Page Text
________________
૫૪
તૃતીય અધ્યાય
કોઈ મોટા રાજ્યમાં આમ થવું ત્યાં સુધી શક્ય બને નહીં ત્યાં સુધી તેના નાનાં નાનાં રજવાડાંઓમાં ટુકડા કરવામાં ન આવે. બીજા તત્ત્વ વિષે પણ એમ કહેવું પડે છે કે
જ્યાં સુધી સમસ્ત સમાજ સત્યમય ન થઈ જાય ત્યાં સુધી મનુષ્ય ઈચ્છે તેમ રહી શકે નહીં. આ બીજા તત્ત્વને કારણે રાજસિક અને તામસિક સમાજોમાં અનેક પ્રકારના અનર્થ અને ઉત્પાત થાય છે.
આથી પાશ્ચાત્યોએ એરિસ્ટોટલની સ્વતંત્રતાનાં તત્ત્વોની વ્યાખ્યા એવી કરી છે કે સ્વતંત્રતાનો એક અંશ છે નાગરિકોનું શાસનપ્રબંધમાં કોઈને કોઈ રીતે સહભાગી થવું, અને બીજો અંશ છે વ્યક્તિઓના વ્યક્તિગત કાર્યોમાં શક્ય હોય ત્યાં સુધી રાજ્યનો હસ્તક્ષેપ ન થવો.
જો ઉપરોક્ત વ્યાખ્યા અનુસાર નાગરિકોનું કોઈ ને કોઈ રીતે શાસનમાં સહભાગી થવું તે સ્વતંત્રતા કહેવાય તો હિન્દુસ્તાનીઓનું પોતાની ઈચ્છા વિરુદ્ધ કોઈ સેશન્સના મુકદમામાં જયાં તેમની સમ્મતિ માન્ય રાખવી કે નહીં તે જજની ઈચ્છા પર નિર્ભર રહે છે અને ક્યારેય તેમના અભિપ્રાયની પરવા પણ કરવામાં નથી આવતી, એસેસર થવું તે પણ શાસનમાં સહભાગી થવું જ છે. તો શું આવી એસેસરી સ્વતંત્રતા કહી શકાય ખરી ? આવાં બીજાં પણ ઉદાહરણો આપી શકાય જેમાં મનુષ્યોને ઈચ્છા વિરુદ્ધ શાસનકાર્યમાં સહભાગી થવું પડે છે. જો આ રીતે પોતાની ઈચ્છા વિરુદ્ધ શાસનકાર્યમાં સહભાગી થવું તે સ્વતંત્રતા કહેવાય તો યવન સ્વતંત્રતાનાં ઉક્ત બે તત્ત્વો પરસ્પર વિરોધી થઈ જાય છે. આથી આ વ્યાખ્યા દ્વારા સ્વતંત્રતાનો અર્થ સમજવા માટે કોઈ મદદ મળતી નથી.
ઉક્ત સ્વતંત્રતાના પહેલા તત્ત્વનો અર્થ કેટલાકના મત પ્રમાણે નિર્વાચન પદ્ધતિનું રાજ્ય છે. પરંતુ આ અર્થથી પણ પૂર્ણ સમાધાન થતું નથી, કારણ કે
૧. બધા જ લોકો એક પ્રવૃત્તિ કે એક મતના હોતા નથી. આથી બધા જ એક જ પ્રતિનિધિનું નિર્વાચન કરતા નથી. જુદા જુદા પક્ષોના જુદા જુદા પ્રતિનિધિઓ ચૂંટાઈ આવે છે, પરંતુ રાજયપ્રબંધ એ જ પ્રતિનિધિના હાથમાં સોંપવામાં આવે છે જેની પાસે બહુમતી હોય છે. આમ નિર્વાચન પદ્ધતિના રાજ્યમાં અલ્પાંશ લોકોને તેમની ઈચ્છા વિરુદ્ધ અધિકાંશ લોકોની વાત માનવી પડે છે.
૨. નિર્વાચન પદ્ધતિમાં મોટે ભાગે ચતુર રાજસિક લોકોનું જ નિર્વાચન થતું હોય છે. તેઓ જ અગ્રેસર હોય છે પરંતુ આવા લોકોના શાસનમાં લોકો સુખશાંતિથી જેમ ઈચ્છે તેમ રહી શકતા નથી. આવા પ્રતિનિધિઓ જઠરાગ્નિ જેવા હોય છે. જ્યાં સુધી તેમની પાસે બાહ્ય પક્ષરૂપી અન્ન પચાવવા માટે હોય છે ત્યાં સુધી બધું
| SR No. | 008893 |
| Book Title | Daishika Shastra |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Badrishah Tuldhariya |
| Publisher | Bharatiya Itihas Sankalan Samiti |
| Publication Year | 2006 |
| Total Pages | 162 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati & History |
| File Size | 9 MB |