Shokshaka Prakarana Part 1

Author(s): Haribhadrasuri, Yashovijay of Jayaghoshsuri
Publisher: Divya Darshan Trust

Page 171

१३८ षष्ठं षोडशकम्
प्रकारान्तरेण
जिनभवनाधिकारिस्वरूपद्योतनम्
कारणविधानमेतच्छुद्धा भूमिर्दलच दार्वादि । भृतकानतिसन्धानं स्वाशयवृद्धिः समासेन ॥६ / ३ ||
कारणे = निर्वर्त्तनप्रयोजकव्यापारे विधानं एतत् विधिद्वारराशिरेषः । शुद्धा भूमिः वक्ष्यमाणा, दलं च दार्वादि दारुप्रभृति । भृतकानां कर्मकराणां अनतिसन्धानं 'अप्रपथनं, स्वाशयस्य = शुभपरिणामस्य वृद्धिः समासेन सङ्क्षेपेण ॥६ / ३॥ तत्र शुद्धभूमिस्वरूपं तावदाह शुद्धा त्वित्यादि । शुद्धा तु वास्तुविद्याविहिता संन्यायतश्च योपात्ता । न परोपतापहेतुश्च सा मुनीन्द्रैः समाख्याता ॥६/४॥ शुद्धा तु = शुद्धा पुनः भूमिः वास्तुविषया या 'विद्या तया विहिता समर्थिता अनिराकृतेति यावत् ।
कल्याणकन्दली
=
[ ८८७] तथापि शुभस्वजनादिगुणवैशिष्ट्यमवगन्तव्यं सामर्थ्यतः, पञ्चाशके जिनभवनकारणाधिकारिणः 'अहिगारी उगिहत्थो सुहरायणो वित्तसंजुओ कुलओ । अक्खुदो frबलिओ मइमं तह धम्मरागी अ । गुरुपूयाकरणरई, सुस्सूसाइगुणसंगओ चेव । रायाहिगयविहाणस्स धणियमाणप्पहाणो य ॥ <- [७ / ४-५ ] इत्येवं मूलकारैरेव निर्देशादिति ध्येयम् । कथारत्नकोशे च देवभद्रसूरिभिः अहियारी य इह चिय निम्मलकुलसंभवो विभवभागी । गुरुभत्तो सुहचित्तो अच्चतं धम्मपडिबद्ध || बहुसुहिसयणो सुस्सूसपमुहगुणसंगओ विसुद्धमई । आणापहाणचिट्ठो दट्ठल्वो जिणहरविहाणे ।। - [पृ.६७-गा. ३ / ४] इत्युक्तम् । | एतादृशाधिकारिकारितजिनभवनस्य महागुणत्वात्, यथोक्तं पञ्चाशके --> एसो गुणद्धिजोगा अणेगसत्ताण तीइ विणिओगा । गुणरयणवियरणेणं तं कारिता हियं कुणइ ॥ तं तह पवत्तमाणं दहं केइ गुणरागिणो मग्गं । अण्णे उ तस्स बीयं सुहभावाओ पवज्जंति ॥ <- [ ७/६-७] इति ॥६/२||
⇒>
→
मूलग्रन्धे दण्डान्वयस्त्वेवम् शुद्धा भूमि:, दलं दार्वादि, भृतकानतिसन्धानं, स्वाशयवृद्धिश्च एतत् समासेन कारणविधानम्। | ||६ / ३ || इयञ्च कारिका उपदेशरहस्यवृत्त्यादी [गा. १६१ वृ. पृ. २८१] समुद्धृता वर्तते । एतदर्थानुपातिनी गाथा स्तवपरिज्ञायां जिणभवकारणविही सुद्धा भूमी दलं च कट्टाइ । भियगाणइसंधारणं सासयवुड्ढी समासेणं ||३|| - इत्येवं वर्तते । निर्वर्त्तनप्रयोजकव्यापारे = जिनभवननिर्वर्त्तनस्य यः प्रयोजकः कर्ता तस्य कर्तव्ये एषः विधिद्वारराशिः विधि प्रतिषेधात्मकानां द्वाराणां समूहः । दलं = जिनभवनोपादानकारणमिति वक्ष्यते [ ६ / ७ ] अग्रे । इयं द्वारगाथाऽनुपदमेव स्पष्टीभविष्यति ||६ / ३॥
