Daishika Shastra

SR No.: 008893
Original Sutra Author: N/A
Author: Badrishah Tuldhariya
Publisher: Bharatiya Itihas Sankalan Samiti
Publication Year: 2006
Total Pages: 162
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati & History
File Size: 9 MB

Page 42

૩ર
તૃતીય અધ્યાય
આર્થિક સ્વતંત્રતા કહેવાય છે.
જે કાર્ય કોઈના પ્રાકૃતિક હિતને પ્રતિકૂળ ન હોય તે કામ કરવા માટે કોઈનો કોઈ પણ પ્રકારે હસ્તક્ષેપ ન થવો તે સ્વાભાવિક સ્વતંત્રતા કહેવાય છે.
માનવી સ્વતંત્રતાનાં આ ત્રણે અંગો એ રીતે ગૂંથાયેલાં છે કે શાસનિક સ્વતંત્રતા વિના અન્ય બે સ્વતંત્રતા હોઈ શકે નહીં ; મનુષ્યની આર્થિક સ્વતંત્રતા વિના સ્વાભાવિક સ્વતંત્રતા નભી શકે નહીં, અને સ્વાભાવિક સ્વતંત્રતા વિના અર્થ મનુષ્યને તેના ભાવ કે અભાવ બંને રૂપે મહા પરતંત્ર બનાવી દે છે. સ્વાભાવિક અને આર્થિક સ્વતંત્રતા સિવાય મનુષ્યનું ધ્યાન શાસનિક સ્વતંત્રતા તરફ જતું નથી અને જો જાય તો પણ તેની પ્રાપ્તિ માટે તે કઈં પણ કરી શકતો નથી.
૨.
શાસનિક સ્વતંત્રતા
શાસનિક સ્વતંત્રતા પુરુષાર્થરૂપી શરીરનો પ્રાણ મનાય છે. જેમ પ્રાણ સિવાય શરીર એક ક્ષણ પણ રહી શકે નહીં તેમ જ શાસનિક સ્વતંત્રતા વિના પુરુષાર્થ પણ હોઈ શકે નહીં, અને જેમ પ્રાણક્રિયાના અભાવે બધાં અંગો નિષ્ફળ અને ક્રિયાશૂન્ય થઈ જાય છે તેમ શાસનિક સ્વતંત્રતા વિના આર્થિક અને સ્વાભાવિક સ્વતંત્રતાઓ ક્રિયાશૂન્ય થઈ જાય છે. આથી જ બધા વિદ્વાનોના મતાનુસાર મનુષ્ય માટે શાસનિક સ્વતંત્રતા પરમ આવશ્યક વસ્તુ મનાય છે, પરંતુ તે સાધ્ય કરવાના ઉપાય ભિન્ન જાતિઓમાં ભિન્ન ભિન્ન પ્રકારના હોય છે.
શાસન બે પ્રકારનું હોય છે. (૧) સ્વજાતીય (૨) પરજાતીય
આપણા આચાર્યોના મતાનુસાર પરજાતીય શાસનમાં શાસનિક સ્વતંત્રતા સચવાઈ શકે નહીં કારણ કે શાસક અને શાસિતોની જાતિઓ અલગ હોવાથી તેમનામાં સ્વાભાવિક પણે ચિતિવૈપર્ય હોય છે. ચિતિવૈપર્વને કારણે શાસકનું પ્રજાના પ્રાકૃતિક હિત સાથે પ્રતિઘાતી હોવું સ્વાભાવિક હોય છે. યવનચાર્ય એરિસ્ટોટલ અનુસાર પણ પરજાતીય શાસન અપ્રાકૃતિક શાસન મનાય છે. અંગ્રેજ લોકો પણ આ સિદ્ધાંત સારી રીતે સમજે છે. આથી જ તેઓ મહાયુદ્ધમાં તનતોડ મહેનત કરી રહ્યા છે. આપણા આચાર્યોએ પરજાતીય શાસનને અપ્રાકૃતિક ગણીને તે વિષે વધારે કહ્યું નથી. સ્વજાતીય શાસન વિષે એમણે ઘણું કહ્યું છે. તેમના મતાનુસાર પૂર્ણ શાસનિક સ્વતંત્રતા ત્યારે જ પ્રાપ્ત થાય છે જ્યારે રાજ્યરૂપી રથના સારથીરૂપે એવા મનુષ્યને યોજવામાં આવે જે વંશપરંપરાથી