________________
સાધુ
૨૩૯ ૪. નિગ્રંથ : “એટલે કે ગ્રંથ – મોહનીયકર્મથી રહિત એવો સાધુ. તેનામાં રાગદ્વેષનો અત્યંત અભાવ છે, તથા સર્વજ્ઞપણું પ્રાપ્ત થવાને પણ હવે તેને અંતર્મુહૂર્ત જેટલી જ વાર છે'. તે અંતર્મુહૂર્તના પ્રથમ સમયમાં વર્તમાન સાધુ પ્રથમસમય નિગ્રંથ' કહેવાય છે; અને બાકીના સમયમાં વર્તમાન “અપ્રથમસમય નિગ્રંથ' કહેવાય છે. એમ ચરમ સમયમાં વર્તમાન “ચરમસમય નિગ્રંથ', અને બાકીના સમયમાં વર્તમાન અચરમસમય નિગ્રંથ' કહેવાય છે. સામાન્યતઃ પ્રથમાદિ સમયની વિવક્ષા સિવાયનો નિગ્રંથ “યથાસૂક્ષ્મ નિગ્રંથ' કહેવાય છે. –એમ નિગ્રંથના પાંચ પ્રકાર છે.
૫. સ્નાતક: “એટલે કે સમસ્ત ઘાતી-કર્મનું ક્ષાલન કરવાથી સ્નાત – શુદ્ધ થયેલ તથા જેને સર્વજ્ઞત્વ પ્રાપ્ત થયું છે તે સાધુ'.
તેના પાંચ પ્રકાર આ પ્રમાણે છે : શરીર કે કાયવ્યાપાર રહિત સ્નાતક તે “અચ્છવી સ્નાતક દોષરહિત વિશુદ્ધ ચારિત્રવાળો તે “અશબલ સ્નાતક : ઘાતી-કર્મ રહિત તે અકર્માશ સ્નાતક: સંશુદ્ધ જ્ઞાન અને દર્શનને ધારનાર તે અરિહંત-જિન-કેવલી; અને કર્મબંધરહિત તે અપરિગ્નાવી.
– શતક ૨૫, ઉદ્દે ૬
૧. નવ સમયથી માંડી બે ઘડીથી કાંઈક ઓછો – એટલામાંથી કોઈ પણ
કાળ અંતર્મુહૂર્ત કહેવાય. સમય એ કાળનો સૂક્ષ્મમાં સૂક્ષ્મ અંશ છે. ૨. આત્માના ગુણોનો સીધો ઘાત કરનારા જ્ઞાનાવરણીયાદિ ચાર કર્મ ઘાતી
કહેવાય છે; બાકીનાં વેદનીયાદિ ચાર અઘાતી કહેવાય છે. જુઓ પા.
૨૦૮ ઉપર ટિપ્પણ નં. ૧માં જણાવેલાં ચાર. ૩. આ બધા સાધુઓનો મૂળમાં પાછો સંખ્યા, ગુણ, વગેરે અનેક રીતે વિચાર
કરવામાં આવ્યો છે. તે માટે જુઓ આ પ્રકરણને અંતે ટિપ્પણ નં. ૧.
