________________
સાધુ
ગૌ
૨.
-
· હે ભગવન્ ! કયા કારણથી ?
મ
હે ગૌતમ ! અસંવૃત અનગાર આયુષ્ય સિવાયની બાકીની સાતે કર્મપ્રકૃતિઓ શિથિલપણે બંધાઈ હોય તેને ગાઢ બંધનવાળી કરે છે; જે પ્રકૃતિઓ થોડા સમયની સ્થિતિવાળી હોય, તેઓને લાંબાકાળની સ્થિતિવાળી કરવાનો આરંભ કરે છે; મંદ અનુભાવવાળી —હીન રસવાળી પ્રકૃતિઓને ગાઢ રસવાળી કરે છે; અને થોડા પ્રદેશવાળા કર્મદળનાં પરિણામવાળી પ્રકૃતિઓને ઘણા પ્રદેશવાળાં કર્મદળનાં પરિણામવાળી કરે છે; અશાતાવેદનીય એટલે કે દુ:ખપૂર્વક અનુભવવાના કર્મને વારંવાર એકઠું કરે છે; તથા અનાદિ, અનંત, દીર્ઘ માર્ગવાળા, તથા ચાર ગતિવાળા સંસારારણ્ય વિષે પર્યટન કરે છે.
પરંતુ સંવૃત અનગાર તેથી ઊલટું કરીને સિદ્ધ થાય છે, તથા સર્વ દુઃખોનો અંત કરે છે. શતક ૧, ઉર્દૂ. ૧
-
૨૪૩
૧. એક ભવમાં ચાલુ આયુષ્યનો ત્રીજો ભાગ વગેરે બાકી રહેતાં એક જ વખત માત્ર અંતર્મુહૂર્તકાળને વિષે આયુષ્ય કર્મ બંધાય છે. માટે સાત કર્મપ્રકૃતિ કહી.
—
સ્વભાવ
કષાયપૂર્વક કરાતી મન-વાણી-કાયાની પ્રવૃત્તિ એટલે કે ‘યોગ’ને કારણે કર્મપરમાણુઓ જીવમાં બંધાય છે. તે વખતે તેમાં ચાર અંશો નિર્માણ થાય છે ઃ ૧. જ્ઞાનને આવૃત્ત કરવાનો, સુખદુઃખ અનુભવાવવાનો વગેરે ‘પ્રકૃતિબંધ’; (૨) તે સ્વભાવથી અમુક સમય સુધી ચ્યુત ન થવાથી કાલમર્યાદા ‘સ્થિતિબંધ’, (૩) તીવ્રતા મંદતા આદિપણે ફલાનુભવ કરાવનારી વિશેષતાઓ . ‘અનુભાવબંધ’; અને (૪) સ્વભાવ દીઠ તે પરમાણુઓનું અમુક પરિમાણમાં વહેંચાઈ જવું ‘પ્રદેશબંધ’. આ ચારમાંથી પહેલો અને છેલ્લો યોગ એટલે કે પ્રવૃત્તિને આભારી છે, અને બીજો તથા ત્રીજો રાગદ્વેષાદિ કષાયને આભારી છે. કર્મપ્રકૃતિઓ તથા તેમના હેતુઓ માટે જુઓ પા. ૨૦૮, ટિપ્પણ ૧.
