Page Text
________________
૨૦
દ્વિતીય અધ્યાય
અનાયાસે જ એ જાતિના અધઃપતનનું અનુમાન થઈ જાય છે. ત્યારે એ સમજી લેવું જોઈએ કે તે જાતિનું કાર્ય પૂર્ણ થયું છે. હવે ભગવતી પ્રકૃતિને તેની આવશ્યકતા રહી નથી અને જ્યારે કોઈ પતિત જાતિમાં અંતર્લીન થઈ ચૂકેલી ચિતિનો પુનઃ આવિર્ભાવ થવા માંડે ત્યારે એ સમજી લેવું જોઈએ કે તે જાતિનો પુનરોદય થાય છે. આ ચિતિ જાતિરૂપી શરીરમાં ચૈતન્ય છે. આથી આપણા આચાર્યોના મતાનુસાર એક ચિતિ અને એક પ્રકારના પ્રાકૃતિક નિમિત્તવાળો જનસમુદાય જાતિ કહેવાય છે.
ચિતિ દ્વારા જાગૃત અને એકીભૂત થયેલી સમષ્ટિની પ્રાકૃતિક ક્ષાત્રશક્તિ અર્થાત અનિષ્ટોથી રક્ષણ કરવાની શક્તિ વિરાટ કહેવાય છે. જે રીતે પ્રકૃતિએ શાકાહારી જીવોને ચાવવા માટે ચપટા દાંત અને માંસાહારી જીવોને નખોરિયાં ભરવા માટે અણીદાર તીણા નખ અને તીક્ષ્ણ દાંત આપ્યા છે, તેમ જ તેણે આત્મરક્ષા માટે એકાકી જીવોને વિશેષ શારીરિક ક્ષમતા આપી છે અને સામાજિક જીવોને એક વિશેષ પ્રકારનું સહાનુભૂતિ યુક્ત તેજ આપ્યું છે, જે વ્યક્તિને સમાજના હિત માટે આત્મત્યાગ કરવા પ્રેરિત કરે છે. જેથી વ્યક્તિઓમાં પરસ્પર સહાનુભૂતિ રહે છે અને સમષ્ટિના રક્ષણાર્થે વ્યક્તિગત શક્તિ ઓછા વધતા પ્રમાણમાં એકીભૂત થઈને કેન્દ્રસ્થ રહે છે. આ વિરાટ વ્યક્તિઓના હૃદયમાં ચિતિના પ્રકાશથી જ જાગૃત થાય છે. ચિતિ અદશ્ય થતાં જ વિરાટનો પણ ક્ષય થવા લાગે છે. આ વિરાટ જાતિરૂપી શરીરનો પ્રાણ છે. જેમ મનુષ્ય શરીરમાં સમસ્ત માનસિક અને શારીરિક શક્તિઓ એક જ પ્રાણનું રૂપાંતર હોય છે તે જ પ્રમાણે જાતિની સમસ્ત દૈશિક ગતિવિધિઓ તે એક જ વિરાટનું રૂપાંતર હોય છે, જેમ શરીરમાં જ્યાં સુધી પ્રાણ હોય ત્યાં સુધી જ તેમાં અન્ન દ્વારા શક્તિસંચય થતો હોય છે, પરંતુ પ્રાણ નીકળી ગયા પછી જેમ શરીરનાં તત્ત્વો તે શરીરને માટે ઉપોયગી ન રહેતાં કોઈ બીજા શરીરના કામમાં આવે છે તે જ પ્રમાણે જયાં સુધી જાતિમાં વિરાટ રહે છે ત્યાં સુધી દેવો તેને પોતપોતાની શક્તિ આપતા રહે છે, પરંતુ વિરાટના ચાલી જવાથી તે જાતિ શક્તિહીન થઈ જાય છે, તેનાં બળ બુદ્ધિ પોતાના કામમાં આવવાને બદલે કોઈ બીજી જાતિના કામમાં આવે છે. જ્યાં સુધી વિરાટ હોય છે ત્યાં સુધી તે જાતિનું સ્વાથ્ય પણ ઠીક રહે છે અને જ્યારે મિથ્યા આચાર વિચારને કારણે અથવા તેનો પ્રલય સમય ઉપસ્થિત થવાને કારણે વિરાટમાં ગરબડ થવાની શરૂઆત થાય છે
ત્યારે જાતિરૂપી શરીરમાં સ્વાર્થરૂપી મહાવ્યાધિ ઉત્પન્ન થઈ જાય છે. તેનાં બધાં અંગો નિસ્તેજ અને સહાનુભૂતિ વગરનાં થઈ જાય છે. બધા પોતપોતાનો જ વિચાર કરે છે. તે એકદમ નિર્બળ થઈ જાય છે. તેની પ્રતિકાર શક્તિ નાશ પામે છે. પ્રતિકાર શક્તિ નાશ પામવાથી તે અનાયાસે જ અનેક દોષોનો શિકાર બને છે. તેમાં અનેક વ્યાધિઓ ઉત્પન્ન થવા લાગે છે. નિરંતર તેનું પતન થતું રહે છે.
| SR No. | 008893 |
| Book Title | Daishika Shastra |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Badrishah Tuldhariya |
| Publisher | Bharatiya Itihas Sankalan Samiti |
| Publication Year | 2006 |
| Total Pages | 162 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati & History |
| File Size | 9 MB |