________________
૫૦
તેજસ્વી બનાવ્યો છે.
તૃતીય અધ્યાય
(૩) જાતીય અવપાત
જ્યારે કોઈ જાતિનું પતન થાય છે ત્યારે સૌથી પહેલાં તેની વ્યક્તિઓ સદ્ગુણહીન થઈ જાય છે અને પછી તે શ્રદ્ધાહીન થઈ જાય છે. શ્રદ્ધાહીન થવાથી તે નિઃસત્ત્વ થઈને રાદ્વેષને વશ થઈ જાય છે.
આ ત્રણે પ્રકારના સન્નિકર્ષી એક સાથે તામસી હોવાથી મનુષ્યમાં ક્યારેય સત્ત્વ હોઈ શકે નહીં. આ સન્નિકર્ષોને બદલીને તેને સાત્ત્વિક બનાવનાર અવતાર કહેવાય છે.
પરજન્ય પરતંત્રતાનાં મુખ્ય કારણો આ પ્રમાણે છે. (૧) કુરાજ્ય
કુરાજ્યનું સ્વાભાવિક કાર્ય છે કુત્સિત વ્યક્તિઓને એકઠી કરવી અને તેમને અધિકાર આપવો, પ્રજાને નિસ્તેજ, નિર્બુદ્ધિ, નિર્વીય અને વિપર્યસ્ત કરવી. આવી અવસ્થામાં પ્રજા પોતાના પ્રાકૃતિક હિતને સાધ્ય કરી શકતી નથી.
(૨) કુશાસન
કુશાસનનું અવશ્યભાવિ પરિણામ હોય છે બળવાનો દ્વારા દુર્બળોનું પીડન થવું, અનીતિ અને અન્યાયથી દુષ્ટોનું સાહસ વધવું, નિર્બળોનું હતાશ થવું. આ કારણોને લીધે એક તરફ બળવાનોને પરસ્વહરણ વગેરે ઉત્પાત કરવાની તો બીજી તરફ નિર્બળોને તામસિક સહિષ્ણુ થવાની ટેવ પડી જાય છે. જેથી તેમનું પ્રાકૃતિક હિત સાધ્ય થવું લગભગ અસંભવ થઈ જાય છે.
(૩) કુવ્યવસ્થા
કુવ્યવસ્થા મનુષ્ય સમાજમાં સૌથી ભયંકર અને ધૃણાસ્પદ માયાવિની છે. તેના મંત્ર દ્વારા મોટા ભૃગરાજ પણ કરોળિયાના તાંતણાથી બંધાઈ જાય છે. સૌના દેખતાં ધોર અન્યાય થાય છે. કોઈને પ્રતિવાદ કરવાનું સાહસ થતું નથી.
(૪) સ્ત્રીઓની ચંચળતા
સ્ત્રીઓની ચંચળતાથી સમાજમાં સંકોની વૃદ્ધિ થાય છે, સંકરોમાં નિર્લજ્જતા અને સ્વાર્થપરાયણતા સ્વાભાવિક હોય છે, નિર્લજ્જ અને સ્વાર્થી મનુષ્યને પોતાના સ્વાર્થ માટે કોઈ નીચ કામ કરવામાં કે કોઈના પ્રાકૃતિક હિતનો નાશ કરવામાં કોઈ સંકોચ થતો નથી. આથી સંકરોની વૃદ્ધિ થવાથી લોકોની પ્રાકૃતિક હિત સાધનામાં વિઘ્ન ઉત્પન્ન થાય છે. આથી જ આપણાં ધર્મશાસ્ત્રોમાં સ્ત્રીઓના સતીત્વ માટે વિશેષ આગ્રહ રાખવામાં આવ્યો છે, અને આ કારણે જ સંકરોને દાબમાં રાખવાનો પ્રયત્ન
