________________
૨૦૪
સુયં મે આઉસં! ‘વિર્ભાગજ્ઞાન' કહે છે. તેને પ્રતાપે તે આંગળના અસંખ્યાતમાં ભાગથી માંડીને વધારેમાં વધારે અસંખેય હજાર યોજના જેટલા ક્ષેત્રમાં આવેલા તમામ મૂર્ત દ્રવ્યોને-કર્મધારી જીવો તેમજ બીજા અજીવ પદાર્થોને– જોઈ શકે છે. તે રીતે તે, પાખંડી, હિંસાદિ પ્રવૃત્તિયુક્ત, પરિગ્રહયુક્ત અને સંક્લેશને પ્રાપ્ત થયેલા જીવોને પણ જાણે છે અને શુદ્ધ ચિત્તવાળા જીવોને પણ જાણે છે. તે ઉપરથી તે સાચા ધર્મનો વિવેક પ્રાપ્ત કરી, તેના ઉપર રુચિ કરે છે; ચારિત્રનો સ્વીકાર કરે છે; તથા લિંગ ધારણ કરે છે. પછી તેનું મિથ્યાત્વીપણું ક્ષીણ થતું જાય છે, સમ્યક્તીપણું વધતું જાય છે, અને અંતે તે પૂરેપૂરો સમ્યક્તી બની જાય છે. પછી તેનું વિર્ભાગજ્ઞાન અવધિજ્ઞાન કહેવાય છે. તેને તેજોલેશ્યા, પાલેશ્યા અને શુદ્ધલેશ્યા એવી ત્રણ વિશુદ્ધ વેશ્યાઓ જ હોય; પણ કૃષ્ણ વગેરે અશુદ્ધ વેશ્યાઓ ન હોય; તેના શરીરનો બાંધો પણ ઉત્કૃષ્ટ પ્રકારનો એટલે કે ધ્યાનને યોગ્ય વજ-ઋષભનારાચ-સંહનન જ હોય. તેની ઊંચાઈ ઓછામાં ઓછી સાત હાથ
૧. કર્મયુક્ત જીવ મૂર્ત જેવો બની ગયેલો હોય છે; કારણ તેના ઉપરનાં કર્માણ
મૂર્ત હોય છે. ૨. સાચા ધર્મનો (જૈન સાધુનો) વેશ.
મિથ્યા માન્યતાવાળા-હોવાપણું, તેથી ઊલટું, તે સમ્યક્તીપણું. ૪. જયાં સુધી ધર્મતત્ત્વમાં સાચી શ્રદ્ધા પ્રાપ્ત નથી થઈ, ત્યાં સુધીનાં ઇંદ્રિયજન્ય
વગેરે જ્ઞાનો પણ અજ્ઞાન જ કહેવાય છે, કારણ કે તે બધાં જ્ઞાનનો ઉપયોગ સાંસારિક વાસનાઓની પુષ્ટિમાં જ થાય છે. પરંતુ મોક્ષાભિમુખ આત્માનાં તે બધાં જ્ઞાનનો ઉપયોગ સમભાવની પુષ્ટિમાં જ થતો હોવાથી તે બધાં જ્ઞાનરૂપ છે. વિર્ભાગજ્ઞાન એટલે અવધિઅજ્ઞાન, તેથી ઊલટું તે અવધિજ્ઞાન.
જુઓ પ્રકરણને અંતે ટિપ્પણ નં. ૪. ૬. છ પ્રકારના શારીરિક બાંધાના વર્ણન માટે જુઓ આ માળાનું ‘અંતિમ
ઉપદેશ” પુસ્તક, પા. ૧૨૯. ટિપ્પણ નં. ૧.
