________________
માણનારો તથા જ્ઞાનાર્જન પણ કરનારો એ જ્ઞાનપ્રેમી જ્યારે ભારતમાંથી વિશિષ્ટ વિદ્યાવારસો લઈને ચીન પાછો આવ્યો, ત્યારે ચીનની રાણી (ઓવ-કી-વૂ-હાઉ)એ એનું અતિભવ્ય સ્વાગત કર્યું હતું.
ફાહિયાનથી માંડીને ઈસિંગ સુધીના ચીનના જિજ્ઞાસુ યાત્રીઓએ જ્ઞાનપ્રાપ્તિ માટે જે પુરુષાર્થે કર્યો, એ આજના કાળમાં જૈન સંઘમાં જ્ઞાન અંગે જે રીતનો ઉપેક્ષાભાવ સેવાઈ રહેલો જોવા મળે છે, એ ઉપેક્ષાઊંઘને ઉડાડી મૂકવાપૂર્વક જાગૃતિનો શંખનાદ જગવવા સમર્થ બને એવો છે. તેમ જ આ ચીની યાત્રીઓએ ભારતભ્રમણ કરતાં કરતાં જે કોઈ નોંધો લખી છે, એ ભૂતકાલીન ભારતની જ્ઞાન-સમૃદ્ધિ, નાલંદા વિદ્યાપીઠની અદ્દભુત વાતો તેમજ ભારતની ભાતીગળ ભવ્યતાનાં સ્મૃતિચિત્રો નજર સમક્ષ હૂબહૂ ઉપસાવવા સહાયક બની જાય, એવાં હોવાથી એ બધી નોંધોના સારભૂત સંકલન પર એક દષ્ટિપાત કરીએઃ
ચીની યાત્રિકોની નોંધ – લેખો મુજબનું નાલંદા વિદ્યાપીઠ કેટલું બધું વિસ્તૃત અને જ્ઞાનના કેવા મહાસાગર સમું હતું, એ જોઈએઃ
તત્કાલીન નાલંદા વિદ્યાપીઠમાં અધ્યાપકોની સંખ્યા જ ૧૫૦૦ જેટલી હતી, આની પરથી વિદ્યાર્થીઓની સંખ્યા હજારોની અંદાજી શકાય. વર્તમાન વિશ્વની કોઈ યુનિવર્સિટીમાં આટલી સંખ્યામાં પ્રોફેસરો હોય, અને એક જ સંકુલમાં આવું અધ્યયન-કાર્ય થતું હોય, એ જોવા-સાંભળવા મળતું નથી.
વિદ્યાપીઠમાં આઠ તો મોટા મોટા અધ્યયન-ખંડો હતા, જ્યાં જ્ઞાનાધ્યયનનું કાર્ય અહર્નિશ ચાલુ રહેતું. તદુપરાંત મોટી વેધશાળા હતી, જે ગ્રહ-નક્ષત્ર-તારા વગેરેનો અભ્યાસ કરનારા ને કરાવનારા ખગોળશાસ્ત્રીઓની ઉપસ્થિતિથી ગાજતી રહેતી.
નવ નવ માળનું ૩ જ્ઞાનભવનોમાં વિવિધવિષયક શાસ્ત્રોનો અઢળક ખજાનો સંગૃહીત હતો. એ ત્રણ જ્ઞાનુભવનોનાં નામ હતાં: રત્નોદધિ,
સંસ્કૃતિની રસધાર: ભાગ-૪