->
मूलग्रन्धे दण्डान्वयस्त्वेवम् -> सा तु मुनीन्द्रैः शुद्धा [ भूमि: ] समाख्याता या वास्तुविद्याविहिता सन्न्यायतश्च उपात्ता न च परोपतापहेतुः ||६ / ४ || इयं कारिका धर्मसङ्ग्रहवृत्त्यादी [गा.६८ ] समुद्धृता । एतदनुसारेण भक्तिद्वात्रिंशिकायामपि टीकाकृता ---> तत्र शुद्धां महीमादौ गृह्णीयाच्छास्त्र नीतितः । परोपतापरहितां भविष्यद्भद्रसन्ततिम् ॥ <- [५ / ३] इत्युक्तम् । वास्तुविषया या विद्या तया समर्थिता, तदुक्तं प्रतिष्ठासारोद्धारे रम्ये स्निग्धं सुगन्धादि दूर्वाद्यायां स्वतः शुचिम् | जिनजन्मादिना वास्ये स्वीकुर्याद् भूमिमुत्तमाम् ||| १८|| तादृशभूम्यलाभे तु वास्तुविद्यया अनिराकृता ग्राह्या | इति यावत् तात्पर्यम् । उपदेशप्रासादेऽपि भव्येऽहनि शुभे क्षेत्रे प्रासादो विधिपूर्वकम् । मानादिदोषमुक्तेन कार्यते पुण्यशा
<
ન બની શકે. માટે દેરાસર બનાવવાના અધિકારીના પાંચેય વિશેષણો ઉચિત છે. શાસ્ત્રકારોની કેવી દીર્ઘ અને ઉમદાદિષ્ટ હોય છે!તેનો આના દ્વારા આછો ખ્યાલ આવી શકે છે. [૬/૨]
દેરાસર કરાવવાની વિધિને મૂલકારશ્રી બતાવે છે કે –
માથાર્થ :- શુદ્ધ ભૂમિ, લાકડાં વગેરે ઉપાદાન કારણ, કારીગરોને ન ઠગવા અને શુભ પરિણામની વૃદ્ધિ-આ દેરાસર કરાવવાની संक्षेपथी विधि छे. [६/3]
ટીડાર્થ :- દેરાસરને નિર્માણ કરવામાં પ્રયોજક કર્તાના કાર્યોના વિધાનોના દ્વારોનો આ સંક્ષેપથી સમૂહ છે કે - [૧] આગળ કહેવામાં આવશે તે મુજબ શુદ્ધ ભૂમિ, [૨] લાકડાં વગેરે ચેન્નઉપાદાન કારણો, [3] કારીગરોને [સોમપૂરાઓને] ઠગવા નહિ, [૪] શુભ પરિણામની वृद्धि [६/३]
આ દ્વારા ગાથા છે. તેમાંથી પ્રથમ દ્વાર શુદ્ધ ભૂમિના સ્વરૂપને મૂલકારથી બતાવે છે કે —
ગાથાર્થ :- તે ભૂમિ મુનીન્દ્રોએ શુદ્ધ જણાવેલી છે કે જે વાસ્તુવિદ્યાથી વિહિત છે અને સમ્યક્ ન્યાયથી ગ્રહણ કરેલ છે તથા જે અન્યને પીડાનું કારણ ન બને. [૬/૪]
દેશસરની ભૂમિ હૅવી જોઈએ ?
ટીડાર્થ :- પરમજ્ઞાની પુરુષોએ દેરાસરસંબંધી તે ભૂમિને શુદ્ધ કહેલી છે કે જે વાસ્તુવિષયક વિદ્યાથી સમર્થન કરાયેલ હોય, અર્થાત १. मुद्रितप्रती 'अवञ्चनं' इति पाठान्तरम् । २. 'जिनेन्द्रे:' इति ह प्रती मुद्रितप्रतीच पाठः तथापि योगदीपिकानुसारेण 'मुनीन्द्र:' इति पाठ: सम्भाव्यते । ३. ह. प्रती 'विद्या तया' इति नास्ति, पाठः त्रुटित इति सम्भाव्यते ।