Page Text
________________
૬૮
ચતુર્થ અધ્યાય
બ્રાહ્મરાજય સિવાય બીજું કોઈ રાજ્ય હોઈ શકે જ નહીં, અને જ્યારે દેવી સંપદાનો સમષ્ટિરૂપે છાસ થવા લાગે છે. ત્યારે સમાજનો આદર્શ અને તેનાં ગુણકર્મો નીચાં થવા લાગે છે. આવો સમાજ રજસ્ અને તમસને વશ થઈને પશુવૃત્તિ ધારણ કરવા લાગે છે. જેના હાથમાં લાઠી હોય છે તે જ સમાજનો શાસક બની બેસે છે. દેવી સંપદા ધરાવતા લોકોનાં કર્મો સ્વભાવતઃ વહુનહિતાય વધુઝનસુરવીય હોય છે. તે સિવાયની સંપદા ધરાવતા લોકોનાં કર્મો સ્વહિતાય સ્વસુખાય હોય છે. આ પ્રમાણે દૈવી સંપદા સમષ્ટિરૂપે વ્યાપ્ત રહેવાથી સમાજમાં પરોપકારનું ચલણ હોય છે. શાસક અને સમાજ તેમ જ વ્યક્તિ વ્યક્તિ વચ્ચે પરસ્પર હિતસાધના હોય છે. ક્યારેય કયાંય કોઈ પણ પ્રકારનો જોશ અને અર્થવપર્ય હોતાં નથી, સર્વત્ર સામ્ય અને સંતોષ છવાયેલા રહે છે જે માત્ર બ્રાહ્મરાજયમાં જ જોઈ શકાય છે, અને જ્યારે સમાજમાં દૈવી સંપદાનો પૂર્ણરૂપે લોપ થઈ જાય છે ત્યારે સમાજમાં સર્વત્ર સ્વાર્થસાધનાનું ચલણ થઈ જાય છે. શાસક અને સમાજ તેમ જ વ્યક્તિ અને વ્યક્તિ વચ્ચે પરસ્પર અર્થદ્વપર્ય થઈ જાય છે. સર્વત્ર વૈષમ્ય અને અસંતોષ છવાયેલા રહે છે. આ બાબતો માત્ર પાશવ રાજયમાં જ હોય છે. દૈવી સંપદાથી સામ્યબુદ્ધિ અને આસુરી સંપદાથી વૈષમ્યબુદ્ધિની વૃદ્ધિ થાય છે. આમ જે સમાજમાં જેટલી દૈવી સંપદા હોય છે તેમાં તેટલું સામ્ય અને એમાં જેટલી આસુરી સંપદા તેટલું તેનામાં વૈષમ્ય હોય છે. પૂર્ણ સામ્યથી બ્રાહ્મ રાજ્યની અને પૂર્ણ વૈષમ્યથી પાશવ રાજ્યની ઉત્પત્તિ થાય છે. સંક્ષેપમાં દેવી સંપદા જ્યારે સમષ્ટિરૂપે વ્યાપ્ત રહે છે ત્યારે વિરાટ શક્તિ, ઉચ્ચ આદર્શ, બહુજનહિતેચ્છા અને સામ્યભાવ પરાકાષ્ઠાએ પહોંચેલો હોય છે. જ્યારે દૈવી સંપદાનો લોપ થવા લાગે છે ત્યારે ઉક્ત સદ્ગણો ઓછા થવા લાગે છે અને રાજ્યો પણ ક્રમશઃ ભ્રષ્ટ થતાં રહે છે. આ રીતે તત્ત્વ ભ્રષ્ટ થવાથી માત્ર રૂપને કારણે કોઈ રાજય શ્રેયસ્કર હોઈ શકતું નથી. આ સ્થિતિમાં રૂપ ભલે ગમે તે હોય પરંતુ તેનું પરિણામ નિકૃષ્ટ જ હોય છે. જ્યારે તત્ત્વ ભ્રષ્ટ થઈ જાય છે ત્યારે દક્ષ શાસનરૂપના રાજ્યમાં શાસન કપટી અને અભિસંધાનમાં પ્રવીણ લોકના હાથમાં હોય છે. પ્રતિનિધિ શાસનરૂપમાં પ્રતિનિધાન માત્ર વિશેષ વ્યક્તિઓનું જ થતું હોય છે. શાસકજ શાસનરૂપમાં શાસક અને સમાજ વચ્ચે અર્થપર્ય થાય છે. યુરોપ આનું પ્રત્યક્ષ ઉદાહરણ છે. જે વર્તમાનમાં એક પ્રકારે રાજ્યરૂપોની જાણે કે પરીક્ષણશાળા બનેલું છે. રાજ્યોની આ મહાપરીક્ષણશાળામાં શાસકજ શાસન અને પ્રતિનિધિ શાસનની પરીક્ષા થઈ ગઈ છે અને હવે દક્ષશાસનની કસોટી થઈ રહી છે. પરંતુ યુરોપની દશા કોઈપણ પ્રકારના રાજ્યમાં સારી નથી થઈ. સારી તો શું આનાથી પણ વધારે ચિંતાજનક થાત. જો એશિયાખંડમાં થોડાક વિશેષ દુર્ગુણો ન પ્રવેશી ગયા હોત, સુએઝ નહેર ખોદતી વખતે મિસર ભૂલાવામાં ન પડ્યું
| SR No. | 008893 |
| Book Title | Daishika Shastra |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Badrishah Tuldhariya |
| Publisher | Bharatiya Itihas Sankalan Samiti |
| Publication Year | 2006 |
| Total Pages | 162 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati & History |
| File Size | 9 MB |