Page Text
________________
દૈશિક શાસ્ર
હોત અને ભારતને પોતાના દૈશિકધર્મની વિસ્મૃતિ ન થઈ હોત તો આજે ઈંગ્લેન્ડનાં અર્થશાસ્ત્ર અને દૈશિકશાસ્ત્ર તદન જુદાં જ પ્રકારનાં હોત. યુરોપની આજે જે કંઈ પણ સારી દશા દેખાય છે તે તેનાં રાજ્યરૂપોનું પરિણામ નથી પણ વિશ્વના અન્ય દેશોના દુર્ગુણોનું પરિણામ છે. એ યાદ રાખવું જોઈએ કે જાતિઓનો ઉદય સર્વદા માત્ર આત્મગુણોને કારણે જ થતો નથી. તે ક્યારેક ક્યારેક તો તેની આસપાસની જાતિઓના અર્થગુણોને કારણે પણ થતો હોય છે. તાત્પર્ય એ છે કે તત્ત્વની ઉન્નતિ થયા સિવાય રાજ્ય અને સમાજની વાસ્તવિક ઉન્નતિ ક્યારેય થઈ શકતી નથી. જેમ જેમ રાજ્યતત્ત્વમાં પરિવર્તન થાય છે તેમ તેમ સમાજમાં તેનું પરિણામ દેખાય છે.
બધાં જ ભદ્ર રાજ્યોમાં નિમ્નલિખિત બાબતો સર્વસામાન્ય હોય છે. ૧. પ્રજાના સુખે દુ:ખે રાજ્ય પણ સુખી કે દુઃખી થાય છે.
૨. શાસક સદા પ્રજાને અનુકૂળ હોય છે.
૩. શાસનનીતિ સ્પષ્ટ અને સરળ હોય છે.
૬૯
૪. શાસક નિઃશંક અને પ્રજા નિર્ભય હોય છે.
૫. શ્રદ્ધા, સંતોષ અને વિશ્વાસ સમષ્ટિગત હોય છે.
ભ્રષ્ટ રાજ્યોમાં નિમ્નલિખિત બાબતો સર્વસામાન્ય હોય છે.
૧. પ્રજાના સુખદુઃખમાં રાજ્ય ઉદાસીન રહે છે અથવા તેથી વિપરીત ભાવના
હોય છે.
૨. શાસક પ્રજા વચ્ચે સદા અર્થવૈપર્ય હોય છે.
૩. શાસન નીતિ કુટિલ અને દુર્ગમ હોય છે.
૪. શાસક પ્રજા પ્રત્યે શંકાશીલ અને પ્રજા શાસકથી ભયભીત રહે છે. ૫. અંધશ્રદ્ધા, અસંતોષ, અવિશ્વાસ સમષ્ટિગત હોય છે અને હંમેશાં ઉત્પાત અને વિપ્લવ થતા રહે છે.
ભદ્ર રાજ્ય અને ભ્રષ્ટ રાજ્યોમાં ઉપરોક્ત પાંચ પ્રકારના તફાવત હોય છે. તે સિવાય બીજા બે પ્રકારના તફાવત પણ હોય છે.
૧. ભદ્ર રાજ્યોનું પરિવર્તન ધીમે ધીમે અને ક્રમપૂર્વક થાય છે. ભ્રષ્ટ રાજ્યોનું પરિવર્તન શીઘ્ર અને ક્રમ સિવાય થાય છે.
૨. ભદ્ર રાજ્યોની સ્થિતિ પ્રજાની સમૃદ્ધિ અને અભ્યુદય પર નિર્ભર હોય છે જ્યારે ભ્રષ્ટ રાજ્યોની સ્થિતિ કૂટનીતિ પર નિર્ભર હોય છે.
યવનાચાર્ય એરિસ્ટોટલના મત અનુસાર ભ્રષ્ટ રાજ્યોની સ્થિતિ માટે નીચેની બાબતો આવશ્યક છે.
૧. પ્રજાને દરિદ્ર અને નીચ વૃત્તિની બનાવવી.
| SR No. | 008893 |
| Book Title | Daishika Shastra |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Badrishah Tuldhariya |
| Publisher | Bharatiya Itihas Sankalan Samiti |
| Publication Year | 2006 |
| Total Pages | 162 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati & History |
| File Size | 9 MB |