Page Text
________________
દેશિક શાસ્ત્ર
૮૫
(૫) એક તરફ ચિતિ શક્તિ મનુષ્યને દેવત્વ તરફ લઈ જાય છે તો બીજી બાજુ વિષયવાસના તેને પશુત્વ તરફ ખેંચે છે.
(૬) એક બાજુ મનુષ્ય ત્રિગુણાતીત પુરુષ તરફ જવા ઈચ્છે છે તો બીજી બાજુ ત્રિગુણાત્મક પ્રકૃતિ તેને પોતાની તરફ ખેચે છે.
(૭) દીર્ઘકાલીન પ્રતિદ્વની સક્નિકર્ષોને કારણે મનુષ્ય સ્વભાવમાં આવાં બીજા અનેક વૈપર્યો ઉત્પન્ન થઈ જાય છે.
મનુષ્યના ઉક્ત પ્રત્યર્થી ગુણોમાં એક ન્યૂન અને બીજો અધિક હોવાથી તેની અવસ્થા અપ્રાકૃતિક થઈ જાય છે. મનુષ્યની પ્રાકૃતિક અવસ્થા જાળવી રાખવા માટે ઉક્ત પ્રત્યાર્થી ગુણોની સામ્યવસ્થાની ધારણા અત્યંત આવશ્યક છે. દૈશિક શાસ અનુસાર આ ધારણા એ જ ધર્મ કહેવાય છે.
ઉપરોક્ત પ્રત્યર્થી ગુણોનું વૈષમ્ય જ્યારે સમષ્ટિગત હોય છે ત્યારે સમાજના લોકોમાં પરસ્પર અર્થદ્વપર્ય થઈ જાય છે. અથવા તે નિઃસહાય થઈને પરભોગ્ય થઈ જાય છે. આથી ધર્મને સમષ્ટિગત કરવો અર્થાત સમાજમાં ઉક્ત પ્રત્યર્થી ગુણોની સામ્યવસ્થા જાળવી રાખવી તે દૈશિકશાસ્ત્રની પરા નિષ્પત્તિ મનાય છે.
દૈશિકશાસ્ત્રની આ પરા નિષ્પત્તિ માટે સમાજમાં શ્રેષ્ઠ બુદ્ધિ, ઉત્કટ પૌરુષ, પર્યાપ્ત અર્થ અને યથેષ્ટ અવકાશનો સંયોગ થવો જોઈએ. સમાજમાં આ ચાર બાબતો પૈકી એક પણ નહીં હોવાથી અથવા તે સાધારણ સ્તરની હોવાથી ઉક્ત પ્રત્ય ગુણોની સામ્યવસ્થાની ધારણા થઈ શકતી નથી. શ્રેષ્ઠ બુદ્ધિનો, ઉત્કટ પૌરુષનો, પર્યાપ્ત અર્થનો અને યથેષ્ટ અવકાશનો સંયોગ કરવા માટે સમાજમાં પર્યાપ્ત સંખ્યામાં ચાર પ્રકારના પ્રવીણ મનુષ્યો હોવા જોઈએ; એક એ જેઓ સમાજમાં શ્રેષ્ઠ બુદ્ધિ જાળવી રાખે. બીજા એ જેઓ સમાજના ઉત્કટ પૌરુષનું યોગક્ષેમ સાચવે. ત્રીજા એ જેઓ સમાજમાં અર્થનું પર્યાપ્ત ઉપાર્જન અને વિતરણ કરતા રહે અને ચોથા એ જેઓ સમાજને મોટી મોટી વાતો વિચારવા માટે અને કરવા માટે યથેષ્ટ અવકાશ આપતા રહે. પરંતુ આવા પ્રવીણ મનુષ્યો અપ્રતિકૂળ જન્મજાત સંસ્કારો વિના, આજના અનુકૂળ સન્નિકર્ષોમાં અનુકૂળ શિક્ષણ મેળવ્યા વિના તથા અનુકૂળ આધાર અને પ્રેરણા વિના ઉત્પન્ન થઈ શકતા નથી. કોઈ પણ સમાજમાં આવા પ્રવીણોની પર્યાપ્ત સંખ્યા હોવી ઘણી મુશ્કેલ છે. આ મુશ્કેલીને કારણે આચાર્ય પ્લેટો અને તેમના સુયોગ્ય શિષ્યને તેમના દૈશિક સિદ્ધાંત અસાધ્ય જણાયા, પરંતુ આપણા આચાર્યોએ આ સમસ્યાને વર્ણાશ્રમ ધર્મ દ્વારા ઉકેલીને ઉપરોક્ત પરા નિષ્પત્તિને અત્યંત સરળ અને સુકર બનાવી છે. આ ધર્મ પ્રમાણે ગુણકર્મવિભાગ અનુસાર આપણા સમાજના ચાર વિભાગ કરવામાં આવ્યા. પ્રત્યેક વિભાગને એક એક કાર્ય સોંપવામાં આવ્યું. કોઈને બુદ્ધિ
| SR No. | 008893 |
| Book Title | Daishika Shastra |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Badrishah Tuldhariya |
| Publisher | Bharatiya Itihas Sankalan Samiti |
| Publication Year | 2006 |
| Total Pages | 162 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati & History |
| File Size | 9 MB |