________________
થોડું આનુષંગિક...
[શ્રી ષષ્ટિશત પ્રકરણના કર્તા શ્રી નેમિચન્દ્ર ભાંડાગારિક ખરતરગચ્છના આચાર્ય શ્રી જિનપતિ સૂરીશ્વરજી મહારાજથી પ્રતિબોધ પામ્યા હતા. તેમના સુપુત્રે આ આચાર્યશ્રી પાસે જ દીક્ષા અંગીકાર કરી હતી અને પાછળથી આચાર્યશ્રી જિનેશ્વરસૂરિ મહારાજના નામે આ જ આચાર્યશ્રીના પટ્ટધર બન્યા હતા. એથી એ બંને આચાર્ય ભગવંતોનો પરિચય જૈન પરંપરાનો ઈતિહાસ ભાગ-૩માં ત્રિપુટી મહારાજે જે રીતે આપ્યો છે તે તેમના જ શબ્દોમાં અહીં રજુ કરવામાં આવે છે.
અને ગચ્છસ્થાપક કોણ? એ વિષયમાં પણ ત્રિપુટી મહારાજે ઘણો ઉહાપોહ કર્યો છે તેમાં આચાર્યશ્રી જિનપતિ સુ.મ.નું નામ પણ આવે છે એટલે તેમનું એ સંશોધન પણ તેમના જ શબ્દોમાં અહીં પ્રસ્તુત ગણાશે. સૌ કોઈ મધ્યસ્થભાવે આ વિગતને જાણે, સમજે, વિચારે અને વાસ્તવિક્તા સુધી પહોંચે તેવી ભાવના રાખીએ છીએ. ઈતિહાસ હંમેશા અટપટો હોય છે. ઈતિહાસથી આઘા રહેનારા પણ કશું પામતા નથી અને ઈતિહાસને જ માથે લઈને ફરનારા પણ ગોટાળે ચઢી જાય છે. ઇતિહાસનો સંતુલિત સ્વીકાર ઉપકારક બને
– સંકલકો ખરતરગચ્છ છેલ્લાં 200 વર્ષોમાં વડગચ્છ, દેવાચાર્યગચ્છ, તપગચ્છ, અંચલગચ્છ અને ખરતરગચ્છમાં અનેક પ્રભાવક આચાર્યો અને મુનિવરો થયા. તેમાં જૈનધર્મના સંરક્ષણમાં ખરતરગચ્છનો ફાળો પણ કીંમતી છે, પરંતુ ઐતિહાસિક ગ્રંથો, તે ગચ્છના આચાર્યોના ગ્રંથો તથા ખરતરગચ્છની પટ્ટાવલીઓમાં ઘણી એક ઐતિહાસિક વિગતોમાં એકતા નથી. એ એક જટિલ વસ્તુ છે. તેમાંના કેટલાએક વિસંવાદો નીચે મુજબ છે
૧. ખરતરગચ્છની જુદી જુદી પટ્ટાવલીઓમાં ગુરુપરંપરા જુદી જુદી જોવા મળે છે. ખરતરગચ્છની પદ્યપટ્ટાવલીમાં અને મહો. ક્ષમા કલ્યાણની પટ્ટાવલીમાં પણ પટ્ટાનુક્રમ વિભિન્ન છે.
૨. આ. અભયદેવસૂરિ પોતાની નવાંગીવૃત્તિમાં પોતાને આ. જિનેશ્વર તથા આ. બુદ્ધિસાગરના પટ્ટધર બતાવે છે, જ્યારે પટ્ટાવલીકારો તેમને જિનચંદ્રની પાટે ગોઠવે છે
૧. પૂરણચંદજી નાહરે ખરતરગચ્છ પટ્ટાવલી સંગ્રહ' પ્રકાશિત કર્યો છે. તેમાં સં. ૧૫૮૨ ની એક પદ્ય પટ્ટાવલી અને ત્રણ ગઘ પટ્ટાવલીઓ છપાવી છે. “જૈન શ્વેતાંબર કોન્ફરન્સ હેરલ્ડ પુસ્તક : ૧૪, અંક: ૪, ૫, ૬, પૃ. ૧૬૩ વગેરેમાં નાહરજીના ભંડારની હસ્તલિખિત ખરતરગચ્છની પટ્ટાવલીનો પરિચય છે.
શ્રી અગરચંદજી નાહટાએ ઐતિહાસિક “જૈન કાવ્ય સંદોહ' પ્રકાશિત કર્યો છે. તેમાં અનેક ભાષામાં પટ્ટાવલીઓ છપાવી છે.
સિંધી જૈન ગ્રંથમાળાએ સં. ૨૦૧૩માં ખરતરગચ્છ બૃહદ્ પટ્ટાવલી' પ્રકાશિત કરી છે, જેમાં સં. ૧૩૦પની યુગપ્રધાનાચાર્ય પટ્ટાવલી અને સં. ૧૫૮-લગભગની “વૃદ્ધાચાર્ય પ્રબંધાવલી' છપાવી છે.
(9)
