________________
સુયં મે આઉસં! છે. આષાઢ પૂર્ણિમાને દિવસે અઢાર મુહૂર્તનો મોટો દિવસ હોય છે, અને બાર મુહૂર્તની નાની રાત્રિ હોય છે; તથા પોષમાસની પૂર્ણિમાને સમયે અઢાર મુહૂર્તની મોટી રાત્રિ અને બાર મુહૂર્તનો નાનો દિવસ હોય છે. ચૈત્રી પૂનમ અને આસો માસની પૂનમ હોય, ત્યારે દિવસ અને રાત્રિ સરખાં–પંદર પંદર મુહૂર્તનાં –હોય
યથાયુનિવૃતિ કાલ એટલે નૈરયિક, મનુષ્ય, દેવ વગેરેએ પોતે જેવું આયુષ્ય બાંધ્યું હોય, તે પ્રકારે તેનું પાલન કરવું તે.
શરીરથી જીવનો અને જીવથી શરીરનો વિયોગ થાય એ મરણ કાલ કહેવાય.
અદ્ધા કાલ અનેક પ્રકારનો છે. કાલનો નાનામાં નાનો અવિભાજય અંશ “સમય” કહેવાય છે. એવા અસંખ્યય સમયોની એક આવલિકા થાય છે; સંખેય આવલિકાનો એક ઉચ્છવાસ કાલ થાય છે; અને સંખેય આવલિકાનો એક નિઃશ્વાસ કાલ થાય છે. વ્યાધિરહિત એક જંતુનો એક ઉચ્છવાસ અને એક નિઃશ્વાસ તે એક પ્રાણ કહેવાય. સાત પ્રાણ એટલે એક સ્તોક; સાત સ્તોકનો એક લવ; ૭૭ લવનું એક મુહૂર્તઃ ૩૭૭૩ ઉચ્છવાસનું એક મુહૂર્ત થાય એમ અનંત જ્ઞાનીઓએ કહ્યું છે; ત્રીશ મુહૂર્તનો એક અહોરાત્ર; પંદર અહોરાત્રનો પક્ષ ઈ. ૮૪ લાખ વર્ષ એટલે એક પૂર્વાગ; ચોરાશી લાખ પૂર્વાગ એટલે એક પૂર્વ. તે પ્રમાણે ત્રુટિતાંગ, ત્રુટિત, અડડાંગ, અડડ, અવવાંગ, અવવ, હૂહૂઆંગ, હૂહૂઆ, ઉત્પલાંગ, ઉત્પલ, પદ્માંગ, પદ્મ, નલિનાંગ, નલિન, અર્થનિઉરાંગ, અર્થનિરિ,
૧. મનુષ્યલોકમાં સૂર્યના ઉદયાસ્તથી મપાતો કાળ. ૨. ૨૫૬ આવલિકા = એક ક્ષુલ્લકભવ; અને ૧૭થી વધારે ક્ષુલ્લકભવ =
એક ઉચ્છવાસનિઃશ્વાસકાળ,
