________________
૫૮
તૃતીય અધ્યાય
નિયમોનું પાલન થવું કે તેના વ્યક્તિગત અને સમષ્ટિગત હિત માટે બનેલા છે તે સ્વતંત્રતા કહેવાય છે. આ સ્વતંત્રતાનું રક્ષણ કરવું તે રાજ્યનો, ભલે તે કોઈ પણ પદ્ધતિનું હોય, એક માત્ર ધર્મ છે.
ઈર્ષાનો ત્યાગ કરીને જો આપણા આર્ષ ધર્મશાસ્ત્રનો વિચાર કરવામાં આવે તો ફન ટાઈશેના વિચારોને એ રીતે કહી શકાય કે પ્રત્યેક મનુષ્યનું પોતાના વર્ણાશ્રમ ધર્મનું પાલન કરવાથી દેશમાં સ્વતંત્રતા રહે છે. આથી જ
"नृपस्य वर्णाश्रमपालनं यत् स एव धर्मो मनुना प्रणीत:"।
