Daishika Shastra

SR No.: 008893
Original Sutra Author: N/A
Author: Badrishah Tuldhariya
Publisher: Bharatiya Itihas Sankalan Samiti
Publication Year: 2006
Total Pages: 162
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati & History
File Size: 9 MB

Page 61

દૈશિક શાસ્ર
કરવામાં આવ્યો છે.
૫૧
(૫) અર્થવૈષમ્ય અને અર્થગૌરવનો સંયોગ
જ્યારે સમાજમાં કોઈ ખૂબ ધનવાન અને કોઈ ખૂબ ગરીબ હોય છે અને તે સાથે જ ધનવાનોનું માન અને નિર્ધનોનું અપમાન થાય છે ત્યારે ધનવાનોનો સ્વેચ્છાચાર અને નિર્ધનોના પ્રાકૃતિક હિતનો પ્રતિઘાત થવા લાગે છે.
સામાજિક પરતંત્રતાનો મુખ્ય હેતુ છે ચિતિ અને વિરાટનો દાસ. જયારે કોઈ જાતિમાં ચિતિ અને વિરાટનો હાસ થવા લાગે છે ત્યારે અસ્મિતાજન્ય અને પરજન્ય પરતંત્રતાનાં કારણો સમષ્ટિગત થવા લાગે છે, જેને કારણે રાગદ્વેષજન્ય દુર્બળતા અને ઉત્પાતિક પ્રવૃત્તિ સમાજગત થવા લાગે છે.
સ્વહૃદયદૌર્બલ્ય, પરવ્યુત્પાત અને સામાજિક દુષ્પ્રવૃત્તિને કારણે પોતાના પ્રાકૃતિક હિતનો પ્રતિઘાત ન થવો તે સ્વાભાવિક સ્વતંત્રતા કહેવાય છે. આ સ્વતંત્રતા ત્રણ પ્રકારની હોય છે. (૧) આભંતરિક સ્વતંત્રતા (૨) અનુત્પાતિક સ્વતંત્રતા (૩) સામાજિક સ્વતંત્રતા.
ભય અને લોભને કારણે પોતાના પ્રાકૃતિક હિતનો પ્રતિઘાત ન થવો તે આયંતરિક સ્વતંત્રતા કહેવાય છે.
પરભુત્યાતને કારણે પોતાના પ્રાકૃતિક હિતનો પ્રતિઘાત ન થવો તે આનુત્પાતિક સ્વતંત્રતા કહેવાય છે.
સામાજિક દુષ્પ્રવૃત્તિને કારણે પોતાના પ્રાકૃતિક હિતનો પ્રતિઘાત ન થવો તે સામાજિક સ્વતંત્રતા કહેવાય છે.
સ્વાભાવિક સ્વતંત્રતાનું કારણ છે શ્રી, કૃતિ, દયા, ક્ષમા, તેજ, ત્યાગ, અભય અને આર્જવનો સંયોગ. આ સંયોગને અષ્ટદલ વિભૂતિ કહે છે. આ વિભૂતિને કારણે મનુષ્યમાં રાગદ્વેષજન્ય કાયરતા અને કૃપણતા પ્રવેશ કરી શકતાં નથી. પરિણામે તેનામાં અસ્મિતાજન્ય પરતંત્રતા આવતી નથી. ઢી, દયા, ક્ષમા અને ત્યાગને કારણે મનુષ્યની ક્યારેય ઔત્પાતિક પ્રવૃત્તિ થતી નથી. તેજ અને અભયને કારણે તે બીજાના ઉત્પાતો સહન પણ કરી શકતો નથી.
આ અષ્ટદલ વિભૂતિનું સમાજમાં જ્યારે આધિક્ય હોય છે ત્યારે સમાજમાં દુષ્પ્રવૃત્તિ પ્રસરતી નથી. આથી સામાજિક સ્વતંત્રતા ટકી રહે છે.
આ અષ્ટદલ વિભૂતિ, આપણા આચાર્યોના મત અનુસાર વ્યક્તિ અને જાતિ બન્નેનાં અભ્યુદય અને નિઃશ્રેયસ માટે પરમાવશ્યક છે. પરંતુ પોતાને સ્વતંત્રતારૂપી પ્રકાશના સૂર્ય સમજતા પાશ્ચાત્ય વિદ્વાનોના મત અનુસાર આવું નથી.કારણ કે તેમના