________________
જૈન ગચ્છોને દેશવટો આપ્યો હતો. પાટણમાં પ્રવેશ તથા વસવાટ નિવાર્યો હતો. આથી પાટણના સંઘમાં શાંતિ પથરાઈ ગઈ.'
મહોપાધ્યાય જિનપાલની “યુગપ્રધાનાચાર્ય ગુર્નાવલી’ના ઉલ્લેખથી સમજાય છે કે, આ જિનદત્તસૂરિ ગુજરાતથી બહાર ગયા તે પછી પહેલવહેલાં આ જિનપતિ સંઘ સાથે ગુજરાતમાં તીર્થયાત્રા માટે આવ્યા પણ તેમણે શત્રુંજય તીર્થની યાત્રા કરી નહીં; કેવલ ગિરનાર તેમજ ખંભાતની યાત્રા કરી હતી. આ યાત્રાવર્ણનમાં આ૦ અકલંકે મારવો નોરોગતિશૂનમાવી (પૃ. ૩૬) આ૦ તિલકપ્રભે મૂર્નાત્રામાં વં fહંદ ફુવ (પૃ. ૩૮); સાધુ ક્ષેમંધરે ચામળે અવતઃ સની (પૃ. ૩૯) વગેરે જે શબ્દો વાપર્યા છે તેથી સ્પષ્ટ થાય છે કે, ત્યારે ગુજરાતના જૈનોને માટે ખરતરગચ્છ અપરિચિત ગચ્છ જેવો બની ગયો હતો. આ૦ જિનપતિ પછી જનતાને નવેસરથી ખરતરગચ્છ મળ્યો. ત્યાં સુધી તે દેશવટાની સ્થિતિમાં હોય એમ લાગે છે.
આ૦ જિનદત્તસૂરિ ગુજરાત બહાર ગયા પણ તેઓ કાર્યક્ષમ હોવાથી તેમણે સં. ૧૨૦૪માં આ૦ જિનવલ્લભે પ્રરૂપેલાં છ કલ્યાણકો, સ્ત્રીઓને જિનપૂજાનો નિષેધ વગેરે માન્યતાઓને પ્રધાનતા આપી, નવા નિયમો બાંધી સ્વતંત્ર ખરતરગચ્છ ચલાવ્યો અને તે દિવસથી ઉપકેશગચ્છના ચૈત્યવાસીઓનું નામ કોમલગચ્છ (કંવલાગચ્છ) પડ્યું.' - જેમ બૌદ્ધોને ભારત છોડ્યા પછી વધુ લાભ થયો તેમ આ૦ જિનદત્તસૂરિને ગુજરાત છોડ્યા પછી વધુ લાભ મળ્યો. તેઓ મારવાડના તો કલ્પવૃક્ષ તરીકે જાહેર થયા."
૧. ખરતરગચ્છની પટ્ટાવલીઓમાં ક. સ. આ હેમચંદ્રસૂરિ અને ગુજરશ્વર કુમારપાલની વિરુદ્ધમાં મૂઠી કલમ ચલાવી, તેનું આ જ કારણ હશે. એ ગચ્છોનોવિહાર તેરમી સદીમાં ગુજરાતમાં મળતો નથી, તેનું પણ આ જ કારણ હશે. અંચલગચ્છની પટ્ટાવલીમાં જણાવ્યું છે કે, આ જયસિંહ મહારાજા કુમારપાલની સમ્મતિ મેળવી પાટણમાં રહ્યા હતા. (જુઓ, પ્ર. ૩૫, પૃ. ૧૫-૧૫૩)
૨. ભાંડાશાલિક સંભવે પટાદુલ્લા મૂર્નચત્રા ઋટિપૂર્ણરત્નો: 1 (પૃ. ૪૩).
૩. અંચલગચ્છના આ૦ મહેંદ્રસૂરિ લખે છે કે, આ જિનવલ્લભે ૬, આ૦ જિનદત્તે ૨૫, આ જિનચંદ્ર ૩, આ જિનપતિએ ૭ જેટલી નવી પ્રવૃત્તિઓ ચલાવી, જેમાં છઠ્ઠું કલ્યાણક, સ્ત્રીને પૂજાનો નિષેધ, મંદિરમાં યુવાન વેશ્યાના નાચનો નિષેધ, શ્રાવકની પ્રતિમાઓ બનાવવાનો નિષેધ, પોતાને યુગપ્રધાન પચીસમો તીર્થકર, ત્રિભુવનગુરુ વગેરે બનાવવા, ગુરુ પ્રતિમાનો પ્રચાર, તેના દ્રવ્યની વ્યવસ્થા, બીજા ગચ્છાવાળાની કન્યા લેવા-દેવાની મનાઈ, અખંડ ફૂલ નિર્માલ્ય નહીં, ૩ નવકાર અને ૩ કરેમિભંતેથી સામાયિક ઉચ્ચારવું, માસકલ્પ વિચ્છેદ, દેવોનો કુલકરી પટ્ટ, સાધુઉપધિ મર્યાદા વિચ્છેદ, દેહ-વસની સફાઈ વગેરે. (શતપદી પદ : ૧૦૭)
આ ખરતરગચ્છની જેમ સં. ૧૩૦૮માં ઉપકેશગચ્છની “ખરા તપા પક્ષ' નામની શાખા નીકળી હતી. (- આબૂ પ્રાચીન લેખસંદોહ, લે. નં. ૬૦).
४. वि. सं. १२०४ वर्षे पत्तने पौषधशालिवनवासिनोर्विवाद: कवलांगच्छः खरतरगच्छश्चेति नामनी अभूताम् ।
(-પૂરણચંદજી નાહર સંગૃહિત પટ્ટાવલી; જૈન શ્વેતાંબર કોન્ફરન્સ હેરલ્ડ, પુસ્તકઃ ૧૪, અંક : ૪,૫,૬, પાનું ૧૬૩; પટ્ટાવલી સમુચ્ચય, ભા. ૧, પૃ. ૫૬.)
५. कल्पद्रुमरुमण्डले स जयति श्रीजैनदत्तो गुरुः । મરુસ્થતી સ્વતઃ સ ગીયાદ્ યુવાનો નિત્તસૂરિ / ૧૨ / વૃદ્ધાચાર્ય પ્રબંધાવલી
(18)
