Page Text
________________
દેશિક શાસ્ત્ર
૧૨૩
હતા. એક વિભાગની વિશેષતાઓનો લાભ બીજા વિભાગ સુધી પહોંચાડવો અને તેની ન્યૂનતાને તેના સહવર્ગીઓની વિશેષતાઓથી પૂરી કરવી તે રાજ્યનું મુખ્ય કર્તવ્ય મનાતું હતું.
આપણા દેશની સીમામાં જે રાષ્ટ્રો હતાં તે એટલાં શક્તિશાળી હતાં કે પોતાના પાડોશી રાજ્યને એકલા સહજતાથી પરાજિત કરી શકે. પરંતુ તેમ છતાં જ્યારે પણ કોઈ સ્વરાષ્ટ્રનું પરરાષ્ટ્ર સાથે યુદ્ધ છેડાતું તો તે યુદ્ધ સમસ્ત દેશનું મનાતું. બધાં જ રાજ્યો પોતપોતાની શક્તિ સાથે તે યુદ્ધમાં સમ્મિલિત થતાં હતાં. જ્યારથી આપણાં રાજ્યોની દેશ ધર્મનો ત્યાગ કરીને પોતપોતાની ટોપી સાચવી રાખવાની વૃત્તિ થવા લાગી ત્યારથી ભારતનો અવપાત થવા લાગ્યો
રાષ્ટ્ર અનેક પ્રકારનાં હતાં. કોઈ મોટાં તો કોઈ નાનાં. મોટાં રાષ્ટ્રોની પુરસંખ્યા વિષે કોઈ નિયમ નથી, પરંતુ સૌથી નાના રાષ્ટ્રમાં ચાર પુર રહેતાં. પ્રત્યેક રાષ્ટ્રની મધ્યમાં એક પુર રહેતું જે રાષ્ટ્રનિધિ અથવા રાષ્ટ્રાધિષ્ઠાન કહેવાતું હતું. તેની ચારે બાજુ બીજાં પુરો રહેતાં. એક પુર બીજા પુરથી ઓછામાં ઓછું બાર ગવૃતિ અર્થાત લગભગ અડતાલીસ માઈલના અંતરે અને વધુમાં વધુ ચોવીસ ગભૂતિના અંતરે રહેતું. પુરની જનસંખ્યા ઓછામાં ઓછી દશ હજાર અને વધુમાં વધુ પાંચ લાખ રહેતી. પ્રત્યેક પુર વચ્ચે વચ્ચે આપણોમાં વિભક્ત થતું. એક આપણ બીજા આપણથી એટલા અંતરે રહેતું જેટલી બે પાસપાસેનાં આપણોની લંબાઈ રહેતી. એક આપણમાં લગભગ એક સો ઘર રહેતાં. આપણાં બધાં ઘરો મોટેભાગે એક જ વાર તો ક્યારેક બે હારમાં બનાવેલાં રહેતાં. તે બધાં ઘરો સરખી ઊંચાઈનાં બનાવાતાં. પ્રત્યેક ઘરના આંગણાની પહોળાઈ તે ઘરની ઊંચાઈથી બમણી રહેતી. ઘરની સામેની જમીન આંગણું કહેવાય છે. પ્રત્યેક પુરની બહાર ચારે બાજુ વનભૂમિ રહેતી જે ઓછામાં ઓછી એટલી રહેતી કે જેમાં એ પુરના લોકો માટે બળતણ, એમની સંખ્યાથી બમણી ગાયો માટે ઘાસ, એ પુરની જનસંખ્યાના એક ચતુર્થીશ લોકો માટે અર્થાત ત્યાંના બ્રહ્મચારી અને વાનપ્રસ્થો માટે આશ્રમ થઈ શકે. આ વનભૂમિ અકર રહેતી. તેમાંથી કોઈ પ્રકારનો કર લેવામાં આવતો નહીં. ઉલટું રાજયકોષમાંથી તેના રક્ષણ અર્થે દ્રવ્ય ખર્ચ કરવામાં આવતું. આ અકર ભૂમિની સાથે કૃષિવાટિકા, ઉપવન વગેરે માટે તેટલી જ સકર ભૂમિ રાખવામાં આવતી. આ ભૂમિ પુર અને અકર ભૂમિની વચ્ચે રહેતી.
આ સકર અને અકર ભૂમિની બહાર પુરની ચારે દિશાએ ગામો વસેલાં રહેતાં. ગામની જનસંખ્યા ઓછામાં ઓછી એક સો અને વધુમાં વધુ એક હજાર રહેતી. એક ગામ બીજા ગામથી ઓછામાં ઓછું અર્ધગભૂતિ – ૨ માઈલ - અને વધુમાં વધુ બે ગભૂતિ - ૮ માઈલ- ના અંતરે રહેતું. જે હિસાબે પુર માટે અકર અને સકર ભૂમિ
| SR No. | 008893 |
| Book Title | Daishika Shastra |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Badrishah Tuldhariya |
| Publisher | Bharatiya Itihas Sankalan Samiti |
| Publication Year | 2006 |
| Total Pages | 162 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati & History |
| File Size | 9 MB |