) paradezano viSaya yuropanA mata anusAra vizvanA anya dezo sadAye tene AdhIna raheze, te AdhIna dezo taraphathI tene sadA anna vastra prApta thatAM raheze. paraMtu bhAratanA mata anusAra Aje je dezo svataMtra che temaNe kAle parataMtra thavAnuM che ane je Aje bhogya che temaNe kAle bhoktA Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha adhyAya thavAnuM che. AthI evI AzA na rAkhI zakAya ke koI dezane paradezathI anna vastra sadA prApta thatAM raheze. (8) bhaviSya bhAvanAno viSaya pAzcAtyonA mata anusAra sadA zaradaRtu raheze, kamaLa sadA khIlatAM raheze, temanA dezo sadA zrInAM AnaMdavano banI raheze. AthI durdina tarapha temanuM dhyAna jatuM nathI. paraMtu ApaNA AcAryonA mata anusAra saMsAra parivartanazIla che. emAM koInAye divaso eka sarakhA rahetA nathI. AthI temane haMmezA durdinonuM dhyAna rahe che. (9) svataMtratAno viSaya 112 pAzcAtyonA mata anusAra manuSyane zAsanika svataMtratAthI ja pUrNa svataMtratA ane mAtra dravya prAcaryathI pUrNa Arthika svataMtratA prApta thaI jAya che, paraMtu ApaNA AcAryonA mata anusAra zAsanika, Arthika ane svAbhAvika svataMtratAono saMyoga thayA vagara koIne paNa pUrNa svataMtratA prApta thaI zakatI nathI, ane mAtra dravya prAcaryathI koIne Arthika svataMtratA prApta thaI zakatI nathI. atyAre mAna pAzcAtya arthazAstranuM ja che. ApaNA bhAratamAM paNa tenuM gaurava tathA paThana thavA lAgyuM che. have bhArata potAnA e prAcIna siddhAMtane bhUlavA lAgyuM che ke agninI jema ja artha paNa upayogI hoya che paraMtu temAM saMyama na rahevAthI te agninI jema ja anarthakArI paNa thaI jAya che. eTaluM ja nahIM, arthAyAmane te mUrkhatA mAnavA lAgyuM che. jAgRta bhAratane poAtanI vartamAna ciMtAjanaka Arthika dazAnAM nimnalikhita kAraNo dhyAnamAM AvavA lAgyAM che. (1) yogIonuM bekAra paDyA rahevuM ane potAno boja gRhastho para nAkhavo. (2) parva, utsava ane saMskAra vidhiomAM dhanano vyaya thavo. (3) vANijyanI upekSA karIne kRSinI pAchaLa macyA rahevuM. (4) gAyonI bahulatAne kAraNe kRSiyogya bhUmino gocara mATe upayoga thavo. (5) saMcaya karavAthI ke AbhUSaNa banAvavAthI dhanano saMcAra ruMdhAI javo. dAsatvane kAraNe je vyakti athavA jAtinI buddhi AkrAMta thaI jAya che temanAmAM vicArazakti rahetI nathI. tene hetvAbhAsa ane hetunI parakha rahetI nathI. AthI hAlanA samayamAM bhAratanA vicAra AvA bane te svAbhAvika che. Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daizika zAstra 113 4. vyavasthA dharma virATanA yogakSema mATe varNAzramadharma, arthAyAma, dezakALavibhAga uparAMta vyavasthA dharmanI paNa AvazyakatA hoya che. vyavasthAdharmathI manuSyonA pratyArthI valaNomAM samatAnI dhAraNA thAya che. arthAyAmathI arthano abhAva ane prabhAva bane udbhavatA nathI. dezakALavibhAgathI manuSyonI ceSTA ane parivartanazIla prakRtinA niyamomAM aikya thaI jAya che. vyavasthA dharmathI samAjamAM svataMtratA ane sahAnubhUtinuM aikya rahe che. vyavasthAdharma kone kahe che? prAcIna bhArata anusAra vyavasthA dharma e niyamone kahe che jemanA dvArA samAjanAM abhyadaya ane niHzreyasa thAya. AvA niyamonI oLakha zuM? kuniyamo calAvanArA paNa ema kahI zake che ke temanA calAvelA niyamothI samAjanAM abhyadaya ane niHzreyasa thaze. AthI bhagavAna manue vyavasthA dharma tarIke oLakhAtA niyamonuM lakSaNa kahyuM che. e che lokonuM sadAcAra sAthe svahita sAdhya karI zakavuM te. AthI je samAjamAM athavA je rAjyamAM loko asadAcArathI svahita sAdhya na karI zakatA hoya te samAja athavA te rAjya vyavasthA dharma rahita gaNAya che. kadAca vyavasthA dharmanI A ja bhAvanAne kAraNe jarmana AcArya pheDarIka nio ApaNI manaskRtinuM sanmAna karatA haze. vyavasthA dharmanuM tattva samajavA mATe e yAda rAkhavuM joIe ke vyavasthA dharmano udeza che samAjamAM svahitanI sAdhanA ane sadAcArano saMyoga karavo. paraMtu svahita sAdhanA svataMtratA vinA thaI zake nahIM. AthI samAjanA abhyadaya ane niHzreyasa mATe e Avazyaka che ke samAjamAM svataMtratA ane sahAnubhUtinuM aikya karavAmAM Ave, arthAta samAjamAM evA niyamono pracAra thAya jenAthI badhA manuSyonI svataMtratAnuM rakSaNa thAya, koI koInI svataMtratAnuM pratighAtI na thAya, pratyeka manuSya potAnI zArIrika ane sAmAjika yogyatA anusAra samAjanI sevA karato rahe ane e sevA karavA mATe tene potAne pahelAM karatAM vadhAre yogya banAvavo paDe. A janiyamo ApaNA dharmazAstramAM vyavasthAdharma kahevAya che. je niyamomAM A vAta nathI hotI athavA jemAM A vAtomAMthI koI ekamAM paNa vipna Ave che te vyavasthA dharma kahevAtA nathI. jarmana AcArya kAnTano mata paNa lagabhaga Avo ja che. temanA mata anusAra evA sAmAjika niyamo vyavasthA dharma kahevAya che jemAM svataMtratAnA niyamo anusAra manuSyanI vyaktigata IcchAono saMyoga bIjA manuSyanI vyaktigata IcchA sAthe karavAmAM Ave che. vyavasthA dharma prerakarUpe ane nivArakarUpe ema be prakArano hoya che. Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 caturtha adhyAya prerakarUpa vyavasthA dharma ene kahevAya che je dvArA loko pAse kAmya karma karAvavAmAM Ave che. nivArakarUpa vyavasthA dharma ene kahevAya che jenA dvArA lokone niSiddha karmo karatA rokavAmAM Ave che. vyavasthA dharmanuM pravartana kramazaH cAra prakAre karavAmAM Ave che. vinayAdhAnathI, AdezapatrathI, prAyazcitathI ane daMDathI. vinayAdhAnathI badhA lokone evA banAvavAmAM AvatA ke teo vyavasthA dharmane sArI rIte jANatA hatA, samajatA hatA ane pote ja AnaMdapUrvaka tenuM pAlana karatA hatA. jayAre koI ajANatAM tenuM pAlana karatuM nahIM to Adezapatra dvArA tenI bhUla ane tenuM kartavya tene samajAvavAmAM AvatAM hatAM. jayAre koI kAmakrodhAdine kAraNe vyavasthAdharmanuM ullaMghana karatuM to prAyazcita dvArA tenI zuddhi karAvavAmAM AvatI hatI. jayAre koI AgrahapUrvaka tenuM ullaMghana karatuM to tene daMDa karavAmAM Avato. ApaNA AcAryonA mata anusAra vyavasthA dharmanuM samaSTigata jJAna karAvyA vinA, athavA ema mAnIne ke badhA loko vyavasthA dharmane emanI meLe ja jANe che, athavA bhUlathI vyavasthA dharmanuM ullaMghana karanArane daMDa devo, athavA prAyazcitane sthAne daMDano upayoga karavo athavA anurUpa diMDano prayoga karavo e adharma manAto hato. daMDa karatAM prAyazcita aneka gaNuM zreyaskara manAtuM kAraNa ke prAyazcitathI manuSyanuM hRdaya zuddha thAya che jethI tenA pUrva aparAdhonI punarAvRtti thatI nathI. paraMtu daMDane kAraNe tejasvI lokomAM krodhAgni prajavaLe che, jene kAraNe pUrva aparAdhonI punarAvRtti athavA vRddhi thavAnI vadhAre zakyatA rahe che. vyavasthA dharmamAM sarvatra traNa vAto hoya che. (1) udezya arthAt te prayojana jenAthI vyavasthA dharmanI sRSTi thAya che. (2) upanaya arthAt e mAnI lIdhelI vAta jene kAraNe vyavasthA dharmanuM nirmANa thAya che. (3) mULa arthAta e padArtha jemAMthI vyavasthAdharmanI utpatti thAya che. (1) ApaNA vyavasthAdharmano udezya che svataMtratA ane sahAnubhUtinA saMyoga dvArA samAjanAM abhyadaya ane niHzreyasa siddha karavAM. (2) upanayanI bAbatamAM traNa bAbato noMdhavA jevI che (ka) vidhipUrvaka pracAra thayA vinA koIne vyavasthA dharmanuM jJAna thaI zakatuM nathI. (kha) vAstavika zuddhi prAyazcittathI thAya che nahIM ke daMDa devAthI (ga) anAte manuSyo badhA alanazIla hoya che. (3) vyavasthA dharmanuM mULa zruti che. Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daizika zAsra A prakAranA udeza, upanaya ane mULathI ApaNA vyavasthAdharmanI e vizeSatA banI gaI che ke tenA niyama haMmezA buddhisaMgata, saraLa, alpasaMkhyaka, vidvilAsavarjita, vastumUlaka, aparigrahI, viraladaMDa, samadarzI, Amokata ane mUlAnusArI hoya che. je niyamomAM A vyavasthA nathI hotI te vyavasthAdharma hoI zake nahIM. kAraNa ke (1) samAjamAM vyavasthAdharma anusAra cAlavuM te pratyeka vyaktinuM kartavya hoya che. zAsakanuM kartavya hoya che vyavasthAdharmanuM ullaMghana karanArane prAyazcita karAvavuM athavA tene daMDa devo. paraMtu na jANelI vAta anusAra koI cAlI zake nahIM. ane ajANI vAta mATe daMDa bhogavavo athavA devo baMnne asvAbhAvika hoya che. paraMtu je niyamo buddhisaMgata hotA nathI athavA jaTila hoya che tenuM jJAna pratyeka manuSyane thaI zakatuM nathI ane na to koIne temAM zraddhA rahe che. je niyamo bahusaMkhyaka hoya temAM na to pratyeka manuSyanI gati hoya che na to badhAne te yAda rahe che. AthI AvA durgama ane duHsmaraNIya niyamothI samAja kyAreya suparicita thaI zakato nathI. je vAtamAM vidvilAsa hoya che te vAta sAdhAraNa manuSyanI samaja bahAra jatI rahe che. je vAta avastumUlaka hoya che tene sArI rIte samajavI tathA grahaNa karavI te AkhA samAja mATe to zuM vizeSa vyakti mATe paNa zakya hotI nathI. je niyamo loko nathI jANatA, nathI tenAthI paricita thatA, nathI temane samajatA, nathI temanAmAM zraddhA rAkhatA, ke nathI tene grahaNa karatA, evA niyamo anusAra teo cAlI zakatA nathI. AthI AvA niyamo anusAra lokone calAvavA mATe samAjamAM daMDa dvArA trAsa phelavavo paDe che. A rIte trAsa dvArA calAvavAmAM AvatA niyamo AsurI niyama kahevAya che. AvA niyamothI sarjAtI zAMti kSaNabhaMgura ane anarthakAriNI hoya che. 115 taduparAMta buddhisaMgata ane avastumUlaka vAtonI Teva paDavAthI buddhi AkrAMta ane kuMThita thaI jAya che. vivilAsa bahudhA vAstavika udezane gauNarUpa ApIne pote mukhyarUpa dhAraNa karI le che. ajJAta niyamonuM pAlana karavAne kAraNe lAbha maLavAthI tathA tenuM ullaMghana karavAne kAraNe daMDa maLavAthI samAjamAM te ajJAta niyamomAM ghaNI toDamaroDa thatI hoya che jene lIdhe samAjamAM buddhi kauTilya utpanna thaI jAya che. vyavasthAdharma parigrahI hoya arthAt tenA pravartakane koI prakAranA lAbha maLavAthI athavA tenI koI prakAranI kAmanA siddha thatI hoya to te tenA uddezamAMthI bhraSTa thaIne vyavasAyamAM pariNata thavA lAge che. Ama thavAthI samAjamAM vyavasthAdharmane nAme lUMTa thavA lAge che ane adharmano vAvaTo pharakavA lAge che. vyavasthAdharma satatadaMDa hoya to lokomAM svabhAvika rIte tenA pratye dveSa thaI jAya che, aMte rAjA ane prajAmAM vaimanasya thaI jAya che, AthI pratikSaNe rAjyamAM viplavanI zakyatA rahe che. Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 caturtha adhyAya samAjano abyudaya ane niHzreyasakaranArA, svataMtratA ane sahanubhUtino saMyoga karanArA tathA sadAcAra sAthe svahita sAdhya karanArA niyamo banAvavA te koI rAgadveSayukta manuSyanuM kAma nathI. AthI ApaNA dharmazAstra anusAra A kAma tattvadarzI, niSkAma, araNyavAsI brAhmaNonA hAthamAM rahetuM hatuM, nahIM ke rAjAnA hAthamAM, kAraNa ke rAjasI parivezane kAraNe rAjA athavA tenA adhikArI varganI buddhimAM svArtha ane pramAda utpanna thavo svAbhAvika hoya che. jene kAraNe temanA alanazIla hovAnI ghaNI zakyatA rahe che. AthI vyavasthA dharma racanAmAM rAjAno koI hastakSepa raheto nahIM. jo koI vyavasthA dharmanI racanAnI athavA tenA koI siddhAMtanI vyAkhyA karavAnI athavA tenA koI niyamomAM dezakALanimitta anusAra kaMI parivartana karavAnI AvazyakatA rahetI to te kAma zruti ane dharmanA jANakAra traNacAra manuSyonI sabhA athavA eka AmanA hAthamAM rahetuM hatuM. kahyuM paNa che catvAro vedadharmazA parSata aividyameva vA. sA bRte sa ya hi dharma syAdeko vA dharmavittama:// romana paMDita sisarono mata paNa lagabhaga Avo ja che. tenA mata anusAra vyavasthA dharmanI racanA mAnasika ane sAmAjika zAstranA jJAtA tattvadarzI lokonA hAthamAM hovI joIe.bhagavAna manu anusAra ArSa dharmopadezaM ca vedazAstrAvirodhinA yastarkeNAnusaMtte sa dharma veda netaraH / / AthI ApaNA dharmazAstramAM pUrvanirNaya pramANa manAto nathI. phrAMsa, jarmanI vagere aneka yuropIya dezomAM paNa lagabhaga Ama ja hoya che. mAtra IMgleMDa, amerikA ane arvAcIna bhAratamAM rItarasamone ghaNuM mahattva ApavAmAM Ave che. ApaNA vyavasthAdharmanI utpatti thaI che zrutimAMthI. zruti kahevAya che vedone. veda koI eka manuSya dvArA koI vizeSa samayagALAmAM banAvelA nathI. te vibhinna samayamAM, judA judA RSionA samAdhijanya jJAnanA saMgraha che. te samAdhijanya jJAnanA viSayamAM sAMbhaLelI vAtono vedomAM saMgraha thayo hovAthI te zruti arthAt sAMbhaLelI vAta kahevAya che. jyAre zruti ghaNI vadhI gaI ane temAM aneka zAstro ane anaMta vidyAono saMgraha thaI gayo, jethI zrutino samaSTigata pracAra thavo azakya thaI gayo tyAre temAMthI vibhinna viSayo vINI vINIne judAM judAM zAstro banAvavAmAM AvyAM. sauthI vadhAre ane pahelI AvazyakatA ubhI thaI dharmazAstranI, arthAt manuSyonA pratyArthI bhAvonA sAmyanI dhAraNA karanArA zAstranI. AthI bhagavAna manunI AjJA anusAra