________________
ઉલ્લાઘરાઘવ : એક અધ્યયન
સોમ શર્માના પુત્ર મશર્માએ ભીમદેવ (૧)ના પુત્ર કર્ણદેવના રાજ્યકાળ (વિ.સં. ૧૧૨૦-૧૧૫૦) દરમ્યાન પુરહિતપદ શોભાવ્યું હતું. તેણે શિવાલય અને સરોવર બંધાવ્યાં હતાં. તેના પુત્ર કુમારે (૧) સિદ્ધરાજ સિંહ (વિ.સં. ૧૧૫૦-૧૧૯૮)નું પૌરાહિત્ય કર્મ સંભાળ્યું હતું અને તે ઉપરાંત તેણે યુદ્ધના સમયે પણ રાજાને મદદ કરેલી. તેને પુત્ર સર્વ દેવ (૧) વિષ્ણુયાગ કરનારા, અયાચક વ્રતધારી અને મનુસ્મૃતિને જ્ઞાતા હતા. પરંતુ તે કયા રાજાને પુરોહિત હતા તે સોમેશ્વરે સ્પષ્ટ જણાવ્યું નથી. સર્વદેવ (૧)ને પુત્ર આમિગ પણ સિદ્ધરાજને સૌવસ્તિક હતું. આ રીતે સિદ્ધરાજની પ્રારંભિક કારકિર્દી દરમ્યાન કુમાર અને એ જ રાજાની ઉત્તરાવસ્થા દરમ્યાન કુમારને પૌત્ર પુરહિતપદે આવ્યો. કુમારની અને રાજા જયસિંહની સુદીર્ઘ કારકિર્દી દરમ્યાન સર્વદેવને રાજાના પરોહિત્યકર્મની તક કે અવકાશ જ ન રહ્યા હોય તે સ્વાભાવિક છે અને સર્વદેવને પિતાને વિદ્યાપ્રેમ અને વિષ્ણુભક્તિ પ્રત્યેનું વલણ વધારે હતું એવું સેમેશ્વરે જણાવ્યું જ છે.
આમિગને સર્વદેવ (૨), કુમાર (૨), મુંજ (૨) અને આહડ એ ચાર પુત્ર હતા. સર્વ દેવ (૨) એ કુમારપાલની વૃદ્ધાવસ્થા દરમ્યાન રાજકુટુંબ સાથે સંબંધ ચાલુ રાખ્યો હતો અને તેણે રાજા કુમારપાલનાં અસ્થિ ગંગાજીમાં પધરાવ્યાં હતાં તથા ગયા અને પ્રયાગમાં બ્રાહ્મણોને દાન દીધાં હતાં એમ સામેશ્વરે જણાવ્યું છે, પરંતુ તે કુમારપાલને પુરોહિત હતું એમ સ્પષ્ટ કહ્યું નથી, કેમકે કુમારપાલના સમયે જેનબ્રાહ્મણ ધર્મની સામાજિક સ્થિતિને લીધે અને રાજા થતાં પહેલાંની કુમારપાલની અનિશ્ચિત રાજ્યધરા તથા તેનું મોટી ઉંમરે રાજા થવું અને અપુત્ર મૃત્યુ પામવું વગેરે અનેક કારણો એમાં હેઈ શકે.
આમિગને બીજો પુત્ર કુમાર (૨), જે કવિ સંમેશ્વરદેવને પિતા હતો, તેણે અજયપાલ રાજાનું પૌરાહિત્ય સંભાળ્યું અને તેનું રક્ષણ કર્યું હતું. રાજા અજયપાલ બાલવયે મૃત્યુ પામે તેવાથી કુમારે બાળ મૂળરાજનું પણ પૌરાહિત્યકમ ઉપરાંત વાલી તરીકે અને સરસેનાપતિ (અક્ષપટલાધ્યક્ષ-ન્યાયાધીશ) તરીકે પણ પિતાની ફરજ બજાવી હતી અને રાજયસંપત્તિમાં તેણે વધારો કર્યો હતો. તેને મુનિચંદ્રત “અમમસ્વામિચરિત'નું સંશોધન કર્યું હતું. આમ સેમેશ્વરને પિતા કુમાર અજયપાલ અને બાલ-મૂળરાજના સમયે થઈ ગયે. કુમારને મુંજ તથા આહડ નામના નાના ભાઈઓ અને લક્ષમી નામે પત્ની હતી; તથા મહાદેવ, સોમેશ્વર અને વિજય નામે પુત્ર હતા. મહાદેવ ત્યાગી, સંયમી અને ઈશ્વરપરાયણ વૃત્તિને અને વિજય વાકપટુ અને વિદ્વાન હતા. કુમારને વચેટ પુત્ર સેમેશ્વરદેવે વારસાગત પૌરાહિત્ય
