________________
સુદર્શન શેઠ
૩૯ અયુતાંગ, અયુત, પ્રયુતાંગ, પ્રયુત, નપુતાંગ, નયુત, ચૂલિકાંગ, ચૂલિકા, શીર્ષપ્રહેલિકાંગ અને શીર્ષપ્રહેલિકા – જાણવાં. ત્યાં સુધી ગણિત છે. ત્યાર બાદ સંખ્યા વડે નહિ પણ ઉપમા વડે જ કાળ જાણી શકાય છે.
તે ઔપમિક કાળ બે પ્રકારનો છે : એક પલ્યોપમ; અને બીજો સાગરોપમ. પલ્યોપમનું વર્ણન આ પ્રમાણે છે :
સુતીણ શસ્ત્ર વડે પણ જેને છેદીભેદી ન શકાય તે પરમ અણુ; એવાં અનંત પરમાણુઓના સમુદાયના સમાગમ વડે એક ઉષ્ણુ લક્ષ્ય શ્લણિ કા થાય. તેવી આઠ મળે ત્યારે એક શ્લષ્ણશ્લર્ણિકા થયા. તેવી આઠનો એક ઊર્ધ્વરેણુ, તેવા આઠનો એક ત્રસરેણુ, તેવા આઠનો એક રથરેણુ, તથા તેવા આઠનો દેવમુરુ અને ઉત્તરકુરના મનુષ્યોનો વાળનો એક અગ્ર ભાગ થાય. તેવા આઠનો હરિવર્ષ અને રમ્યકના મનુષ્યનો એક વાલીગ્ર; તેવા આઠનો હૈમવત અને ઐરાવતના મનુષ્યોનો વાલાઝ; તેવા આઠનો પૂર્વવિદેના મનુષ્યનો વાલાઝ; તેવા આઠની એક લિક્ષા, આઠ લિલાની એક યૂકા, આઠ યૂકાનો એક યવમધ્ય, આઠ યવમધ્યનો એક અંગુલ; (છ અંગુલનો એક પાદ; બાર અંગુલની એક વેત; ૨૪ અંગુલનો એક હાથ; ૪૮ અંગુલની એક કુક્ષિ); ૯૬ અંગુલનો એક દંડ, ધનુષ, યુગ, નાલિકા, અક્ષ અથવા મુસલ થાય; એવા ૨૦૦૦ ધનુષનો એક ગાઉં; અને એવા ચાર ગાઉનું એક યોજન.
એવા એક યોજન આયામ અને વિખંભકવાળો, એક યોજન ઊંચાઈવાળો અને ત્રણ યોજન પરિધિવાળો એક પલ્ય (ખાડો) હોય; તેમાં એક દિવસના ઊગેલા, બે દિવસના ઊગેલા, ત્રણ દિવસના ઊગેલા અને વધારેમાં વધારે સાત રાતના ઊગેલા કરોડો વાલાઝો કાંઠા સુધી ઠસોઠસ ભર્યો હોય; પછી તે પલ્યમાંથી સો સો વરસે એક વાલાગ્ર કાઢવામાં આવે, અને એ રીતે એટલે
