________________
ક્રિયા અને બંધ
૨૧૯
―――――
ચક્ર, તરવાર વગેરે બહારની વસ્તુ : તે અધિકરણમાં કે અધિકરણ દ્વારા થયેલી ક્રિયા. (૩) પ્રાઙેષિકી · એટલે કે મત્સરરૂપ નિમિત્તને લઈને કે મત્સર દ્વારા થયેલી ક્રિયા; અથવા મત્સરરૂપ ક્રિયા (૪) પારિતાપનિકી એટલે કે પરિતાપને લઈને, કે પરિતાપ દ્વારા થયેલી ક્રિયા, અથવા પરિતાપરૂપ ક્રિયા અને (૫) પ્રાણાતિપાત - પ્રાણોને આત્માથી જુદા પાડવા તે પ્રાણાતિપાત ઃ તેને લગતી ક્રિયા અથવા પ્રાણાતિપાતરૂપ ક્રિયા.
તે દરેકના પાછા બે પ્રકાર છે :
૧. કાયિકી ક્રિયાના બે પ્રકાર આ પ્રમાણે છે : અનુપરત એટલે કે ત્યાગવૃત્તિ વિનાના પ્રાણીની ‘અનુપરતકાયક્રિયા', અને વિરતિવાળા પણ પ્રમાદથી દુષ્પ્રયુક્ત બનેલા પ્રાણીની ‘દુષ્પ્રયુક્તકાયક્રિયા’.
—
૨. આધિકરણિકી ક્રિયાના બે પ્રકાર આ પ્રમાણે છે : વધાદિ માટે જાળ વગેરેના જુદા જુદા ભાગોને જોડીને એક યંત્ર તૈયાર કરવું, કે કોઈ પદાર્થમાં ઝેર મેળવીને એક મિશ્રિત પદાર્થ બનાવવો તે સંયોજનરૂપ ક્રિયા ‘સંયોજનાધિકરણક્રિયા' કહેવાય છે; અને તરવાર, બરછી વગેરે શસ્ત્રોની બનાવટ (નિર્વર્તન) તે ‘નિર્વર્તનાધિકરણ ક્રિયા' કહેવાય છે.
૩. પ્રાàષિકી ક્રિયાના બે પ્રકાર આ પ્રમાણે છે : પોતા ઉપર અને પોતા તથા બીજા ઉપર દ્વેષ દ્વારા કરેલી ક્રિયા કે દ્વેષરૂપ ક્રિયા તે ‘જીવપ્રાક્રેષિકી ક્રિયા'; અને અજીવ ઉપર દ્વેષ દ્વારા કરેલી ક્રિયા કે અજીવ ઉપર કરેલી દ્વેષરૂપ ક્રિયા તે ‘અજીવપ્રાઙેષિકી ક્રિયા’.
૪-૫ પારિતાપનિકી અને પ્રાણાતિપાત ક્રિયાના બે બે પ્રકારો તે, ‘સ્વહસ્ત’ દ્વારા કરેલી કે ‘પરહસ્ત’ દ્વારા કરાવેલી, એ પ્રમાણે છે.
