Page Text
________________
દૈશિક શાસ્ર
મત અનુસાર પણ આ પરતંત્રતા અભાવજ પરતંત્રતા કરતાં વધુ પ્રજાગત હોય છે ત્યારે જાતિનું પતન થવા લાગે છે. જ્યારે તે શાસકગત હોય છે ત્યારે પ્રજાપીડન અને વિપ્લવ થવા લાગે છે, અને તે જ્યારે ઉભયગત હોય છે ત્યારે સ્વરાજ્યનો લોપ થઈ જાય છે. . આ પરતંત્રતાનાં કારણો આ પ્રમાણે છે.
-
(૧) ધનનું માન હોવું
મનુષ્યને પેટ ભરવા અને શરીર ઢાંકવા માટે વધારે ધનની આવશ્યકતા નથી હોતી. થોડા ઉદ્યોગથી તેની જીવનયાત્રા ચાલી શકે છે. પરંતુ મનુષ્ય સ્વભાવથી માનાહારી છે. આથી જયારે તેને લાગે છે કે ધન વડે માન પ્રાપ્ત થાય છે ત્યારે તે ધનસંચય કરવામાં પ્રવૃત્ત થાય છે. સમય જતાં તેને નિરુદેશ અને અનાવશ્યક ધનસંચય કરવાનું દુર્વ્યસન થઈ જાય છે.
૪૧
(૨) ધનનો અનુચિત પ્રભાવ હોવો
જ્યારે આમ થવા લાગે છે ત્યારે નિર્ધન પરંતુ ગુણવાન લોકોનું અપમાન અને ધનવાન પરંતુ દુર્ગુણી લોકોનું સન્માન થવા લાગે છે. ધનવાન માટે સર્વત્ર બધા માર્ગો મોકળા રહે છે જ્યારે દરિદ્રો માટે બધા રસ્તા બંધ થઈ જાય છે. ધનના પ્રભાવથી સત્યનું અસત્ય અને અસત્યનું સત્ય થઈ જાય છે.આવી અવસ્થામાં મનુષ્યનું ધનપરાયણ થવું સ્વાભાવિક હોય છે.
(૩) દંડનીતિની વૃદ્ધિ અને વ્યવહારનીતિનું વર્ચસ્વ
દંડનીતિની વૃદ્ધિ થાય છે ત્યારે વાતવાતમાં લોકોની ધરપકડ થવા લાગે છે, અને અભિયુક્તોને પોતાની જાન છોડાવવા માટે અદાલતરૂપી યજ્ઞવેદીમાં ઘણું ધન હોમવું પડે છે. અને જ્યારે વ્યવહારનીતિ એવી થઈ જાય છે કે ધનનો વ્યય કર્યા વિના લોકોના સ્વત્વનું જતન થઈ શકતું નથી ત્યારે લોકોનો ધનમાં વિશ્વાસ વધી જાય છે ત્યારે બન્ને રીતે લોકો ધનને પોતાના ઇષ્ટદેવ સમજવા લાગે છે.
(૪) રાજ્ય અને તેના અધિકારી વર્ગની ધનપરાયણતા
જ્યારે આમ થવા લાગે છે ત્યારે વાતવાતમાં પ્રજાનું ખીસું કપાવા માંડે છે. પૈસા વગરના લોકોનું કામ થવું મુશ્કેલ બને છે. તેમને માટે ચોતરફ કાંટા વેરાય છે. ધનનો અનુચિત પ્રભાવ અને અત્યંત માન થવા લાગે છે. દંડનીતિની વૃદ્ધિ અને ન્યાયનું લિલામ થવા લાગે છે. રાજ્યમાંથી લોકોનો વિશ્વાસ ઉઠી જાય છે. આથી મનુષ્ય ધનોપાર્જનને પોતાનો પરમ ધર્મ સમજવા લાગે છે. આમ થવું સ્વાભાવિક જ છે, કારણ કે પ્રકૃતિએ મનુષ્યને ભવિષ્યની ચિંતા કરનારો જીવ બનાવ્યો છે. આ જ કારણસર રાજા ભર્તૃહરિએ
| SR No. | 008893 |
| Book Title | Daishika Shastra |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Badrishah Tuldhariya |
| Publisher | Bharatiya Itihas Sankalan Samiti |
| Publication Year | 2006 |
| Total Pages | 162 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati & History |
| File Size | 9 MB |