________________
ગૌરવ અનુભવતા હતા, ત્યારે પણ અણનમ રહેલા મેવાડી મહારાણા ફત્તેસિંહજી અંગ્રેજ સરકારની આંખમાં કણાની જેમ ખૂંચે, એ સહજ હતું. એથી નાનું મોટું કોઈ છિદ્ર ઉપજાવી કાઢીને અંગ્રેજ સરકાર મેવાડને ગુનામાં સપડાવવાની તક ગોતી જ રહી હતી. ત્યાં ચોમાસાની ઋતુમાં એક પ્રસંગ એવો બન્યો કે, એને ઝડપી લઈને અંગ્રેજ સરકારે ફત્તેહસિંહજીને ગુનેગારના સાણસામાં સપડાવવાની બાજી ગોઠવવા માંડી.
એ જમાનામાં ઉદયપુર-ચિત્તોડગઢ વચ્ચેની રેલવે અંગ્રેજ સરકાર હસ્તક ચાલતી હતી. આ રેલવેલાઈન ભોપાલસાગર તળાવ પાસેના વિસ્તારમાંથી પસાર થતી હતી. રાજસમંદ તરીકે પ્રખ્યાત આ તળાવ સાગરસમું સુવિશાળ હતું. આના સર્જક મેવાડી મહારાણા હતા. બન્યું એવું કે, ચોમાસાની ઋતુમાં આ તળાવની પાળમાં ભંગાણ પડતાં આસપાસ પાણી એવી રીતે ફરી વળ્યું કે, જેથી અમુક વિસ્તાર સુધી રેલવેના પાટા ધોવાઈ જવા પામ્યા. આ રીતે ધોવાઈ ગયેલી રેલવેલાઇનને કેન્દ્રમાં રાખીને અંગ્રેજ સરકારે ફત્તેહસિંહજી પર એક એવો પત્ર લખ્યો કે, જેના જવાબ વાળવા રૂપે ૧૬ લાખ રૂપિયા દંડ તરીકે ફત્તેહસિંહજીને ચૂકવવો પડે!
અંગ્રેજ સરકારે મેવાડ રાજ્ય પર પાઠવેલા પત્રમાં લખ્યું હતું કે, મહારાણા ! અંગ્રેજ સરકારને એ વાતનો તો આનંદ છે કે, મેવાડી પ્રજાની સેવા-સુવિધાનો લાભ ઉદયપુર-ચિત્તોડગઢ વચ્ચે આવતી જતી રહેતી બી.બી.એન્ડ સી.આઈ. રેલવે દ્વારા મળી રહ્યો છે. પણ આમાં જે એક અવરોધ ઊભો થવા પામ્યો છે અને એમાં દોષનું ભાગીદાર મેવાડી રાજ્ય બની રહ્યું હોવાથી અમને આ પત્ર લખવાની ફરજ અદા કરવી પડે છે. ન છૂટકે અમારે એ જણાવવું પડે છે કે, મહારાણા દ્વારા નિર્મિત તળાવની પાળ તૂટી જતાં અમારી રેલવેલાઈન ધોવાઈ જવાના કારણે અંગ્રેજ સરકારને ૧૬ લાખ રૂપિયાનું નુકસાન થવા પામ્યું છે. એથી મેવાડરાજયે તરત જ ૧૬ લાખ વળતર રૂપે અંગ્રેજ સરકારને ચૂકવી
સંસ્કૃતિની રસધાર ભાગ-૪
૧૧૩