zrutisAgaranuM maMthana zarU thayuM. emAMthI je prathama ratna prApta thayuM te mAnavadharmazAstra hatuM. A zAstra sUtrabaddha karavAmAM Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dezika zAstra 117 AvyuM. badhA tene kaMThastha karavA lAgyA jethI temane A zAsanI haMmezAM smRti rahe. AthI A zAstra manusmRti nAmathI oLakhAyuM. manusmRtimAM aneka dharmonI mImAMsA karavAmAM AvI. te pachI marIci vagere aneka RSioe mAnavadharmazAstramAM upadeza karAyelA eka eka dharmane laIne judI judI smRtionI racanA karI. koIe jAtidharmapara, koIe daizikadharma para, koIe varNAzrama dharma para, koIe vyavasthAdharma para to koIe AcAradharma para. A pratyeka smRti sUtrabaddha hatI. A badhI smRtiono lopa thaI gayo tyAre paMDitoe mRtiparaMparAthI prApta thayelI A pUrva smRtiono AdhAra laIne ane keTalIka sAmayika vAto potAnA manathI joDIne te pUrvasmRtionA nAme globbaddha smRtionI racanA karI. pAchaLathI racAyelI A zlokabaddha smRtiomAM manusmRtinuM gaurava sauthI vadhu che. manusmRtimAM ukta prakAranI punarracanA keTalIye vAra thaI cUkI che. have te pAchaLathI banelI zlokabaddha manusmRtiomAMthI paNa aneka smRtiono lopa thaI gayo che. hAlamAM mAtra manu, yAjJavalkaya vagere gaNIgAMThI smRtio jovA maLe che. samaya nahIM badalAya to thoDA divasomAM Amano paNa lopa thaI jaze. have bhAratarUpI himasrotamAM dazya tadana badalAI gayuM che. have tenA anupama zubhra bhUmi bhAgomAM prAta:kAlIna sUryadevanAM trAMsAM kiraNo paDelAM nathI. have temAMthI jhAkaLa uDI gayuM che. have ahIM vyavasthA dharmanuM nAma, tenI paribhASA, tenAM lakSaNa, tenuM tattva, teno udeza, upanaya, mULa ane vizeSatA badhAM ja badalAI gayAM che. have ahIM vyavasthA dharmanuM nAma laoN (Law) athavA kAyado banI gayuM che. laoN athavA kAyado kahe che zAsakanA hukamane. tenuM lakSaNa che samAjamAM tenuM ullaMghana na thaI zakavuM te. AthI tenuM tattva che pojhITIvanesa (Positiveness) arthAta baLapUrvaka pAlana karAvavAnI zakti, tene na mAnanArAne sajA. kAyadAnA A tattvano hAlamAM bhAratamAM eTalo pracAra che ke sAdhAraNa lokonA mate badhA sarakArI hukama kAyadA gaNAya che. sAdhAraNa lokonA vicAra ane vakIlonA vicAramAM eTalo ja phera che ke vakIlonA mata anusAra kAyado kahevAtA sarakArI hukamo vidhividhAnapUrvaka lejesleTiva kAunsilamAM arthAt kAyadA ghaDanArI sabhAmAMthI pasAra thavA joIe. paraMtu sAdhAraNa lokonA mate AvI koI AvazyakatA nathI. AvazyakatA eTalI ja hoya che ke te hukama ApanAra koI sarakArI mANasa hovo joIe, pachI bhale te paTAvALo hoya. vartamAna kAyadAono udeza che rAjyanA hitanuM yogakSema karavuM. tenA upanaya che - badhA loko kAyadAo potAnI jAte ja jANI le che, athavA eka vAra aMgrejImAM lakhelA gejheTamAM chapAI javAthI badhA loko kAyadAo jANI le che. AthI kAyadAnuM jJAna na hovAne kAraNe koI sajAmAMthI mukti meLavI zakatuM nathI. zuddhino eka mAtra upAya che daMDa. rAjAthI bhUla thaI zakatI nathI tethI Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha adhyAya rAjA kare te nyAya. A kAyadAAnuM mULa che romana dharmazAstra, paraMtu temanA zarIra para jAmo caDhelo che IMglenDanA vicArono. pachI bhAratamAM urjA meLavIne vakhato vakhata, vAta vAta mATe navI navI zAkhArUpI kAyadA banatA gayA. pachI temAM privI kAunsIla ane hAIkorTanI rItarasamanAM parNo AvatAM jatAM rahe che. AthI temAM sAdhAraNa lokonI, sAdhAraNa lokonI to zuM sAdhAraNa vakIlonI cAMca DUbavI paNa agharI thaI gaI che. 118 vartamAna kAyadAonAM AvAM tattva, AvA uddeza, AvA upanaya, AvI utpattine kAraNe temanI vizeSatA thaI gaI che ke te bahudhA abuddhisaMgata, jaTila, bahusaMkhyaka, vidvilAsika, avastumUlaka, parigrahI, satatadaMDa, asamadarzI, anAmokta ane pUvakRtAnusArI hoya che. A vizeSatAnAM udAharaNo jyAM tyAM maLe che. jema ke 1. je karArapatramAM aneka sAkSIonA hastAkSara nathI hotA tene sAdhAraNa RNapatrakarajakhata samajavuM, pachI bhale temAM gIro rAkhanAra ane eka sAkSInI sahI hoya tathA te gIro khatanI noMdhaNI paNa thaI gaI hoya ane gIro rAkhanAra teno svIkAra paNa karato hoya. 2. koI rukkAno, jemAM bhUlathI athavA maLI na zakavAthI eka AnAnI TIkITa na coMTADI hoyato sAkSI mATe svIkAra na thavo. 3. koI zAhukAranA, je kAryavazAt bahAragAma gayo hoya paraMtu mAMdagIne kAraNe tyAM rokAI gayo hoya te daramiyAna tenA RNapatronI avadhi pUrI thaI jAya to, paisAno dAvo na thaI zakavo. 4. ugra ArakandI carasane badale madhura caugarthA carasano upayoga karanArane daMDa karavo. 5. potAnI gozALAmAM pedhA paDelA vAghane baMdUka laIne mAranArano Armsa ekTa (hathiyAra dhArA) anvaye daMDa karavo. AvA bIjA aneka kAyadAo che. te badhAno ullekha ahIM thaI zakato nathI. paraMtu te badhAmAM Armasa ekTa ane kAyadA avadhi evAM che je vakIlo sivAya koIneya samajAtAM nathI. AvA badhA kAyadAonI saMkhyA keTalI vadhI gaI che tenuM anumAna koI sArA vakIlanuM pustakAlaya joIne thaI zake che. te pustakAgArane joIne badhAnA manamAM eka vAra to e vicAra Ave ja che ke jeTalA samaya ane jeTalA parizramathI A kAyadAonuM jaMgala khUMdavAmAM Ave che teTalA samaya ane teTalA parizramathI mANasa kaMIno kaMI thaI zake che. aMgrejI kAyadAzAstra anusAra nyAya be prakArano manAya che. eka prAkRtika nyAya (Natural Justice) ane bIjo kAyadAkIya nyAya (Legal Justice) ema paNa kahevAya Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daizika zAstra 119 che ke sabhya samAjamAM kAyadAkIya nyAya thato hoya che. AthI Aje nyAyAlayomAM vidravilAsanI AvazyakatA vadhatI jAya che. daMDano upayoga karyA vinA AvA kAyadAono samAjamAM pracAra thaI zakato nathI. te bahudhA satatadaMDa hoya che ane je daMDAtmaka nathI gaNAtA temAM paNa kyAMka kyAMka daMDanI jhalaka jovA maLe che. jema ke sTempa ekTa. A kAyadAonI racanA athavA temAM parivartana thAya che zAsakanI AjJAthI athavA tenI pratinidhi evI kAyadA ghaDanArI sabhA dvArA. AthI zAsaka kAyadAthI zreSTha manAya che. te je Icche te karI zake che, jevA Icche tevA kAyadA banAvI zake che, jevuM Icche tevuM temAM parivartana karI zake che. bhAratamAM A kAyadAonI utpatti thaI che aMgrejI rAjayathI. aMgrejI rAjyamAM kAyadAonI racanA thAya che romana dharmazAstra anusAra. romana dharmazAstramAM zAsakanI marajI kAyado manAya che. enuM kAraNa e che ke pahelAM jayAre romamAM ripablika rAjya hatuM tyAre seneTa nAmanI sabhA dvArA kAyadAono musado banato hato. te musadAnA viSayamAM TribyuneTa nAmanI prajApratinidhi sabhAnI saMmati levAmAM AvatI hatI. ImpIriyama nAmanA adhikArI maMDaLa dvArA te kAyadAono pracAra karavAmAM Avato hato. paraMtu seneTa ane TribyuneTanA sabhyo moTe bhAge nakAmA, kuTila ane svArthaparAyaNa loko rahetA. seneTane prajAhitanA yogakSema karatAM potAnA pada ane adhikArone jALavI rAkhavAnI ciMtA vadhu rahetI. TribyuneTa seneTanI hA mAM hA meLavatI hatI. ImpIriyama haMmezA ughatadaMDa rahIne trAsa prasarAvI detI hatI. seneTa, TribyuneTa ane ImpIriyamanI AvI kAryavAhIthI prajA khinna thaI gaI. romamAM azAMti phelAI gaI. seneTa DAmADoLa thaI gaI. ripablika cAlu rahevuM muzkela thaI gayuM. rAjayazailImAM keTaluMka parivartana karavAmAM AvyuM. sallA nAmanI eka vyaktine thoDA samaya mATe romanI DirekTara arthAt svataMtra adhyakSa banAvavAmAM AvI. enI DirekTarInA samayamAM seneTa ghaNI sthira thaI. prajAmAM pharI seneTano DaMko vAgavA lAgyo. pratyeka bilano svIkAra thaIne kAyadAonI bharamAra thavA lAgI. A kAyadAone kAraNe prajAnA nAkamAM dama AvI gayo. eka eka kSaNa bhAre thatI gaI. pariNAme rAmanI dazA sudharavAne badale vadhAre bagaDI gaI. traNa tejasvI puruSo seneTa viruddha ubhA thayA. A mahApuruSonAM nAma hatAM pompisa, juliyasa ane keTasa. A traNa vIronuM jUtha romanA ItihAsamAM prathama TrAyambareTa nAmathI oLakhAya che. A TrAyambareTanI madadathI juliyasane romano kaunsala arthAta upadezaka banAvavAmAM Avyo. juliyasa kansala banatAM ja seneTa dvArA banAvelA badhA kAyadA rada karavAmAM AvyA. seneTa tadana phikkI ane nirbaLa thaI gaI. samayAMtare A vIromAM phUTapaDI. teo ApasamAM laDavA lAgyA. mesopoTemiyAmAM Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 caturtha adhyAya kreTasanuM ane misaramAM pompisanuM mRtyu thayuM. rahyo mAtra juliyasa jene Ajanma roma sAmrAjyano DIrekTara banAvavAmAM Avyo. seneTanA adhikAra eka eka karIne juliyasane maLavA lAgyA. tenA vadhatA prabhAva sAme seneTa nisteja thaI gaI. kAyadAnI racanA karatI vakhate seneTanI paravA ghaNI ochI thavA lAgI. juliyasa sIjhara pote Icche tevo kAyado banAvI leto hato. aMte tenA viruddhamAM SaDayaMtra racAyuM ane eka divasa seneTanA sabhAbhavanamAM keTalAka saradArone hAthe sIjhara mAryo gayo. enA mRtyu pachI seneTane potAnA khoyelA adhikAro punaHprApta thayA paraMtu roma sAmrAjya ripablikana ane sIjhariyana ema be jUthomAM vibhakta thaI gayuM. seneTanuM pakSapAtI jUtha ripablikana ane sIjharanuM jUtha sIjharIyana kahevAvA lAgyuM. sIjhariyana jUthanA traNa netA hatA. sIjharano uttarAdhikArI okTaviyasa ane tenA be mitro enToniyasa ane lipiDasa. A traNa lokoe potAnuM eka jUtha banAvIne sIjharane mAranArA saradArono badalo levAnuM vicAryuM. philipInA medAnamAM A baMnne daLo vacce moTuM yuddha thayuM, jemAM ripablikana daLa hArIne naSTabhraSTa thaI gayuM. kAyadA ghaDavAno adhikAra seneTanA hAthamAMthI sarI jaI pharI A traNa vyaktinA hAthamAM AvI gayo. te pachI pahelAMnI jema ja A traNa vyaktiomAM paNa phUTa paDI gaI. lipiDasa ane enToniyasane bhAgye yArI na ApI. teo jyAM nA tyAM vilIna thaI gayA. okToviyasa ghaNo catura ane dUradarzI hato. teNe monArka ekadama sthApita karavAne badale kramazaH tema karavuM ucita mAnyuM. AthI teNe seneTa ane TribyuneTanI saMmatithI senA saMbaMdhI badhA adhikAra potAnA hAthamAM laI lIdhA ane juliyasa sIjharanA virodhI jUnA saradArone potAnA pakSamAM bheLavI lIdhA. te pachI okToriyase seneTanuM upadezaka pada jAte ja choDI dIdhuM jenA badalAmAM badhAe bhegA maLIne tene Ajanma samasta romana sAmrAjyano Tribyuna ane preTara banAvI dIdho. Tribyuna tarIke kAyadAono sUtrapAta okToviyasanI IcchAnusAra thavA lAgyo. preTara tarIke tenI IcchA anusAra seneTamAM bila pasAra thavA lAgyAM. senAdhipati tarIke baghAM para tenI dahezata besI gaI. koIneya tenI AjJAno bhaMga karavAnuM sAhasa thatuM nahIM. arthAt okToviyasa sIjhara Tribyuna tarIke bila taiyAra karato hato, preTara tarIke eno svIkAra karato hato ane senAnI tarIke eno pracAra karato hato. kramazaH AkToviyasa sIjharanAM badhAM AjJApatro kAyadA samAna gaNAvA lAgyAM. samayAMtare tenuM pariNAma e AvyuM ke romamAM zAsakano hukama kAyado manAvA lAgyo. pojhiTivanesa (Positiveness) arthAt baLapUrvaka pAlana karAvavAnI zakita kAyadAnuM tattva gaNAvA lAgI. arthAtu romamAM e siddhAMta manAvA lAgyo ke "rAjA kare e nyAya'. Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daizika zAstra 121 kAyadAnI A kalpanA e badhA ja dezomAM prasarI gaI jemaNe roma pAsethI dharmazAstranuM zikSaNa lIdhuM. AthI IMglenDamAM paNa kAyadAnI A ja kalpanA mAnavAmAM Ave che. bhAratamAM IMglenDanuM rAjya hovAthI tyAM A kalpanA soLa soLa AnA mAnavAmAM Ave che. bhAratamAM kAyadA ghaDavAnA adhikAra rAjAnA pratinidhi moTA lATa ane nAnA lATone apAyelA rahe che. emane kAma ghaNuM hoya che. AthI temanI madadamAM temane eka eka kAyadA ghaDanArI sabhA apAyelI hoya che, je lejislesTiva kAunsila kahevAya che. paraMtu A lejisleTiva kAunsila romanI seneTa athavA IMglenDanA hAusa opha lorDa jevI hotI nathI. te pUrNa rIte moTA lATa ane nAnA lATone AdhIna hoya che. A kAunsilone potAnA adhyakSa moTA lATa ke nAnA lATanI IcchA anusAra kAyadA banAvavA paDe che. jyAre koI navo kAyado bane che athavA jUnA kAyadAmAM koI parivartana karavAmAM Ave che tyAre pahelAM lejisleTiva kAunsilamAM bila athavA masUdo peza karavAmAM Ave che. pachI te bila para vAda vivAda thAya che. aMte adhyakSanI saMmatithI je vAta pAkI thAya che te kAyadA rUpe bahAra paDe che ane pachI te sarakArI gejheTamAM chApavAmAM Ave che, ane e mAnI levAmAM Ave che ke badhA loko tenAthI paricita thaI gayA che. A lejisleTiva kAunsilamAM koI koI ApaNA lokone paNa sAmela karavAmAM Ave che. paraMtu A zobhArUpa sabhyo dvArA kAma kazuM thaI zakatuM nathI. teo Aja sudhI na to evA koI kAyadA banAvI zakyA je banAvavA bhArata Icche che, ane na to evA kAyadA rada thaI zakyA jene te rada karavA Icche che. rAjAnA pratinidhi jevA kAyadAono sUtrapAta kare che athavA jevA teo Icche che tevA kAyadA banAvavAmAM Ave che. ApaNA sabhyo mAtra vidhavAvivAha saMbaMdhI ke AMtaravarNa vivAha saMbadhI kAyadA ja banAvI zake che. zAsana saMbaMdhI kAyadAracanAmAM temanI pipUDI kyAMya sAMbhaLavAmAM AvatI nathI. arvAcIna bhAratanA kAyadAonI mUlyotpatti ane uttaravRddhinuM thoDuMka ja varNana thaI zakyuM che, je parathI sArI rIte samajI zakAya che ke prAcIna bhAratanA vyavasthA dharma ane arvAcIna bhAratanA kAyadAomAM kema ATalo bheda paDI gayo che. have ApaNuM rAjaya na rahevAthI ApaNA vyavasthAdharmano lopa thaI gayo che. ApaNo virATarUpI caMdramA aMtardhAna thayA pachI Ama thavAnuM ja hatuM, kAraNa ke zazinAsaha yAti kaumudI saha meghena taDit pralIyate / Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 caturtha adhyAya 5. dezakALa vibhAga jagatamAM badhuM ja deza kALa anusAra thAya che. deza kALa anukULa hoya to badhAM kAma siddha thAya che ane te pratikULa hoya to badhAM kAmo naSTa thAya che. paraMtu dezakALa to nitya badalAtAM rahe che. te kyAreka anukULa to kyAreka pratikULa hoya che. AthI koI paNa kAryanI siddhi mATe anukULa deza kALano lAbha levo ane pratikULa deza kALano pratikAra karavo Avazyaka hoya che. Ama karyA sivAya koI paNa kArya siddha thaI zake nahIM. je kAma prayAganA gaMgAtIre jeTha mahinAmAM je prakAre thAya che te mAnasarovaratIre mahA mahinAmAM te rIte thaI zakatuM nathI. bhagavatI prakRtinAM badhAM kAryo deza kALa vibhAga anusAra ja thatAM hoya che. virATanA yogakSema mATe paNa guNazAstrAnusAra dezavibhAga ane jyotiSazAstrAnusAra kAlavibhAga hovo ane pachI te deza-kALavibhAga anusAra zAsanavyavasthA hovI Avazyaka che. Ama thayA vinA na to virATano yogakSema thAya che na to varNAzramadharma nabhI zake che ane na to arthAyAma thaI zake che. zakti, samaya ane arthano vRthA kSaya thAya che. deza kALa vibhAga ane tadanurUpa carcAnA viSayamAM ApaNA AcAryoe ghaNuM kahI rAkhyuM che. ApaNAM guNazAstra ane jyotiSazAstranuM sarjana A ja hetuthI thayuM hatuM. guNazAstrano to have kyAMya patto paNa lAgato nathI. mAtra vaidaka, nighaMTu ane yoganI TippaNIomAM kyAMka ullekha thayelo jovA maLe che. jyotiSazAstra hajI sudhI thoDuM astitvamAM che, paraMtu judA ja rUpe. A pustakamAM deza kALa vibhAganA viSayamAM eka be vAto lakhI zakAya ema che. sthAnAbhAvane kAraNe pUruM varNana thaI zake ema nathI. ApaNA AcAryonA mata anusAra vibhinna sthaLomAM sattvAdiguNonI vibhinna prakAranI mAtrA hovAthI tyAMnAM jaLa vAyu ane anna paNa vibhinna prakAranA hoya che. te jaLa vAyu ane te anAdi anusAra tyAMnA manuSyonAM buddhi, mana ane zarIra hoya che. buddhi, mana, zarIra anusAra kAma karavAthI hita ane tenAthI viparIta kAma karavAthI ahita thAya che. AthI ApaNA daizikAcAryoe guNazAstra anusAra sattvAdi guNonI mAtrAno vicAra karIne samasta dezane, pRthvIne- aneka AvartAmAM, pratyeka Avartane aneka rASTromAM, pratyeka rASTrane aneka puromAM vibhakta karyuM. pratyeka pura aneka gAmothI vyApta rahetuM hatuM. dezanI vizeSatA citi manAya che ane tenA adhiSThAtA RSio hatA. AvartanI vizeSatA AcAra manAto hato ane tenA adhiSThAtA AcArya hatA. rASTranI vizeSatA vyavasAya manAtI hatI ane teno adhiSThAtA vyavasAyI hato. grAmanI vizeSatA artha hato ane tenA adhiSThAtA artha utpAdaka Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dezika zAstra 123 hatA. eka vibhAganI vizeSatAono lAbha bIjA vibhAga sudhI pahoMcADavo ane tenI nyUnatAne tenA sahavargIonI vizeSatAothI pUrI karavI te rAjyanuM mukhya kartavya manAtuM hatuM. ApaNA dezanI sImAmAM je rASTro hatAM te eTalAM zaktizALI hatAM ke potAnA pADozI rAjyane ekalA sahajatAthI parAjita karI zake. paraMtu tema chatAM jyAre paNa koI svarASTranuM pararASTra sAthe yuddha cheDAtuM to te yuddha samasta dezanuM manAtuM. badhAM ja rAjyo potapotAnI zakti sAthe te yuddhamAM sammilita thatAM hatAM. jyArathI ApaNAM rAjyonI deza dharmano tyAga karIne potapotAnI TopI sAcavI rAkhavAnI vRtti thavA lAgI tyArathI bhAratano avapAta thavA lAgyo rASTra aneka prakAranAM hatAM. koI moTAM to koI nAnAM. moTAM rASTronI purasaMkhyA viSe koI niyama nathI, paraMtu sauthI nAnA rASTramAM cAra pura rahetAM. pratyeka rASTranI madhyamAM eka pura rahetuM je rASTranidhi athavA rASTrAdhiSThAna kahevAtuM hatuM. tenI cAre bAju bIjAM puro rahetAM. eka pura bIjA purathI ochAmAM ochuM bAra gavRti arthAta lagabhaga aDatAlIsa mAIlanA aMtare ane vadhumAM vadhu covIsa gabhUtinA aMtare rahetuM. puranI janasaMkhyA ochAmAM ochI daza hajAra ane vadhumAM vadhu pAMca lAkha rahetI. pratyeka pura vacce vacce ApaNomAM vibhakta thatuM. eka ApaNa bIjA ApaNathI eTalA aMtare rahetuM jeTalI be pAsapAsenAM ApaNonI laMbAI rahetI. eka ApaNamAM lagabhaga eka so ghara rahetAM. ApaNAM badhAM gharo moTebhAge eka ja vAra to kyAreka be hAramAM banAvelAM rahetAM. te badhAM gharo sarakhI UMcAInAM banAvAtAM. pratyeka gharanA AMgaNAnI pahoLAI te gharanI UMcAIthI bamaNI rahetI. gharanI sAmenI jamIna AMgaNuM kahevAya che. pratyeka puranI bahAra cAre bAju vanabhUmi rahetI je ochAmAM ochI eTalI rahetI ke jemAM e puranA loko mATe baLataNa, emanI saMkhyAthI bamaNI gAyo mATe ghAsa, e puranI janasaMkhyAnA eka caturthIza loko mATe arthAta tyAMnA brahmacArI ane vAnaprastho mATe Azrama thaI zake. A vanabhUmi akara rahetI. temAMthI koI prakArano kara levAmAM Avato nahIM. ulaTuM rAjayakoSamAMthI tenA rakSaNa arthe dravya kharca karavAmAM AvatuM. A akara bhUminI sAthe kRSivATikA, upavana vagere mATe teTalI ja sakara bhUmi rAkhavAmAM AvatI. A bhUmi pura ane akara bhUminI vacce rahetI. A sakara ane akara bhUminI bahAra puranI cAre dizAe gAmo vaselAM rahetAM. gAmanI janasaMkhyA ochAmAM ochI eka so ane vadhumAM vadhu eka hajAra rahetI. eka gAma bIjA gAmathI ochAmAM ochuM ardhagabhUti - 2 mAIla - ane vadhumAM vadhu be gabhUti - 8 mAIla- nA aMtare rahetuM. je hisAbe pura mATe akara ane sakara bhUmi Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 caturtha adhyAya rAkhavAmAM AvatI tenA be thI traNa gaNA hisAbe gAmo mATe paNa rAkhavAmAM AvatI. pura ane gAmanI bAkI rahelI janatA mATe bIjAM pura ane bIjAM gAma vasAvavAmAM AvatAM. pratyeka Avarta, pratyeka rASTra, pratyeka pura ane pratyeka gAmanI avasthA evI rahetI ke Arthika rIte te bIjA koIne adhIna rahetuM nahIM. pratyeka sthAnanI AvazyakatA anusAra badhA viSayanA vidvAna, badhA prakAranA zilpI, badhA prakAranA vyavasAyI temAM rahetA. pratyeka sthAne vepArano evo niyama raheto ke teno atiprayojana, viprayojana ke niprayojana mAla arthAta evo mAla ke je prayojana karatAM vadhAre hoya, jenuM prayojana na rahyuM hoya, ane jenuM kyAreya prayojana na hoya, tene bahAra kADhIne evA sthAne laI javAya ke jyAM tenuM prayojana hoya, paraMtu evo vepAra kyAreya karavA devAmAM Avato nahIM jane lIdhe tyAMnA anAdi Avazyaka padArtha vALIjhUDIne bahAra laI javAya ane tyAMthI nakAmI vastuo lAvIne gharamAM bharavAmAM Ave, ane na to evo vepAra karavA devAmAM Avato jene lIdhe te sthAna bIjA sthAnane adhIna thavA lAge. vyaktigata sukhasamRddhi mATe pratyeka sthAna Arthika rIte svataMtra rAkhavAmAM AvatuM hatuM. paraMtu samaSTigata sukhasamRddhi mATe te badhAM sthAno daizikarUpe paraspara parataMtra rAkhavAmAM AvatAM hatAM, ane te badhAM eka parikRtirUpI sUtramAM gUMthAyelAM rahetAM hatAM. dezanAM vibhakta thayelAM aMgone eka sUtramAM gUMthavA mATe ApaNA AcAryoe aneka upAya kahyA che jemAMthI keTalAka nimnalikhita che. 1. dezamAM eka samrATa hovo, samrATapada anyavAgata na rahetAM guNotkarSAnusArI hovuM, arthAta je rASTrano zAsaka rASTravardhaka siddha thaIne dezavardhaka manAya te rAjayasUyayajJa ane sAmrAjyAbhiSeka mATe yogya gaNAvo. rASTravardhana siddha thavA mATe rAjAmAM nimnalikhita guNo hovA joIe. (1) prajAnurAga ane (2) kSAtrabaLa. AmAMthI koI eka ja hovAthI koI rAjA rASTravardhaka manAto nahoto, AthI ja zizupAla, jarAsaMdha jevA rAjAo rAjasUya yajJa na karI zakyA. 2. sAmrAjyamAM dezanA samasta mahArathIonuM, mahApuruSonuM, daizikAcAryonuM, moTA moTA vidvAnonuM koI ne koI prakAre arthekya rahevuM. 3. samasta rASTro sAmarASTranAM anuvartI hovAM, arthAt jAtIya ane daizika viSayomAM rASTrapationI eka sabhA hovI ane samrATa teno adhyakSa hovo. 4. brahmacArI, vAnaprastha ane saMnyAsIo samasta dezamAM svajano manAvA, ane temaNe paNa koI eka sthAnanI mamatA na rAkhatAM samasta dezane potAno ja samajavo. Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daizika zAstra 5. pratyeka rASTramAM eka jAtIya tIrtha hovuM, emAM koI eka rASTrano adhikAra na rahetAM samasta dezanuM svatva hovuM. 6. ochAmAM ochuM eka vAra badhA lokoe tIrthATana karavuM. 7. parivrAjakoe potAnA dezamAM nitya bhramaNa karatA rahIne jAtIya bhAvanAo jALavI rAkhavI. 8. koI niyata parvanA divase niyata tIrthasthAne jAtIya dharmamImAMsA thavI ane temAM samasta rASTranA AcArya vagere sammilita thavA. AvA prakAranAM moTAM parvo AvartomAM pharatAM rahevAM. AvAM parvomAM have mAtra kuMbha parva ja zeSa che. 9. jAtIya maMtra athavA prArthanA ane jAtIya saMskAra vagere eka ja saMskRta bhASAmAM hovA. 125 10. samasta dezamAM eka ja prakAranI vyavasthA ane eka ja prakAranA AcAra vyavahAra rahevA. jAtIya parvo tathA utsavo sarvatra manAvavAmAM AvavA. jema vibhinna sthaLo vibhinna prakAranAM nimitta hoya che te ja rIte vibhinna samaye paNa vibhinna prakAranAM nimitta upasthita thaI jAya che. te nimitto vinAprayojana hotAM nathI. bhagavatI prakRtinuM koI kAma vinAkrama ke vinAprayojana thatuM nathI. je vAta sadA ane sarvatra eka ja niyama pramANe thAya che tene krama kahe che, paraMtu vizvamAM pratidina aneka ghaTanAo evI paNa hoya che jemAM koI krama jaNAto nathI. jema ke je kAryo dvArA koI vyakti athavA jAtino udaya thAya che, samayAMtare te ja kAmo dvArA te vyakti athavA te jAtino avapAta thavA lAge che. paraMtu vAstavamAM A akramatA AbhAsa mAtra hoya che, kAraNa ke jyAre aneka kAraNono saMyoga thAya che tyAre ja eka kArya utpanna thAya che. paraMtu je kAraNono saMyoga eka vAra thaI jAya teno saMyoga vAraMvAra thato nathI. pRthvInI AMtarikSika ane khagaulika sthitimAM nitya parivartana thatuM rahevAne kAraNe pRthvInA vibhinna bhAgonA sannikarSomAM paNa parivartana thatuM rahe che. A ja sannikarSa bhedane kAraNe sannipAtamAM paNa bheda thato rahe che. ApaNA jyotiSazAstra anusAra AkAza anaMta che. tenA judA judA bhAgomAM sattvAdi guNonuM pramANa paNa juduM juduM hoya che, jemAMthI pRthvIne pasAra thavuM paDe che. pRthvInI A gati AMtarikSika gati kahevAya che. A anaMta AkAzamAM anaMta prakAranAM nakSatra, tArA, graho vibhinna gatie pharatAM rahe che, jemanI vacamAMthI pRthvIne javuM paDe che. pRthvInI A gati khagaulika gati kahevAya che. A gatine kAraNe pRthvInA vibhinna bhAgomAM vibhinna prakAranI asara paDe che. jema ke maMgaLa udaya thavAthI pRthvI tarapha tejanA uSNapravAho vahevA lAge che, jene kAraNe varALa ghanIbhUta thaI zakatI Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 caturtha adhyAya nathI. zukrano udaya thavAthI pRthvI zItaLa thAya che. AthI varALa ghanIbhUta thaIne varase che. have prazna e uddabhave che ke maMgaLano udaya thavAthI haMmezAM dukALa kema paDato nathI ane zukrano udaya thayA pachI haMmezAM varasAda kema varasato nathI. e praznanuM samAdhAna e che ke vibhinna grahomAMthI vahenArA vibhinna prakAranA pravAho bhegA thavAthI je udarka pravAha vahe che te anusAra dukALa ke varSA thAya che. AthI maMgaLano udaya thavAthI na to haMmezAM dukALa paDe che ane na to zukrodayane kAraNe haMmezAM varSA thAya che. pRthvInI AMtarilika ane khagaulika gatimAM nitya parivartana thatAM rahevAne kAraNe tenA vibhinna bhAgomAM paNa nitya parivartana thAya che jene lIdhe tyAM vibhinna prakAranA sarSi hoya che. jyAM jevA saknikaryo hoya che tyAM tevI ja sthAvara jaMgama sRSTi, tevI ja temanI avasthA, tevI ja tyAMnA lokonI buddhi, prakRti ane ceSTAo hoya che, ane A ja sanirNo anusAra tyAMnAM dhanadhAnya ane prANIonI utpatti paNa nyUnAdhika thatI rahe che. A ja saknikarmone kAraNe vibhinna samaye vibhinna prakAranAM kAraNo upasthita thatAM hoya che je dvArA pRthaka pRthaka prakAranAM kAryo thatAM rahe che. have e vAta samajI zakAya che ke pRthvInI AMtarikSika ane khagaulika gationuM tathA temanI asaronuM jJAna hovAthI bhaviSyanuM ghaNuM anumAna pahelAMthI ja thaI zake che, jethI thoDuM ghaNuM anAgatavidhAna arthAt pahelethI upAya karI laI zakAya che. AthI ja pahelAMnA samayamAM moTAM moTAM mAnamaMdira, moTI moTI vedhazALAo sthApavI tathA guNazAstra ane jyotiSazAstranA sArA sArA vidvAno rAkhavA te rAjyano dharma mAnavAmAM Avato hato. A rIte pRthvInI AMtarikSika ane khagaulika gatinuM jJAna pahelAMthI thaI javAthI arthAyAmamAM ghaNI madada maLe che. AvazyakatAthI vadhAre hoya tevA arthanI nikAsa ane AvazyakatA karatAM ochA rahenArA arthanI bharapAIno upAya pahelethI vicArI levAto hato. taduparAMta ApaNA AcAryonA mata anusAra kALa vibhAga anusAra caryA ane niyamapUrvaka rahevAthI manuSyanAM mana, buddhi, zarIra svastha rahe che jethI svadharma pAlana karavAmAM ghaNI sahAyatA maLe che. pahelAMnA samayamAM AcAryo guNazAstra ane jyotiSazAstranI madadathI varSaphaLanI sUcanA ghaNI vahelI ApI detA hatA. A rivAjano DhoMga naSTa bhraSTarUpe Aje paNa thato rahe che. pratyeka savaMtsara pratipadAne divase pratyeka gharamAM saMvatsara phaLa arthAt e varSamAM thanArI grahonI sthitinuM, pRthvInI AMtarika ane khagaulika gatinuM tathA tene kAraNe vibhinna prakAranA sthAvara jaMgamanI utpattimAM thanArI vadha ghaTanuM ane manuSyonI mAnasika ane zArIrika ceSTAonuM varNana saMbhaLAvavAmAM Ave che. Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daizika zAstra 127 paMcama adhyAya daivI saMpada yogakSema adhijanana rAjaya ane samAjane zreSTha banAvavAM, arthAyAma karavo, dharmasaMgata vyavasthAnI racanA karavI, yathAyogya dezakALa vibhAga karavA e AhAra nidrA maithuna arthe ja kArya karatA athavA bhayathI dabAtA, lobhathI lalacAtA lokAyatika lokonuM kAma nathI. e kAma to zreSTha puruSonuM che. zreSTha kAryo mATe zreSTha puruSonI AvazyaktA hoya che. zreSThatA pustako vAMcavAthI prApta thatI nathI. te prApta thAya che devI saMpadAthI. yunAnamAM devI saMpadA na hovAne kAraNe ja pleTone tenuM ripablika potAnA samayamAM azakya jaNAyuM. daivI saMpadA na hovAthI ja erisToTalanA dezika vicAra kAryamAM pariNata thaI zakyA nahIM. enA abhAvane kAraNe IMglenDane Tomasa mUranuM "yuTopiyA" (Utopia) azakya jaNAyuM. enI nyUnatAne kAraNe yuropamAM soziyAlijhama DolAyamAna thaI rahyuM che. AcArya pleTonA mata anusAra zreSTha rAjya tyAre ja thaI zake jyAre rAjyano uttarAdhikArI tattvadarzI hoya. AcArya arasUnA mata anusAra koI paNa samAjanI zreSThatA mATe e Avazyaka che ke temAM keTalAka zreSTha manuSyo hoya. mAtra rAjayanA uttarAdhikArI tattvadarzI hovAthI rAjya zreSTha thaI zakatuM nathI. na to gaNyAgAMThyA manuSyo zreSTha hovAthI samAja zreSTha thaI zake che. rAjyanI zreSThatA mATe samasta rAjakuLa ane rAjyAdhikArIo ane samAjanI zreSThatA mATe samasta loko zreSTha hovA Avazyaka hoya che. have vicArAspada vAta e che ke nAnakaDuM yUnAna rAjyanA eka uttarAdhikArI ane samAjanA gaNyAgAMThyA lokone evA na banAvI zakyuM to vizALa bhArata samasta rAjakuLane ane samasta prajAne evAM kevI rIte banAvI zakyuM? Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 paMcama adhyAya - ~ yuropane atyAra sudhI jANa nahotI, ane Aje paNa te pUrNatayA jANatuM nathI ke tattvadarzI rAjA ane zreSTha loko arthAt daivI saMpadAyukta manuSyo kevI rIte banAvI zakAya che. yuropanA mata anusAra manuSyone daivI saMpadayukta banAvavAno eka mAtra mukhya upAya che temane suzikSita banAvavA. paraMtu ApaNA AcAryonA mata anusAra mAtra lakhavA vAMcavAthI kazuM thaI zakatuM nathI. e eka kuzaLatA mAtra che. svAti biMdunI jema jevA pAtra sAthe teno saMgama thAya che tevuM ja tenuM phaLa hoya che. zreSTha puruSa sAthe javAthI e kuzaLatA sArA kAryamAM laI zakAya che. madhyama puruSa sAthe javAthI tenuM phaLa paNa madhyama hoya che ane nIca puruSano saMga thavAthI tenuM phaLa nIca hoya che. svAdhyAyathI mAtra vAMcatI vakhate ja manuSyanA manamAM daivI saMpada prApta karavAnI IcchA thAya che. paraMtu te IcchA saphaLa tyAre ja thAya che jayAre manuSyanI mAnasika ane zArIrika racanA tene anukULa hoya. zAstrapATha jemano eka mAtra guNa hoya che, paraMtu jemanA zArIrika ane mAnasika saMskAra anukULa hotA nathI temanI zreSTha kAryo karavAnI ceSTA viDaMbanA mAtra hoya che. popaTa ane menAo dvArA daizika ane sAmAjika kAryo sAdhya thaI zakatAM nathI. AvAM kAryo mATe joIe vIra puruSaratna, jemanA saMskAra Ajanma ane maraNaparyata daivI saMpadAmaya hoya che. ApaNA AdhijIvika zAstra anusAra manuSya saMskAramaya hoya che. arthAta jevA tenA saMskAra hoya che tevo te svayaM hoya che. tenAthI leza mAtra vadhAre ke ocho nahIM. saMskAra cAra prakAranA hoya che. (1) janmAMtara (ra) sahaja (3) kRtrima () anvayAgata. janmAMtara saMskAra e kahevAya che jene laIne zarIrI eka zarIrano tyAga karIne bIjA zarIramAM praveza kare che. A ja saMskAro anusAra te bIjA lokamAM jaIne tenAM kRtakarmono upabhoga kare che. tyAM tenAM karmono upabhoga thaI gayA pachI te punaH te ja saMskAro anusAra amaithunika tanmAtrika zarIra dhAraNa kare che. tyAM anukULa nimitta ane sanikarSo maLatAM te koI zarIrInA zarIramAM praveza karIne bindumaya zarIra dhAraNa kare che, jyAM te keTalAka navIna saMskAro prApta kare che. A ja traNa saMskAro laIne te A jagatamAM janma le che, ane pratikSaNa navA navA saMskAro prApta karato rahe che. A ja badhA saMskAro anusAra tenAM mana, buddhi ane karma thatAM hoya che. A badhA saMskAromAM janmAMtara saMskAra prabaLa hoya che, je aneka janmo sudhI zarIrI sAthe saMlagna rahe che. temano nAza athavA parivartana nirvikalpa samAdhi sivAya koI paNa prakAre thaI zakatAM nathI. A saMskAronA viSayamAM pAzcAtya bAyolojisTo haju pUrNa anabhijJa che. Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dezika zAstra 129 sahaja saMskAra e saMskArone kahevAya che je tanmAtrika zarIrane biMdu avasthA ane garbhAvasthAmAM prApta thAya che ane te paMcamahAbhUta zarIra na chUTe tyAM sudhI rahe che. A saMskAra aneka rUpe pragaTa thAya che. temAM traNa rUpa arthAta yonisaMskAra, jAti saMskAra ane varNasaMskAra mukhya manAya che. je sahaja saMskAromAM yoninI vizeSatA hoya che te yonisaMskAra kahevAya che. je sahaja saMskAromAM jAtinI vizeSatA rahe che te jAtisaMskAra kahevAya che. je sahaja saMskAromAM varNanI vizeSatA hoya che te varNasaMskAra kahevAya che. kobIja ane dUdhInAM bI rUperaMge eka sarakhAM hoya che. paraMtu jyAre vRkSarUpamAM tenuM rUpAMtara thavA lAge che tyAre temanA sahaja saMskAro judA judA hovAne kAraNe te ekabIjAthI tadana bhinna prakAranAM thaI jAya che. manuSya ane pazunAM biMdu paNa lagabhaga eka sarakhAM hoya che. paraMtu garbhAvasthAmAM jayAre temanI uttaravRddhi thavA lAge che tyAre sahaja saMskAronI bhinnatAne kAraNe te ekabIjAthI tadana bhinna thaI jAya che. eka ja pAtramAM eka ja prakAranI mATImAM vibhinna raMgonI zevaMtInAM bI vAvavAmAM Ave ane eka sAthe ja temanI siMcAI vagere paNa karavAmAM Ave to temanA choDa paNa eka ja prakAranA thAya che. paraMtu temanA sahaja saMskAronA bhedane kAraNe temanAM phUla ekabIjAthI tadana bhinna prakAranAM hoya che. A ja pramANe be manuSyonAM be bALako eka ja sthAne eka sarSoimAM rAkhavAmAM ane ucheravAmAM Ave to purNa thayA pachI temanA sahaja saMskAronI bhinnatAne kAraNe temanA bhinna prakAranA guNo dekhAvA lAge che. AvA bIjA paNa aneka prakAranA bheda jovA maLe che. te badhAnuM kAraNa sahaja saMskAra hoya che. A saMskAra paNa samAdhi sivAya anya koI prakAre naSTa athavA parivartita karI zakAtA nathI. kRtrima saMskAra e saMskArone kahevAya che je bAhyAbhyantarika sanikane kAraNe athavA dIrdhAbhyAsane kAraNe utpanna thAya che. sarSoi dvArA utpanna thayelA kRtrima saMskArane sakirSa saMskAra kahe che. abhyAsathI utpanna thayelA kRtrima saMskArone abhyAsa saMskAra kahe che. vibhinna pAtromAM, vibhinna prakAranI mATImAM, vibhinna prakAre vAvelAM ane vibhinna prakAranAM khAtara pANI pAyelAM eka ja sevaMtInA bIjamAMthI utpanna thayelA choDa ane temanAM phUlomAM je taphAvata jovAmAM Ave che athavA eka ja manuSyanAM be yamaja bALakomAM vibhinna sarSoimAM bhinna prakAre ucheravAthI je bhinna prakAranA guNo pragaTa thAya che, athavA koI manuSyane barAbara eka ja prakAranI bhAvanA Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 paMcama adhyAya ApavAmAM AvatAM tenI svAbhAvika pravRttimAM, valaNamAM je parivartana thaI jAya che, athavA koI vRkSanI vAraMvAra eka ja prakAre kalama karavAmAM AvatAM tenAM pAMdaDAM vageremAM je rUpAtaMra thAya che te badhAnuM kAraNa kRtrima saMskAra hoya che. je staranA saknikarSa ane abhyAsathI A saMskAra utpanna thAya che te ja staranA pratikULa sanikarSa ane abhyAsathI te naSTa athavA parivartita karI zakAya che. pitRvaMza ane mAtRvaMza taraphathI je saMskAra apatyane vArasAgata rUpe maLe che tene anvayAgata saMskAra kahe che. je saMskAra anvayAgata hoya che te pUrvajonA sahaja saMskAra athavA tIvra kRtrima saMskAra hoya che. janmAMtara saMskAra anvayAgata hotA nathI. anvayAgata saMskAro vArasAgata thavAnA niyama traNa che. (1) cauda peDhI sudhI pitRvaMzI pUrvajonA ane pAMca peDhI sudhI mAtRvaMzI pUrvajonA niHzeSa sahaja ane mAtra tIvra kRtrima saMskAra apatyane vArasArUpe maLe che. (2) dUrastha pUrvajo karatAM najIkanA aMtevAsI pUrvajonA saMskAronuM prAdhAnya rahe che. (3) pitRvaMzI pUrvajonA zArIrika saMskAro ane mAtRvaMzI pUrvajonA mAnasika saMskAronuM prAdhAnya rahe che. paraMtu apatyanA janmAMtara saMskAra ane janmAMtaranA karmodayane kAraNe tenAmAM tenA pUrvajonA saMskArono kyAreka tabhAva, kyAreka anyabhAva, kyAreka AvirbhAva ane kyAreka tirobhAva thAya che. AthI apatyamAM kyAreka pitAnA saMskAronA, kyAreka mAtAnA saMskAronA, kyAreka koI pitRvaMzI pUrvajanA saMskAronA, kyAreka mAtRvaMzI pUrvajanA saMskAronA, kyAreka aneka pUrvajonA saMskAronA thoDA thoDA saMyoganuM prAdhAnya rahe che. to kyAreka temanA saMskAronI mAtra chApa paDelI rahe che. vArasAgata rUpe pUrvajo taraphathI prApta thayelA saMskAromAMthI apatyamAM mAtra evA ja saMskAra vyakta rahe che je tenA janmAMtara saMskAra ane janmAMtara karmodayane anukULa hoya che. je tenAthI pratikULa hoya che te avyakta rahe che. A ja kAraNe apatyamAM pUrvajonA saMskAra nipAta niyamathI prApta thayA hoya tema dekhAya che. je je pUrvajonA saMskAra apatyane vArasArUpe maLe che temanI peDhIonA viSayamAM ApaNA AcAryomAM thoDA matabheda che. paraMtu mULa AdhijIvika siddhAMtomAM badhAnuM mataiikya che. AdhijIvika zAstranA A ja siddhAMtonA AdhAre ApaNAM Adhijanika zAstromAM nimnalikhita vAto mukhya mAnavAmAM AvI che. Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daizika zAstra 131 (1) vaMzanA paraMparAgata saMskAro ucca hovA. (2) daMpationo jAti ane varNa eka hovAM paraMtu gotra ane piMDa bhinna hovAM. (3) daMpationA guNomAM sAmya hovuM. (4) pitAnuM brahmacarya ane mAtAnuM patidevatva hovuM. (5) saMtonAtpAdana mAtra pUrNa yauvanamAM ja thavuM. (6) garbhAdhAna saMskAra thavA. (7) dohada pUraNa thavuM. (8) puMsavana saMskAra thavA. (9) anavalobhana hovuM. (10) sImantonnayana saMskAra thavA. (11) garbhasmRti thavI. (12) jAtakarma saMskAra thavA. (13) zaizavasaMskAra thavA. (1) ubhayavaMzanA paraMparAgata saMskAro ucca hovA e pahelAM kahevAI cUkyuM che ke cauda peDhI pitRvaMzI ane pAMca peDhI mAtRvaMzI pUrvajonA niHzeSa sahaja saMskAra apatyane vArasArUpe maLe che. AnA AdhAre ja ApaNA Adhijananika zAstrano e siddhAMta banI gayo che ke zreSTha manuSya utpanna karavA mATe ubhayavaMzamAM paraMparAgata saMskAra ucca hovA joIe. pAzcAtya yujiniksa anusAra paNa abhISTa saMtAna utpanna karavA mATe abhISTa daMpati pasaMda thavAM joIe. pAzcAtya bAyolojisTonA mata anusAra pratyeka jIvamAM be saMskAra hoya che. eka veriezana (Variation) ane bIjo moDiphikezana (modification). A ja be saMskAronA saMyogathI manuSyono svabhAva bane che. veriezana e saMskArone kahe che je biMdu arthAt jarmaplAjhama (Germ Plazm) mAM astitvamAM rahetA saMskAronuM pariNAma hoya che. emanuM prabhutva e samaye vyakta thAya che jyAre be jIvonA sakiryo ane nimitta bilakula samAna hovA chatAM paNa temanAmAM bhinna bhinna prakAranA guNa utpanna thAya che. veriezanane kAraNe ja temanAmAM guNabheda thAya che. janma dhAraNa karatAM pahelAM ja jIvane veriezana prApta thayelAM hoya che. moDiphikezana e saMskArone kahe che je jIvanA bAhya sanikarSajanya saMskAronuM pariNAma hoya che. emanuM prabhutva e samaye vyakta thAya che. sarSoinA bheda anusAra Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 paMcama adhyAya jIvonI pravRtti ane valaNamAM paNa bheda hoya che. moDiphikezanane kAraNe ja eka prakAranA jIvomAM bhinna prakAranA guNa utpanna thAya che. moDiphikezana jIvane janma dhAraNa karyA pachI prApta thAya che. badhA pAzcAtya bAyolojisTonA mata