________________
જવાબમાં રમૂજવૃત્તિનો આશ્રય લઈને પટ્ટણીજીએ સહાનુભૂતિ દર્શાવતાં કહ્યું કે, અલ્યા, તને તો ઝોકું આવ્યું અને તારા માત્ર બળદ જ ચોરાઈ ગયા,પણ રાજાઓ તો જીવતા જાગતા હતા, અને એમનાં રાજ્ય લૂંટાઈ ગયાં, માટે બળદો ચોરાઈ ગયા બદલ આમ હાયવોય કરવી તને શોભે ખરી? તું મર્દ થઈને આમ ઢીલોભેંસ જેવો કેમ થઈ ગયો? બળદ લાવવા માટે લે, આ પૈસા, નવા બળદ લઈ આવજે, મહેનત કરીશ, તો ખેતર ધાન્યથી લચી પડશે.
રડમસ ચહેરો લઈને આવેલો ખેડુત આ રમૂજવૃત્તિના પ્રભાવે હસતો હસતો વિદાય થઈ ગયો અને પટ્ટણીજીના પરગજુ-વૃત્તિનાં ઓવારણાં લેતો જ રહ્યો.
રાજ-રજવાડાં લૂંટાઈ ગયા બાદ ભાવનગરની અને પ્રજાની સેવા માટે જ રેવન્યુ કમિશનરનો હોદો સ્વીકારનારા પટ્ટણીજીને એક દહાડો સામેથી કાશ્મી૨-રાજ્ય તરફથી આમંત્રણ મળ્યું કે, ભાવનગર તો ખાબોચિયા જેવડું છે. તમારી કુશળતા સહસ્ત્રદલ કમળ જેવી છે. કાશ્મીરના સરોવ૨માં એ વધુ ખીલી ઊઠશે, માટે આપ કાશ્મીર પધારો. માસિક પાંચ હજારથી ઓછો પગાર તો નહિ જ હોય, વધુ પગાર માટેય આ રાજ્યની તૈયારી છે. આપના કુશળ અને કોઠાસૂઝપૂર્વકના વહીવટને ઝંખતા કાશ્મીરની આ કામનાપૂર્તિ વહેલી તકે કરશો, એવી આશા રાખીએ છીએ.
ભાવનગર અને સૌરાષ્ટ્રે પટ્ટણીજીને નામ-દામ-ઠામ આવું બધું જ મુક્તમને આપ્યું હતું. એથી સંપૂર્ણ સંતુષ્ટ પટ્ટણીજી કઈ લક્ષ્મીની લાલચમાં લપેટાઈ જઈને વતનનો વિદ્રોહ આચરવા તૈયાર થઈ જાય ખરા? એમના તરફથી એવો જવાબ વાળવામાં આવ્યો કે,
‘બાપુ ભાવસિંહજી અને ભાવનગરની વફાદારીપૂર્વક સેવા કરવાની ફલશ્રુતિ રૂપે મને જે કંઈ મળ્યું છે, એમાં મને પૂરેપૂરો સંતોષ છે. એથી
સંસ્કૃતિની રસધાર : ભાગ-૪
૫૭
