________________
સ્વમાનની સાચવણી કાજે
ઈ.સ. ૧૬૧૦થી ૧૬૭૦ સુધીના કાળપટ પર છવાઈ ગયેલા ઓશવાલ વંશીય નૈણસી મહેતા વીરયોદ્ધા અને અજોડ ઇતિહાસ-લેખક તરીકે આજેય રાજસ્થાનની તવારીખમાં અમર નામના-કામના ધરાવે છે. ઈતિહાસ લેખક, વિરયોદ્ધા અને કુશળ સેનાની : આવી ત્રિવિધ વિશેષતા એક જ વ્યક્તિમાં ઓછી જોવા મળે, આવો ત્રિવેણી સંગમ નૈણસી મહેતાના જીવનમાં સધાયો હતો.
જોધપુરના મહારાજા ગજસિંહ પ્રથમ અને જશવંતસિંહજી પ્રથમના રાજ્યકાળ દરમિયાન વીર યોદ્ધા તરીકે સેનાની નૈણસી અનેક યુદ્ધોમાં વિજયી બન્યા હતા. સેનાની ઉપરાંત સાહિત્યકાર તરીકે પણ અમર નામના પામનારા નૈણશીએ ઓસવાલ-જૈનત્વને પણ દીપાવ્યું હતું.
સેનાની તરીકે નૈણશીનું વીરત્વ અજોડ હતું. એ વીરત્વની વધુ વાતો જાણવા તો રાજસ્થાનના ભૂતકાળમાં ભ્રમણ કરવું પડે, પણ સાહિત્યકાર તરીકેનું એમનું પ્રદાન તો “મુંહતા તૈસી કી રાત' અને “HRવાડ રાપરનારી વિત’ આ બંને ઐતિહાસિક ગ્રંથો દ્વારા આજેય અવિસ્મરણીય છે અને ભવિષ્ય માટેય એટલું જ સંસ્મરણીય બની રહેશે. રાજસ્થાનનો ઉત્તરકાલીન અને મધ્યકાલીન ઇતિહાસ લખવો હોય, તો આ બે ગ્રંથોના વાચન-મનન વિના એ ઇતિહાસના આલેખનમાં આગળ વધી જ ન શકાય. અનેકવિધ જવાબદારીઓના જકડામણ વચ્ચેય એ સેનાનીએ આવું ઐતિહાસિક સાહિત્ય સર્જન કઈ રીતે કર્યું હશે? આવો
૧૦૮
સંસ્કૃતિની રસધાર ભાગ-૪
