Page Text
________________
દૈશિક શાસ્ર
પતન થાય છે ત્યારે તે તેના ભ્રષ્ટરૂપ અસુર રાજ્યમાં પરિવર્તિત થઈ જાય છે. તે રાજ્યોમાં ભેદ માત્ર તત્ત્વનો હોય છે. તત્ત્વભેદ અનુસાર જ તેમનામાં વાસ્તવિક ભેદ હોય છે. જેવું તત્ત્વ હોય છે તેવું રાજ્ય હોય છે. તત્ત્વ પરિવર્તન અનુસાર જ રાજ્યોમાં પણ પરિવર્તન થાય છે.
૬૭
પ્રત્યેક રાજ્યમાં બે બાબતો હોય છે. એક તત્ત્વ અને બીજું રૂપ.
સમાજમાં દૈવી, આસુરી, રાક્ષસી, પૈશાચી, પાશવી સંપદાનું પ્રમાણ એ રાજ્યનું તત્ત્વ કહેવાય છે.
રાજ્ય તત્ત્વ પાંચ પ્રકારનાં હોય છે : દૈવ, આસુર, રાક્ષસ, પૈશાચ, પાશવ, સમાજની શાસકવિધાન પદ્ધતિ અર્થાત શાસક બનાવવાની રીત રાજ્યનું રૂપ કહેવાય છે. રાજ્યરૂપ ત્રણ પ્રકારનાં હોય છે.
દક્ષશાસન, પ્રતિનિધિ શાસન, શાસકજ શાસન.
કાર્યસાધનામાં પ્રવીણ લોકોના હાથમાં શાસન હોવું તે દક્ષ શાસન કહેવાય છે. વંશપરંપરાગત લોકોના હાથમાં શાસન હોવું તે શાસકજ શાસન કહેવાય છે. આપણા આચાર્યોના મત અનુસાર રાજ્યમાં રૂપ કરતાં તત્ત્વ વધારે આવશ્યક વસ્તુ મનાય છે. તત્ત્વ અનુસાર જ બહુધા રાજ્યનું રૂપ હોય છે. જ્યારે તત્ત્વ પૂર્ણતયા દૈવ હોય છે અર્થાત્ જ્યારે દૈવી સંપદા સમાજમાં સમષ્ટિરૂપે વ્યાપ્ત રહે છે ત્યારે રાજ્ય બ્રાહ્મરૂપમાં હોય છે અને જ્યારે દૈવી તત્ત્વનો લોપ થઈને પાશવ તત્ત્વનું આધિક્ય થાય છે અર્થાત્ જ્યારે સમાજમાં દૈવીસંપદાનો લોપ થઈને પાશવી સંપદા સમષ્ટિરૂપે વ્યાપ્ત થાય છે ત્યારે રાજ્ય પાશવરૂપમાં હોય છે. એનું કારણ એ છે કે દૈવી સંપદાના ઉદય અવપાત અનુસાર વિરાટનો પણ ઉદયઅવપાત થાય છે અને જ્યારે સમાજમાં વિરાટ પૂર્ણરૂપે ઉદિત થયેલો હોય છે ત્યારે સમાજમાં કયાંય કોઈ પણ પ્રકારના અર્થવૈધૈર્ય કે ભેદ રહેતા નથી. આથી આવા સમાજમાં કોઈ પણ પ્રકારના નિત્ય શાસનની આવશ્યકતા રહેતી નથી અને જ્યારે સમાજમાં વિરાટનો લોપ થાય છે અથવા તો તે અંતર્ધાન થાય છે ત્યારે સમાજમાં સ્વાર્થ પ્રબળ થાય છે. પરિણામે સમાજ વેરવિખેર થઈને અત્યંત દુર્બળ અને બુદ્ધિહીન થઈ જાય છે અને જેમનામાં બળ અને કુટિલતા હોય છે તે જ સમાજના આગેવાન અને શાસક બની જાય છે. તદુપરાંત દૈવીસંપદાને કારણે મનુષ્યનો આદર્શ ઉંચો રહે છે અને બીજી બધી જ સંપદાઓને કારણે આદર્શ નીચો રહે છે. આદર્શ પ્રમાણે જ મનુષ્યનાં ગુણકર્મો હોય છે. જેવા ગુણકર્મવાળા મનુષ્યો હોય છે, તેવો જ તેમનો સમાજ હોય છે અને જેવો સમાજ હોય છે, તેવું જ રાજ્ય હોય છે. આમ દૈવી સંપદા સમષ્ટિરૂપે વ્યાપ્ત રહેવાથી સમાજનો આદર્શ અને તેનાં ગુણકર્મો ઉચ્ચ રહે છે. આવા સમાજમાં સર્વત્ર બંધુભાવ હોય છે. આ સ્થિતિમાં
| SR No. | 008893 |
| Book Title | Daishika Shastra |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Badrishah Tuldhariya |
| Publisher | Bharatiya Itihas Sankalan Samiti |
| Publication Year | 2006 |
| Total Pages | 162 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati & History |
| File Size | 9 MB |