________________
૧૯૩
આવી હતી મહાજનની આણ, આન, બાન ને શાન!
કહેવાતું સ્વરાજ્ય હજી મળ્યું ન હતું અને અંગ્રેજોની સત્તા હજી ઠીક ઠીક બદ્ધમૂલ જણાતી હતી, એ કાળની આ એક ઘટના છે. ત્યારે અંગ્રેજોની સામે હરફ પણ ઉચ્ચારવાની હિંમત કોઈ ન કરતું. ‘સત્તા આગળ શાણપણ શા કામનું ? 'આ કહેવત આગળ કરીને અંગ્રેજોની ગમે તેવી જોહુકમી કે ધર્મવિરુદ્ધ વૃત્તિ-પ્રવૃત્તિને ત્યારે સામાન્ય લોકો તો મૂંગે મોઢે સહી લેતા, પણ મહાજનની સત્તા આવા અવસરે અંગ્રેજોની સામે મક્કમ બનીને મુકાબલો કરતી, એથી અહિંસા-ધર્મનો વાવટો અણનમ રહીને લહેરાતો જ રહેતો.
ઊંઝામાં બનેલો એક પ્રસંગ આ વાતની સાખ પૂરતો આજેય ઇતિહાસનાં પાને સુવર્ણાક્ષરે અંકિત છે. ઊંઝા સ્ટેશન પર લટાર મારી રહેલો એક અંગ્રેજ શિકારનો શોખીન હતો. એક વૃક્ષ પર અનેક પંખીઓ આરામથી બેઠાં હતાં, એ જોઈને એનો હાથ બંદૂક પર ગયો. એને મન તો શિકાર જાણે એક જાતની રમત જ હતી અને પંખીઓ જાણે માટીનાં
પૂતળાં સમાં પ્યાદાં જ હતાં. જે આ રમતને રસાકસીપૂર્વક આગળ વધારવામાં ઉપયોગી બની શકે. પહેલી જ વાર ભારતમાં એણે પગ મૂક્યો હતો. એથી પોતે જેને ૨મત અને શોખ ગણતો હતો, પણ ભારતમાં તો એનો અર્થ ક્રૂર હિંસા જ થતો હતો, એવો તો એને ખ્યાલ ક્યાંથી હોય ?
વૃક્ષના વિસામે શાંતિથી બેઠેલાં પંખીઓને જોતાં જ અંગ્રેજોનો હાથ બંદૂક પર ગયો, બંદૂકમાંથી સનસન કરતી ગોળીઓ છૂટી અને કાચી
સંસ્કૃતિની રસધાર : ભાગ-૪
૧૦૪
