Page Text
________________
દૈશિક શાસ્ત્ર
૬૧
થઈ શકતું નથી. તે માત્ર વિરાટહીન સમાજમાં અસામાજિક થાય છે. કોઈ સમાજમાં અસામાજિક રાજ્યનો નિભાવ તે એ સમાજની નિર્વિરાટ અવસ્થા સૂચવે છે. જેમ જેમ રાજ્ય અસામાજિક થતું જાય તેમ તેમ તેની પ્રવૃત્તિ સામાજિક જટિલતાઓને ઉકેલવાને બદલે શાસન કરવાની થવા લાગે છે. સમયાંતરે શાસન કરવું એ જ તેનો મુખ્ય ઉદેશ થઈ જાય છે.
સંક્ષેપમાં સામાજિક જટિલતાને ઉકેલનારો અથવા એવું સમજાવનારો જનસમુદાય, જેનું પાલનપોષણ અને ગૌરવ તથા અનુવર્તન સમાજ પ્રેમ અથવા ભયને કારણે કરે છે તે રાજ્ય કહેવાય છે.
પ્રથમ પ્રકારના જનસમુદાયનું પાલનપોષણ અને ગૌરવ અને અનુર્વતન સુબુદ્ધ લોકો પ્રેમને કારણે અને કુબુદ્ધ લોકો ભયને કારણે કરે છે.
બીજા પ્રકારના જનસમુદાયનું પાલનપોષણ, ગૌરવ અને અનુવર્તન સુબુદ્ધ લોકો ભયને કારણે અને કુબુદ્ધ લોકો પ્રેમને કારણે કરે છે.
રાજ્યના મુખ્ય બે પ્રકાર હોય છે. (૧) સ્વરાજય (૨) પરાજય
સ્વરાજ્ય એવા રાજયને કહે છે જેના સંચાલકો પોતાની જાતિના લોકો હોય છે અને તેમનું મુખ્ય પ્રયોજન પોતાની જાતિના હિતની સાધના હોય છે અને તેની નિષ્પત્તિ પણ તેમના હાથમાં હોય છે. આ ત્રણ વાતોના સંયોગ સિવાય કોઈ પણ રાજ્ય સ્વરાજય કહેવાય નહીં.
પરરાજય એને કહે છે જેના સંચાલક પોતાની જાતિના નથી હોતા, અથવા પોતાની જાતિના એવા લોકો હોય છે જેમનું મુખ્ય પ્રયોજન પોતાની જાતિની હિતસાધના હોતી નથી અથવા તેના હાથમાં તેની નિષ્પત્તિ હોતી નથી. ત્રણેમાંથી કોઈ પણ એક વાત હોય તો પણ એ રાજય પરરાજય કહેવાય છે.
સ્વરાજ્ય દસ પ્રકારનું હોય છે.
(૧) બ્રાહ્મ (૨) આર્ષ (૩) પ્રાજાપત્ય (૪) દૈવ (૫) માનવ (૯) આસુર (૭) યાક્ષ (૮) રાક્ષસ (૯) પિશાચ (૧૦) પાશવ.
જ્યારે સમાજમાં વિરાટ સોળે કળાએ જાગ્રત હોય છે, દૈવી સંપદ્ સમષ્ટિગત થઈને બિરાજે છે, સર્વત્ર સમભાવ હોય છે, કોઈ કોઈનાથી નાનો કે મોટો ગણાતો નથી, સત્ત્વનું આધિકય હોય છે, જેને કારણે સમાજની અવસ્થા સર્વત્ર સરળ હોય છે, જેથી કોઈ પણ પ્રકારના નિત્ય શાસનની આવશ્યકતા હોતી નથી, માત્ર સામાજિક સંગઠન અને વ્યાવહારિક સુગમતાને જાળવીને રાખવા માટે સમાજનું કેન્દ્ર ગણાય એવો કોઈ જાગ્રત જનસમુદાય સૌહાર્દપૂર્ણ શાસન કરે છે ત્યારે તે રાજય બ્રાહ્મ રાજય કહેવાય છે.
| SR No. | 008893 |
| Book Title | Daishika Shastra |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Badrishah Tuldhariya |
| Publisher | Bharatiya Itihas Sankalan Samiti |
| Publication Year | 2006 |
| Total Pages | 162 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati & History |
| File Size | 9 MB |