anusAra pratyeka jIvane veriezana tenA mAtA pitA taraphathI vArasArUpe maLelAM hoya che. jarmana bAyolojisTa bIjamAnanA moTA moTA lekho eka prakAre A ja siddhAMtanI vyAkhyA che. keTalAka bAyolojisTonA mata anusAra moDiphikezana paNa apatyane vArasarUpe maLe che. A viSayamAM bAyolojisTomAM matamatAMtara che. e badhAnuM maMthana karIne e sAra kADhI zakAya che ke moDiphikezano apatyane vArasArUpe maLavA bAbatamAM thoDAMka AnumAnika pramANa maLe che. pAzcAtya bAyolojInA mata anusAra veriezana ane moDiphikezana uparAta traNa prakAranA bIjA saMskAra paNa hoya che je myuTezana (mutation), rIrvezana (reversion) ane rIkombinezana (recombination) kahevAya che. myuTezanathI jIvanA sahaja guNomAM thoDuM parivartana thAya che. rIvezanathI apatyamAM koI eka pUrvajanA saMskAra je temanA mAtApitAmAM dekhAtA nahotA te dekhAya che. rIkombinezanathI apatyamAM tenA aneka pUrvajonA sahaja guNono saMyoga thaI jAya che. A traNa prakAranA saMskArone kAraNe ja eka ja daMpatinAM saMtAnomAM badhAno svabhAva judo judo hoya che. A to thayuM kArya. paraMtu enuM kAraNa pAzcAtya bAyolojisTa jANI zakyA nahIM. ApaNA AcAryonA mata anusAra e badhAnuM kAraNa che janmAtaMra saMskAra ane janmAMtara karmodaya. pAzcAtya bAyolojInA A siddhAMto vize ApaNA AcAryo khUba pahelethI jANatA hatA. A ja siddhAMto anusAra ApaNI vivAha paddhati cAlI Ave che. Ama ApaNA AdhijIvika zAstra ane pAzcAtya bAyolojI bannenA mata anusAra zreSTha manuSya utpanna karavA mATe evAM daMpati pasaMda thavAM joIe jemanA vaMzamAM paraMparAthI zreSTha saMskAra cAlyA AvatA hoya. (2) daMpationI jAti ane varNa eka hovAM paNa gotra ane piMDa bhinna hovAM pahelAM kahevAI cUkyuM che ke jAtinI vizeSatA hoya che citi, ane e paNa kahevAyuM che ke mAtApitAnA vizeSa saMskAra apatyane vArasArUpe maLe che. eTale citi Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daizika zAstra 133 saMskAra paNa apatyane vArasArUpe maLavA joIe. bhinna bhinna jAtinAM strI puruSonA mithunathI je apatya utpanna thAya che, temane vArasArUpe pitA taraphathI eka citi ane mAtA taraphathI bIjI citi maLatI hoya che. paraMtu ApaNA AdhijIvika zAstra anusAra be bhinna citi eka sAthe rahI zakatI nathI. eka citi bIjI citino nAza karI nAkhe che. jo banne citio samAna saMvegathI maLatI hoya to te paraspara laDIne eka bIjAne naSTa karI nAkhe che. jo temAMnI eka citi vadhu saMveganI ane bIjI nyUnasaMganI hoya che to temanA paraspara asvIkAramAM vadhu saMvegavALI citimAMthI nyUna saMvegavALI citi jeTalo aMza ocho thaI jAya che. athavA jayAre be bhinna citio samAnastaranI hovAne kAraNe laDatI na hoya, to emanA saMyogamAMthI eka trIjI vikRta citi utpanna thaI jAya che, jethI samAjamAM jAtIya ane duSpavRttivALA manuSyo utpanna thAya che. uttarapakSe samAjamAM bhraSTa ane duSyavRttivALA manuSyo utpanna thAya che. A ja AdhijIvika niyama anusAra be bhinna jAtinAM pazuothI je saMkara pedA thAya che te moTe bhAge napuMsaka ane duHzIla hoya che. AthI eka citi ana eka virATayukta saMtAna utpanna karavA mATe daMpatinI eka jAti hovI joIe. A ja siddhAMta anusAra varNa vizeSatAyukta saMtAna utpanna karavA mATe daMpatino varNa paNa eka ja hovo joIe. jAti ane varNanI vizeSatA jALavI rAkhavA mATe daMpationAM jAti ane varNa eka hovAM joIe, paraMtu sattvazALI saMtAna utpanna karavA mATe daMpationAM piMDa ane gotra bhinna hovAM joIe. ApaNA AdhijIvika zAstra anusAra sagotrI ane sapiMDonAM maithuna thavAthI biMdu ane raja sattvahIna thaI jAya che jethI e strIpuruSone saMtAna thatAM nathI ane thAya to paNa te niHsattva ane nisteja thaI jAya che. pAzcAtya bAyolojisTono paNa have evo mata thaI rahyo che ke (breed in to fix type and breed out to secure vigour) 24ald zidithi audi jALavI rAkhavA mATe tenAM mAtA pitAmAM sAdRzyatA hovI joIe ane tenAmAM sattva rahevA mATe tenA mAtA pitAmAM bhinnatA hovI joIe. arthAt vizeSatAyukta sattvazALI saMtAna utpanna karavA mATe daMpati evAM hovAM joIe je na to tadana dUranAM hoya ane na to najIkanAM bAMdhava hoya. taduparAMta pAzcAtya bAyolojInA mata anusAra atyaMta najIkanA eTale ke aMtika bAMdhavonA mithunathI je saMtAna utpanna thAya che te baLahIna hoya che, ane keTalIka peDhIo sudhI AvA baLahIna, sagotrIonA mithunathI saMtAna utpanna thatAM rahevAthI samayAMtare temanAM saMtAnomAM vAMjhiyApaNuM utpanna thaI jAya che. Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcama adhyAya AthI ApaNA AdhijIvika zAstra ane pAzcAtyonI bAyolojI baMnenA siddhAMtAnusAra tejasvI, virATayukta, svadharmaparAyaNa saMtAna utpanna karavA mATe daMpatiomAM jAti tathA varNa eka paraMtu gotra ane piMDa bhinna hovAM joIe. (3) daMpationA guNomAM sAmya 134 ApaNA Adhijananika zAstra anusAra bhagavatI prakRtie bhinna bhinna kAryo mATe puruSone eka prakAranA guNomAM, to strIone bIjA prakAranA guNomAM vizeSatA ApI che. puruSone teNe teja, tyAga, tarka, pratibhA, yogazakti ane mAnasika sahiSNutA vagere guNomAM vizeSatA ApI che ane strIone teNe kSamA, premabhAva, dhAraNAzakti ane zArIrika sahiSNutA vagere guNomAM vizeSatA ApI che. AthI strInA Adarza guNa puruSanA Adarza guNonA pUraka hoya che, nahIM ke pratirUpa. strI puruSanA guNo eka bIjAne pUraka hovA te sAmya kahevAya che. je strI puruSanA guNomAM sAmya hotuM nathI, athavA je strI puruSanA viparIta guNa hoya che arthAt strImAM puruSanA guNa ane puruSamAM strInA guNa hoya che, temanAM saMtAnomAM kaMIkane kaMIka vikRti rahe che. sAmyakaraNa vidhi ApaNA sAmudrika zAstranuM eka aMga hatuM. hAlanA phala jyotiSamAM je sAmyakaraNa vidhi che, teno vAstavika AdhAra sAmudrika zAstra ja hato. (4) pitRbahmacarya bane mAtRpatidevatva pahelAM e kahevAI cUkyuM che ke ApaNA AdhijIvika zAstrAnusAra zarIrI jyAre koI zarIramAM praveza karIne biMdumaya zarIra dhAraNa kare che tyAre e avasthAmAM te keTalAka saMskAro prApta kare che, te pachI garbhamAM jyAre 2ja sAthe teno saMyoga thAya che, tyAre te bIjA keTalAka navIna saMskAro prApta kare che. bindu avasthA ane garbhAvasthAmAM prApta karAyelA A saMskAro anusAra ja jIvanAM mana, buddhi, karma, zarIra thatAM hoya che. A saMskAra khUba prabaLa hoya che ane jIvanuM paMcamahAbhUtanuM baneluM zarIra chUTe tyAM sudhI rahe che. samAdhi sivAya bIjI koI rIte tene anyathA karI zakAtuM nathI. jIva jevA sannikarSomAM rahe che tevA ja tenAmAM saMskAra utpanna thaI jAya che. A be siddhAMtono saMyoga karavAthI e siddha thAya che ke biMdu avasthAmAM jIvane jevuM zukra maLe che tevA tenAmAM saMskAra utpanna thaI jAya che. ApaNAM yogazAstra ane vaidakazAstra anusAra brahmacaryathI zukramAM teja utpanna thaI jAya che. jema jema brahmacaryamAM niSThA thatI jAya che tema tema zukramAM tejanI vRddhi thatI jAya che, eTale sudhI ke aMte tenAmAM dAhakazakti utpanna thaI jAya che. AvA tejomaya sannikarSomAM pAMgarelA biMdumAM paNa tevA ja tejomaya saMskAra utpanna thaI jAya che. AthI ApaNA dharmazAstra anusAra tejasvI saMtAna utpanna karavA mATe pitAnuM brahmacarya atyAvazyaka manAyuM che. Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 135 daizika zAsra paraMtu tejomaya biMdune dhAraNa karavA mATe raja paNa tevuM ja zreSTha hovuM joIe. sAdhAraNa raja tejomaya biMdune dhAraNa karI zakatuM nathI. pahelAM to viSama biMdu ane rajano saMyoga thato ja nathI ane kadAcita thAya to biMdunA tejane kAraNe raja pIgaLI jAya che ane kadAca jo Ama na thAya to thoDA divasomAM ja garbhapAta thaI jAya che. sAdhAraNa strI tejomaya garbha dhAraNa karI zakatI nathI. jo kadAca garbha rahe to paNa bALakamAM eka prakAre guNavaiSamya thaI jAya che. uttama biMdu saMskArane kAraNe tenAmAM teja ane vIratA to rahe ja che, paraMtu sAdhAraNa rajosaMskArane kAraNe vyavasAyAtmaka buddhi na hovAthI teno vikAsa thaI zakato nathI. tejomaya biMdu mAtra strInI saMkalpazaktithI dhAraNa karI zakAya che. je staranuM biMdumAM teja hoya che te ja staranI strImAM saMkalpazakti hovI joIe. strImAM A zakti Ave che patidaivatvathI. patimAM ananyabhAvathI siivaSTa thayelI strInA cittamAM mahAsaMkalpazakti utpanna thaI jAya che, jenA baLe te tejomaya biMdune anAyAsa dhAraNa karI le che. A saMkalpazaktinA pratApe ja satI citAgnine tuccha samaje che. yugonA akhaMDa brahmacaryane kAraNe bhagavAna pazupatinuM zukra eTaluM tejomaya thaI gayuM hatuM ke jene pRthvI, agni, gaMgA, koI paNa dhAraNa karI zakyAM nahIM. tene dhAraNa karI zakI mamAtra bhAvai rabhaM manaH sthita, na jAma vRttirvananIyama kSate kahenArI mAtra umA. tArakAsurano vadha kevaLa AvA uttama biMdu ane rajanA saMyogathI utpanna thayelA kumAra sivAya bIjuM koI karI zakayuM nahIM. askhalitavIrya pitA ane patidevatA mAtAthI utpanna thayA sivAyano koI paNa manuSya mahAna kArya karI zakato nathI. Ama to jyAM sudhI manuSya raheze tyAM sudhI rAjA, maMtrI, zeTha, zAhukAra thatA raheze paraMtu sAdhuonuM paritrANa, duSTono nAza, dharmanI saMsthApanA karanArA vIra puruSaratna tyAre ja utpanna thaze jyAre puruSonA brahmacarya sAthe strIonA patidevatvano saMyoga thaze. pAzcAtya bAyolojInA siddhAMta anusAra paNa pratyeka jIvano potAnA sannikarSo sAthe ghaniSTha saMbaMdha hoya che. arthAt jevA sannikarSo hoya che, tevI ja temanI mAnasika ane zArIrika racanA hoya che ane tevA ja tenAmAM guNa utpanna thAya che. bAyolojIno A ja siddhAMta embriyolojImAM vistArapUrvaka e rIte kahevAyo che ke manuSya mAtAnA garbhamAM AvatAM pahelAM pitAnA zarIramAM bindurUpe rahe che. tenA keTalAka guNa ane valaNo biMdu avasthAmAM ane keTalAka garbhAvasthAmAM ja banI jAya che. pAchaLathI temAM ghaNuM ochuM parivartana thAya che. arthAt jIva jyAre bindu avasthAmAM virAjamAna hoya che, tyAre ja tenAM ghaNAM badhAM valaNo banI jAya che. jema jema te garbharUpamAMthI zizurUpamAM, bALarUpamAM ane manuSyarUpamAM parivartita thato rahe Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcama adhyAya che tema tema biMduavasthAmAM prApta karelAM valaNono tenAmAM vikAsa thato jAya che. AthI pAzcAtya bAyolojI ane emniyolojIthI paNa e ja siddha thAya che ke jIvane jevAM zukra ane raja maLe che tevA ja tenAmAM guNa utpanna thAya che. arthAt zreSTha jIva utpanna karavA mATe zukra ane garbha zreSTha hovAM joIe. 136 taduparAMta brahmacaryathI puruSamAM tIvra zraddhA arthAt zreSTha guNo pratye tIvra svarasavAhinI pravRtti utpanna thAya che, ane patidevatvathI strImAM tIvra lajjA arthAt nIca karmo pratye tIvra svarasavAhI saMkoca utpanna thAya che. ane pahelAM ja kahevAI gayuM che ke mAtApitAnA tIvra saMskAra apatyane vArasArUpe maLe che. AthI pitAnA brahmacarya ane mAtAnA patidevatvathI apatyamAM zraddhA ane lajjA Ave che. je samAjamAM zraddhA ane lajjAnuM jeTaluM Adhikya hoya che te samAja teTalo ja zreSTha hoya che, ane je samAjamAM temanI jeTalI nyUnatA hoya che te samAja teTalo nIca hoya che, ane temAM sukhazAMtino teTalo ja abhAva hoya che. vAstavamAM samAjanuM pAlana zraddhA ane lajjAthI thAya che. AthI ja devatAoe bhagavatInI stuti A pramANe karI che. zraddhA satAM kulajanaprabhavasya lajjA / tA tvAM natAH sma paripAlaya devi vizvam // Ama zreSTha kAryo pratye svataH pravRtta thanArA ane nIca kAryothI svataH saMkoca karanArA puruSone utpanna karavA mATe paNa puruSonA brahmacarya sAthe strIonA patidaivatvano saMyoga thavo atyAvazyaka mAnavAmAM Ave che. (5) saMtAnotpAdana mAtra pUrNayauvanamAM ja thavuM ApaNA AdhijIvika zAstra anusAra prANIomAM teja, tyAga vagere guNono pUrNa vikAsa mAtra yauvanamAM ja thAya che. tenI pahelAM e guNo aparipakva hoya che, ane te pachI e guNo kSINa thavA lAge che. tethI pUrNa yauvana pahelAM ane pachI utpanna thayelAM saMtAnomAM teja, tyAga vagere guNonI nyUnatA rahe che. ApaNA AdhijIvika zAstra anusAra saMtAnotpAdana samaye mAtA pitAnA jevA bhAva, jevA vicAra hoya che, tevA ja bhAva ane tevA ja vicAra temanAM saMtAnomAM paNa hoya che. lemArka vagere pazcimI bAyolojisTono mata paNa barAbara Avo ja che. AthI ja ApaNA dharmazAstrAnusAra yauvana pahelAM koI gRhasthAzramamAM praveza karI zakatuM nahIM ane yauvana vItI gayA pachI koI gRhasthAzramamAM rahI zakatuM nahIM. (6) garbhAdhAna saMskAra pahelAM be bAbato kahevAI gaI che. eka e ke mAtApitAnA tIvra saMskAra apatyane vArasArUpe maLe che. bIjI e ke garbhamAM jevA sajJikarSa hoya che tevI jIvanI Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dezika zAstra 137 pravRtti banI jAya che. Adhijananika zAstramAM eka trIjI vAta paNa kahevAmAM AvI che ke strI rajasvalA thAya te