________________
સહાયક બનવાનું ઋણ અદા કરવાનો પ્રત્યુપકાર કરવામાં જરાય પાછો પડતો નથી. આ રીતે ગુરુ-શિષ્યનાં ગવાતાં ગાન આશ્રમને તો વધુ વિખ્યાતિ આપતાં જ રહ્યાં, પરંતુ ગુરુના હૈયાના એક ખૂણે ઈષ્યનાં આછા આછાં ઈંધણ પેટાવીને એમાં ઘી હોમવામાંય એ ગાન નિમિત્ત બનતાં ગયાં. આમાં જો કે લક્ષ્મણની અંશ જેટલીય નિમિત્ત માત્રતા ન હતી. છતાં અતિ દુઃખદ વાત એ હતી કે, ખુદ કુલપતિ જ આવી હૈયાહોળી પેટાવીને એમાં ઘી હોમવાનું આત્મઘાતી વલણ અપનાવી રહ્યા હતા.
લક્ષ્મણનો એવો કોઈ આશય ન હતો કે, આ રીતે પોતાના જ્ઞાનનું પ્રદર્શન કરવું ! એ તો માત્ર સહજભાવે જ ફુરેલી ફુરણાને વિનયાવનત બનીને એવા જ શુભભાવથી વ્યક્ત કરતો હતો કે, પઠન-પાઠનનો પ્રવાહ વધુ વાર માટે સ્કૂલિત ન થતાં ખળખળ કરતો વહેતો રહે ! સહવિદ્યાર્થીઓ પણ લક્ષ્મણના સ્વયંસ્કુરિત ફુરણોને આવા જ ભાવથી આવકારી રહ્યા હતા. પરંતુ મનના અજોડ મોડ અને અવળચંડી મનોવૃત્તિને તો કોણ નાથી શક્યું છે કે, કુલપતિ એને નાથી શકે ? મનની અવળચંડાઈનો શિકાર બનેલા કુલપતિના કાળજાના કરંડિયામાં એ જાતના સંદેહનાં સાપોલિયાં સળવળવા માંડ્યાં હતાં કે, મારાથી આગળ આવેલો મારો જ શિષ્ય લક્ષ્મણ મને પછાડીને મારાથી તો આગળ નહિ નીકળી જાય ને ? અને જો આવું કંઈ બને, તો કુલપતિના પદ પરથી મને ભ્રષ્ટ કરીને લક્ષ્મણ જ કુલપતિ બની જાય, તો તો આશ્રમનો સર્વેસર્વા સ્વામી એ જ ગણાય અને પછી તો મારી હકાલપટ્ટી જ થાય કે બીજું કઈ?
સંદેહનાં આવાં સાપોલિયાં ધીરે ધીરે મોટાં બનીને એ રીતે સળવળવા માંડ્યાં કે, એ સળવળાટ કાળજે કાંટાની જેમ ભોંકાયા વિના ન રહે. એથી રાત-દિવસ સચિંત રહેતા અને ચિંતાની સગડીમાં સતત શેકાતાસળગતા રહેતા કુલપતિનો મનસ્તાપ-પઠન-પાઠન સમયે વિદ્યાર્થીઓને
સંસ્કૃતિની રસધાર : ભાગ-૪
