Page Text
________________
૮૮
ચતુર્થ અધ્યાય
નથી. એનો જવાબ એ છે કે, પહેલા ત્યાગમાં આમુખિક સુખની આશાનો આધાર રહે છે જેથી બંને હાથનો ત્યાગ થઈ શકે છે, પરંતુ બીજા પક્ષે કોઈ પણ પ્રકારનો આધાર ન હોવાથી એક નખનો પણ ત્યાગ થઈ શકતો નથી. આ રીતે જ દેશિક વિષયમાં પણ પ્રત્યેક વર્ણના ત્યાગ માટે કોઈ આધાર અવશ્યમેવ હોવો જોઈએ. પરંતુ તે આધાર માત્ર વાગ્વિલાસિક નહીં પણ આધિજીવિક અને આધિચિત્તિક હોવો જોઈએ. આપણા આચાર્યોના મત અનુસાર આ આધાર ત્રણ પ્રકારનો હોય છે.
(૧) નૈમિત્તિક (૨) નૈસ્કૃતિક (૩) સાંસ્કારિક. નૈમિત્તિક આધાર
આબ્રહ્માસ્તંબપર્યત પ્રત્યેક જીવ આનંદની શોધમાં જ રત હોય છે. પ્રત્યેક જીવ વધારે સુખ મેળવવા માટે અલ્પ સુખનો ત્યાગ કરે છે. જ્યાં અધિક સુખ અને અલ્પ સુખ વચ્ચે વૈપર્ય હોય છે ત્યાં બધા જ અલ્પ સુખનો ત્યાગ કરવા ઉતાવળા થઈ જાય છે. આ સિદ્ધાંત અનુસાર ધ્યાનયોગ દ્વારા પ્રત્યેક વર્ણને એવો નિશ્ચય કરાવી દેવામાં આવે છે કે વિષય સુખ કરતાં આધ્યાત્મિક સુખ અતિ શ્રેષ્ઠ છે. આ પ્રકારનો નિશ્ચય થઈ જતાં ત્યાગ સહેલો થઈ જાય છે. આ પ્રકારના નિશ્ચયથી ઉત્પન્ન થયેલા ત્યાગનો આધાર નૈમિત્તિક આધાર કહેવાય છે. એ વાત સ્પષ્ટ છે કે મનુષ્યને ધ્યાનયોગનું જેટલું રસાસ્વાદન થતું જાય છે તેટલી એનામાં ત્યાગની નિષ્ઠા વધતી જાય છે. આથી પ્રાચીન સમયમાં પ્રત્યેક મનુષ્યને ધ્યાનયોગનો અભ્યાસ કરાવવામાં આવતો હતો અને પ્રતિદિન ઓછામાં ઓછો બે વાર આ અભ્યાસ કરવો પડતો હતો. કાળક્રમે બગડતાં બગડતાં આ ધ્યાનયોગે વર્તમાન સંધ્યોપાસનાનું રૂપ ધારણ કર્યું છે જેનો થોડો ઘણો ઢોંગ આજે પણ આપણા દેશમાં સર્વત્ર થતો રહે છે. પરંતુ આ ઢોંગનો પણ દિવસે દિવસે છાસ થતો જાય છે.
નૈસ્કૃતિક આધાર
જયારે કોઈ કોઈને માટે કોઈપણ પ્રકારનો ત્યાગ કરે છે ત્યારે તેના બદલામાં કંઈક મેળવવાની આશા રાખે છે. કંઈ પણ મેળવવાની આશા રાખ્યા વગર ઐહિક દષ્ટિના ત્યાગમાં કોઈની લાંબા સમય સુધી સ્થિતિ રહી શકે નહીં. આથી જ્યારે કોઈની પાસે કોઈ પ્રકારનો ત્યાગ કરાવાય છે ત્યારે તેને કંઈક નિષ્ફતિ જરૂર મળવી જોઈએ. આ પ્રકારની નિસ્કૃતિથી ઉત્પન્ન થયેલો ત્યાગનો આધાર નૈસ્કૃતિક આધાર કહેવાય છે. આધિચિત્તિક શાસ્ત્ર અનુસાર ભિન્ન ભિન્ન માનસિક પ્રવૃત્તિના મનુષ્યોને ભિન્ન ભિન્ન પ્રકારની નિષ્ફતિ આપવામાં આવવી જોઈએ. બ્રાહ્મણોને ગૌરવની, ક્ષત્રિયને ઐશ્વર્યની, વૈશ્યને શ્રીની, શૂદ્રને નૈશ્ચિત્ત્વની. આ નૈસ્કૃતિક આધારના સંસ્કાર આપણા સમાજમાં
| SR No. | 008893 |
| Book Title | Daishika Shastra |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Badrishah Tuldhariya |
| Publisher | Bharatiya Itihas Sankalan Samiti |
| Publication Year | 2006 |
| Total Pages | 162 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati & History |
| File Size | 9 MB |