pachI lagabhaga eka pakhavADiyA sudhI garbhAdhAna thatuM hoya che. A traNe vAto ekatra karatAM e siddhAMta meLavI zakAya che ke rajasvalA thayA pachI lagabhaga eka pakhavADiyA sudhI strInA cittanA jevA saMskAra hoya che, jevA enA AcAravicAra ane AhAra vihAra hoya che, jethI tenA garbhAzayanI avasthA hoya che tevA ja garbhastha jIvanA guNo hoya che. tethI Adhijananika zAstramAM RtumatI strI mATe vizeSa prakAranI caryA, vizeSa prakAranI auSadhio ane vizeSa prakAranuM bhojana kahevAya che. te pachI garbhadhAraNa divasathI prasava thatAM sudhI garbhavatI strI mATe bhinna bhinna mahinAomAM vibhinna vidhipUrvaka vibhinna prakAranI auSadhio ane vizeSa prakAranuM bhojana darzAveluM che, jeno thoDo ghaNo ullekha ApaNA vaidakazAstra ane saMskAravidhimAM maLI rahe che. - pAzcAtya bAyolojIno paNa hAlamAM e mata thaI rahyo che ke jIvanI adhikAMza pravRtti tenI garbhAvasthAnI racanA saMbaMdhI (mechanical), rasasaMbaMdhI (Chemical), zarIra saMbaMdhI (Physical) ane sattvasaMbaMdhI (Vital) sannikarSonA saMyogathI banelI hoya che. keTalAka pAzcAtya bAyolojisTono evo paNa mata che ke garbhavatI strInI tIvra vAsanAno garbhastha jIvanA citta para ghaNo prabhAva paDe che. emano e siddhAMta banI rahyo che ke manuSyano svabhAva e garbhanA saMskArono mAtra vikAsa hoya che. e samaye e valaNo ane pravRttio sUkSma saMskAra rUpe rahe che. jIvanA A garbhAvasthAnA saMskArono saMyama karavAthI te jevo joIe tevo banAvI zakAya che. garbhastha jIvanA saMskArono saMyama karavAno eka mAtra upAya che tenA sannikarSono saMyama karavo. A vAtothI e siddha thAya che ke pAzcAtya yujiniksa dvArA ApaNA Adhijananika zAstranA ukta siddhAMtonI puSTi thaI rahI che. (7) dohadapUraNa ApaNA Adhijananika zAstra anusAra jyAre garbhastha jIvanuM hRdaya taiyAra thavA lAge che tyAre janmAMtara saMskAro anusAra e banI rahelA hRdayamAM kaMIka icchA utpanna thAya che, jenuM pratibiMba garbhavatI strInA hRdayamAM paDe che. jethI te icchA garbhavatI strInA hRdayamAM jAgRta thAya che. ApaNA Adhijananika zAstra anusAra A icchA yenakena prakAre pUrNa thavI joIe, nahIM to garbhastha jIvanA koIne koI aMga athavA nADImAM vikRti AvI jAya che, jene kAraNe pAchaLathI jIvanA svabhAvamAM paNa vikRti AvI jAya che. ApaNA sAmudrika zAstra anusAra aMga ane nADIono svabhAva sAthe atighaniSTha saMbaMdha hoya che. Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 paMcama adhyAya (8,9,10,11) puMsavana, anavalobhana, sImaMtonnayana ane garbhasmRti ApaNA Adhijananika zAstra anusAra garbha pragaTa thayA pachI pahelA, bIjA athavA trIjA mahinAmAM puMsavana, cothA mahinAmAM anavalobhana, chaThThA athavA sAtamA mahinAmAM sImantonnayana saMskAra ane pratyeka mahinAmAM garbhabhUti kahevAyelI che. A vibhinna prakAranI saMskAravidhio ane garbhasmRtinI auSadhio vaDe jIvanA badhA prakAranA sannikarSa zreSTha banAvavAmAM Ave che, jene kAraNe prasava suMdara, baLavAna, rUpavAna ane daivI saMpadayukta thAya che. prasavano divasa samIpa AvatAM prasUtigRha paNa vizeSa rIte taiyAra karavAmAM Ave che, jenI vidhi Adhijananika zAstramAM ApavAmAM AvI che. (12) jAtakarma ApaNA AdhijIvika zAstrAnusAra garbhAvasthAmAM zizu nALa dvArA bhojana kare che ane janma pachI traNa, cAra divasa sudhI tenA hRdayanI dhamanIo khulatI nathI. AthI nALa kApatAM pahelAM bALakane vizeSa prakAranI auSadhi caTADavI joIe, jemAMnI eka auSadhi aindra, brAhma, zaMkhapuSpI ane vakhaMDanA cUrNane madha, ghI ane suvarNamAM meLavavAthI bane che. ukta auSadhane caTADyA pachI thoDIka saMskAravidhipUrvaka nALa kApavI joIe. pachI traNa cAra divasa sudhI bALakane vizeSa prakAranI auSadhio sivAya kaMI na khavaDAvavuM joIe. A auSadho ane A saMskAravidhiothI bALakanA hRdaya ane zarIramAM keTalAMka evAM rAsAyaNika ane anya prakAranAM pariNAma thAya che jenAthI bALaka tejasvI, buddhimAna ane nIrogI thAya che. AM viSayamAM pAzcAtya bAyolojisTono siddhAMta pahelAM kahevAyelo che, je dvArA ApaNA Adhinanika zAstranA ukta siddhAMtanuM samarthana thAya che. A ukta upAyo vaDe je Ajanma zuddha zAsako utpanna thatA hatA te bhagavAna viSNunA avatAra manAtA hatA. A upAyo dvArA banelA rAjA ane A ja upAyo dvArA banelI prajAmAM paraspara prema ane vizvAsa raheto hato. AvA rAjAnA rAjyamAM rAjyataMtravAdI ane prajAtaMtravAdI baMneno hetu siddha thaI jato hato. pratyArthI viSayono saMyoga karavo te ApaNA daizikazAstranI vizeSatA che. jevI rIte teNe varNAzramadharma dvArA aneka viparitArthI viSayono meLa karI dIdho hato te ja rIte teNe Adhijananika zAstra dvArA monArka ane nihilijhamano meLa paNa karI dIdho hato. hAlamAM pAzcAtya dezomAM jo ke zikSaNano pracAra dinapratidina vadhI rahyo che, vibhinna vidyAonI vRddhi thaI rahI che, vividha kalAono AviSkAra thaI rahyo che, paraMtu manuSyonI pravRttimAM, valaNamAM koI paNa prakAre unnati thaI rahI nathI. AthI Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daizika zAstra 139 yuropa ane amerikAnA keTalAka vaijJAnika evA zAsanI zodha karavAmAM vyasta che je dvArA manuSyanA sahajaguNomAM unnati thaI zake, jenA prayogathI zreSTha manuSya utpanna karI zakAya. phrAnsisa gAlTana nAmanI eka vyaktie AvA zAstrane sUtrabaddha karavAno kaMIka prayatna karyo che, je Aje yujiniksa nAmathI oLakhAya che, paraMtu pazcimamAM A yujiniksarUpI zukrano prakAza phelAyo tenI khUba pahelAM ja pUrvamAM Adhijananika zAsarUpI sUryano udaya thaI cUkyo hato, jenI chAyA A lekhanamAM thoDI ghaNI darzAvavAmAM AvI che. 2. adhyApana bAlazikSaNa uttama AdhijIvika saMskArayukta apatyane pUrNatayA zreSTha banAvavA mATe tevA ja uttama adhyApanika samikarSa paNa prApta thavA joIe. adhyApana (adhijyA+Ni) no artha che unnatinA paMthe laI javuM, arthAta dharmane samajavAnI ane tenuM pAlana karavAnI zakti utpanna karavI, nahIM ke mAtra lakhatAM vAMcatA zIkhavavuM. mAtra lakhavA vAMcavAthI koIne paNa dharmapAlananI zakti prApta thaI zakatI nathI. aMgreja paMDita hakasalenA mata anusAra paNa mAtra pustako vAMcavAthI koInI mUrkhatA athavA dhUrtatA ochI thaI zakatI nathI. ApaNA AcAryonA mata anusAra dharma samajavAnI ane tenuM pAlana karavAnI zakti bALapaNathI ja mana, buddhi ane zarIra vizeSa prakAranA bIbAmAM DhALavAthI utpanna thAya che. tenI vidhi ApaNA adhyApana zAstramAM ApavAmAM AvI che. A zAstra anusAra zikSaNanA traNa bhAga karavAmAM AvyA che. (1) bALa zikSaNa kALa (2) mAdhyamika zikSaNa kALa (3) sAmAvartika zikSaNa kALa. bALa zikSaNa kALa mATe nimnalikhita niyama kahevAmAM AvyA che. (1) sAttvika AhAra (2) anAmaya (3) aupakramika brahmacarya (4) premAcaraNa (5) krIDA (6) buddhi uddhodhana (7) zIlotpAdana (8) Adarza janana (9) audArya zikSaNa (10) gAIthya zikSaNa (11) svAdhyAya. sAttvika AhAra badhAM ja prANIonuM valaNa ane ceSTA temanI buddhi para nirbhara hoya che. buddhi hoyache mastiSka, hRdaya ane zarIra anusAra, A traNa hoya che bhojana anusAra. bhojana sAttvika, rAjasika ke tAmasika jevuM hoya tevAM mastiSka, zarIra ane hRdaya thatAM hoya che. AthI ApaNA adhyApanazAstramAM garbhAvasthAthI ja sAttvika AhAra mATe Agraha karavAmAM Avyo che. sAttvika AhAramAM gAyanuM dUdha ane haviSmAtra sauthI zreSTha manAyuM che. Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 paMcama adhyAya == = anAmaya dharmapAlana mATe zarIra ja mukhya vastu mAnavAmAM Ave che. kahyuM paNa che "zarIramAdya khalu dharmasAdhanam" AthI ApaNAM zAstromAM anAmayane ghaNuM mahattva ApavAmAM AvyuM che. anAmayanA yogakSema mATe traNa vAto Avazyaka mAnavAmAM Ave che. (1) pathya bhojana (2) vyAyAma (3) brahmacarya. pathya bhojana e kahevAya che je sAttvika hoya, bhoktAnI pAcanazaktine anukULa hoya, jemAM viSama padArthono saMyoga na hoya, ane je dezakALa nimittane anukULa hoya. vyAyAmanuM mukhya prayojana che zarIranAM karaNo, nADI, dhamanI vagerenAM kAryo yogya rIte cAlatAM rAkhavAM, maLa saMcaya thavAne kAraNe temane zithila na thavA devAM tathA zarIrane suMdara, suDoLa ane phUrtiluM banAvavuM. AthI ApaNA adhyApana zAstramAM vyAyAmanA nimnalikhita niyamo kahevAyA che. (a) vyAyAmamAM koI paNa prakArano saMkSobha na thavo joIe. (A) te zakti ane bhojanane anurUpa hovo joIe. (I) te evo hovo joIe ke anicchA thatAM ja choDI daI zakAya. adhyApana zAstra anusAra savAre yogAsana karavA ane sAMje pharavA javuM, ane sAMje pharI AvyA pachI yogAsana ane nADI zodhana karavuM te uttama prakArano vyAyAma mAnavAmAM Ave che. aupakramika brahmacarya ApaNA AcAryonA mata anusAra badhA ja dharmono AdhAra che brahmacarya. AthI temaNe jIvanano eka tRtIyAMza tene mATe judo rAkhyo che. bALazikSaNa kALamAM brahmacaryanA badhA niyamo pALavAnI koI AvazyakatA nathI hotI. mAtra e vAtanuM dhyAna rAkhavuM joIe ke bALakanA AhAra, vihAra, saMskAra ane saksikarSa brahmacaryane anukULa hoya. pratikULa kAraNo tenI samIpe na AvavA devAM joIe. jema yauvana najIka AvatuM jAya tema tema sAvadhAnI ane vratanI kaThoratA paNa vadhAratA rahevuM joIe. premAcaraNa gurujanoe bALaka sAthe evo vyavahAra karavo joIe jethI bALakone temanI sAthe rahevAmAM AnaMda prApta thAya. temanI vANI bALakonA komaLa cittamAM aMkita thaI jAya. pAMca cha varSa sudhI mAravAno prayoga na thavo joIe. jyAre jyAre bALaka sAruM kAma kare tyAre teno utsAha vadhAravo joIe. Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daizika zAsra krIDA 141 zaizavamAM manuSya je prakAranI ramato rame che te ja prakAranuM yauvanamAM tenuM cAritrya thAya che. vastutaH zaizavanI ramatothI yauvananA cAritryano pAyo naMkhAI jAya che. bALakanA svabhAvamAM bharyA paDelA 2matarasa rUpI jaLane vahevA mATe mArga banAvI Apavo joIe. bALakane evA prakAranI ramatomAM parovavuM joIe jemAM koI paNa prakArano kSobha na hoya, zarIra ane buddhinI samRddhi paraspara samatulya thatI rahe, arthAt zArIrika baLa ane sphUrtinI sAthe sAthe kalpanAzakti ane sahRdayatAno AvirbhAva paNa thato rahe. cha varSanuM bALaka je paNa ramata rame temAM hastakSepa na karavo joIe, paraMtu tene rAjasika ane tAmasika sajJikarSothI bacAvavuM joIe. buddhi udbodhana jyAre bALakane thoDI samajaNa AvavA lAge che tyAre tene khullAM ramaNIya sthaLoe laI jaIne puSpa, pakSI vagere dekhADIne tenI nirIkSaNa zakti vadhAratA rahevuM joIe. te pachI jIvajaMtuonAM, pachI manuSyonAM citro dekhADIne ane pharIthI koI phUla vagere dekhADIne tenuM vizleSaNAtmaka varNana saMbhaLAvIne bALakane nirIkSaNa ane anvIkSaNano abhyAsa karAvavo joIe. te pachI prAkRtika upAyo dvArA bALakamAM anumAna zakti khIlavavAno prayatna karavo joIe. te pachI loma viloma paddhatithI kAryakAraNanA saMbaMdhamAM dhyAna ApatAM zIkhavavuM joIe. A rIte bALakanI tarkazakti vadhAratA rahevuM joIe. zIlotpAdana koI paNa vyakti ke samaSTino abhyudaya ane niHzreyasa tyAre ja thAya che jyAre tenAmAM zIlano udaya thAya che. zIla aMtarhita thatAM ja tenAM abhyudaya ane niHzreyasa tirohita thaI jAya che. zIla kahe che priyAcAra yukta dharmaniSThAne. ApaNA adhyApana zAstramAM zIlotpAdana mATe A pramANe upAya darzAvavAmAM Avyo che. urdhva pravRttika AdhArAntikaraNa vidhi dvArA rAgAtmaka saMskArone kSINa karavA tathA daDhIkaraNa vidhi dvArA dveSAtmaka saMskArone naSTa karavA (A vidhionuM bAlazikSAzailI nAmanA pustakamAM vistArapUrNaka varNana karavAmAM AvyuM che), abhyAsa dvArA tyAga ane parAkramanA saMskAro utpanna karavA, Ayurvedokta vidhi dvArA zArIrika ane mAnasika svAsthyanI jALavaNI karavI, zasranA zikSaNa dvArA ane svataMtra AjIvikAnA anuzAsana dvArA svayaMmAM bharoso utpanna karavo. paraMtu vartamAna samayamAM zIlano artha ane tene utpanna karavAnA upAya badalAI gayA che. Aje zIla kahe che vinayayukta udAsInatAne tathA zIlotpAdanano upAya manAya che upadeza sAMbhaLavo tathA pustako vAMcavAM. Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 paMcama adhyAya Adarzanajanana cittamAM vyApta Adarza anusAra ja manuSyanI pratyeka ceSTA thatI hoya che. AthI bALapaNathI ja svajAtIya mahApuruSonAM citro dekhADIne tathA temanI kathA saMbhaLAvIne bALakano Adarza ucca banAvavo joIe. tenI samakSa koI AsurI saMpadA ke nIca guNavALA manuSyanAM vakhANa na karavAM joIe, bhale te keTaloya dhanavAna ane prabhAvazALI kema na hoya. tema ja bALakanuM sAhacarya evA loko sAthe na thavA devuM joIe je Asura vagere nIca saMskArayukta hoya ane je dhananA madamAM unmatta thayA hoya. audArya zikSaNa ApaNA AdhyApanika zAstra anusAra udAratA utpanna karavAno sauthI sAro upAya che bALakanA hRdayamAM cittaprasAdananA saMskAra sIMcavA tathA tene nAnImoTI vAtomAM AtmatyAga karavAnI Teva pADavI. gArhasthyazikSaNa lagabhaga badhA ja dharmono AdhAra che gRhasthAzrama. jyAM sudhI A dharmanuM yathArtha rIte pAlana thAya che tyAM sudhI badhA dharmo sthita rahe che. gRhasthadharmarUpI sUrya aMtarhita thatAM ja anya dharmo rUpI kamaLo tarata ja bIDAI jAya che. AthI ApaNA daizika AcAryoe gArhasthya zikSaNane ghaNuM mahattva ApyuM che. temanA mata anusAra pauruSa, tyAga ane viveka sivAya gRhasthAzramanuM yogya rIte pAlana thaI zakatuM nathI. pauruSAdi guNo prApta thAya che anuzIlanathI, nahIM ke upadezathI. AthI manuSyanuM lAlana pAlana AvA ja sajJikarSo vacce thavuM joIe. A guNothI yukta mahApuruSonAM raMgIna citro tene dekhADatAM rahevuM joIe. tenA cittamAM rAgadveSa ane bhayanA saMskAra paDavA devA na joIe. pAMcamA athavA chaThThA varSathI bALakane potAnI kulavRttinA kAmamAM lagADIne tenAM mULa tattvonuM vyAvahArika jJAna karAvavuM joIe. thoDo moTo thatAM tene kRSi ane gorakSAnuM paNa thoDuM ghaNuM vyAvahArika jJAna ApavuM joIe, bhale tene AgaLa jatAM tenuM koI prayojana na rahe. bALakanI vRtti anusAra tene eka be kAma evAM zIkhavavA joIe je saMkaTa samaye tene madadarUpa thaI zake. teramA varSathI bALakane jAti saMbaMdhI ane dezasaMbaMdhI viSayothI paricita karAvI devuM joIe. svAdhyAya ukata zikSaNanI sAthe sAthe ja bALakamAM jyAre thoDI ghaNI dhAraNAzakti AvI jAya tyAre aruMdhatI darzana nyAye lakhatAM vAMcatAM zIkhavADIne koI lalita ane manohara kAvya dvArA tenA hRdayano vikAsa karavo joIe. pRthaka pRthaka prakAranA gaNita dvArA tenI buddhitIvra karavI joIe. citrakaLA dvArA tenI dRSTi sUkSma karavI joIe. prAkRtika vijJAna Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daizika zAstra 143 = dvArA tenI nirIkSaNa ane anvIkSaNa zaktinI vRddhi karavI joIe. bhUgoLa ane ItihAsa dvArA tenA laukika jJAnanI vRddhi tathA lokazikSaNa dvArA tenI saMkIrNatAno nAza karavo joIe. mAdhyamika A rIte bALazikSaNa pUrNa thaI gayA pachI bALakanI buddhi ane zarIra brahmacarya mATe yogya gaNAvA lAge tyAre koI zubha muhurta joIne tenA upanayana saMskAra karavAmAM AvatA. te divase bALakane koI zreSTha AcAryane tyAM mokalavAmAM Avato jyAM te manasA, vAcA, karmaNA svayaMne AcAryanAM caraNomAM samarpI deto hato. AcArya vidyArthI pAse brahmacaryanI pratijJA levaDAvIne tathA badalAmAM AzIrvAda ApIne vidyArthIne potAnA hRdayamAM sthAna ApatA ane tyArathI temanI vacce guruziSyano saMbaMdha baMdhAto. te divasathI mAdhyamika zikSaNano prAraMbha thato. tyAra pachI vidyArthInA sarSoi tadana badalI devAtA hatA. te divasathI te baTu kahevAto. tene vastra AbhUSaNo vagere bhogavilAsanI vastuono tyAga karIne carma, mekhalA, sUtra, daMDa, kamaMDala dhAraNa karavA paDatAM hatAM. mAnApamAnamAM samadaSTi thavA baTune bhikSA mAgavI paDatI hatI. bhaviSyamAM tenI thanArI patnI sivAya saMsAranI badhI strIo pratye mAtRvata bhAvanA rAkhavI paDatI hatI. bhikSA mAgavAnA zabdomAM potAnA varNanI sUcanA paNa ApI devI paDatI hatI. bhikSA AhAra karatAM vadhAre laI zakAtI nahIM, ane te paNa aneka gharomAMthI, eka gharamAMthI nahIM. je kaMI bhikSA maLatI te badhI ja gurujIne arpaNa karI devAtI. vanamAM jaIne yajJa mATe kuza, samidhA ane IMdhaNa lAvavA paDatAM. rahevA mATe parNakuTI, sUvA mATe ghAsanI pathArI tathA dIvA mATe iMgudInA telano upayoga karavo paDato hato. baTune ahiMsA, satya, asteya, brahmacarya ane aparigrahanuM vrata dhAraNa karavuM paDatuM hatuM, tathA zauca, saMtoSa, tapa, svAdhyAya ane Izvara praNidhAnano abhyAsa karavo paDato hato. A sArvabhauma mahAvratomAM sthiti thavI te koI sAdhAraNa vAta nathI. tenuM pAlana karavA mATe saMsArane raMgabhUmi tathA jIvana maraNane paDado uMcakAvA ne paDavA samAna gaNavA paDatAM. paraMtu viSayasukha karatA adhika AnaMdadAyI hoya evI koI bAbatanuM pratyakSa jJAna na thAya tyAM sudhI AvI bhAvanA bane nahIM. samAdhisukha ja evI vastu che jeno lezamAtra paNa anubhava thaI gayA pachI viSayasukha tuccha jaNAvA lAge che. ane jema jema samAdhino abhyAsa thato jAya che tema tema yama niyamamAM paNa vadhu sthiti thatI jAya che. AthI mAdhyamika zikSaNakALamAM baTune samAdhi abhyAsa karAvavAmAM Avato jene lIdhe baTunA cittamAMthI vAsanA dUra thaI jatI. aneka prasuta nADIo jAgRta thaI jatI. buddhi ane pauruSano abhyadaya thaI jato ane buddhi, evI tIkSNa thaI jatI ke koI paNa zAstra tene agharuM jaNAtuM nahIM. Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 paMcama adhyAya = = sAthe sAthe ja baTune saMpUrNa mAnavadharmazAstranuM anuzIlana, adhibhAva zAsa ane adhyabhAva zAstranuM adhyayana, adhyAtma zAstranuM jJAna, samasta laukika zAsanuM tattvajJAna, niHzeSa vidyAono paricaya, potAnA dezakALanI jANakArI, potAnA varNadharmamAM kuzaLatA ane daizikazAstranI samajaNa ApavAmAM AvatI hatI. AvA zikSaNa mATenuM sthAna evuM rahetuM jayAM rAjakumArothI mAMDIne akiMcana baTu sudhI badhAnI dinacaryA, AhAra vihAra, raheNI karaNI eka ja prakAranAM rahetAM. jayAM nAnA moTAmAM ke dhanavAna garIbamAM bhedabhAva thatA nahIM, jayAM RSimunionA kalyANakArI saMkalpane kAraNe samastasthAna sattvamaya rahetuM, jayAM sAMja savAra vedAdhyayanano suMdara dhvani ane yajJanI pavitra gaMdha citta prasanna rAkhatI, jyAM haraNAM niHzaMka ane pakSI nirbhayatAthI hAthamAMthI cAro laI jatAM ane Akho divasa atithi satkAra thayA karato. saMkSepamAM AcAra vicAra, zreSTha zikSaNa, ucca Adarza, ramaNIya sthAna ane manohara dazyo virAjamAna rahetAM hatAM. sAmAvartika zikSaNa A rIte mAdhyamika zikSaNa samApta thaI gayA pachI baTunI pravRtti anusAra tene eka be zAstromAM pUrNa pAMDitya prApta karAvavAmAM AvatuM jethI te jAtinI sAthe ja svahita paNa sAdhya karI zake. te pachI te zAstromAM pUrNa jJAna prApta karavA mATe baTune thoDA samaya mATe anya AcAryo pAse mokalavAmAM Avato. A rIte koI zAstramAM pUrNa pAMDitya prApta karavA mATe aneka gurukuLomAM, aneka AcAryo pAse javuM te naiSThika tIrthATana kahevAtuM. naiSThika tIrthATana karIne pAchA pharyA pachI baTu punaH thoDA divasa mATe potAnA gurukuLamAM rahIne gurunI sevA zuzruSA karato. te pachI guru AzIrvAda ApIne tene vidhipUrvaka snAna karAvatA. te pachI baTu snAtaka kahevAto hato. te pachI baTu potAnI zakti anusAra guru dakSiNA ApIne gurudevanI AjJA tathA AzIrvAda laIne svagRhe pAcho pharato hato. koI koI baTu svecchAthI ke gurunI AjJAthI Ajanma brahmacaryavrata dhAraNa karatA hatA. AvA baTunaiSThika brahmacArI kahevAtA hatA. moTAM gRhomAM haju sudhI upanayananA divase mAdhyamika ane sAmAvartika zikSaNa paddhatino karmakAMDa karavAmAM Ave che. eka ja divasamAM daMDadhAraNathI samAvartana sudhI badhuM pUrNa thaI jAya che. svagRhe pAchA pharatAM pahelAM snAtakane rAjA pAse jaIne potAnA snAtaka thavAnI sUcanA ApavI paDatI hatI. kAraNa ke rAjAne snAtakonI sUci rAkhavI paDatI hatI, kema ke jAtinuM bhaviSya A ja snAtako para nirbhara rahetuM. A prakAranuM zikSaNa meLavelA loko kevA hoI zake ane emanA dvArA banelo samAja kevo hoI zake tenuM anumAna karI zakAya che. A prakAre zikSaNa meLavelA loko gRhasthAzramamAM kamaLapatra paranA jaLabiMdunI jema niHsaMga rahetA hatA. temanuM mana yoga Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daizika zAstra 145 ane tapovanamAM rAcatuM. vArdhakyamAM padArpaNa thatAM ja gRhasthIno tyAga karIne teo tapovanamAM jatA rahetA. AthI samAjamAM koIpaNa prakAranA viSama saMskAra phelAtA nahIM. jarmana kavi gaTe paNa A ja prakAranA zikSaNane Adarza zikSaNa mAnatA hatA prajAne zikSaNanI upekSA karavA na devI, zikSaNa saMbaMdhita kAryomAM tenI sahAyatA karavI, pratyeka sthAna para vidvAna brAhmaNonuM prAcarya jALavI rAkhavuM, dezakALa nimitta zikSaNane anukULa rAkhavAM, sthaLe sthaLe zikSaNa saMsthAo ane gurukuLo sthApavAM, snAtako ane AcAryonuM yogakSema karavuM, sarvataH temanA utsAhane vRddhigata rAkhavo te rAjAnuM kartavya manAtuM hatuM. je rAjAnA rAjayamAM ukta adhyApana zailIno prazasta pracAra thato hato te dharmarAja to kahevAtuM hatuM, ane je rAjAnA rAjyamAM ukta adhyApana zailInI upekSA thatI hatI te dharmasmRta manAto. A zikSaNavidhionuM savistara varNana samayAnusAra ochuM vadhatuM karIne keTalAka vyAvahArika saMketo sahita "bAlazikSaNa zailI" "mAdhyamika zikSaNa zailI" tathA "sAmAvartika zikSaNa zailI" nAmanAM pustakamAM karavAmAM AvyuM che. "bAla zikSaNa zailI" nAmanuM pustaka chapAI cUkyuM che. strI zikSaNa samAjano mukhya AdhAra che gRhasthAzrama. gRhasthAzramarUpI pRthvInA strI ane puruSa be dhruva che. A be dhruvonI zaktithI jagatanI dhAraNA thAya che. gRhasthAzramanA A be dhruvonI mAnasika ane zArIrika racanAmAM bhale thoDuM sAdRzya hoya paraMtu aneka vAtomAM aMtara paNa ghaNuM che. A ja aMtarane kAraNe temanAmAM bhinna bhinna prakAranI vizeSatA thaI gaI che. pahelAM kahevAI gayuM che tema puruSanI vizeSatA hoya che teja ane tyAgamAM, strIonI vizeSatA hoya che kSamA ane premamAM. strI puruSomAM rahelA temanA vizeSa guNone samRddha karIne puruSone karmayogI banAvavA ane strIone patiparAyaNa banAvavI te adhyApananuM mukhya lakSya manAya che. tethI strIo ane puruSo mATe adhyApana zailI bhinna bhinna prakAranI hovI joIe. puruSonuM adhyApana thavuM joIe tejomaya ane tyAgamaya sajJikarSA vacce ane strIonuM adhyApana thavuM joIe kSamAmaya ane premamaya sannikarSo vacce. bhagavatI anasUyAnA kahevA anusAra eke dharma eke vratanemA kAya vacana mana paripadapremAA strIzikSaNa saMbaMdhI A siddhAMtanI sAthe mAnavahRdayanA valaNano vicAra karIne e mAnavuM paDe che ke strI zikSaNa pAThazALAomAM thaI zake nahIM. strIzikSaNa mATe pitRgRha sivAya bIjuM koI paNa sthAna upayukta hoI zake nahIM. ApaNA adhyApana zAstra anusAra Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 paMcama adhyAya strIomAM kSamA ane premanA saMskAronuM siMcana karavA mATe devArzana, vratadhAraNA, kathAzravaNa, gRhastha karmAbhyAsa e ja mukhya upAya che. A upAyothI bAlikAomAM patiparAyaNatAnA saMskAra utpanna thAya che. jUnAM moTAM gharomAM Aje paNa AvuM zikSaNa ApavAmAM Ave che. lokamata pariSkAra ApaNAdezikazAstra anusAra lokamatapariSkAra paNa adhyApanazAstranuM eka aMga manAtuM hatuM, kAraNa ke jevI lokamatanI havA hoya che tevA ja loko utpanna thAya che. lokamata samakSa moTA moTA mahAtmAone paNa mAthuM jhukAvavuM paDe che. bhagavAna rAmacaMdrajIne paNa "avaimicanAmanaghati kintu lokApavAdo balavAna mato me" kahIne sItAjIno tyAga karavo paDyo hato. A ja lokamata ane lokApavAde samIrUpa bhAratane lajjAvatIrUpa banAvI dIdhuM che. A ciMtAjanaka rUpAMtara ApaNA zikSita samAjamAM vizeSa rUpe dekhAI Ave che. A lokamata ane lokApavAdarUpI zuMbha ane nizuMbha ApaNA zikSita samAjarUpI brahmA dvArA ja utpanna thayA che. nirvirATa lokonA mata ane vAdane mahattva ApavAthI moTe bhAge AvuM ja ciMtAjanaka pariNAma Ave che. pustakonA kIDA hovAne kAraNe ja koIno mata ane vAda mAnAI nathI thaI zakato. jyAre nirakSara mUrkhAonI vacamAM zikSita mUrkhAono DaMko vAge che tyAre lokamata ane lokavAda atyaMta nIca ane bhraSTa thaI jAya che. tethI ApaNA daizikazAstra anusAra lokamata ane lokApavAdano pariSkAra thavo e atyAvazyaka manAyuM che. A kArya parivrAjaka ane naiSThika brahmacArIone soMpAyela che. temanA A kAryamAM sahayoga Apavo te rAjA ane zeThonuM kAma che. ApaNI A adhyApana zailIno have lopa thaI gayo che. vartamAna zikSaNa zailI sAthe tenuM koI paNa vAtamAM sAdezya nathI. temAM sAdezya mAtra eka vAtanuM che ke te banne zailIo advitIya che. A banne zailIo jevI adhyApana zailI vizvamAM kyAMya paNa nathI. temAM bheda e che ke ApaNI prAcIna zikSaNa zailInuM aneka jAtie anukaraNa karavA IcchayuM paraMtu teo tema karI zakyA nahIM ane arvAcIna zailInuM anukaraNa aneka jAtio karI zake che paraMtu te tema karavA mAgatI nathI. 