________________
आगमेऽध्यारोपकरणमयोग्यस्य
११९
न केवलं तदधस्तात् आगमवचनं न परिणमति किन्तु विपरीतं परिणमतीत्याह आगमेत्यादि । आगमदीपेऽध्यारोपमण्डलं तत्त्वतोsसदेव तथा । पश्यन्त्यपवादात्मकमविषय इह मन्दधीनयनाः ॥५/५ ॥
आगमदीपे = सिद्धान्तवादप्रदीपे अध्यारोपः आरोपितरूपं एव मण्डलं. 'मयूरचन्द्रकाकारं नीललोहितभासुरं । प्रपश्यन्ति प्रदीपादेर्मण्डलं मन्दचक्षुषः ॥ ( ) इत्युक्तरूपं अविषये इह लोके मन्दधीनयनाः = मन्दबुद्धिचक्षुषः तत्त्वतः = वस्तुवृत्त्या असदेव अविद्यमानमेव तथा = 'तैमिरिकदृश्येज तेज प्रकारेण पश्यन्ति दृष्टिदोषात् ||५ / ७५||
अपवादाऽस्थानेऽपकृष्टवादात्मकं
उक्तमेवार्थं कार्यलिङ्गेन समर्थयति तत एवेत्यादि ।
तत एवाऽविधिसेवा दानादौ तत्प्रसिद्धफल एव । तत्तत्त्वदृशामेपा पापा कथमन्यथा भवति ॥ ५ / ६ ॥ तत एव = आगमदीपेऽध्यारोपमण्डलदर्शनादेव, अविधेः = विधिविपर्ययस्य सेवा दानादौ विषये तत्प्रसिद्धफल
कल्याणकन्दली
->
धरि ं । संसारसूअरो इय, अविरत्तमणो अकज्जम्मि ||४२ / ४३ || < इति । शिष्टमतिरोहितार्थं विभावितप्रायञ्च ॥ ५ / ४ || मूलग्रन्थे दण्डान्वयस्त्वेवम् अविषये आगमदीपे तत्त्वतोऽसदेव अपवादात्मकं अध्यारोपमण्डलं इह मन्दधीनयनाः तथा पश्यन्ति ||५/५ || अध्यारोपः = आरोपितरूपमेव = ज्ञानलक्षणसन्निकर्षेण उपस्थापितं रूपमेव मण्डलम् । अपवादाऽस्थाने = अपकृष्टवादाऽगोचरे अपकृष्टवादात्मकं = अव्याप्त्यतिव्याप्त्यादिदोषोद्भावनपरकधात्मकम् । इदञ्च स्वसर्वनाशद्योतकम् । तदुक्तं चाणक्यसूत्रेऽपि -> आत्मविनाशं सूचयति अधर्मबुद्धिः <- - [ २४२ ] इति । तदुक्तं क्षेमेन्द्रेणापि क्षत्रचूडामणी --> अविवेकिजनानां हि सतां वाक्यमसङ्गतम् <- इति । मन्दबुद्धिचक्षुषः इति । व्यवहारतः कदाचित् निशिततरधीशालित्वेऽपि तथाविधधियो || मोहावृतत्वेन मन्दत्वमवसेयम् । इदमेवाऽभिप्रेत्य मंदा मोहेण पाउडा' - [३/१/११] इति सूत्रकृताङ्गसूत्रे धर्मधर्मिणोरभेदोप|चारादुक्तमिति ध्येयम् । तैमिरिकदृश्येन नयनगततिमिररोगलक्षणस्वदृष्टिदोषात् दृष्टव्येनेति । शिष्टं स्पष्टमेव ॥ ५/५ ॥
=
मूलग्रन्थे दण्डान्वयस्त्वेवम् -> तत एव तत्प्रसिद्धफले एव दानादौ अविधिसेवा भवति, अन्यथा तत्तत्त्वदृशां एषा पापा कथम् ? ||५ / ६ ॥
=
પચે નહિ, કારણ કે ત્યારે તેનો અવસર નથી. નાપાસ થયેલ વિદ્યાર્થી પાસે કે તાજેતરમાં વિધવા થયેલ બાઈ સાથે મોટેથી હસી-ખીલીને વાત ન કરાય, કેમ કે ત્યારે તેનો અવસર નથી. ટૂંકમાં સારી વસ્તુ પણ અવસરે જ શોભે. [૫/૪]
અચરમાવર્તમાં આગમવચન પરિણમતું નથી. એટલું જ નહીં. પણ વિપરીત રીતે પરિણમે છે. આ વાતને જણાવતાં સૂરિચક્રવર્તી કહે છે કે
=
* અચરમાવર્તીને આગમમાં પણ દોષદર્શન
માથાર્થ :- દોષના અવિષયભૂત એવા આગમસ્વરૂપ દીપકને વિશે વાસ્તવમાં કાલ્પનિક જ અપવાદાત્મક અધ્યારોપમંડલને મન્દબુદ્ધિરૂપી આંખવાળા જીવો તે પ્રકારે જુએ છે. [૫/૫]
ટીડાર્થ :- જેમ નબળી આંખવાળા લોકો દીવાની આસપાસ મોરપીંછમાં રહેલ ચંદ્રકના આકારવાળા કાળા-લાલ-ભાસ્વર વર્ણવાળા વર્તુળાકાર મંડલને જુએ છે, પરંતુ વાસ્તવમાં તે ત્યાં હોતું નથી તેમ અપવાદ = દૂષણના અવિષયભૂત એવા સિદ્ધાન્તના સમ્યક્વાદ-સ્યાદ્વાદસ્વરૂપ દીપકને વિશે વાસ્તવિક રીતે અવિદ્યમાન એવા દૂષણસ્વરૂપ આરોપિતરૂપાત્મક મંડલને આ લોકમાં મંદબુદ્ધિરૂપી આંખવાળા જીવો પોતાની દૃષ્ટિના દોષના લીધે જુએ છે. ઉપર બતાવી ગયા તે મુજબ આંખના તિમિર દોષથી દીપક પાસે મયૂરચંદ્રક દેખાય છે તેમ આ વાત સમજવી. [સુજ્ઞ વાચકવર્ગને સમજવામાં સરળ બને તે આશયથી ટીકાના શબ્દક્રમનું ઉલ્લંઘન કરીને અર્થક્રમને પ્રધાન રાખીને આ શ્લોકની ટીકાનો અર્થ અહીં બતાવવામાં આવેલ છે.] [૫/૫]
ઉપરોકત હકીકતનું જ કાર્યરૂપી લિંગ દ્વારા સમર્થન કરતાં આચાર્યદેવથી કહે છે કે
ગાથાર્થ :- તેથી જ આગમપ્રસિદ્ધ ફલવાળા એવા જ દાન વગેરેને વિશે અવિધિસેવા થાય છે; બાકી આગમમાં પ્રામાણ્યદર્શી જીવોને આ દુષ્ટ અવિધિસેવા કેમ થઈ શકે ? [૫/૬]
Jain Education International
* અગમપ્રામાણ્યવાદી અવિધિથી દૂર રહે
ટીડાર્થ :- આગમરૂપી દીપકમાં દોષાત્મક અધ્યારોપમંડલ દેખાવાના લીધે જ આગમસ્વીકૃતફળવાળા એવા જ દાનાદિને १. मुद्रितप्रती 'तमिरिकदृश्यन' इत्यशुद्धः पाठः ।
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
