________________
દ્વિતીય અધ્યાય
સમજે. પરંતુ દેશભક્તિ શબ્દ બધા સમજી લે છે. આથી પૂર્વાધ્યાયમાં ‘દેશભક્તિ’ શબ્દ ઉપયોગમાં લેવાયો છે.
૧૨
આ પુસ્તકમાં આપણા પ્રાચીન દૈશિકશાસ્ત્રનું અવલંબન ક૨વામાં આવ્યું છે. આથી આ પુસ્તકમાં વ્યાખ્યા પણ તે શાસ્ત્રમાં ઉપયોગમાં લેવાયેલા વૈશિકધર્મ અને જાતિધર્મ એ શબ્દોની જ થશે. દેશ અને જાતિનો અર્થ જાણ્યા વગર દૈશિકધર્મ અને જાતિધર્મનો અર્થ સમજી શકાય નહીં. આથી પ્રથમ વિચાર ‘દેશ' અને ‘જાતિ’ શબ્દોના અર્થનો કરવામાં આવ્યો છે.
સાધારણ રીતે દેશ શબ્દના અનેક અર્થ હોય છે. આ શબ્દ ક્યાંક સ્થાનવિશેષનો ઘોતક હોય છે. જેમ કે
"केयूरकोटिक्षततालुदेशा शिवा भुजच्छेदमपाचकार ।"
ક્યાંક સ્થાન દર્શાવવા માટે કામમાં આવે છે. જેમ કે
“तं देशमारोपितचारुचापे रतिद्वितीये मदने प्रपन्ने”
ક્યાંક પ્રદેશ દર્શાવવા માટે, જેમ કે
“अन्यत्र शुभ्रा शरदभ्रलेखा रन्ध्रेष्विवालक्ष्य नभः प्रदेशाः ।। "
ક્યાંક પ્રાન્ત દર્શાવવા માટે; જેમ કે
“युधाजितस्य सन्देशात् देशं सिन्धु नामकम् ।
ददौ दत्तप्रभावाय भरताय भृतप्रजः || ”
ક્યાંક રાષ્ટ્ર માટે, જેમ કે
अन्योन्य देश प्रविभाग सीमां
वेलां समुद्रा इव न व्यतीयुः ||
દેશ શબ્દના આ અર્થોમાંથી એક પણ દૈશિકશાસ્ત્ર અનુસાર નથી, પરંતુ વાલ્મિકી રામાયણમાં એક જગ્યાએ દેશ શબ્દ આ પ્રકારે આપ્યો છે -
गोब्राह्मणहितार्थाय जहि दुष्टपराक्रमाम् हि ते स्त्रीधकृते घृणा कार्या नरोत्तम चातुर्वर्ण्यहितार्थं हि कर्तव्यं राजसूनुना नृशंसमनृशंसं वा प्रजारक्षणकारणात् सोsहं पितुर्वचः श्रुत्वा शासनाद्वहमवाथनः करिष्यामि न सन्देहः ताटकावधमुत्तमम् गोब्राह्मणहितार्थाय देशस्य च हिताय य ।
