Page Text
________________
ચતુર્થ અધ્યાય
રાજ્યોના વર્ણનમાં એવું દર્શાવાયું છે કે પહેલાં પાંચ રાજ્યોના સંસ્કાર અંતર્હિત થયેલા સૂર્યની પ્રસરેલી લાલિમાની જેમ જાતીય રીતરિવાજ અને ઉત્સવોમાં ઘણા સમય સુધી દેખાતા રહે છે. પરંતુ બાકીનાં પાંચ રાજ્યોમાં સંસ્કાર વિદ્યુતપ્રભાની જેમ તે રાજ્યોનો લોપ થવાની સાથે જ નષ્ટ થઈ જાય છે. એનું કારણ એ છે કે જ્યારે કોઈ પણ જાતિમાં વિરાટ શક્તિ રહે છે, ત્યારે તેનું જાતીય માહાત્મ્ય અને જાતીય નિષ્પત્તિ તેમના રીતિરિવાજ અને ઉત્સવમાં મળી આવે છે અને લાંબા સમય સુધી તે માહાત્મ્ય અને નિષ્પત્તિઓની ઝલક જાતીય ઉત્સવોમાં દેખાઈ આવે છે. પરંતુ જ્યારે વિરાટનો લોપ થઈ જાય છે અથવા તે અંતર્ધાન થઈ જાય છે ત્યારે જાતિનું અધઃપતન થવા લાગે છે. તે ઐક્યશૂન્ય અને છિન્નભિન્ન થઈને નિશ્ચેતન અને નિશ્ચેષ્ટ થઈ જાય છે. તેને પેટ ભરવા અને દિવસ વિતાવવા સિવાય કંઈ સૂઝતું જ નથી. આથી તે જાતિમાં એવી કોઈ વાત હોતી નથી જે ઉત્સવ ઉજવવા યોગ્ય હોય અને ન તો તેનામાં પોતાનું જાતીય માહાત્મ્ય અને નિષ્પત્તિને ઉત્સવરૂપે ઉજવવા જેટલી શક્તિ અને શ્રદ્ધા હોય છે. આથી બીજાં પાંચ રાજ્યોના સંસ્કાર જાતીય રીતરિવાજ અને ઉત્સવોમાં જોવા મળતા નથી. આ દસ પ્રકારનાં રાજ્યોના સંયોગથી અનેક પ્રકારનાં રાજ્યો બને છે, પરંતુ ઉક્ત દસ પ્રકારનાં રાજ્યોમાંથી જેનો જે રાજ્યમાં અધિકાંશ હોય તેની અંતર્ગત જે તે રાજ્ય ગણવામાં આવે છે. જેમ કે કોઈ રાજ્યમાં થોડો અંશ માનવ રાજ્યનો હોય અને અધિકાંશ આસુર રાજ્યનો હોય તો તે આસુર રાજ્યની અંતર્ગત ગણાય છે; અથવા જો કોઈ રાજ્યમાં અધિકાંશ માનવ રાજ્યનો હોય અને અલ્પાંશ આસુર રાજ્યનો હોય તો તે માનવ રાજ્યની અંતર્ગત ગણાય છે.
૬૬
ઉપરોક્ત દસ પ્રકારનાં રાજ્યોમાં પ્રથમ પાંચ ભદ્ર રાજ્ય અને બીજા પાંચ ભ્રષ્ટ રાજ્ય કહેવાય છે. ભ્રષ્ટ રાજ્યો વિલોમ રીતે ભદ્ર રાજ્યોનાં જ ભ્રરૂપો હોય છે જેમ કે પાશવરાજ્ય બ્રાહ્મરાજ્યનું અને પૈશાચ રાજ્ય આર્ષ રાજ્યનું ભ્રષ્ટરૂપ હોય છે. પરંતુ આ ઉપરથી એમ ન સમજી શકાય કે જ્યારે બ્રાહ્મ આદિ ભદ્ર રાજ્યોનું પતન થાય છે ત્યારે તે તરત જ પાશવ વગેરે ભ્રષ્ટ રાજ્યોમાં પરિવર્તિત થઈ જાય છે. પરંતુ એટલું ધ્યાનમાં રાખવું જોઈએ કે મનુષ્ય સમાજની ઉન્નિતનું સ્તર બ્રાહ્મ આદિ રાજયો દ્વારા સૂચિત થાય છે, અવનતિનું તે જ સ્તર પાશવ વગેરે રાજ્યો દ્વારા સૂચિત થાય છે. અર્થાત્ સામાજિક ઉન્નતિનું જે સ્તર ભદ્ર રાજ્યોથી સૂચિત થાય છે, સામાજિક અવનતિનું તે જ સ્તર વિલોમ રીતે ભ્રષ્ટ રાજ્યોથી સૂચિત થાય છે. સામાજિક ઉન્નતિ અને અધોગતિનું સમાન સ્તર સૂચિત કરવાથી અને બાહ્યરૂપમાં થોડીક સમાનતા હોવાથી વધુ ભદ્ર રાજ્યોનું તેનાં ભ્રષ્ટરૂપ રાજ્યો સાથે કંઈ જ સામ્ય હોતું નથી. પરંતુ માનવ રાજ્યનું અસુર રાજ્ય સાથે રૂપમાં ઘણું સામ્ય હોય છે અને જ્યારે માનવરાજ્યનું
| SR No. | 008893 |
| Book Title | Daishika Shastra |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Badrishah Tuldhariya |
| Publisher | Bharatiya Itihas Sankalan Samiti |
| Publication Year | 2006 |
| Total Pages | 162 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati & History |
| File Size | 9 MB |