________________
૨૫૦
સુયં મે આઉસ ! પણ હોય. જિનકલ્પ', સ્થવિરકલ્પ અને કલ્પાતીતતાની અપેક્ષાએ વિચારીએ તો પુલાક સ્થવિકલ્પમાં હોય; બકુશ જિનકલ્પ અને સ્થવિરકલ્પમાં હોય; પ્રતિસેવનાકુશીલનું પણ તેમ જ જાણવું; કષાયકુશીલ જિનકલ્પમાં હોય, સ્થવિકલ્પમાં હોય, એ કલ્પાતીત પણ હોય. નિગ્રંથ અને સ્નાતક કલ્પાતીત જ હોય.
૪. સંયમ અથવા ચારિત્રના પાંચ પ્રકાર છે : જે પહેલવહેલી મુનિદીક્ષા લેવામાં આવે છે તે ‘સામાયિક સંયમ;' પ્રથમ દીક્ષા લીધા બાદ શાસ્ત્રાભ્યાસ બાદ વિશેષ શુદ્ધિ ખાતર કે લીધેલી દીક્ષામાં દોષાપત્તિ થવાથી તેનો છેદ કરી જે નવેસર દીક્ષા આપવામાં આવે તે ‘છેદોપસ્થાપન સંયમ; અમુક ખાસ તપ કરવા ગચ્છનો પરિહાર
ત્યાગ કરી વિશુદ્ધિ પ્રાપ્ત કરવારૂપ ‘પરિહારવિશુદ્ધિ ચારિત્ર'; જેમાં ક્રોધાદિ કષાયો ઉદયમાન ન હોય, પણ લોભનો અંશ અતિ સૂક્ષ્મપણે હોય તે ‘સૂક્ષ્મસંપરાય ચારિત્ર'; તથા જેમાં કોઈ પણ કષાય ઉદયમાન નથી જ હોતો તે ‘યથાખ્યાત ચારિત્ર’, પુલાક, બકુશ અને પ્રતિસેવનાકુશીલ સામાયિક અને છેદોપસ્થાપનીયમાં હોય; કષાયકુશીલ યથાખ્યાત સિવાયના સંયમોમાં હોય; તથા નિગ્રંથ અને સ્નાતક યથાખ્યાત સંયમાં હોય.
૫. હવે સંયમની પ્રતિસેવના- ખંડનની અપેક્ષાએ તેમનો વિચાર કરવામાં આવે છે.
પુલાક પ્રતિસેવક જ હોય; તે મૂલગુણનો પ્રતિસેવક હોય
૧. જિનકલ્પ એ ઉત્કૃષ્ટ અતિ કડક આચાર છે.
૨.
૩.
તેના સ્વરૂપ માટે જુઓ આગળ પાન ૨૪૧ પરની નોંધ.
સંજવલન કષાયના ઉદયથી સંયમવિરુદ્ધ આચરણ તે પ્રતિસેવના. સર્વવિરતિનો પ્રતિબંધ કરવા જેટલી નહીં, પણ તેમાં સ્ખલન અને માલિન્ય કરવા જેટલી તીવ્રતાવાળા કષાય સંજ્વલન કહેવાય. જુઓ ધર્મજ્ઞાનનું મૂળના અંતે ટિપ્પણ પ