3. adhilavana A pustakanA bIjA adhyAyamAM kahevAmAM AvyuM che ke jAti sahaja, sajIvana ane sAvayava padArtha che. anya sajIva padArthonI jema ja vizeSarUpe moTA udibhajanI jema jAti paNa prAkRtika rIte utpanna thAya che. temanI jema ja jAtinI paNa zAkhA, patra, phUla ane phaLa hoya che. bhagavatI prakRti koI kAryavizeSa mATe eka jAtine utpanna kare che ane Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daizika zAsa jyAre te kArya pUruM thaI jAya che tyAre te jAti prAkRtika rIte ja potAnA kAraNamAM vilIna thaI jAya che. vanaspatinI jema ja jAtiono paNa vRddhikALane kSayakALa hoya che. A be kALa daramiyAna jAtiomAM vibhinna prakAranAM bhAva ane ceSTAo hoya che. A bhAva ane ceSTAo 52thI jAtionA udaya-avapAtanuM anumAna ghaNuM pahelAMthI thaI jAya che. kSayakALamAM pratyeka jAtinI citi aMtarlIna ane virATa khaMDita thaI jAya che. jene lIdhe tenI aneka zAkhAo niHsattva utpanna thavA lAge che. te vRkSanAM rasa ane sattvane zoSI le che. rasabharI zAkhAo nIrasa ane niHsattva thaIne sukAI jAya che. dUSita zAkhAone kAraNe sarvatra doSano saMcAra thAya che. paraMtu jo vakhatovakhata vRkSAdana karIne dUSita zAkhAo vINI vINIne alaga karI devAmAM Ave to jAtirUpI vRkSamAM virATarUpI prANano punaH prAdurbhAva thavA lAge che. vRkSa sukAI jatuM nathI ane pahelAMnI jema ja haryuMbharyuM thaI jAya che. A rIte jAtirUpI vRkSamAM anabhISTa aMzane utpanna na thavA daIne tema ja utpanna thayelA anabhISTa aMzane kADhI nAkhIne tene avapAtathI bacAvI rAkhavuM tene ApaNA daizikazAstramAM jAtIya lavana kahevAya che. jAtIya lavana vinA koI jAti lAMbA samaya sudhI harIbharI rahI zakatI nathI. bahu jaladI teno kSayakALa upasthita thaI jAya che. AthI jAtilavana AdhijIvika dharma kahevAya che. 147 ApaNA daizikazAstramAM jAtIyalavananA aneka prakAra che. temAM traNa prakAra mukhya mAnavAmAM AvyA che. (1) bAlabrahmacarya (2) vAnaprasthaprathA (3) yuddha. bAlabrahmacarya jema catura kheDUta athavA kuzaLa mALI koI choDa athavA vRkSanA dekhAva parathI, tenI ceSTAthI, tenA saMsargo ane satrikarSo 52thI tenA bIjanuM anumAna karI le che, jema nipuNa govALa baLadanuM zarIra ane cAmaDuM joIne jANI le che ke te baLada dvArA kevA vAcharaDA utpanna thaze te ja rIte prAcIna kALamAM keTalAka loko manuSyanA aMgo ane ceSTAo joIne tenAM saMtAnonA viSayamAM ghaNuM anumAna karI letA hatA. ApaNA dezamAM sAmudrikazAstra nAmanI enI vidyA hatI je dvArA manuSyanAM saMtAno anabhISTa hovAnuM anumAna thatuM ane tene gRhasthAzramamAM praveza karavA devAmAM Avato nahIM. tene Ajanma brahmacaryavrata dhAraNa karavuM paDatuM hatuM. AthI gurunI AjJA vinA koI gRhasthAzramamAM praveza karI zakatuM nahIM. jarmana AcArya nitzenA mata anusAra paNa DaoNkTara ke pAdarInI AjJA vinA koI paNa manuSyano vivAha thavo joIe nahIM. vivAha phakta eno ja thavo joIe je Atmika tathA zArIrika rIte yogya hoya. ayogya manuSyonI saMtAnotpatti rokavA moTA kAyadA banAvavA joIe. amerikAnA keliphorniyA vagere aneka prAMtomAM AvA Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 paMcama adhyAya kAyadA ghaDAI paNa rahyA che pAzcAtya AcAryo je kArya kAyadAno trAsa prasarAvIne, ayogya manuSyane daMDa, dhRNA tathA hAMsIpAtra banAvIne karavA mAge che te ja kArya ApaNA AcAryoe bAlabrahmacarya prathA vaDe brahmacArIne tyAganuM rasAsvAdana karAvIne, tene advitIya gauravanuM pAtra banAvIne karyuM. pAzcAtyone kAyadAo dvArA trAsa prasarAvavA sivAya kaMI sUjhatuM ja nathI. kAyadA ghaDavAthI bhale eka tarapha anabhISTa saMtAnonI utpatti aTakI jAya paNa bIjI tarapha gRhasthImAM pravezathI vaMcita rAkhavAmAM AvelA manuSyo viSaSNa, kAmAgni, chUpAM AcaraNothI yukta avazya thaze. paraMtu brahmacarya prathA dvArA eka tarapha anabhISTa saMtAnonI utpatti aTakI jAya che to bIjI tarapha prasannacitta, jitendriya, bAla brahmacArI samAjanI zobhAmAM abhivRddhi kare che. jAtIya lavana mATe mAtra bAlabrahmacarya ja paryApta thatuM nathI. kAraNa ke ApaNA AdhijIvika zAstra anusAra yauvana pachI utpanna karAyeluM saMtAna paNa samAja mATe abhISTa hoya che. bhale te manuSyanuM hoya, tiryakajAtinuM hoya ke udbhijanuM. AthI mALIo jUnA vRkSanuM bIja rAkhatA nathI ane govALo gharaDA sAMDhane gAyo sAthe rahevA detA nathI. A ja AdhijIvika siddhAMta anusAra vArdhakya AvatAM manuSya gRhasthAzramamAM rahI zakato nahIM. tene vAnaprastha thaI javuM paDatuM hatuM. A prathAne kAraNe samAjamAM mAtra anabhISTa saMtAnonI utpatti ja aTakatI nahIM paNa samAjamAM AsurI bhAvanA paNa praveza karI zakatI nahIM. kAraNa ke gRhasthImAM vadhu Asakti thavAthI manuSya tRSNAnI jALamAM baMdhAI jAya che. tRSNAne kAraNe tenAmAM lobha, krodha vagere utpanna thaI jAya che. lobha, krodhAdine kAraNe manuSyamAM AsurI bhAva utpanna thaI jAya che. paraMtu jo manuSya pahelethI ja samajI jAya ke gRhasthImAM teNe thoDA ja divasa rahevAnuM che, vArdhakyanuM padArpaNa thatAM ja vAnaprasthamAM praveza karavAno che to gRhasthImAM tenI Asakti thatI nathI. tenA vicAra, Adarza sadA ucca rahe che. manu bhagavAna anusAra vArdhakyanAM cihna daSTigocara thayA pachI manuSya // agnihotraM samAdAya gRhaM cAgni paricchadam grAmAdaraNyaM niHsRtya nivasenniyatendriyaH / / ane punaH te ja daMDa, te ja mekhalA, te ja virodhi sattvojjhita pUrvamatsaram __ drumairabhISTa prasavArcitAtithi navoDhajAbhyaMtarasambhRtA nalam // vAnaprasthaprathA dvArA paNa pUrNa jAtIya lavana thaI zakatuM nahIM. kAraNa ke moTebhAge evuM jovA maLe che ke keTalAka samaya pachI pratyeka ubhijanI prANazakti aMtarlIna thavA lAge che. temAM guNahIna prasava utpanna thavA lAge che. tenI zAkhAo svayaM athavA Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daizika zAstra 149 saMsargadoSane kAraNe saDavA lAge che. tenAmAM pratikArazakti rahetI nathI. paraMtu kalama karyA pachI tenAmAM punaH prANasaMcAra thavA lAge che. punaH tevI ja pratikArazakti utpanna thaI jAya che. A niyama mAtra udbhija mATe ja nahIM paraMtu pratyeka AdhijIvika sRSTi mATe sanAtana niyama che. pahelAM kahevAI cUkyuM che ke jAti paNa AdhijIvika sRSTi che. AthI jAtiomAM paNa thoDA maya pachI virATa aMtarlIna thavA lAge ce, temAM guNahIna manuSyo utpanna thavA lAge che. svayaM athavA saMsargadoSane kAraNe tenA aneka kuLonuM patana thavA lAge che. tenAmAM pratikArazakti rahetI nathI. paraMtu lavana karyA pachI jAtiomAM punaH virATano udaya thavA lAge che. tenAmAM puna: tevAM ja vIra saMtAno utpanna thavA lAge che. punaH tevI ja pratikArazaktino AvirbhAva thavA lAge che. kalama karAyA pahelAM ke pachI koI vRkSane athavA dAvAnaLa lAgatAM pahelAMnA ke pachInA vanane jovAthI ukta AdhijIvika siddhAMta sArI rIte samajI zakAya che. AthI ApaNA daizikAcAryoe yuddha rokIne zAMti sthApanA karavAnI ceSTA kyAreya na karI. ulaTuM yuddhano jAtIya lavananA kAmamAM upayoga karIne tenA dvArA AdhijIvikA lAbha uThAvyo. arthAta yuddha dvArA temaNe jAtirUpI vRkSanA anabhISTa aMzane kADhI nAkhIne virATane aMtahita thavA dIdho nahIM. A prakAre upayogamAM levAyeluM yuddha ApaNA daizikazAstramAM Alivanika yuddha kahevAya che. ApaNA AcAryonA mata anusAra pratyeka jAti mATe AvuM yuddha parama upayogI hoya che, vizeSatA e jAti mATe jeno virATa khaMDita thavA lAge che. AthI yuddhane rokavAno prayatna kyAreya na karavo joIe. manuSyanA rokavAthI yuddha rokAtuM nathI. jAtiomAM yuddha thavuM te bhagavatI prakRtino sanAtana niyama che. A prAkRtika niyama badalIne akhaMDa zAMti sthApavAnI ceSTA karavI te DhoMga athavA mUrkhatA che. vizvamAM jeTalI azAMti DhoMga athavA kUTanIti dvArA thAya che tenI somA bhAganI azAMti paNa yuddha dvArA thatI nathI. yuddhajanita azAMti vidyutpAta jevI kSaNabhaMgura ane ekadezIya hoya che. tenA pachI paramahitakArI virATaudayarUpI parjanya varase che. paraMtu kUTanItijanita azAMti avarSaNanI jema cirasthAyI ane sarvavyApI hoya che. tenI pachI mahAanarthakArI duSkALa upasthita thAya che. pAzcAtya daizikAcAryoe yuddha rokavAnI ceSTA karI ane te mATe hega konpharansanI sthApanA karavAmAM AvI. paraMtu tenuM pariNAma e AvyuM ke aMgrejoe boDo sAthe yuddha cheDI dIdhuM. cInamAM pAzcAtya zAMtivAdIonI topo garajavA lAgI. raziyA ane jApAna vacce talavAro taNAI gaI. dalAI lAmAnA maTha upara aMgrejonI mazInagana varasavA lAgI. TrIpolI turko pAsethI chinavAI gayuM. vAlkana riyAsato usmAnI saltananatone vIMkhavA lAgI. te pachI amerikAe paNa vizvavyApI zAMtisthApanAnuM bIDuM uThAvIne Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 paMcama adhyAya ArbiTrezana korTa (paMcAyatI adAlata)nI sthApanA karavA IcchayuM paraMtu pariNAma e AvyuM ke amerikA ane meksiko vacce raNabherI vAgavA lAgI. te pachI IMglenDanA eDavarDa sAtamAe paNa vizvamAMthI yuddhaprathAno saMpUrNa saphAyo karavA IcchayuM paraMtu tenA pariNAma rUpe A mahAyuddha thayuM jeNe lagabhaga badhA ja dezone sapaDAvyA che ane sarvatra azAMti phelAvI che. e vAta koInAthI paNa chUpI rahI nathI ke pAzcAtya zAMtivAde bhagavatI kamalAnAM aneka AnaMdavanone ujjaDa karI nAkhyAM che. ane jAtionI parikRtino lopa karI nAkhyo che. aneka siMhAsanono nAza karI nAkhyo che. aneka dezonI kalA kArIgarI naSTa karI nAkhI che ane aneka jAtiono samULago nAza karI nAkhyo che. AthI siddha thAya che ke yuddha prathA baMdha thaI zakatI nathI. yuddha prathA baMdha karIne vizvavyApI zAMtinuM bIDuM uThAvavuM te mAtra viDaMbanA che. AthI ja ApaNA AcAryoe yuddhaprathAno nAza karavAnI ceSTA to na karI paraMtu yuddhanI yojanA dharmamAM karI dIdhI, arthAt yuddha jAtIyalavana mATe upayogamAM levAmAM AvyuM. enA dvArA duSTono nAza ane sAdhuonuM paritrANa karavAmAM AvyuM. AvA yuddha mATe jAtino eka caturthAMza bhAga alaga rAkhavAmAM Avyo. dharmazAstramAM AvuM yuddha dharmayuddha kahevAya che. AvA ja yuddha mATe gItAmAM kahevAyuM che ke - dhAddhi yuddhAcchyA'nyat kSatriyasya na vidyate paraMtu badhAM yuddho dharmayuddha nathI hotAM, arthAta badhAM ja yuddho dvArA jAtionuM lavana, duSTono nAza ane sAdhuonuM paritrANa thatAM nathI, jema kharAba rIte kalama karAyeluM vRkSa bilakula kalama na karAyelA vRkSa karatAM paNa vadhu naSTabhraSTa thaI jAya che. AthI sArI, yogya rIte vRkSonI kalama karavA mATe catura mALInI AvazyakatA hoya che, je sArI rIte jANe che ke vRkSanI kaI zAkhAone ane kyAM mULone kalama karavAM joIe. te ja rIte kharAba rIte yuddhamAM laDelI jAti bilakula na laDelI jAti karatAM paNa vadhu naSTabhraSTa thaI jAya che. prAcIna kALamAM ApaNA bhAratamAM dhanurveda vagere aneka evAM zAstro hatAM jemAM e darzAvAyuM hatuM ke kyA yuddhamAM kyA manuSyoe kevI rIte laDavuM joIe. jemaNe mahAbhArata vAMcyuM che te jANI zakaze ke te samaye bhAratamAM jAtIya lavananI ghaNI AvazyakatA hatI. AthI ja bhagavAna zrIkRSNa yuddhanA pakSe hatA. paraMtu te samaye temaNe yuddha TALavAnI ceSTa karI kAraNa ke te samaye nimitto kaMIka evAM thaI gayAM hatAM jene kAraNe apilavana zAstranuM anusaraNa thaI zake tema nahotuM, ane thayuM paNa tema ja. enuM pariNAma e AvyuM ke mahAbhArata pachI ApaNI jAtimAM virATa khaMDita thavA lAgyo. lokomAM svArthavRddhi thavA lAgI. vRSNiomAM uddhatAI AvI gaI. koInAmAM temane vazamAM rAkhavAnI zakti rahI Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dezika zAsra nahIM. samasta jAtimAM vRSNionA doSano saMcAra thavA lAgyo. sarvatra jAtIya patananAM cihno dekhAvA lAgyAM. bhagavAna dvArakAdhIzathI A vAta sahana thaI zakI nahIM. AthI temaNe potAnI jAtinI rakSA arthe potAnA vRSNione paraspara yuddhamAM kapAvI nAkhIne temano nAza karI dIdho. te samaye to jAti patanamAMthI bacI gaI, paraMtu te pachI thoDA samayamAM kali upasthita thaI gayo. dharma aMgahIna thaI gayo. pRthvIne du:kha thavA lAgyuM. jo ke parIkSite thoDA samaya mATe kalino prabhAva rokI rAkhyo, chatAM tene suvarNamAM 2hevAnI AjJA to maLI ja gaI. aMte suvarNadoSane kAraNe ja rAjA parIkSitanI mati bhraSTa thaI gaI. parIkSita pachI janabhejyanA rAjyamAM doSI lokone choDI mUkavAmAM AvatA ane emanA badale nirdoSa lokone sajA maLavA lAgI. zAstronI vismRti thavA lAgI. temanA pUrNa jJAtA khUba thoDA rahI gayA. digvijayanI prathAno nAza thayo. jAtIyalavana thavuM baMdha thaI gayuM. jAtirUpI vRkSamAM saDo pesI gayo. nIrogI zAkhAo nIrasa thaIne sukAvA lAgI ane virATa aMtarlIna thaI gayo. AthI ja ApaNA daizika zAstramAM adhilavana zAstrane ghaNuM mahattva apAyuM che. jyArathI A zAstranI upekSA thavA lAgI tyArathI ApaNI jAtino virATa khaMDita thavA lAgyo che. je jAtino virATa khaMDita thaI jAya che te jAti mATe Adhilavanika yuddha jevI hitakara bIjI koI vAta hoI zake nahIM. AvA ja yuddhamAM samAviSTa thanAra mATe kahevAyuM che 151 hato vA prApsyasi svargaM jitvA vA bhokSyase mahIm ! A atyAre ApaNA adhilavana zAsranuM koI nAma paNa jANatuM nathI. jo koI tenuM nAma jANatuM hoya to paNa zuM thavAnuM hatuM ? jevo nirAdara ApaNAM bIjAM zAstrono thaI rahyo che tevo ja teno paNa thAta. vAstavamAM je jAtino virATarUpI caMdramA asta thaI jAya che tenAM zAstro nisteja thaI jAya che. koIne paNa te gamatAM nathI. yogya ja kahyuM che antarhite zazini saiva kumudvatIyaM dRSTi na nandayati saMsmaraNIya zobhA // Page #162 -------------------------------------------------------------------------- _