________________
ખાઈનું પાણી
ચંપાનગરીની બહાર એક મોટી ખાઈ હતી. તેનું પાણી સડેલા મડદા જેવું ગંધાતું, જોવું કે અડકવું ન ગમે તેવું ગંદું અને અસંખ્ય કીડાઓથી ખદબદતું હતું.
એક વાર તે નગરીનો રાજા, પોતાના દરબારીઓ, શેઠો વગેરે સાથે ભોજન લીધા બાદ તે ભોજનસામગ્રીનાં વખાણ કરવા લાગ્યો. બીજા બધાઓએ તો “હા'માં હા ઉત્સાહપૂર્વક ભેળવી. પરંતુ સુબુદ્ધિ નામનો અમાત્ય ચૂપ બેઠો છે, તેને જોઈને રાજાએ પૂછ્યું કે શું તને આજની ભોજનસામગ્રીનાં વર્ણ, રસ, સ્પર્શ, ગંધ આદિ આહલાદક ન લાગ્યાં ?
સુબુદ્ધિએ જવાબ આપ્યો, એ બધા પુદ્ગલ-પદાર્થોના વર્ણ, રસ, સ્પર્શ, ગંધ આદિ મને ચકિત કરી શકતા નથી. કારણ કે હું તે બધાને પરિવર્તનશીલ જોઉં છું, અને જાણું છું. આજે આપણને વર્ણ, રસ, સ્પર્શ, ગંધ આદિથી મોહિત કરનારા પરમાણુ-પુદ્ગલો બીજે વખતે આપણને ધૃણા ઉપજાવનારાં થઈ જાય છે, અને આજે ધૃણા ઉપજાવનારાં પુદ્ગલો કોઈ કાળે મોહ ઉપજાવનારાં પણ થઈ જાય છે. એ બધા પદાર્થોનો એવો સ્વભાવ જ છે. તેમને વિષે આટલો બધો પ્રશંસાવાદ હું યોગ્ય માનતો નથી.
સુબુદ્ધિની આ વાત રાજાને ગમી નહીં. તેને એ બધું નકામું દોઢડહાપણ લાગ્યું. પણ તે ચૂપ રહ્યા.
એક વાર એ રાજા ઘોડેસવાર થઈ મોટા પરિવાર સાથે પેલી ખાઈના ગંદા પાણી પાસે થઈને ફરવા નીકળ્યો. ત્યાં તે પાણીની
