Page Text
________________
૧૦
ચતુર્થ અધ્યાય
અર્થાયામ જે ધર્મની વ્યાખ્યા કહેવામાં આવી છે તેની ધારણા થાય છે વર્ણાશ્રમ પ્રથાથી અને હાનિ થાય છે અર્થના અભાવથી કે પ્રભાવથી. અર્થાત ધન બિલકુલ ન હોવાથી અથવા તેનું અત્યંત માન હોવાથી ધર્મ નભી શકતો નથી. અર્થ અભાવ અને પ્રભાવ બન્ને રીતે ધર્મનો નાશ કરી નાખે છે. પૂર્વપક્ષના વિષયમાં તો કંઈ કહેવાની આવશ્યકતા જ નથી કારણ કે બધા જ એ વાત જાણે છે કે જે સમાજમાં પેટપૂરતું ખાવા નથી, પહેરવા વસ્ત્ર નથી, શત્રુઓ સાથે લડવાનો સરંજામ નથી એ ધર્મને શું જાણે? ધર્મપાલન નાગાભૂખ્યાનું કામ નથી. ઉત્તરપક્ષના વિષયમાં એ સિદ્ધ છે કે મનુષ્ય હંમેશાં માન, ઐશ્ચર્ય, વિલાસ અને નૈશ્ચિન્હ એ ચારમાંથી કોઈ એકને માટે ઉદ્યમ કર્યા કરતો હોય છે. જ્યાં સુધી આ સામાજિક વિભૂતિઓ ધર્મપાલનના ફળરૂપે મળ્યા કરે છે ત્યાં સુધી બધા લોકો પોતપોતાના ધર્મપાલનમાં સ્થિર રહે છે ; પરંતુ જે સમાજમાં ધનનો અત્યંત પ્રભાવ હોય છે ત્યાં આ સામાજિક વિભૂતિઓ ધનની પાછળ મારી મારી ફરે છે. આથી તે સમાજમાં બધા લોકો પોતપોતાનો ધર્મ છોડીને અર્થસંચય પ્રત્યે પ્રવૃત્ત થાય છે.
ધનના અભાવ અને પ્રભાવ બન્નેથી સમાજ અર્થમાત્રિક થઈ જાય છે. આમ થવાથી લોકોને અર્થભમ્ર થઈ જાય છે. અર્થાત તેઓ તત્ત્વ અને અભિપ્રાય ભૂલીને તેને અન્યથા સમજવા લાગે છે. અર્થભ્રમને કારણે મોહ અને કૌટિલ્યની વૃદ્ધિ તથા વિવેક અને પૌરુષનો ક્ષય થઈ જાય છે. પરિણામે સમાજમાં સર્વત્ર
ઈર્ષા પરુષા ધન લોલુપતા ભરી પૂરી રહી સમતા વિગતા ! સહુ લોક વિયોગ વિશોક થયા વર્ણાશ્રમ ધર્માચાર ગયા. એવી અવસ્થા થાય છે.
આથી ધર્મનું રક્ષણ કરવા માટે અર્થના અભાવ અને પ્રભાવ બન્નેને રોકવા ધનને વશમાં રાખવું, લોકોને ધનવશ ન થવા દેવા, સમાજમાં ન તો તેની અત્યંત ધૃણા થવા દેવી કે ન તો તેનું અત્યંત ગૌરવ થવા દેવું તે અત્યંત આવશ્યક છે. આ રીતે અર્થને મર્યાદામાં રાખવું તે અર્થાયામ કહેવાય છે.
જેમ પ્રાણ અનિયંત્રિત રહેવાથી પ્રાણીની માનસિક અને શારીરિક અવસ્થા બગડીને તેનું જીવન દુઃખમય થઈ જાય છે, પરંતુ પ્રાણાયામથી તેની માનસિક અને શારીરિક અવસ્થા ઘણી સુંદર થઈને જીવન આનંદમય થઈ જાય છે તેમ અર્થાયામથી સમાજની બાહ્યાભ્યતરિક અવસ્થા સુધરીને તેમાં રહેવું સુખમય થાય છે.
| SR No. | 008893 |
| Book Title | Daishika Shastra |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Badrishah Tuldhariya |
| Publisher | Bharatiya Itihas Sankalan Samiti |
| Publication Year | 2006 |
| Total Pages | 162 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati & History |
| File Size | 9 MB |